Perspektywy teoretyczne w socjologii

Socjologia

wychowania

wykład 3

etapy życia rodziny,

style życia rodzin,

style wychowawcze w rodzinach

Etapy rozwoju rodziny

Zmiany rodziny – jej składu, liczebności i

funkcji zachodzą w pewnej sekwencji

etapów – można wyróżnić ich osiem (wg

amerykańskich autorów Duvall, Hill).

1 wkroczenie w dorosłość

Młodzi ludzie wyprowadzają się z domów

swoich rodziców i żyją na własny

rachunek. Wchodzą w stały związek i

próbują wspólnego życia

2 małżeństwo/zamieszkanie razem

Najpierw następuje rytuał przejścia – ślub i

przygotowanie do niego. Następnie

budowa nowego systemu społ. poprzez

związanie ze sobą dwóch rodzin.

Przebudowanie wszystkich relacji. Para

zajmuje się organizacja domu rodzinnego i

urządzeniem mieszkania.

3 pojawienie się pierwszego dziecka

W czasie ciąży para (i szersza rodzina)

przygotowuje się do przyjęcia nowego

członka. Wraz z porodem następuje

reorganizacja finansów rodziny oraz

przebudowa stosunków i ról społecznych.

Pojawiają się role matki i ojca, babci i

dziadka…..

3 pojawienie się pierwszego dziecka

…

Pojawiają się także pierwsze poważne

trudności i spięcia związane z brakiem

środków i czasu oraz konflikty na tle

podziału pracy. Niektóre kobiety dotyka

depresja poporodowa (baby blues) i

kłopoty związane z poczuciem

ubezwłasnowolnienia

4 rodzina z małym dzieckiem /małymi dziećmi

Włączenie się babć w opiekę nad dziećmi

przy jednoczesnym pozostawaniu matek w

domach, często do osiągnięcia przez

dziecko trzeciego roku życia (przedszkole).

Obecnie matki najczęściej na tym etapie

powracają do kariery zawodowej.

4 rodzina z małym dzieckiem /małymi dziećmi

…

kształtują się i stabilizują role rodzinne.

Zazwyczaj podział ról przyjmuje klasyczny

kształt- za opiekę nad dziećmi

odpowiadają kobiety, a za zarabianie

pieniędzy mężczyźni. Relacje na tym

etapie zazwyczaj koncentrują się na

dzieciach i związanych z nimi problemach.

5 rodzina z dziećmi dorastającymi

Przesuwają się granice rodziny, staje się ona

coraz bardziej elastyczna i rozciągliwa.

Dzieci wchodzą w rozmaite związki

społeczne, a do tego pojawia się

konieczność opieki nad dziadkami. Życie

małżonków koncentruje się na tym etapie

na problemach związanych z pracą. W tym

momencie cyklu najczęściej pojawia się

kryzys wieku średniego, czasem związane

z nim rozwody

6 wypuszczenie w świat dzieci

Dzieci za sprawą studiów, albo podjętej

pracy wyprowadzają się z domu

rodzinnego. Następuje przesunięcie relacji

ze związku rodzic-dziecko ponownie na

relację mąż-żona/partner-partnerka.

Czasami rodzinę dotyka na tym etapie

syndrom opuszczonego gniazda.

7 akceptacja zmiany ról pokoleniowych

Dzieci wchodzą w związki partnerskie, a

potem biorą ślub i budują własne rodziny.

Pojawiają się na świecie wnuki, co

powoduje, że dotychczasowi rodzice

zmuszeni są wejść w role dziadków.

8 rozpad rodziny

Następuje za sprawą śmierci jednego z

partnerów, najczęściej – z przyczyn

biologicznych – męża. Oczywiście więzi

rodzinne z dziećmi wdowy lub wdowca

trwają nadal. Czasem następuje związek z

kolejnym partnerem.

Zaburzenia cyklu życia rodziny

Różne okoliczności wpływają na to, że

typowy cykl stadiów życia rodziny ulegać

może zaburzeniu.

Zaburzenia cyklu życia rodziny - gniazdowniki

Gniazdowniki to ludzi dorośli, którzy z

jakichś względów nie chcą „wyfrunąć z

gniazda” – czyli opuścić domu rodzinnego i

założyć własnej rodziny.

Zaburzenia cyklu życia rodziny - gniazdowniki

W Europie istnieje dysproporcja w zakresie

sposobu wchodzenia w dorosłość

pomiędzy krajami Europy południowej, a

krajami Europy północnej Od lat 80-tych

XX wieku widać powiększanie się tej

dysproporcji.

Zaburzenia cyklu życia rodziny - kryzys

ćwierćwiecza

Przedłużająca się za sprawą studiów

młodość i niemożność wkroczenia na

rynek pracy określane są mianem kryzysu

ćwierćwiecza. Cierpią nań osoby 25-letnie,

które skończyły studia i zastanawiają się

co ze sobą począć. Trudno im odnaleźć się

w dorosłym życiu, znaleźć zarówno pracę

jak i partnera.

Zaburzenia cyklu życia rodziny – kryzys wieku

średniego

Kryzys wieku średniego opisany przez

badawczy w latach 80-tych XX w.

przydarza się zazwyczaj pomiędzy 35-tym,

a 50-tym rokiem życia – głównie

mężczyznom.

Wiąże się z osiągnięciem pewnej stabilizacji

materialnej, osiągnięciem starszego wieku

przez dzieci, śmiercią rodziców.

Skutkuje czasem depresją, zdradą

małżeńską.

Zaburzenia cyklu życia rodziny – syndrom

opuszczonego gniazda

Zazwyczaj dotyczy kobiet, szczególnie

niepracujących zawodowo. Ma miejsce z w

momencie, gdy dorosłe dzieci

wyprowadzają się z domu.

Osoby doświadczające kryzysu zastanawiają

się co zrobić z resztą życia. Często zdarza

się, że próbują przemodelować swoje życie

idąc na studia lub do pracy.

Style życia rodzin

W socjologii współczesnej zwraca się uwagę

na interesujące różnice między stylami

życia rodzin pomiędzy klasa robotniczą, a

klasa średnią.

Podwaliny pod tę refleksję położyły Elisabeth

Bott, badająca rodziny robotnicze w

Wielkiej Brytanii (1957) i Lillian Rubin

badająca w latach 70-tych rodziny

robotnicze w USA.

Wnioski z tych badań są podobne, co więcej

znajdują dobre zastosowanie do rodzin w

wielu innych krajach.

Rodziny robotnicze

Ważna cechą rodzin robotniczych jest

konflikt między żonami i mężami. Jego

podłożem są problemy ekonomiczne.

Pary, które tuż po ślubie wyprowadzają się

do własnych domów napotykają problemy

finansowe niewidzialne dla nich, kiedy byli

nastolatkami i zamieszkiwali w domu

rodzinnym.

Rodziny robotnicze

Kłopoty nasilają się po przyjściu na świat

pierwszego dziecka (rezygnacja z pracy).

Typowe są wczesne narodziny dziecka w

rodzinach robotniczych – częsta jest ciąża

już w momencie zawierania małżeństwa.

Powoduje to kłopoty ekonomiczne.

Rodziny robotnicze

Konflikty są także spowodowane

koncentrowaniem się przez młode matki

na dziecku, co skutkuje odczuwanym przez

młodych mężów odsuwaniem na „boczny

tor”.

Żony wywierają jednocześnie na mężów

presję ekonomiczną (niskie zarobki), co

powoduje, że mężowie uciekają się do

tradycyjnych metod utwierdzania swej

dominacji – starć słownych i przemocy

wobec żony i dzieci.

Rodziny robotnicze

Konflikt między małżonkami jest

rozwiązywany/łagodzony przez powrót do

domu rodzinnego, bądź wsparcie

ekonomiczne rodziców.

Rodziny robotnicze

Kolejną cechą charakterystyczną rodziny

robotniczej jest korzystanie ze wsparcia

społecznego ze strony najbliższych

krewnych.

Silne więzi społeczne i bliska współpraca

między kobietami w ramach sąsiedztwa i

rodziny pomagają w utrwalaniu

tradycyjnego podziału ról płciowych.

Rodziny robotnicze

Rygoryzm podziału na role domowe (W. Brytania) –

kobieta w domu z dziećmi, mężczyzna w pracy, a

po pracy w pubie jest widoczny najczęściej tam,

gdzie istnieją bardzo rozbudowane sieci

współpracy z innymi kobietami z sąsiedztwa i

rodziny.

Natomiast elastyczność w pracach domowych

(mężczyzna sprzątający i robiący zakupy) jest

częstsza tam, gdzie kontakty są bardziej

zindywidualizowane, słabsze.

Rodziny robotnicze

Trzecia ważna cechą opisująca rodziny robotnicze

jest separacja dwóch światów – męskiego i

kobiecego.

Małżonkowie z rodziny robotniczej rzadko wychodzą

z domu razem. Jeśli gdzieś się wybierają to

najczęściej w odwiedziny do rodziny bądź

najbliższych znajomych.

Rodziny robotnicze

Głównym sposobem spędzania czasu wolnego jest

oglądanie telewizji.

Wąski katalog rozrywek doskwiera głównie

kobietom.

Mężczyźni z klasy robotniczej zdecydowanie

częściej niż kobiety socjalizują się poza domem.

Rodziny robotnicze

Ciekawą cechą zaobserwowaną przez badaczy jest

„obsesyjne” utrzymywanie domu w porządku i

ogólnej czystości. Socjolog H. Domański

interpretuje te wyniki badań następująco:

„

Trzymanie się przez robotników sztywnych reguł

jest sposobem na zachowanie godności. Niektóre

kategorie robotników narzucają sobie fasadowe

rygory, ponieważ nie mają innych możliwości

przekonania siebie samych o własnej wartości i

zdobyciu prestiżu

”

Rodziny klasy średniej

Klasa średnia jest znacznie mniej

rodzinocentryczna. Grupę odniesienia stanowią

dla członków rodzin k.ś. - zwłaszcza dla mężczyzn

– ludzie spotkani w pracy, nie zaś członkowie

bliższej i dalszej rodziny. Rodziny te są znacznie

bardziej otwarte niż w przypadku klasy

robotniczej – co przejawia się częstszym

kontaktem ze światem zewnętrznym.

Rodziny klasy średniej

Wychowaniem dzieci częściej zajmuje się ojciec,

ewentualnie wynajęta opiekunka.

Dzieci przychodzą na świat później niż w przypadku

klasy robotniczej, gdyż nie ma tu związku między

małżeństwem, a usamodzielnieniem się.

Rodzina zakładana jest stosunkowo późno, w

efekcie czego rodzi się tutaj mniej dzieci niż w

klasie robotniczej.

Rodziny klasy średniej

Dbałość o dom czy mieszkanie w klasie średniej

charakteryzują zupełnie inne praktyki niż w

przypadku klasy robotniczej. Dom/mieszkanie są

symbolem statusu, ważne jest więc by były

„dobrze położone”.

Dom w mniejszym stopniu niż w przypadku klasy

robotniczej pełni też funkcję „centrum życia”.

Członkowie rodziny znacznie większą część dnia

przebywają w przestrzeniach publicznych.

Rodziny klasy średniej

Lepsza dostępność środków finansowych decyduje o

braku lub mniejszym nasileniu kłopotów

materialnych. W związku z tym nie ma tutaj tak

nasilonych konfliktów o charakterze

ekonomicznym.

Przepływ komunikatów i emocji między małżonkami

i między rodzicami a dziećmi jest daleko

łatwiejszy, płynniejszy i skuteczniejszy niż w

rodzinach robotniczych.

Rodziny klasy średniej

W efekcie rodziny takie w większym stopniu

przebywają ze sobą „dla przyjemności”, a nie z

konieczności lub z uwagi na konformistyczne

uleganie wpływowi środowiska.

Rodziny klasy średniej

Czas wolny, którego jest mniej niż w przypadku

klasy robotniczej, rodziny klasy średniej starają

się spędzać razem, zwłaszcza gdy dzieci są

jeszcze małe.

Wypoczynek jest bardziej aktywny (sport,

korzystanie z instytucji kultury).

Reprodukcja struktury klasowej w rodzinie

Style życia w rodzinie są oczywiście przedmiotem

socjalizacji…….

Reprodukcja struktury klasowej w rodzinie

W socjologii uznaje się rodzinę za miejsce, w którym

przypisuje się jednostce jej społeczny status

(funkcja stratyfikacyjna rodziny).

Dzieje się to za sprawą wdrażania dzieci w praktyki

kulturowe i styl życia rodziców, związany z klasą

społeczną, z której się wywodzą.

Techniki kontrolowania i style wychowawcze

Dzieje się to poprzez techniki kontrolowania dzieci i

style wychowawcze.

Techniki sprawowania kontroli rodzicielskiej można

sprowadzić do dwóch typów: nagród i kar.

Techniki kontrolowania i style wychowawcze

T. Szlendak wyróżnia nagrody społeczne i nagrody

materialne. Nagrody społeczne obejmują wszelkie

rodzicielskie zachowania, które uznawane są

przez dzieci za przyjemne – poświęcanie uwagi,

wspólna zabawa, zapewnianie o rodzicielskiej

miłości.

Techniki kontrolowania i style wychowawcze

Kary:

1) Jedną ze znaczących kar, jakich używają rodzice

jest manipulacja rodzicielską miłością

(deprywacja miłosna)

2) Kary cielesne

3) Zawstydzanie

Style wychowawcze

Diana Baumrind wyróżnia cztery podstawowe style

wychowawcze:

Styl autorytatywny

Styl autorytarny

Styl permisywny

Styl odrzucająco-zaniedbujący

Style wychowawcze

Styl autorytatywny

Dziecku wyznacza się wyraźne standardy odnośnie

zachowania. Rodzice są asertywni (potrafią

powiedzieć „nie”), a jednocześnie nie nazbyt

restrykcyjni.

Wspierają dziecko, starają się wzmacniać jego

zachowania nagrodami, kary stosują rzadko.

Style wychowawcze

Efektem takiego wychowania ma być w zamierzeniu

dziecko odpowiedzialne, zdolne do panowania

nad swoimi pragnieniami i do współpracy z

innymi.

D. Baumrind opowiada się za takim stylem jako

optymalnym wzorcem do naśladowania.

W jej opinii najskuteczniej chroni on dzieci przed

zgubnymi zachowaniami w rodzaju zażywania

narkotyków

Style wychowawcze

Styl autorytarny. Rodzice są tu wymagający (aż do

przesady). Lecz nie bywają wrażliwi na potrzeby

dziecka.

Wymagają bezwzględnego posłuszeństwa, znacznie

częściej karzą dzieci niż nagradzają. Dokładnie i

skrupulatnie kontrolują wszelkie poczynania

dzieci, nie pozwalając na inicjatywę czy wolność

wyboru.

Style wychowawcze

Styl permisywny. Rodzice są wobec dzieci pobłażliwi

i mało wymagający. Łagodzą wszelkie spięcia i

konflikty z dziećmi, załatwiając wszelkie kwestie

sporne po myśli dzieci.

Nie wymaga się tu od dzieci podejmowania

własnych, dojrzałych decyzji, wymaga się jednak

pewnej dozy odpowiedzialności.

Rodzice są bardziej kompanami dzieci niż ich

wychowawcami.

Style wychowawcze

Styl odrzucająco-zaniedbujący – rodzice z jednej

strony nie są wymagający, z drugiej – nie

wspierają swoich dzieci. Nie kontrolują ich

zachowań i nie dbają o wychowanie,

pozostawiając samym sobie.

Uwarunkowania stylów wychowawczych

Styl wychowania dzieci nie zależy wyłącznie od

samych rodziców – ich cech psychicznych, czy

wykształcenia, ale także od środowiska

zewnętrznego, w którym rodzina funkcjonuje,

czyli: od kraju, kultury, tradycji wychowywania

dzieci w danej grupie społecznej.

Uwarunkowania stylów wychowawczych – przykład kultury chińskiej

Na przykład istnieje wyraźna różnica między stylem

wychowywania dzieci kultywowanym przez

rodziców chińskich i przez rodziców w krajach

Zachodu.

Rodzice chińscy są bardziej autorytarni, bardziej

restrykcyjni, bardziej kontrolują swoje dzieci,

mniej wrażliwi i bardziej asertywni wobec dzieci.

Są bardzo skoncentrowani na kontroli emocji i

zachowań u swego potomstwa. Nie starają się

wytworzyć u dzieci ciekawości świata. Dzieci mają

być przede wszystkim posłuszne i

podporządkowane dorosłym, co powoduje, że

częściej i ostrzej się je karze.

Miejsce rodziców w strukturze społecznej, a sposoby socjalizowania

dzieci

Style wychowawcze mają znaczący wpływ na kształt

społeczeństwa, a ponadto style się dziedziczy.

Zdarza się nader często, że nasiąknąwszy

atmosferą domu, nawykami rodziców związanymi

z wychowaniem dzieci wychowują własne

potomstwo identycznie, jak rodzice wychowywali

ich samych.

Tendencje w zakresie stylów wychowawczych – klasa społeczna

Większość badań pokazuje, że style wychowawcze

preferowane przez uboższych rodziców bardziej

niż style preferowane przez rodziców majętnych

zbliżają się do autokratyzmu i sprawowania

władzy rodzicielskiej silną ręką.

Stąd istniejąca w socjologii tendencja do

przypisywania odmiennych stylów

wychowawczych poszczególnym klasom

społecznym.

Klasa społeczna a styl wychowywania dzieci

Amerykański socjolog N. Kohn (badania z lat 60-tych

i 70-tych) dowiódł że style wychowania dzieci w

klasie robotniczej i średniej są odpowiedzialne za

cechy psychiczne i charakterystyki społeczne

przedstawicieli tych klas i wykazują silny związek

z charakterem wykonywanej pracy zawodowej.

Klasa społeczna a styl wychowywania dzieci

Rodzice z klasy robotniczej – pracując w zawodach,

w których ważne jest wykonywanie poleceń,

skupiają się na trenowaniu swoich dzieci w

konformizmie, posłuszeństwie i wykonywaniu

rozkazów.

Istotne są takie zachowania dzieci jak bycie dobrym

uczniem, bycie grzecznym, posłusznym

rodzicielskim nakazom, utrzymywanie czystości,

uczciwość, przestrzeganie dobrych manier.

Klasa społeczna a styl wychowywania dzieci

Rodzice z klasy robotniczej promują w wychowaniu

takie zachowania, które w ich mniemaniu pomogą

im w przyszłej pracy. Trenowanie w byciu

posłusznym pomoże w przyzwyczajeniu się do

nadzoru i rutyny.

Bycie schludnym i czystym decyduje często o

ocenie pracowników w zawodach prostych i

nieskomplikowanych.

Klasa społeczna a styl wychowywania dzieci

Styl wychowania w klasie robotniczej skupiony jest

zatem na promowaniu postaw konformistycznych

– jest to styl dyscyplinujący, często autorytarny.

Efektem jest kształtowanie u dziecka osobowości

konformistycznej.

Document Outline