Materiały pochodzą z Platformy 
Edukacyjnej Portalu 
www.szkolnictwo.pl

Wszelkie  treści  i  zasoby  edukacyjne  publikowane  na  łamach  Portalu  www.szkolnictwo.pl    mogą  być  wykorzystywane  przez  jego 
Użytkowników 

wyłącznie 

w  zakresie  własnego  użytku  osobistego  oraz  do  użytku  w  szkołach  podczas  zajęć  dydaktycznych.  Kopiowanie,  wprowadzanie  zmian, 
przesyłanie, 

publiczne 

odtwarzanie 

i  wszelkie  wykorzystywanie  tych  treści  do  celów  komercyjnych  jest  niedozwolone.  Plik  można  dowolnie  modernizować  na  potrzeby 
własne 

oraz 

do 

wykorzystania 

w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

 MIESZANINY
    

SUBSTANCJI

KRYSTYNA SITKO

 

Mieszaniny

 powstają przez 

zmieszanie                                      ze 
sobą co najmniej dwóch substancji.   

Przykłady mieszanin:

mlek
o

herbat
a

woda 
mineralna

ropa 
naftowa

Podział mieszanin:



 jednorodne (homogeniczne) -  o jednakowych 

właściwościach w całej rozciągłości, tzn. takie, 

których składników nie można rozróżnić gołym 

okiem ani za pomocą lupy czy mikroskopu. 

Noszą one  nazwę roztworów. 



niejednorodne (heterogeniczne) - składają się 

z części o różnych właściwościach, w których można 

gołym okiem lub za pomocą lupy czy mikroskopu 

rozróżnić przynajmniej jeden składnik. 

Przykłady mieszanin 
niejednorodnych:



opiłki żelaza zmieszane z siarką,



piasek z wodą,



olej z wodą,



woda i atrament,



kreda i woda



emulsje - powstają w wyniku zmieszania dwóch 

nierozpuszczalnych wzajemnie cieczy, z których jedna 

jest rozproszona w drugiej np. mleko (pod mikroskopem 

można dostrzec pojedyncze kulki tłuszczu), (rys.1) 



piana z mydła - pęcherzyki gazu rozproszone w cieczy 

lub ciele stałym, (rys.2) 



dym - drobiny ciał stałych rozproszone 

w fazie gazowej 

rys.1

ciecz

ciecz

pęcherzyki 
gazu

ciecz lub ciało 
stałe

rys. 2

Przykłady mieszanin 
jednorodnych 
(homogenicznych):



benzyna (mieszanina węglowodorów)



solanka (roztwór wodny soli kamiennej)



cukier w wodzie



powietrze (mieszanina gazów)



roztwory wodne soków



ocet

Metody pozwalające rozdzielić mieszaniny na 

składniki polegają na wykorzystaniu różnic we 
właściwościach fizycznych tych składników, np.: 
gęstości, temperatury topnienia, rozpuszczalności w 
wodzie itp.

Rozdzielanie 

mieszanin

Rozdzielanie mieszanin 
jednorodnych – krystalizacja.

Służy do rozdzielenia mieszanin 
jednorodnych, z których jedna jest 
cieczą a druga ciałem stałym 
rozpuszczalnym w wodzie lub innych 
rozpuszczalnikach. 

Przykładem takiej substancji może być 
sól kuchenna, która bardzo dobrze 
rozpuszcza się w wodzie.
Żeby krystalizacja była możliwa, 
mieszanina (roztwór) musi znajdować 
się w stanie przesycenia, co osiągamy 
poprzez odparowanie i ogrzewanie 
roztworu. W takim roztworze po 
schłodzeniu, na dnie naczynia tworzą 
się kryształy 

Rozdzielanie mieszanin 

jednorodnych

 – proces rozdzielania ciekłych 
mieszanin wieloskładnikowych, 
wykorzystujący różną lotność 
poszczególnych składników.

1
1

2

1
1

1. Kolba

2. Nasadka destylacyjna

3. Chłodnica

4. Przedłużacz

5. Odbieralnik

6. Termometr

1
1
1

1

2

3

4

5

6

DESTYLACJA

Zestaw do 
destylacji

Chromatogra
fia

W
 
c
h
r
o
m
a
t
o
g
r
a
f
i
i
 
w
y
k
o
r
z
y
s
t
u
j
e
 
s
i
ę
 
z
j
a
w
i
s
k
o
 
p
o
d
z
i
a
ł
u
 
s
k
ł
a
d
n
i
k
ó
w
 
m
i
e
s
z
a
n
i
n
y
 
m
i
ę
d
z
y
 
f
a
z
ę
 
n
i
e
r
u
c
h
o
m
ą
 
(
s
t
a
c
j
o
n
a
r
n
ą
)
 
i
 
r
u
c
h
o
m
ą
.
 
R
y
s
u
n
e
k
 
1
2
 
p
r
z
e
d
s
t
a
w
i
a
 
z
a
s
a
d
ę
 
d
z
i
a
ł
a
n
i
a
 
n
a
j
p
r
o
s
t
s
z
e
g
o
 
c
h
r
o
m
a
t
o
g
r
a
f
u
 
w
 
k
t
ó
r
y
m
 
f
a
z
ą
 
s
t
a
ł
ą
 
j
e
s
t
 
b
i
b
u
ł
a
 
a
 
f
a
z
ą
 
r
u
c
h
o
m
ą
 
d
e
s
t
y
l
o
w
a
n
a
 
w
o
d
a
.
 
M
i
e
s
z
a
n
i
ą
,
 
k
t
ó
r
a
 
p
o
d
l
e
g
a
 
r
o
z
d
z
i
a
ł
o
w
i
 
j
e
s
t
 
z
w
y
k
ł
y
 
a
t
r
a
m
e
n
t
,
 
k
t
ó
r
y
 
z
a
 
p
o
m
o
c
ą
 
p
i
p
e
t
y
 
j
e
s
t
 
n
a
n
o
s
z
o
n
y
 
c
e
n
t
r
a
l
n
i
e
 
n
a
 
b
i
b
u
ł
ę
.
 
W
 
t
o
 
s
a
m
o
 
m
i
e
j
s
c
e
 
n
a
n
o
s
i
 
s
i
ę
 
p
o
r
c
j
a
m
i
 
d
e
s
t
y
l
o
w
a
n
ą
 
w
o
d
ę
.
 
P
o
 
p
e
w
n
y
m
 
c
z
a
s
i
e
 
z
a
o
b
s
e
r
w
u
j
e
m
y
 
w
y
s
t
ę
p
o
w
a
n
i
e
 
b
a
r
w
n
y
c
h
 
p
i
e
r
ś
c
i
e
n
i
 
u
ł
o
ż
o
n
y
c
h
 
c
e
n
t
r
a
l
n
i
e
.

C
h
r
o
m
a
t
o
g
r
a
f
i
a
 
r
o
z
w
i
j
a
 
s
i
ę
 
b
a
r
d
z
o
 
d
y
n
a
m
i
c
z
n
i
e
.
 
T
a
 
m
e
t
o
d
a
 
a
n
a
l
i
z
y
 
m
i
e
s
z
a
n
i
n
 
w
y
k
o
r
z
y
s
t
y
w
a
n
a
 
j
e
s
t
 
w
 
b
a
d
a
n
i
a
c
h
 
b
i
o
l
o
g
i
c
z
n
y
c
h
,
 
p
r
z
y
 
p
r
o
d
u
k
c
j
i
 
l
e
k
ó
w
 
i
 
w
 
w
i
e
l
u
 
i
n
n
y
c
h
 
d
z
i
e
d
z
i
n
a
c
h
.
 
N
a
j
p
r
o
s
t
s
z
y
m
 
p
r
z
y
k
ł
a
d
e
m
 
z
a
s
t
o
s
o
w
a
n
i
a
 
c
h
r
o
m
a
t
o
g
r
a
f
i
i
 
m
o
ż
e
 
b
y
ć
 
z
w
y
k
ł
y
 
d
o
m
o
w
y
 
f
i
l
t
r
 
d
o
 
o
c
z
y
s
z
c
z
a
n
i
a
 
w
o
d
y
.
 

Termin chromatografia oznacza efekt 
rozdziału (separacji) mieszaniny substancji 
na jej składniki, obserwowany podczas 
przepływu fazy ruchomej wzdłuż 
powierzchni fazy nieruchomej. 

Zasada działania najprostszego chromatografu -  fazą stałą jest 
bibuła (rys.1)
a fazą ruchomą ocet (rys.2). Mieszaniną, która podlega rozdziałowi jest 
tusz mazaka (rys.3), którym rysujemy poziomą kreskę na bibule i 
zanurzamy w naczyniu z octem (rys. 4). Po pewnym czasie na pasku 
bibuły obserwujemy różnobarwne smugi (rys.5)

Najprostszym przykładem zastosowania chromatografii może być 
zwykły domowy filtr do oczyszczania wody. 

Rys.1

Rys.
2

Rys.3

Rys.
4

Rys.5

Odparowanie

Odparowanie ma zastosowanie do rozdzielania 

mieszanin jednorodnych na przykład solanki (woda + sól). 
Przepuszczając taką mieszaninę przez filtr nie jesteśmy w 
stanie jej rozdzielić (rys.1). 
Odparowanie (zatężanie) polega na ogrzewaniu mieszaniny 
z której odparowuje woda a w naczyniu pozostaje sól.
Proces ten może być przeprowadzony w parownicy lub 
szkiełku. Przed rozpoczęciem odparowania naczynie 
napełniamy roztworem co najwyżej             do połowy, 

rys.1

Następnie ustawicznie mieszając bagietką 
podgrzewamy naczynie na małym ogniu. 
Usuwamy palnik po odparowaniu około 
połowy objętości rozpuszczalnika. Pozostała 
ilość rozpuszczalnika odparowuje 
wykorzystując ciepło rozgrzanego naczynia.

Rozdzielanie mieszanin 
niejednorodnych

     

w postaci dwóch cieczy, 

które można z łatwością odróżnić.

 

Przykładem takiej mieszaniny jest  
woda zmieszana z olejem. Te dwie 
substancje po pewnym czasie 
rozdzielą się, tworząc dwie warstwy. 
Olej jako lżejszy od wody, utworzy 
warstwę górną a woda znajdzie się 
w warstwie dolnej. Wystarczy wtedy 
zlać olej z nad wody aby uzyskać 
rozdzielenie tych dwóch substancji. 
Dokładniejszy rozdział tych 
substancji uzyskamy spuszczając 
dolną warstwę przez zawór, 
jednocześnie obserwując granicę 
kontaktu tych dwóch warstw. 
Przebieg tej metody ilustruje 
rysunek

olej

woda

Rys.1 

Rozdzielacz

Rozdzielanie mechaniczne 

To rozdzielanie mieszanin "silnie 
niejednorodnych". Proces ten polega na 
wyjmowaniu np. za pomocą pincety 
dużych kawałków jednej substancji, np. 
kulek ołowianych z piasku. Zalicza się 
do tego typu również: przesiewanie, 
rozdzielanie magnesem itp. 

cząstka 

ciała 

stałego

ciecz

Schemat procesu 

sedymentacji

Sedymentacja – opadanie cząsteczek ciała stałego 
w cieczy na dno naczynia pod wpływem siły przyciągania  
 ziemskiego (grawitacji). Jest to proces samoczynny

cząstka ciała 

stałego

ciecz

Rys.1 

Cząstki ciała stałego są 

zawieszone w całej 

powierzchni cieczy

Rys.2 

Po pewnym czasie 
cząstki ciała stałego 
opadają na dno

Dekantacja

Oddzielenie ciała stałego (osadu) od cieczy 

poprzez zlanie klarownej cieczy z nad osadu. 
Stosuje się ją do rozdzielania mieszanin, w 
których jeden ze składników jest cieczą.
Dekantacja często jest poprzedzona procesem 
sedymentacji.
Zlewanie należy przeprowadzać ostrożnie i po 
bagietce.

Skuteczniejszą odmianą tego typu procesu jest 
sączenie.

 

SĄCZENIE (FILTROWANIE) 

 

Przykładem filtracji jest rozdzielenie mieszaniny 

zawierającej drobiny kredy zawieszone w wodzie (rys. 1). W celu 
rozdzielenia takiej mieszany wystarczy przepuścić ją przez 
warstwę filtrującą, którą może być zwykła bibuła.   Na filtrze 
pozostaje osad a rozpuszczalnik przenika przez filtr 
i oczyszczony od osadu spływa do zlewki.                     

Rys. 
1.

1
1 lejek

sączek

bagietk

a

W celu przeprowadzenia filtracji 
sączek z bibuły filtracyjnej 
układamy w lejku odpowiedniej 
wielkości, dociskamy do ścianek 
i zwilżamy wodą destylowaną. 
Ciecz do filtracji powoli 
(najlepiej po bagietce) 
wlewamy do lejka. Filtr 
napełniamy do poziomu ok. 1 
cm poniżej jego krawędzi. 
Następną porcję wlewamy do 
filtru dopiero wtedy, kiedy 
poprzednia została już 
przefiltrowana. 

  

 

woda

kreda

Doświadczenie I

 - Sporządzanie mieszanin i rozdzielanie ich na składniki.

Przygotuj następujące mieszaniny substancji:
a) oleju z wodą,
b) siarki z opiłkami żelaza,
c) kredy z wodą,
d) wody z denaturatem,
e) cukru z piaskiem,
f) atramentu.

 Zaproponuj sposób rozdzielenia na składniki mieszanin, które sporządziłeś. 
Określ rodzaj mieszaniny. Swoje propozycje porównaj z tabelą poniżej.

Mieszanina

Rodzaj mieszaniny

Sposób rozdzielania

olej z wodą

niejednorodna

rozdzielaczem

opiłki żelaza ze 
sproszkowaną siarką

niejednorodna

magnesem

kreda z wodą

niejednorodna

sączenie

woda z denaturatem-

jednorodna

destylacja

cukier z piaskiem

niejednorodna

dodać wody, 
przesączyć, 
a przesącz odparować

atrament

jednorodna

chromatografia

PODSUMOWANIE

Mieszanina  jednorodna

 - mieszanina, której składników nie można 

zobaczyć gołym okiem lub za pomocą przyrządów optycznych.

Mieszanina niejednorodna

 - mieszanina, której składniki można 

zobaczyć gołym okiem lub za pomocą przyrządów optycznych.

Każdą mieszaninę można rozdzielić np.:

1. Mieszaniny ciała stałego w cieczy:

• ciało stałe można oddzielić od cieczy przez 

filtrację - 

ciało stałe 

zatrzymuje się na bibule, a ciecz przenika przez nią,

•  

odwirowanie

 - ciało stałe zawieszone w cieczy osiada na dnie 

naczynia wskutek jego szybkiego wirowania, 

• dekantację

 – zlewanie cieczy z nad osadu,

• odparowanie 

-rozpuszczalnik odparowuje, a substancja stała 

pozostaje 
w naczyniu),

•  krystalizację

 - ciało stałe w zimnym roztworze osadza się w postaci 

kryształów,

2. Mieszaniny dwóch cieczy:

• przez  

destylację

 - uwzględniając różnice temperatury wrzenia 

obu cieczy,

• w rozdzielaczu

  -wykorzystuje się różnicę w ciężarze właściwym 

obu cieczy,

• metodami chromatograficznymi

 - różne zabarwienia.

RODZAJE MIESZANIN

mieszaniny 

pierwiastków

mieszaniny 

pierwiastków 

i związków 

chemicznych

mieszaniny związków 

chemicznych