Prawo naturalne a pozytywne.

Prawo naturalne a

pozytywne.

Moralność jest w każdej społeczności, prawo

pozytywne tylko w społeczeństwach

zorganizowanych w państwo,

Normy prawne bardziej sprecyzowane, niż moralne,

Prawo naturalne i pozytywne wzajemnie

uzupełniają się i są zależne od siebie.



I. Wstęp:

Co to jest prawo?



Jak możemy je podzielić?



Prawo naturalne



Prawo pozytywne



II. Rozwinięcie:



Prawo naturalne:



Definicja



Historia prawa naturalnego



Źródła prawa naturalnego



Współczesne koncepcje prawa natury:



Religijne:



Skotyzm



Tomizm



Laickie



Psychologiczne



Socjologiczne



Szkoła prawa natury



Klasyczna



Nowożytna



Katalog wartości podstawowych



Elementarne normy moralne

2. Prawo pozytywne:



Definicja



Historia prawa pozytywnego



Pozytywizm prawniczy angielski



Pozytywizm prawniczy w Europie



Prawo pozytywne jako element kultury



Ograniczenia tworzenia prawa pozytywnego



Pozytywistyczne koncepcje prawa

3. Prawo a moralność – zależności



Stanowisko I



Stanowisko II

4. Formuła Radbrucha



Na pytanie, „co to jest prawo?”, odpowiedzi

szuka się od najdawniejszych czasów.



Wielu myślicieli, filozofów, prawników starało

się podać jego definicję. Najczęściej określane

jest jako zespół norm, czyli reguł

postępowania. Reguły te ustalają pewne wzory

zachowań, do których należy się dostosować.



Mówiąc o prawie możemy wyróżnić jego dwa

rodzaje:

prawo naturalne

(ins in cord

scripta), zapisane w sercach i rozumach oraz

prawo pozytywne

(ins positum), w

najprostszym tłumaczeniu przeciwstawne

innemu prawu.



„

Prawem naturalnym jest to, co natura

przykazuje wszystkim ludziom”

Wolter



Prawo naturalne to zbiór norm, które obowiązują

niezależnie od tego, czy zostały potwierdzone i

uznane przez władzę państwową. Ich źródłem jest

wyznawany system wartości. Zwolennicy teorii

prawa naturalnego uznają je za wspólne wszystkim

kulturom. Ma ono łączyć wszystkich ludzi oraz -

pomimo wielu różnic kulturowych - zakładać pewne

wspólne zasady postępowania. Jest trwałe, nie

zmienia się pośród zmian historycznych,

zmieniających się poglądów i obyczajów. Prawa tego

nie można człowiekowi ani wyrwać, ani go zniszczyć,

bo oparte zostało na jego naturze. Ono broni ludzkiej

godności, określa fundamentalne prawa i obowiązki

człowieka. Jego rolą jest dostarczanie wzorców i

standardów, którymi powinno kierować się prawo

pozytywne. Jednak wg niektórych teoretyków prawa

naturalnego stoi ono w sprzeczności z prawem

pozytywnym i prowadzi do jego wyparcia



Ujmowanie problemów moralnych z punktu widzenia

prawa natury ma długą historię. Od Platona i

Arystotelesa poprzez Tomasza z Akwinu twierdzono,

że istnieje prawo, naturalne (lex naturae), które

odpowiada za ład wszechświata. Ład ten odkrywamy

dzięki swojemu rozumowi. Tomasz z Akwinu uważał,

że prawo naturalne jest kodeksem moralnym, do

którego wszyscy ludzie skłaniają się w sposób

naturalny. Pomimo że Bóg nadał pewne przykazania

nie przeczą one prawu natury, a wręcz wspierają je.

Dalszy rozwój przyniósł rozciągnięcie prawa natury

na cały obszar prawa. Grocjusz uznawany za twórcę

nowożytnego prawa natury uważał, że prawo natury

jest w pełni zracjonalizowane i wynika z niezmiennej

natury ludzkiej a do jego poznania można dojść

tylko przez badanie społecznej natury człowieka.

Szczegółowe rozważania nad dyrektywami prawa

natury dla wszystkich dziedzin prawa pozytywnego

rozwinęli S. Puffendorf czy Ch. Wolff. Puffendorf

wyciągnął wnioski, że człowiek z natury nie ma

żadnych zobowiązań wobec innych ludzi i nie musi

uznawać żadnej władzy nad sobą.



Taka myśl umacniała ideę konsensualizmu w teorii

umów mówiącą o tym, że istotą każdej umowy jest

wola obu stron. W XVIII w. szkoła prawa natury

osiągnęła ogromne sukcesy w całej Europie. Prawo

natury uznano, obok prawa rzymskiego i prawa

kanonicznego, za trzecią podstawę uniwersyteckiego

nauczania prawa.



Współczesne koncepcje prawa natury są bardzo

różnorodne: mają one uzasadnienia religijne i laickie,

ontologiczne, psychologiczne, socjologiczne, zawsze

przy milczącym zakładaniu określonych ocen lub

przyjmowaniu jakichś ocen jako ocen absolutnych.



Religijne uzasadnienia natury sprowadzają się albo do

uznania za nadrzędne prawo nakazów bożych –

skotyzm, bądź do zakładania, że do porządku świata,

jaki stworzył Bóg, należy to, aby ludzie przestrzegali

określonych norm postępowania – tomizm.



Uzasadnienia laickie prawa natury sprowadzają się w

szczególności do zakładania „natury człowieka”, do

której należą takie, czy inne pragnienia czy dążenia



Człowiek powinien realizować tylko te „dobre”

dążenia. Oczywiście trzeba sobie zdawać sprawę,

że taka, czy inna koncepcja „naturalnych dążeń”

jest wytworem kultury określonego środowiska.



Prawo natury można różnie pojmować. Dla jednych

to zespół norm idealnych, wiecznych i

niezmiennych, które pochodzą od Boga i są

odczytywane przez nasze sumienie. Niektórzy

źródeł prawa natury upatrują w pojęciu godności

człowieka. Mnie natomiast zastanawia fakt, czy

prawo natury rozumiane jako świat ideałów, mogło

zostać wykreowane przez ludzki rozum i w

zależności od rozwoju gatunku, miejsca i czasu

może mieć różną treść.



W przeszłości przecież niewolnictwo czy nierówność

kobiet były często uważane za zgodne z prawami

natury, wręcz oczywiste. Dziś natomiast takie

działania uważamy za uwłaczające naszej godności

i traktujemy je jako pogwałcenie praw człowieka.

Ludzkość niezmiennie szuka wspólnego prawa

natury – katalogu wartości podstawowych.



Takich, które będą do zaakceptowania przez

wszystkich, aby można było opierać na nich prawo

pozytywne. Jednak nie wszyscy są przychylnie

nastawieni ku temu projektowi. Kraje Islamu, Chiny

podkreślają swoją odrębność kulturową i protestują

przeciwko ocenom sytuacji w ich krajach na postawie

takich dokumentów jak

Deklaracja Praw Człowieka



Dla wielu tych, którzy mówią o prawach natury są

one czymś, co natura sama nadaje każdej istocie.

Zupełnie tak, jakby podczas urodzenia została nam

przypisana niezbywalna lista praw, których w żadnej

sytuacji nie wolno naruszyć, gdyż wykreowane

zostały przez jakąś nadrzędną rzecz – w tym

przypadku naturę- nie zaś przez społeczność czy

jakąkolwiek umowę. Jeremy Bentham powiadał, że

prawa takie są „nonsensem i bzdurą”, również

współcześnie niektórzy kwalifikują je jako fikcje. Z

filozoficznego punktu widzenia, dla kogoś kto

zajmuje świecką postawę, nie będzie istnieć nic

takiego jak prawa naturalne



Według przedstawicieli szkoły naturalnej prawo jest

określoną wartością. Wyraża odwieczne dążenie

człowieka do dobra, sprawiedliwości i piękna. Moc

wiążącą może mieć tylko norma zgodna z naturą

ludzką i wartościami moralnymi społeczeństwa. W

każdym państwie istnieje zespół norm moralnych

wspólnych dla wszystkich obywateli – elementarne

normy moralne. Za podstawowe prawo naturalne, za

którym obstają przede wszystkim religie, jest

uznawane prawo do życia.



„

Każde zdanie prawne jest dyktatem zwycięzcy

lub kompromisem po przeprowadzonej

społecznej walce interesów.”

Ihering



Prawo pozytywne to zbiór norm ustanowionych przez

władzę publiczną, obowiązujących w danym państwie.



Wzory postępowania, jakie składają się na prawo

różnią się od innych norm postępowania tym, że ich

realizacja jest poparta przymusem państwowym.

Termin pozytywizm prawniczy może występować w

prawoznawstwie w dwóch podstawowych

znaczeniach: może oznaczać pewien typ poglądów

na prawo, a zwłaszcza sposób rozumowania prawa i

uzasadniania obowiązku dawania prawa posługi lub

określony sposób nauczania prawa oraz jako

określony kierunek w prawoznawstwie. To kierunek

historyczny dominujący w 2 poł. XIX w. i na początku

XX w., istniejący w skrajnej postaci normatywizmu,

którego twórcą był Habo Helfer. W przeszłości

uważano, że prawo pozytywne jest prawem, jeśli

spełnia postawione przed nim wymogi formalne –

uchwalone przez państwo, opublikowane itp.



Prawo pozytywne, tworzone przez ludzi, jest

jednym z głównych, dla niektórych najważniejszym,

elementem kultury.



Kultury rozumianej jako wszelka, twórcza

działalność człowieka. W tak rozumianej kulturze

prawo współistnieje i współzależy od polityki,

gospodarki i innych obszarów życia społecznego.

Prawo promuje różne wartości: ekonomiczne,

polityczne, moralne, religijne.



Według przedstawicieli pozytywizmu prawniczego

prawo nie przestaje obowiązywać, gdy jest uznane

za niesprawiedliwe lub niemoralne. Norma prawna

traci swą moc dopiero wtedy, gdy uchyli ją

kompetentny organ legislacyjny. Zdecydowana

większość pozytywistów sprzeciwia się ocenianiu

prawa z punktu widzenia moralnego.



Odrzucają oni zarzuty, że takie pojmowanie prawa

może doprowadzić do uchwalenia prawa

zbrodniczego. W demokratycznym państwie takie

niebezpieczeństwo praktycznie nie istnieje.



Dowolność tworzenia prawa pozytywnego jest

ograniczona ochroną naszych praw – człowieka i

obywatela.



Z historycznego punktu widzenia pozytywizm

prawniczy, a raczej elementy pozytywistycznego

myślenia w koncepcjach prawników, kształtowały się

na gruncie układów stosunków społeczno-

politycznych w Europie w 2 poł. XIXw. i pierwszych

latach XX w. Pozytywizm był doktryną prawną okresu

politycznie nie zagrożonego panowania ustroju

kapitalistycznego. Pozytywizm przeciwstawiał się

koncepcjom szkoły historycznej, jak i koncepcjom

prawa natury. Za jeden z podstawowych postulatów

uważane jest w tej doktrynie zapewnienie tzw.

Bezpieczeństwa prawnego (stabilności, jasności,

zupełności i pewności prawa). Stąd też pojawiły się

tendencje do formalizmu i ukrywania roli ocen w

procesie wykładni i stosowania prawa. Pozytywizm

kształtował się w dwóch wersjach: anglosaskiej i

kontynentalnej.



Pozytywizm prawniczy angielski nie rozwinął się na

wyspach tak silnie, jak na kontynencie europejskim,

niewątpliwie jednak rozwinął się znacznie wcześniej.

Podstawy teoretyczne sformułował John Austin.



Uważa się, że zapoczątkował on juryspundencję

analityczną.



Pozytywizm kontynentalny, późniejszy w

sformułowaniu teoretycznym jest mniej interesujący.

Za typowego przedstawiciela uchodził Karl M.

Bergbohm, który poddawał krytyce wszelkie

koncepcje prawa natury oraz próby uznania norm

prawnych poprzez odwołanie się do norm etycznych.

Przedstawicielem pozytywizmu w Europie był duński

teoretyk prawa Alf Ross, pozostający pod wpływem

Hansa Kellsena. Jego zdaniem, w rozważaniach

prawniczych pojawiają się antynomie (niezgodności

wewnętrzne w zakresie głoszonych tez), gdyż w

rozważaniach prawniczych przyjmuje się z jednej

strony normatywistyczny punkt widzenia, a z drugiej

strony - realistyczny punkt widzenia. Kluczowy

problem - jego zdaniem - polega na wyjaśnianiu

tego, co to znaczy, że jakaś norma obowiązuje

prawnie w danym systemie (nie ma, bowiem prawa

w ogóle). Przede wszystkim trzeba znać dyrektywne

znaczenie rozważanej normy, tzn. wiedzieć, jakie

zachowanie jest spełnieniem norm.



O obowiązywaniu normy prawnej rozstrzyga się

przepowiadając przyszłe zachowanie się sędziego. Norma

prawna, zatem obowiązuje obywateli, jeżeli jest

prawdopodobieństwo, iż w przypadku jej przekroczenia i

wniesienia sprawy przed sąd będzie ona istotnym

czynnikiem kształtującym decyzję sędziego w sprawie

użycia siły, jaką rozporządza państwo. A więc jego

zdaniem, o rzeczywistym obowiązywaniu normy można

orzec wtedy, gdy zostanie przekroczona i wymierzona za

nie sankcja. Zwraca on uwagę na wychowanie sędziów,

które ma wyrobić w nich gotowość wymierzenia sankcji za

naruszenie ustanowionych norm.



W pozytywistycznych koncepcjach prawa nie zaprzecza się

o istnieniu prawnych związków pomiędzy prawem a

moralnością, nie ma związków walidacyjnych, jest pewna

niezależność walidacyjna. Dla pozytywistów moralna

ocena prawa nie jest zadaniem nauk prawa.

Prawoznawstwo wg pozytywistów może formułować

jedynie twierdzenia o zgodności lub niezgodności norm

prawnych z ocenami moralnymi. Nauki prawne winny być

wolne od wartościowania.



Pozytywizm popchnął wyraźnie naprzód

różne dyscypliny prawnicze, jak prawo

administracyjne, cywilne i karne stwarzając

podstawy nowoczesnej myśli prawniczej.



Prawo a moralność



Stanowisko pierwsze:



Istnieją zachowania regulowane tylko

przez normy moralne (np. zakaz

donosicielstwa), a niektóre są regulowane

tylko przez normy prawne. (np. zakaz

podejmowania czynności prawnych)



Do zachowań regulowanych zarówno

przez prawo, jak i moralność należy np.

zakaz zabijania.



Formuła Radbrucha:

Pojęcie pochodzi od nazwiska niemieckiego filozofa i

teoretyka prawa Gustawa Radbrucha. Sformułował

on tezę, że w sytuacji, gdy prawo pozytywne

narusza elementarne normy moralne, organy

państwa nie muszą go stosować, a obywatele

przestrzegać.



„

Tylko głupcy nazywają samowolę wolnością.”

Tacyt

Prawo natury stanowi dla prawa pozytywnego

kryterium formalne (obowiązywania) i materialne

(normy prawa pozytywnego muszą być zgodne z

normami prawa naturalnego).



Moralność jest w każdej społeczności. Inaczej jest z

prawem, występuje ono jedynie w społeczeństwach

zorganizowanych w państwo.



Natomiast jeśli chodzi o normy prawne są one

bardziej sprecyzowanymi wskazówkami

postępowania ludzi aniżeli normy moralne. Czy

jednakże mogą istnieć jedne bez drugich? A co by

było gdybyśmy zrezygnowali z prawa pozytywnego?

Nic strasznego, mówią Ci, którzy wierzą w dobrą

naturę człowieka. Jednak moim zdaniem jest to

bardzo optymistyczny sąd. Wyobraźmy sobie, że

prawo pozytywne nagle przestaje obowiązywać.

Czy nadal czujemy się bezpieczni? Pozostają prawa

naturalne, jednak one mogą być przez każdego

inaczej postrzegane. Zdarza się, że w wyniku

nagłych, nieprzewidzianych zdarzeń: wojen,

rewolucji etc., nad ludźmi górę biorą emocje. Co

wtedy?



Kiedy nie obowiązują żadne zakazy i nakazy, za

których złamanie grozi sankcja? Łatwo się domyślić.



Reprezentanci prawa natury doszukują się

prawdy, której istnienia nie sposób

dowieść. Nie wiemy do końca czy ona

istnieje. Nie musi być jednak tak, że mamy

do wyboru albo ideologię prawa

naturalnego albo pozytywizm prawniczy,

zawsze można znaleźć złoty środek. Nawet

jeśli prawa naturalne są fikcjami, prawa

pozytywne zostały zapisane w powszechnie

znanych dokumentach i nie można ich w

żaden sposób nazwać fikcją. Są częścią

społecznej rzeczywistości, zupełnie tak

samo jak przysięgi małżeńskie, kodeksy

prawne i desygnaty abstrakcyjnych pojęć

typu : „miłość”, „nienawiść”.



Bibliografia:



Baszkiewicz Jan, Ryszka Franciszek.

Historia doktryn

politycznych i prawnych.

Warszawa: PWN,1979.

ISBN 83-01-00612-9, s..95-96, 212-213.



Bojarski Łukasz, Płatek Monika.

Z prawem na ty.

Zakamycze,1999. ISBN 83-88114-13-1, s.14-19.



Łopatka Adam.

Encyklopedia prawa.

Warszawa:

PWSBiA,1995.

ISBN 83-86031-51-4.



Vardy Peter, Grosch Paul.

Etyka.

Poznań: Zysk i S-

ka. ISBN 83-7150-059-9.



"Wiedza o społeczeństwie"

Vademecum Maturalne

2008.

Gdynia : Operon, 2007 ISBN 978-83-7461-

644-7 s. 113.



Ziembiński Zygmunt.

Teoria prawa.

Warszawa –

Poznań: PWN,1978, s. 44 – 50.



Document Outline