Wanda Stryła, Adam M. Pogorzała 

Katedra i Klinika Rehabilitacji Uniwersytetu Medycznego w 
Poznaniu



Pomiędzy 75-85% populacji 
doświadcza różnych form bólów 
krzyża podczas okresu swojego życia.



Ten fakt wykazuje że bóle krzyża są 
drugą bardzo częstą przyczyną wizyt 
u lekarza i poza zwykłymi 
przeziębieniami są następną 
przyczyną opuszczenia pracy przez 
osoby poniżej 45 roku życia. 

Objawy kliniczne bólów 
krzyża:



Ostry ból krzyża (krótkoterminowy)



Przewlekły ból krzyża 
(długoterminowy)



Promieniowanie bólu- rwa kulszowa



Drętwienie i osłabienie kończyn 
dolnych



Sztywność i napięcie mięśni 
przykręgowych



Dysfunkcje pęcherza i odbytnicy

Konieczność konsultacji 
lekarskiej jest wymagana 
gdy:



Ból jest nasilający się przy kaszlu i 
kichaniu 



Ból i drętwienie wędruje w dół do 
jednej lub obu kończyn dolnych



Ból budzi pacjenta ze snu



Wystąpienie objawów przy 
oddawaniu moczu lub opróżnianiu



Ból jest skojarzony z utratą kontroli 
nad oddawaniem moczu i stolca

Powyższe objawy mogą być sygnałem 

uszkodzenia nerwu lub innych 
ważnych problemów medycznych. 
Jest również wiele innych 
uwarunkowań, które mogą być 
powodem tych problemów, ale 
wczesne i dokładne diagnozowanie 
jest istotne dla satysfakcjonującego 
leczenia

Jeżeli odczuwa się bóle krzyża jest to 

prawdziwa reakcja na sygnały 
przenoszone z ciała. Te sygnały są 
wysyłane z miejsca bólu krzyża 
poprzez nerwy w rdzeniu kręgowym i 
do góry do mózgu gdzie są 
odbierane jako ból

Pochodzenie niektórych bólów jest 

neuropatyczne podczas gdy innych 
jest nocyceptywne. Jest to istotne 
ponieważ różne rodzaje pracy z 
pacjentem są lepsze dla każdego 
typu bólu.

Typy bólu:



Ból neuropatyczny

 jest spowodowany 

przez uszkodzenie tkanki nerwowej, jest 

często odczuwany jako palący i kłujący. 

Jednym z przykładów bólu 

neuropatycznego jest ból wbijanego 

gwoździa (pinched nerve)



Ból nocyceptywny

 jest spowodowany 

urazem lub zewnętrzną chorobą systemu 

nerwowego. Jest często pochodzący jako 

promieniujący lub uciskowy tępy ból lub 

uciskowy raczej niż ostry podobny do 

urazowego który jest charakterystyczny do 

neuropatycznego. Przykładem 

nocyceptywnego jest ból zwiany ze 

zmianami zwyrodnieniowymi.



Ból chroniczny 

jest często opisywany jako 

głęboki, tępy, albo palący w jednej okolicy 

krzyża lub wędrujący w dół do kończyn dolnych. 

Pacjenci mogą doświadczać drętwienia, palenia, 

kłucia lub uczucia pinezek i igieł w obrębie 

kończyn dolnych. Regularne aktywności życia 

codziennego mogą prowadzić do trudności lub 

stać się niemożliwymi z pacjentami z 

przewlekłymi bólami krzyża, mogą mieć 

trudności lub być niezdolnymi do pracy często 

nawet gdy praca nie wymaga zaangażowania 

manualnego. 

Chroniczne bóle krzyża 

utrzymują 

się przez długi czas i często nie są uwalniane 

przez standardowe procedury medyczne. Mogą 

być następstwem wcześniejszych urazów lub 

mogą mieć różne przyczyny takie jak 

uszkodzenie nerwów lub zmiany zwyrodnieniowe



Ostry ból krzyża jest zwykle opisywany 
jako bardzo silny ból albo tępy zwykle 
zlokalizowany głęboko w dolnych 
partiach grzbietu i może być bardziej 
ostry w jednym polu np. po prawej lub 
lewej stronie w środku lub w dolnej 
części grzbietu. ostry ból może być 
przerywanym, ale zwykle jest stały ze 
zróżnicowaniem ciężkości. Ostry ból 
może być spowodowany obrażeniem 
lub urazem (injury or trauma), ale 
często przyczyna nie jest znana.



Pacjenci z ostrym bólem krzyża nawet 

gdy jest on ciężki mają możliwość 

uzyskania poprawy lub wyzdrowienia 

w przeciągu 6-8 tygodni. Około połowa 

wszystkich pacjentów z bólem krzyża 

ma ostry ból spowodowany urazem.  

Kontuzje i rozerwanie mięśni, 

przeciążenia stawu pochodzące z 

obrażeń grzbietu mogą powodować 

ostry ból. Do bólu dołącza się spazm 

mięśniowy i obniżają się aktywności. 

Leczenie ostrego bólu 
krzyża jest krótkoterminowe 
i zwykle 

skuteczne

 i 

obejmuje:



 Fizykalną terapię



Profilaktykę



Samo leczenie



Mechaniczny ból krzyża 

jest formą 

ostrego bólu i jest wyzwalany przez ruch 
pogarsza się podczas kaszlu i kichania. 
Ten typ bólu może ukazywać się w 
spoczynku. Mechaniczny ból krzyża jest 
typowym dla przepukliny jądra 
miażdżystego  lub złamania 
przeciążeniowego. Dla pacjentów z tymi 
warunkami ruchu przednie kręgosłupa 
zwykle wyzwalają ból, dodatkowo 
postawa, kaszel, kichani i ruch mogą 
wszystkie wpływać na ból pochodzący z 
kręgosłupa.

Gdy ostry ból jest ciężki i wędruje do 

kończyn dolnych może być 
spowodowany przez chorobę 
dyskową. Przyczyna jest 
podrażnienie nerwu kulszowego 
która jest inną formą ostrego bólu.

Diagnostyka ostrych 
zespołów bólowych:



RTG- należy do technik nieinwazyjnych, 
ma znaczenie diagnostyczne i 
monitorowanie leczenia w różnych 
zaburzeniach



CAT scan (tomografia komputerowa) 
daje obraz kości krwi i tkanek miękkich



MRI rezonans magnetyczny- daje 
dokładne detale anatomiczne 
kręgosłupa obrazuje elementy nerwowe

Diagnostyka ostrych 
zespołów bólowych c.d.:



Myelogram- jest ot test polegający na 

iniekcji kontrastu do kanału kręgowego 

pozwala na ocenę korzeni nerwowych, 

nieprawidłowości w kanale kręgowym 

takich jak ucisk nerwu lub wypadnięcie 

dysku



Skaning kości- polega na dożylnym podaniu 

iniekcji, markerów które koncentrują się w 

regionie schorzenia, służy do diagnostyki 

guzów, infekcji małych złamań i przesunięć 

kości. Daje dodatkowe informacje przy 

eliminowaniu innych ważnych problemów

Ostry ból krzyża



Często występują nagłe ataki które są 
wynikiem naciągnięcia mięśni lub 
przeciążenia (strains) lub naderwania 
więzadeł (sprain). Ból może być bardzo ciężki 
zaraz po urazie lub może pogarszać się 
stopniowo w ciągu kilku godzin, w większości 
przypadków ból krzyża jest wynikiem 
przeciążenia lub naderwania  (strain i sprain) i 
może być rozwiązany w następstwie 
różnorodnych sposobów leczenia 
zachowawczego zwykle w przeciągu 2-6 
tygodni.

Przyczyny ostrych bólów 
krzyża:



Niewłaściwe podnoszenie



Nagły silny wysiłek fizyczny



Wypadek, uraz sportowy lub upadek



Podczas spania zła pozycja lub poduszka



Zła postawa podczas siedzenie lub stania



Zbyt długie zgięcie do przodu



Wyciąganie barków do góry



Podnoszenie ciężkich przedmiotów walizek



Stres i napięcie mięśni

Fizyczne warunki które mogą 
współistnieć przy ostrym 
bólu krzyża



Obniżenie napięcia mięśni



Zwiększona waga



Ciąża

Jakie są sposoby 
leczenia?

Dom czy szpital?

Konsultacja lekarza jest 
wskazana gdy:



Czy występuje osłabienie trudności w 

poruszaniu kończyn dolnych



Utrata kontroli pęcherza



Pobieranie leków sterydowych powyżej 

60 roku życia w dłuższym okresie



Bóle klatki piersiowej lub lewego 

ramienia



Ciąża



Nie ma skuteczności poprawy po 72 

godzinach samo leczenia

Zalecenia domowe



Leżenie w łóżku nie jest dobre



Zaleca się krótkie odpoczynki z lekką 
aktywnością unikając leżenia przez 
dłuższe okresy czasu. 



Ciepło i zimno



Uwolnienie bólu przez środki 
farmakologiczne

Ciepło i zimno



Ciepło i zimno w formie kąpieli lub gorących i 

zimnych kompresów mogą pomoc zmniejszyć 

podrażnienie i zapalenie mięśni i tkanek. Należy 

pamiętać że zimno stosuje się w pierwszej 

kolejności, zaleca się cold- pack lub torebki z 

zamrożonymi warzywami opakowane w 

woreczek z bawełny lub frotte i stosuje się na 

podrażnione pole na 20 minut kilka razy w 

ciągu dnia. Lód obniża zapalenie lub obrzęk 

paraliżuje tkanki i zwalnia impulsy nerwowe z 

uszkodzonego pola. Jeżeli mija ostry ból i spazm 

mięsni około 48 po pierwszym incydencie bólu 

można zastosować ciepło żeby rozluźnić 

mięśnie można poprzez ciepłe kąpiele, gorące 

okłady lub lampy rozgrzewające.

Zastosowanie sznurówki 
lub gorsetu

Jeżeli musisz siedzieć lub stać przez 

długie okresy należy rozważyć 
zastosowanie sznurówki lub gorsetu. 
Podtrzymują dają komfort, 
ogrzewają, ale nie należy ich nosić 
zbyt długo pozwalając na podjęcie 
czynności mięśniom.



Zapobieganie wystąpieniu bólów 
krzyża polega na odbudowaniu siły i 
gibkości mięśni, ścięgien i więzadeł 
które podtrzymują kręgosłup można 
uzyskać to przez 

ćwiczenia

Ćwiczenia:



Regularne, krążeniowo- oddechowe, 
które działają również na stawy, jazda 
na rowerze, pływanie, można rozważyć 
bieżnię , trenażery eliptyczne np. 
orbitrek, i rower stacjonarny.



Ćwiczenia wzmacniające żeby rozwijać 
naturalny gorset podpierający 
kręgosłup (mięśnie brzucha i grzbietu)



Łagodne rozciąganie dla poprawy i 
uzyskanie gibkości

Zdrowy styl życia:



Jedzenie bogatych odżywczo pokarmów, 

dieta zbilansowana z dostatecznym 

poborem pokarmów witaminy D i fosforu. 



Unikanie palenia i alkoholu.



Utrzymanie poprawnej wagi ciała- 

dodatkowe kilogramy przeciążają kręgosłup



Dobre nawodnienie organizmu- ponieważ 

ciało jest zbudowane w 70% z wody i 

dostateczne nawodnienie zapewnia zdrowie 

krążka międzykręgowego



Pozytywne myślenie

Właściwa mechanika 
ciała…



… W pozycji stojącej



…W siedzeniu



…Podczas jazdy samochodem



…W spaniu

Nauczanie poprawnych 

technik ruchu i 
bezpieczeństwa grzbietu

Rwa kulszowa

Odnosi się do bólu który rozpoczyna się od 

okolicy biodrowej i pośladków i wędruje w 

dół kończyny dolnej. Często towarzyszy 

bólom krzyża które mogą być bardziej lub 

mniej ostre w stosunku do bólu kończyny. 

Termin sciatica wskazuje że nerw kulszowy 

który wędruje z dolnych części tułowia 

przez pośladki do kończyny jest przyczyną 

bólu w tych warunkach. Prawdziwa rwa 

kulszowa występuje gdy jądro miażdżyste 

uwypuklone uciska jeden z przyległych 

korzeni nerwu kulszowego.

Ten ból krzyża jest mniej częsty niż inne 

przyczyny i warunki wyzwalające bóle krzyża 

np. aktywności sportowe, rekreacyjne ciężka 

praca mogą powodować bóle krzyża i 

kończyny i często  i zwykle są nieprawidłowo 

diagnozowane jako rwa kulszowa. Zadaniem 

dla lekarza jest określenie pomiędzy bólem 

korzeniowym który jest spowodowany 

stanem zapalnym korzenia nerwowego i 

bólem odniesionym który jest wynikiem 

mięśniowo szkieletowych przeciążeń lub 

naderwań (sprain i strain)

Objawy rwy kulszowej



Częstym objawem prawdziwej rwy kulszowej 

jest ból na tylnej powierzchni uda kończyny 

dolnej i stopie który może być gorszy od 

bólu krzyża. Zwykle pacjent doświadcza 

umiarkowanego lub ostrego bólu który 

zaczyna się w okolicy pośladków i schodzi w 

dół przez kończynę lub do stopy. Jest ważne 

znać że prawdziwa rwa kulszowa wyzwala 

ból który promieniuje poza kolano. Czasem 

pacjent ma wcześniejszą historię bólu krzyża 

która rozpoczyna się kilka dni lub tygodni 

wcześniej zanik występuje ból kończyny i 

wtedy ból kończyny staje się silniejszy niż 

ból krzyża.



Pozycja stojąca, siedząca, unoszenie 
kichanie lub ruchy przy opróżnianiu 
mogą wyzwalać ból. Pozycja leżenia 
jest zwykle komfortowa. Okazjonalnie 
parestezje i zaburzenia w oddawaniu 
moczu i stolca towarzysza rwie 
kulszowej ale są to objawy rzadsze

Diagnoza i leczenie:



Badanie przedmiotowe



Testy podrażnienia korzeni 
nerwowych



Ocena dyskomfortu przy różnych 
ruchach i pozycjach ciała

Wielu pacjentów zdrowieje 

spontanicznie a ci którzy wymagają 
pomocy medycznej są kierowani na 
turnusy leczenia zachowawczego 
(środki przeciwbólowe i 
przeciwzapalne), terapia fizykalna, 
ograniczenie niektórych aktywności, 
programy ćwiczeń do domu- 
(ćwiczenia rozciągające i 
wzmacniające mięśnie).

Pacjenci którzy mają ból skojarzony z 

deficytami progresującymi 
neurologicznie lub rozwojem 
osłabienia mięśni często reagują 
lepiej na procedury chirurgiczne niż 
pacjenci z bólami bez osłabienia 
mięśni.

Drętwienie i osłabienie

Są manifestacją nieprawidłowej 

aktywności systemu nerwowego. 
Pacjent z problemami bólów krzyża 
może mieć drętwienia w innych 
częściach ciała szczególnie w 
kończynach dolnych i stopach. To 
zawsze wskazuje na obraz 
uszkodzenia nerwu obwodowego lub 
ośrodkowego i wymaga szczególnej 
uwagi

Najczęstsze przyczyny 
drętwienia są związane 
z:



Radikulopatią- kłujący ból odpowiada 
za przepuklinę jądra miażdżystego



Stenosis- zwężenie kanału 
kręgowego które może uciskać 
włókna czuciowe powodując utratę 
czucia



Stwardnieniem rozsianym



Udarem

Najczęstsze przyczyny 
drętwień pochodzenia 
mózgowego:



Udar



Atak



Wrodzone nieprawidłowości



Wstrząs mózgu



Inne uogólnione zmiany i podłoże 
psychologiczne

Osłabienie

Wiele przyczyn osłabienia jest odniesionych do 

bólu krzyża, ale w większości jest to 

systematyczne osłabienie pochodzące z braku 

aktywności. Postawa człowiek chód, rodzaj 

kroku, i zakres poruszania ramion podczas 

chodzenia zawsze wymagają działania licznych 

mięśni w środkowej i dolnej części grzbietu. 

Niewielki uraz który może nie dać objawów może 

powodować że osoba kompensuje go w różny 

sposób podczas chodzenia, czasem nie wiedząc 

o nim. Zarówno duże jak i małe dostosowanie do 

tych codziennych czynności może wyzwalać 

efekt domino czasem prowadzący do bólów 

krzyża. 

Miopatie



Miopatia jest spowodowana uszkodzeniem 
tkanki mięśniowej. Są różne typy włączając 
cukrzyce, inne schorzenia 
endokrynologiczne, infekcyjne, choroby 
autoimmunologiczne, toksyczne, 
dziedziczne.

Objawy:



Pacjenci z miopatią mają osłabienie we 
wejściu na schody i mogą mieć trudności w 
wykonaniu rutynowych zadań takich jak 
otwieranie słoika.

Osteoartritis i 
osteoporoza

Te rodzaje schorzeń są związane z 

wiekiem powodują zmiany stawowe, 
czasem złamania kręgów, mogą 
prowadzić do uszkodzeń nerwów i 
osłabienia mięśni.

Inne neurologiczne 
przyczyny osłabienia 
mięśni są następujące:



Udar



Uraz rdzenia



Uraz nerwów obwodowych



Miopatia



Osteoporoza



Osteoartroza

Sztywność i wzmożone 
napięcie

W obrębie grzbietu, szyi i ramion i koniczyn 

dolnych są odpowiedzialne za zmiany w 

mięśniach. Więcej niż 80% problemów 

bólów krzyża są wynikiem napięcia 

osłabionych mięśni, które są wynikiem 

utrzymywania złej postawy przez wiele lat. 

Dodatkowo sztywność stawu  ból, który 

czasem jest samym bólem krzyża może 

oznaczać ryzyko zmian zwyrodnieniowych. 

Badania wykazały że jest to sposób gdzie 

można pomóc przez profilaktykę. Zła 

postawa ciała i styl życia siedzący wykazały 

zwiększenie ryzyka tych zmian w ostatnich 

latach.

Zaburzenia oddawania 
moczu i pęcherza

Mogą być spowodowane licznymi 
zmianami w okolicy krzyża, często 
przyczyną tych dysfunkcji jest uraz 
rdzenia, ale raczej przyczyny są 
takie jak:



Ciężki uraz jądra miażdżystego



Masywna centralna przepuklina



Zespól ogona końskiego



Ciężki zaburzenia rdzeniowe i 

zwyrodnieniowe



Przepuklina opojono rdzeniowe



Stenoza kanału



Miel opatie

Choroba degeneracyjna 
krążka miedzykręgowego 



Choroba ta jest częścią naturalnego 
procesu starzenia. Nieszczęśliwie razem 
z wiekiem krążek traci rozciągliwość , 
więzadła otaczające zwane pierścieniem 
włóknistym staja się mało elastyczne i 
mogą się łatwo zerwać. Równocześnie 
krążek ulega wysuszeniu i ścieńczeniu , 
więzadła podpierające kręgosłup mogą 
uczestniczyć w chorobie 
zwyrodnieniowej krążka. 



Jakkolwiek nie każdy kto ma zmiany 
zwyrodnieniowe w części lędźwiowej 
kręgosłupa ma bóle



Wiele osób którzy maja prawidłowy 
kręgosłup wykazują w badaniu MRI 
przepukliny, zmiany zwyrodnieniowe, 
i zwężenia kanału.



Każdy pacjent jest różny i jest to 
ważne żeby nie każdego 
zaszeregować jako rezultat 
degeneracyjnej choroby krążka

Objawy:



Ból krzyża



Ból kończyny dolnej



Osłabienie wynikające z kompresji 
korzeni nerwowych



Sztywność szczególnie pod koniec 
dnia



Przy kompresji korzeni objawy 
osłabienia kończyny dolnej

Diagnostyka choroby 
degeneracyjnej krążka:



Badanie przedmiotowe ze zwróceniem 
uwagi na kręgosłup  i kończyny dolne



Ocena gibkości kręgosłupa



Zakres ruchu



Ocena neurologiczna



Badania RTG



MRI



CT

Leczenie:



Są różne opcje leczenia. Dla osób 
które nie mają kompresji korzeni z 
osłabieniem mięśni w pierwszej linii 
terapii można stosować 
niesterydowe leki przeciwzapalne, 
leczenie fizykalne. Odpowiednie 
uwalnianie objawów bólowych, 
osłabienia wymaga dłuższego okresu 
czasu. 

Ćwiczenia kręgosłupa



Zaleca się ćwiczenia które powinno być 
specyficznie wybrane i które pozwolą 
na wzmocnienie i podparcie 
kręgosłupa. Ćwiczenia mogą być 
wykonywane w domu.



Celem ćwiczeń jest wzmocnienie 
grzbietu, brzucha, bioder, ud, ćwiczenia 
powinny być włączone w program 
ćwiczeń tlenowych takich jak chodzenie 
jazda na rowerze, pływanie.

Zginanie grzbietowe i 
podeszwowe stopy

Zginanie kończyny dolnej

Napinanie mięsni brzucha

Półprzysiady przy ścianie

Stanie na palcach stóp

Unoszenie wyprostowanej 
kończyny dolnej

Przyciąganie kończyny 
dolnej do klatki 
piersiowej

Ćwiczenie rozciągające 
mięśnie tylnej grupy uda

Ćwiczenie stabilizujące 
odcinek lędźwiowy 
kręgosłupa z 
wykorzystaniem piłki

Półprzysiad z użyciem 
piłki

Podpór przodem na piłce

Ćwiczenie rozciągające 
mięśnie zginacze stawu 
biodrowego

Ćwiczenie rozciągające 
mięsień gruszkowaty

Stabilizacja odcinka 
lędźwiowego z użyciem 
piłki w podporze przodem

Ćwiczenia aerobowe



Rower stacjonarny



Bieżnia