Wykład II.:
Proces kształtowania się różnych
typów wiedzy o pedagogice oraz ich
współczesny status i przydatność
Plan wykładu
2.1 Pedagogika jej geneza i rozwój
2.2 Pedagogika ogólna – ujęcie definicyjne;
aparatura pojęciowa pedagogiki
2.3 Dyscypliny naukowe współdziałające z
pedagogiką
2.4 Działy i dziedziny wiedzy pedagogicznej;
modele uporządkowania dyscyplin tworzących
współczesną pedagogikę
2.5 Funkcje pedagogiki jako nauki o wychowaniu
2.1 Pedagogika jej geneza i rozwój
Refleksja nad wychowaniem,
myślenie pedagogiczne zjawiało się
późno w historii… zawsze w czasach
przełomowych, kiedy stare formy
wychowania przeżywały kryzys.
sofiści – problem pedagogiczny – urodzenie
czy też wychowanie decyduje o rozwoju
człowieka
filzofowie greccy (Platon, Arystoteles, Epikur
i inni) – wychowa nie jako zastosowanie swych
założeń filozoficznych
chrześcijaństwo – zasady wychowawcze
wychodzące się z podstaw wiary religijnej
XVIII wiek (Oświecenie) powieść Jean Jacąues
Rousseau pt. Emil czyli o wychowaniu (1762)
Myślenie pedagogiczne istniało od dawna, ale
występowało sporadycznie i miało zmienny
charakter: filozoficzny, religijny, publicystyczny
lub nawet literacki. Sam termin „pedagogika”
pojawił się w XIX wieku – do tego czasu
posługiwano się pojęciem edukacja czy
pedagogia.
XIX wiek niemiecki uczony Johann
Friedrich Herbart (l776-1841) jako
pierwszy uzyskał tytuł habilitowanego
docenta pedagogiki. Uznawany za „ojca
pedagogiki naukowej”, który oderwał ją od
filozofii, systematyzując i opierając ją na
dwu naukach pomocniczych: etyce
filozoficznej (określającej cele wychowania)
oraz tworzonej przez niego psychologii.
Druga połowa XIX wieku -
następcy Herbarta zawęzili
przedmiot pedagogiki tylko do
praktycznych spraw szkolnego
nauczania. Pedagogika w
pierwszej fazie rozwoju
naukowego stała się zatem
technologią szkolnego uczenia.
Pod koniec XIX wieku zjawiły się dwa
kierunki w szkolnej pedagogice:
Indywidualizm pedagogiczny
Socjologizm
Na przełomie wieków pojawiły się nowe
nurty pedagogiczne.
Niektóre z koncepcji i teorii stworzonych
na początku XX wieku mają szczególną
wartość, np. z praktycznego punktu
widzenia.
W latach 30-tych naszego stulecia
pojawiło się na podstawie fenomeno logii
E. Husserla (gr. phainomenon - zjawisko)
czwarte ujęcie naukowe wychowania jako
„pedagogika czysta", która zwróciła się do
badania praw rozwojowych człowieka.
2.2 Pedagogika ogólna ujęcie
definicyjne, aparatura pojęciowa
pedagogiki (podstawowe pojęcia i
ich definicje)
Pedagogika – jest to nauka o
wychowaniu, której przedmiotem jest
działalność wychowawcza mająca na
celu wyposażenie całego społeczeństwa
(głównie jednak młodego pokolenia) w
wiedzę sprawności ogólne i zawodowe,
zainteresowania, systemy wartości,
postawy, przekonania oraz
przygotowanie do działań mających na
celu optymalny własny rozwój.
Pojęciem o najwyższym stopniu
ogólności i niejednorodności jest
edukacja.
Edukacja to ogół oddziaływań
międzygeneracyjnych służących
formowaniu całokształtu zdolności
życiowych człowieka (…), czyniących z
niego istotę dojrzałą, świadomie
realizującą się, „zadomowioną” w danej
kulturze, zdolną do konstruktywnej
krytyki i refleksyjnej afirmacji”. (B.
Milerski, B. Śliwerski (red.): Leksykon
Pedagogika. PWN, Warszawa 2000, s. 54)
Wychowanie
Wychowanie
–
– świadomie
organizowana działalność społeczna,
oparta na stosunku wychowawczym
między wychowankiem, a
wychowawcą, której celem jest
wywoływanie zamierzonych zmian w
osobowości wychowanka. (W. Okoń:
Nowy słownik pedagogiczny. Żak,
Warszawa 2004, s. 462)
„Kształcenie – ogół czynności i procesów
umożliwiających ludziom poznanie przyrody,
społeczeństwa i kultury, a zarazem
uczestnictwo w ich przekształcaniu, jak
również osiągniecie możliwie
wszechstronnego rozwoju sprawności
fizycznych i umysłowych, zdolności i
uzdolnień, zainteresowań i zamiłowań,
przekonań i postaw oraz zdobycie
pożądanych kwalifikacji zawodowych (…)”.
(W. Okoń: Słownik pedagogiczny. PWN,
Warszawa 1992, s. 101)
Uczenie się – proces, w którego toku na
podstawie doświadczenia, poznania i
ćwiczenia powstają nowe formy zachowania
się i działania – w zakresie wiadomości,
umiejętności, nawyków i postaw – lub
ulegają zmianom formy wcześniej nabyte.
Uczenie się jest jedną z podstawowych
form działalności ludzi (obok pracy, zabawy,
i działalności społeczno-kulturalnej). (W.
Okoń: Nowy słownik pedagogiczny. Żak,
Warszawa 2004, s. 433)
Nauczanie –
Nauczanie – planowa i systematyczna
praca nauczyciela z uczniami mająca na
celu wywołanie pożądanych trwałych
zmian w ich postępowaniu, dyspozycjach
i całej osobowości – pod wpływem
uczenia się i opanowywania wiedzy,
przekazywania wartości i działań
praktycznych. Proces ten obejmuje więc
nie tylko działania nauczycieli, ale
również całość wspólnych działań
zarówno pedagogów, jak i uczących się.
2.3 Dyscypliny naukowe
2.3 Dyscypliny naukowe
współdziałające z pedagogiką
współdziałające z pedagogiką
1.
Dyscypliny zajmujące się procesami
rozwoju dzieci i młodzieży, ale z
innego punktu widzenia niż
pedagogika. Są to nauki:
biologiczne
psychologiczne
społeczne
ekonomiczne
2
2
. Nauki, które, nie zajmując się
. Nauki, które, nie zajmując się
bezpośrednio wychowaniem, mają
bezpośrednio wychowaniem, mają
jednak znaczenie dla pedagogiki.
jednak znaczenie dla pedagogiki.
Do grupy drugiej należą:
Do grupy drugiej należą:
antropologia filozoficzna
antropologia filozoficzna
nauki polityczne
nauki polityczne
nauki filozoficzne
nauki filozoficzne
nauki historyczne
nauki historyczne
Spośród współcześnie funkcjonujących
popularnych koncepcji człowieka do
bardziej znanych zalicza się:
człowiek mądry, myślący
człowiek zręczny, pracujący
człowiek jako istota mówiąca
człowiek jako istota bawiąca się
człowiek wędrowiec, pielgrzym, wędrujący
człowiek jako istota religijna
człowiek cierpiący;
człowiek, który nie wie
człowiek mieszkający w domu postrzeganym oraz
sytuowanym w widnokręgu aksjologicznym nie tylko/nie tyle
przestrzennie, lecz także/zwłaszcza w sensie tworu
duchowego, istotności duchowej i wspólnoty celów; termin
ten odnosi się do nieodzownej człowiekowi potrzeby
„zakorzenienia", umożliwiającej mu w procesie wrastania w
rzeczywistość świadome budowanie wartości i poszukiwanie
sensu ludzkiej egzystencji.
W naukach o wychowaniu nałoży
doceniać pożytki posługiwania
się określonym modelem
człowieka jako specyficznie
ludzkiej sfery działania,
uwzględniającego różnorodność
pełnionych przez indywiduum
ról.
2.4
Działy i dziedziny wiedzy pedagogicznej,
modele uporządkowania dyscyplin
tworzących współczesną pedagogikę
Pedagogika ogólna jest dla pedagogik
szczegółowych:
źródłem wiedzy o najogólniejszych prawidłowo
ściach i problemach wychowania człowieka
źródłem inspiracji przy podejmowaniu badań
dotyczących określonej dzie dziny oświaty i
wychowania
teoretycznym układem odniesienia
umożliwiającym naukowe wyjaśnianie
wykrytych przez te nauki faktów i zjawisk.
Aby prześledzić sposoby, modele podziału
pedagogiki musimy każdorazowo stwierdzić
jakim kryterium będziemy się posługiwać – w
przeciwnym wypadku, nie będziemy potrafili
dokonać precyzyjnego podziału, a w naszych
umysłach zapanuje chaos informacyjny.
Biorąc pod uwagę przedmiot badań za podstawowe
dyscypliny wiedzy pedagogicznej, zdaniem B.
Śliwerskiego – przyjmuje się (obecnie), że wchodzi w jej
skład:
– Historia wychowania i myśli pedagogicznej
– Pedagogika ogólna
– Dydaktyka
– Teoria wychowania
– Pedagogika społeczna
– Pedagogika porównawcza
– Pedagogika opiekuńcza
– Pedagogika specjalna
– Pedagogika resocjalizacyjna
– Pedagogika pracy
– Pedagogika dorosłych
– Pedagogika medialna
– Pedagogika zdrowia
– Pedeutologia
Schemat nr 1
Schemat nr 1
Pedagogika ogólna jako
nauka podstawowa
Pedagogika ogólna jako
nauka podstawowa
Historia
wychowania
i myśli
pedagogiczn
ej
Historia
wychowania
i myśli
pedagogiczn
ej
Dydaktyka
Dydaktyka
Teoria
wychowan
ia
Teoria
wychowan
ia
Pedagogi
ki
szczegóło
we
Pedagogi
ki
szczegóło
we
PEDAGOGIKI SZCZEGÓŁOWE
PORÓWNAWCZA
PRZEDSZKOLNA
WCZESNOSZKOLNA
OPIEKUŃCZA
SPOŁECZNA
PRACY
DZIAŁALNOŚCI
KULTURALNEJ
SPECJALNA
RESOCJALIZACYJNA
WYCHOWANIA
ZDROWOTNEGO
TURYSTYKI
RELIGII
WOJSKOWA
ANDRAGOGIKA
INNE
….
Podział według kryterium
rozwojowego:
Pedagogika okresu żłobkowego
Pedagogika małego dziecka
Pedagogika wczesnoszkolna
Pedagogika dzieci – pedologia
Pedagogika młodzieży
Pedagogika dorosłych –
andragogika
Pedagogika ludzi starych –
gerontologia
Podział według kryterium
instytucjonalnego:
– Pedagogika przedszkolna
– Pedagogika szkolna
– Pedagogika szkoły wyższej
– Pedagogika domu kultury
– Pedagogika zakładu pracy
– Pedagogika stowarzyszeń
– Pedagogika wojskowa
Kryterium ze względu na zakres i
Kryterium ze względu na zakres i
sposób poznawania zjawisk:
sposób poznawania zjawisk:
– pedagogika praktyczna lub
empiryczna;
– pedagogika opisowa lub;
– pedagogika normatywna;
– pedagogika teoretyczna.
2.5 Funkcje pedagogiki jako nauki
o wychowaniu
Funkcja poznawcza – spełniają ją wszystkie nauki.
Wyróżniamy trzy odmiany funkcji poznawczej:
Opisowa – deskryptywna. Wyróżniamy dwa rodzaje
opisu: klasyfikacyjny i idiograficzny. Opis powinien
posiadać takie cechy jak: obiektywność –
przedstawiać fakty takimi jakie są;
systematyczność; komplementarność (powinien być
wyczerpujący), wieloaspektowość.
Wyjaśniająca – eksplikacyjna. Wyjaśniając dane
zjawisko możemy użyć trzech rodzajów wyjaśnień:
nomologiczno-dedukcyjnego, probabilistycznego i
funkcjonalnego.
Prognostyczna – polegająca na przewidywaniu
następstwa występowania danego zjawiska w
oparciu o wykryte wcześniej zależności.
Funkcja praktyczna –
instrumentalno-techniczna –
polega na dookreślaniu za
pomocą jakich metod, form i
działań należy wywoływać
zjawiska pożądane i niepożądane.