Systematyczne wprowadzenie do etyki Wykład XVI

imperatyw kategoryczny –

dwie główne formuły

• formuła powszechnego prawa:

"postępuj tylko według takiej

maksymy, dzięki której możesz

zarazem chcieć, żeby stała się

powszechnym prawem"

• formuła człowieczeństwa: "Postępuj

tak, byś człowieczeństwa tak w twej

osobie, jako też w osobie każdego

innego używał zawsze zarazem jako

celu, nigdy tylko jako środka"

formuła człowieczeństwa

• "Postępuj tak, byś człowieczeństwa tak w

twej osobie, jako też w osobie każdego
innego używał zawsze zarazem jako
celu, nigdy tylko jako środka"

• Handle so, daß du die Menschheit sowohl

in deiner Person, als in der Person eines
jeden andern jederzeit zugleich als
Zweck, niemals bloß als Mittel brauchst.

cztery postawy wobec

człowieczeństwa

Człowieczeństwo (we mnie samym lub w

drugim człowieku)

• (1) jest dla mnie tylko celem samym w sobie

(+)

• (2) jest dla mnie zarówno środkiem, jak

celem samym w sobie (+)

• (3) jest dla mnie tylko środkiem, a nie celem

(–)

• (4) nie jest dla mnie ani środkiem, ani celem

samym w sobie (–)

formuła powszechnego

prawa:

"postępuj tylko według takiej maksymy,

dzięki której możesz zarazem chcieć, żeby
stała się powszechnym prawem"

• (FPP-A) Nie postępuj według takiej

maksymy, której upowszechnienia nie
można sobie nawet pomyśleć.

• (FPP-B) Nie postępuj według takiej

maksymy, której upowszechnienie jest
wprawdzie możliwe do pomyślenia, lecz
niemożliwe do chcenia.

formuła człowieczeństwa:

"Postępuj tak, byś człowieczeństwa tak w twej

osobie, jako też w osobie każdego innego

używał zawsze zarazem jako celu, nigdy

tylko jako środka"

• (FC-A) Postępuj tak, byś człowieczeństwa tak

w twej osobie, jako też w osobie każdego

innego nie używał nigdy tylko jako środka.

• (FC-B) Postępuj tak, byś człowieczeństwo tak

w twej osobie, jako też w osobie każdego

innego traktował zawsze zarazem jako cel

[sam w sobie].

Onora O'Neill, koncepcja

równoważności

• (FPP-A) Nie postępuj według takiej maksymy,

której upowszechnienia nie można sobie nawet

pomyśleć ≡ (FC-A) Postępuj tak, byś

człowieczeństwa [racjonalnej podmiotowości] tak

w twej osobie, jako też w osobie każdego innego

nie używał nigdy tylko jako środka.

• (FPP-B) Nie postępuj według takiej maksymy,

której upowszechnienie jest wprawdzie możliwe do

pomyślenia, lecz niemożliwe do chcenia ≡

(FC-B) Postępuj tak, byś człowieczeństwo

[racjonalną podmiotowość] tak w twej osobie, jako

też w osobie każdego innego traktował zawsze

zarazem jako cel [sam w sobie].

Christine M. Korsgaard, koncepcja

jednostronnej implikacji

• Christine M. Korsgaard, "The Right to

Lie: Kant on Dealing with Evil."
Philosophy and Public Affairs 15
(1986): 325-49; reprinted in: Creating
the Kingdom of Ends

formuła człowieczeństwa →

formuła powszechnego prawa

• "Przyjmijmy, że twoja maksyma jest w niezgodzie z formułą

powszechnego prawa. Czynisz dla siebie wyjątek, robiąc coś,

czego nie mógłby zrobić każdy w twojej sytuacji. To znaczy, że

traktujesz powód, skłaniający ciebie do tego postępowania, tak

jakby on był silniejszy, miał większą usprawiedliwiającą moc niż

dokładnie taki sam powód jakiejkolwiek innej osoby. Postępujesz

wówczas tak, jak gdyby fakt, że był to właśnie twój powód, a nie

tylko powód pewnej istoty ludzkiej, nadawał mu szczególną

wagę i moc. Jest to oczywistym pogwałceniem idei, zgodnie z

którą to twoje człowieczeństwo - twoja zdolność racjonalnego

wyboru - jest tym, co stanowi warunek wszelkiej wartości, a tym

samym nadaje twym potrzebom i pragnieniom

usprawiedliwiającą moc [racjonalnych] powodów. Tak zatem

wszelkie pogwałcenie formuły powszechnego prawa jest również

pogwałceniem formuły człowieczeństwa. Ten argument

przebiega oczywiście tylko w jedną stronę - nie pokazuje, że te

dwie formuły są równoważne. Formuła człowieczeństwa jest

ściślejsza niż formuła powszechnego prawa...". (Korsgaard s.

337-8)

Hill 1980, praktyczne konsekwencje

formuły człowieczeństwa

• [1] zakaz okaleczania lub ograniczania racjonalnych

zdolności osoby

• [2] zakaz niszczenia samej osoby
• [3] nakaz rozwijania i doskonalenia własnych

racjonalnych zdolności

• [4] nakaz używania własnych racjonalnych zdolności
• [5] oddziaływania na innych przez odwoływanie się

do ich rozumu, a nie przez irracjonalną manipulację

• [6] szanowanie racjonalnych wyborów innych osób
• [7] okazywanie symbolicznych wyrazów szacunku

osobom

ad 1. obowiązek niepopełniania

samobójstwa

• „ten, kto nosi się z myślą o samobójstwie, zada

sobie, zgodnie z pojęciem koniecznego obowiązku

względem siebie samego, pytanie, czy jego czyn

może zgadzać się z ideą człowieczeństwa jako celu

samego w sobie. Jeżeli się zabija, żeby uniknąć

przykrego stanu, w takim razie posługuje się osobą

tylko jako środkiem do zachowania znośnego stanu

aż do końca życia. Jednakże człowiek nie jest rzeczą,

a więc czymś, czego by można było używać tylko

jako środka, lecz musi być przy wszystkich swych

czynach uważany zawsze za cel sam w sobie. A

zatem nie mogę człowiekiem w mej osobie w żaden

sposób rozporządzać, nie mogę go kaleczyć, gubić

lub zabijać”.

J. D. Velleman Prawo do samounicestwienia?

• „godność osoby nie jest czymś, co można przyjąć lub

odrzucić, ponieważ nie jest to wartość dla człowieka, lecz

wartość w samym człowieku, którą może on jedynie bądź

pogwałcić, bądź uszanować. Nie może być ona porównywana

z tym, co dobre lub złe dla osoby. (...) wartość dla osoby ma

się do wartości w osobie z grubsza tak, jak wartość środka

ma się do wartości celu: w każdym przypadku to pierwsze

zasługuje na uwagę tylko pod warunkiem troski o to drugie.

A wartości warunkowych nie można zestawiać z wartościami

bezwarunkowymi, na których te pierwsze się opierają.

Wartość środka do celu nie może przyćmić ani też zostać

przyćmiona przez wartość celu, ponieważ od początku jest

ona właśnie tylko cieniem tej ostatniej w sensie bycia od niej

zależną. Podobnie wartość tego, co jest dobre dla osoby jest

tylko cieniem wartości samej osoby i nie może ani tej

ostatniej przyćmić, ani zostać przez nią przyćmioną.”

w: WG, Antologia bioetyki, t. I

„traktować człowieczeństwo

jako cel sam w sobie”?

• 1. traktować bycie podmiotem racjonalnym

jako coś wewnętrznie wartościowego

• 2. traktować osobowe istnienie człowieka

jako dobro względnie nadrzędne (w
normalnych wypadkach górujące nad innymi
dobrami)

• [3. traktować osobowe istnienie człowieka

jako dobro bezwzględnie nadrzędne]

• [4. traktować osobowe istnienie człowieka

jako dobro nie do zastąpienia]

Document Outline