Systematyczne wprowadzenie do etyki Wykład XV

imperatyw kategoryczny –

główne formuły

• formuła powszechnego prawa: "postępuj

tylko według takiej maksymy, dzięki której

możesz zarazem chcieć, żeby stała się

powszechnym prawem"

• formuła ogólnego prawa przyrody:

„postępuj tak, jak gdyby maksyma twojego

postępowania przez wolę twą miała się stać

ogólnym prawem przyrody”

• formuła człowieczeństwa: "Postępuj tak, byś

człowieczeństwa tak w twej osobie, jako też

w osobie każdego innego używał zawsze

zarazem jako celu, nigdy tylko jako środka"

analiza

formuły powszechnego prawa

• (1) Postępuj tylko według takiej

maksymy, która jest uogólnialna.

• (2) Maksyma jest uogólnialna wtedy i

tylko wtedy, gdy można chcieć jej
upowszechnienia.

• (3) Do upowszechnieniu jakiejś

maksymy doszłoby wtedy, gdyby
stała się ona powszechną regułą

niedopuszczalność sposobu

postępowania a niemożliwość chcenia

jego powszechności

typ

obowiązku

kryterium uogólnialności

obowiązek
zupełny

powszechności przeciwnego
sposobu postępowania nie mogę

sobie nawet pomyśleć

obowiązek

niezupełn

powszechność przeciwnego

sposobu postępowania mogę

sobie wprawdzie pomyśleć, ale
nie mogę jej chcieć

klasyfikacja obowiązków

obowią

zki

zupełne:
powszechności
innego postępowania
nie da się nawet
pomyśleć

niezupełne:
powszechności

innego postępowania
nie da się chcieć

wobec

siebie

zachowywanie

własnego życia

rozwijanie

własnych

zdolności

wobec

innych

dotrzymywanie

obietnic

pomaganie

innym w

potrzebie

obowiązek zachowania

życia

• „Ktoś, komu życie sprzykrzyło się wskutek szeregu

nieszczęść (...), posiada jeszcze na tyle rozumu, że

może się siebie zapytać, czy odebranie sobie życia nie

[422] sprzeciwia się obowiązkowi wobec siebie.

Próbuje wtedy, czy też maksyma jego czynu może się

stać ogólnym prawem przyrody. Maksyma jego brzmi

zaś: Z miłości własnej biorę sobie za zasadę skrócić

sobie życie, jeżeli w razie swego dłuższego trwania

bardziej grozi ono cierpieniami, niż obiecuje

przyjemności. Zachodzi tylko jeszcze pytanie, czy ta

zasada miłości własnej może stać się ogólnym

prawem przyrody. Ale tutaj widzimy wnet, że

przyroda, której prawem byłoby niszczenie samego

życia przez to samo uczucie, którego celem jest

pobudzanie do popierania życia, popadałaby sama z

sobą w sprzeczność...”

obowiązek dotrzymywania

obietnic

• „Kogoś innego bieda zmusza do pożyczenia pieniędzy. Wie

on dobrze, że nie będzie mógł ich oddać, widzi jednak także,

że nikt mu nie udzieli pożyczki, jeżeli solennie nie

przyrzeknie, iż w oznaczonym czasie ją zwróci. Ma ochotę

dać takie przyrzeczenie, ma jednak jeszcze tyle sumienia,

że pyta się siebie: czy (...) nie sprzeciwia się obowiązkowi w

taki sposób wydobywać się z biedy? Dajmy na to, że

postanowi jednak tak [postąpić]; wówczas jego maksyma

czynu brzmiałaby następująco: jeżeli uważam, że jestem w

potrzebie, to chcę pożyczyć pieniędzy i obiecać oddać je,

chociaż wiem, że to nigdy nie nastąpi. (...) Wówczas widzę

zaraz, że nie może ona mieć znaczenia ogólnego prawa

przyrody (...), lecz musi koniecznie sobie zaprzeczać.

Albowiem ogólność prawa, że każdy, czując się w biedzie,

może obiecywać, co mu przyjdzie na myśl, w zamiarze

niedotrzymania obietnicy, uniemożliwiałaby samo

przyrzeczenie i cel, w jakim je dajemy, ponieważ nikt nie

wierzyłby, że mu coś [naprawdę] obiecano...”

obowiązek rozwijania swoich

zdolności

• „Ktoś trzeci odkrywa w sobie talent, który przy pewnym

wykształceniu mógłby go zrobić człowiekiem pod

wieloma względami użytecznym. Znajduje się jednak w

dogodnych warunkach i woli raczej oddawać się

przyjemnościom (...). Jeszcze pyta się jednak, czy jego

maksyma zaniedbywania darów przyrodzonych (...),

zgadza się także z tym, co nazywamy obowiązkiem.

Wtedy przekonuje się, że przyroda mogłaby wprawdzie

przy takim ogólnym prawie zawsze jeszcze istnieć (...);

ale nie może on żadną miarą chcieć, żeby stało się to

ogólnym prawem przyrody, albo żeby zostało

wszczepione w nas jako takie przez przyrodzony

instynkt. Albowiem jako rozumna istota chce on

koniecznie, żeby się w nim rozwinęły wszystkie władze,

ponieważ są mu one przecież użyteczne i dane do

rozmaitych możliwych celów.”

obowiązek pomagania ludziom w

potrzebie

• „Na koniec ktoś czwarty, komu dobrze się wiedzie,

widząc, że inni (...) muszą walczyć z wielkimi

trudnościami, myśli sobie: co mnie to obchodzi? Niech

każdy będzie tak szczęśliwy, jak Bóg zechce (...);

niczego mu nie odbiorę (...), nie mam tylko żadnej

chęci ... wspomagać go w biedzie! W istocie, gdyby

taki sposób myślenia stał się ogólnym prawem

przyrody, mógłby ród ludzki bardzo dobrze istnieć (...).

Jednak chociaż jest możliwe, że według owej

maksymy ogólne prawo przyrody mogłoby istnieć, to

jednak nie jest możliwe chcieć, żeby taka zasada

posiadała wszędzie znaczenie prawa przyrody.

Albowiem wola postanawiająca to sprzeciwiałaby się

sama sobie, ponieważ może się przecież zdarzyć

niejeden taki wypadek, w którym człowiek ten

potrzebuje miłości i współczucia drugich...”

formuła powszechnego prawa –

dwie części składowe:

• "postępuj tylko według takiej maksymy, dzięki

której możesz zarazem chcieć, żeby stała się

powszechnym prawem"

• (FPP-A) Nie postępuj według takiej maksymy,

której upowszechnienia nie można sobie nawet

pomyśleć (warunek uogólnialności

konceptualnej, zasada obowiązków zupełnych).

• (FPP-B) Nie postępuj według takiej maksymy,

której upowszechnienie jest wprawdzie

możliwe do pomyślenia, lecz niemożliwe do

chcenia (warunek uogólnialności wolicjonalnej,

zasada obowiązków niezupełnych).

interpretacje obowiązków

zupełnych -

Korsgaard

1985

• i) The Logical Contradiction Interpretation –

“there is something like a logical

impossibility in the universalization of the

maxim, or in the system of nature in which

the maxim is a natural law: if the maxim

were universalized, the action or policy that

it proposes would be inconceivable”.

• ii) The Teleological Contradiction

Interpretation – “it would be contradictory

to will your maxim as a law for a system of

nature teleologically conceived: either you

are acting against some natural purpose, or

your maxim could not be a teleological law”.

interpretacje obowiązków

zupełnych -

Korsgaard

1985

• iii) The Practical Contradiction Interpretation –

“the contradiction is that your maxim would be

self-defeating if universalized: your action would

become ineffectual for the achievement of your

purpose if everyone (tried to) use it for that

purpose”.

• Sprzeczność polega na tym, że twoja maksyma

sama by się udaremniała, gdyby została

upowszechniona: twój sposób działania przestałby

być skutecznym środkiem do osiągnięcia twojego

celu, gdyby każdy posługiwał się nim (lub usiłował

się nim posłużyć) w tym celu.

eksplikacje uogólnialności

wolicjonalnej

"postępuj tylko według takiej maksymy,

[dzięki której możesz chcieć osiągnąć

X], a zarazem chcieć, żeby ta maksyma

stała się powszechnym prawem"

• (1) X = to, co chcesz osiągnąć postępując

według takiej maksymy,

• (2) X = to, co skądinąd chcesz faktycznie

osiągnąć

• (3) X = to, co skądinąd musisz chcieć

osiągnąć jako racjonalny podmiot woli

ad 1.

• "postępuj tylko według takiej maksymy,

dzięki której możesz zarazem chcieć,

żeby stała się powszechnym prawem" =

• = "postępuj tylko według takiej

maksymy, dzięki której możesz chcieć

osiągnąć to, co chcesz osiągnąć

postępując według takiej maksymy,

a zarazem chcieć, żeby ta maksyma

stała się powszechnym prawem"

ad 3

`Niezgodny z obowiązkiem niezupełnym

jest sposób postępowania, którego

upowszechnienia nie mogę chcieć

• (a) jako racjonalny podmiot woli,

chcący czegokolwiek

• (b) jako racjonalny podmiot woli,

chcący własnego dobra

• (c) jako racjonalny podmiot woli,

chcący także dobra innych

imperatyw kategoryczny –

dwie główne formuły

• formuła powszechnego prawa:

"postępuj tylko według takiej

maksymy, dzięki której możesz

zarazem chcieć, żeby stała się

powszechnym prawem"

• formuła człowieczeństwa: "Postępuj

tak, byś człowieczeństwa tak w twej

osobie, jako też w osobie każdego

innego używał zawsze zarazem jako

celu, nigdy tylko jako środka"

formuła człowieczeństwa

• "Postępuj tak, byś człowieczeństwa tak w

twej osobie, jako też w osobie każdego
innego używał zawsze zarazem jako
celu, nigdy tylko jako środka"

• Handle so, daß du die Menschheit sowohl

in deiner Person, als in der Person eines
jeden andern jederzeit zugleich als
Zweck, niemals bloß als Mittel brauchst.

cztery postawy wobec

człowieczeństwa

Człowieczeństwo (we mnie samym lub w

drugim człowieku)

• (1) jest dla mnie tylko celem samym w sobie

(+)

• (2) jest dla mnie zarówno środkiem, jak

celem samym w sobie (+)

• (3) jest dla mnie tylko środkiem, a nie celem

(–)

• (4) nie jest dla mnie ani środkiem, ani celem

samym w sobie (–)

formuła człowieczeństwa:

"Postępuj tak, byś człowieczeństwa tak w twej

osobie, jako też w osobie każdego innego

używał zawsze zarazem jako celu, nigdy

tylko jako środka"

• (FC-A) Postępuj tak, byś człowieczeństwa tak

w twej osobie, jako też w osobie każdego

innego nie używał nigdy tylko jako środka.

• (FC-B) Postępuj tak, byś człowieczeństwo tak

w twej osobie, jako też w osobie każdego

innego traktował zawsze zarazem jako cel

[sam w sobie].

formuła powszechnego

prawa:

"postępuj tylko według takiej maksymy,

dzięki której możesz zarazem chcieć, żeby
stała się powszechnym prawem"

• (FPP-A) Nie postępuj według takiej

maksymy, której upowszechnienia nie
można sobie nawet pomyśleć.

• (FPP-B) Nie postępuj według takiej

maksymy, której upowszechnienie jest
wprawdzie możliwe do pomyślenia, lecz
niemożliwe do chcenia.

Onora O'Neill, koncepcja

równoważności

• (FPP-A) Nie postępuj według takiej maksymy,

której upowszechnienia nie można sobie nawet

pomyśleć ≡ (FC-A) Postępuj tak, byś

człowieczeństwa [racjonalnej podmiotowości] tak

w twej osobie, jako też w osobie każdego innego

nie używał nigdy tylko jako środka.

• (FPP-B) Nie postępuj według takiej maksymy,

której upowszechnienie jest wprawdzie możliwe do

pomyślenia, lecz niemożliwe do chcenia ≡

(FC-B) Postępuj tak, byś człowieczeństwo

[racjonalną podmiotowość] tak w twej osobie, jako

też w osobie każdego innego traktował zawsze

zarazem jako cel [sam w sobie].

Document Outline