Lokalizm a procesy globalizacyjne

1. Źródła renesansu badań nad społecznością 

lokalną w latach 60-tych XX w.

a. Przyczyny renesansu (W. Giełżyński):

•

reakcja na obsesję wzrostu gospodarczego powodująca 
zwrot ku koncepcji dewolucji

•

wzrastająca niesterowność wielkich struktur 
biurokratycznych, której nie da się pokonać bez 
odwoływania się do kreatywności lokalnej

•

zagrożenie środowiska zmuszające do opracowania 
programu ekorozwoju

•

ograniczenie przez rozwój endogenny naśladowczego 
przejmowania wzorów egzogennych przez społeczności 
lokalne

•

krytycyzm wobec instytucji państwa opiekuńczego i 
wzrost wiary w znaczenie różnego rodzaju wspólnot

•

centralizacja decyzji powodujących zanik demokracji i 
zniewolenie społeczeństwa przez instytucję państwa

 

 

 

Lokalizm a procesy globalizacyjne

Renesans był zatem:

„

... reakcją na zaobserwowane trendy zmierzające w 

kierunku kształtowania się społeczeństwa masowego i 
konsumpcyjnego, w którym podejmowanie decyzji 
stało się coraz bardziej centralnie kontrolowane 
zarówno w odniesieniu do prywatnej, jak i publicznej 
sfery życia i gdzie jak argumentowano, obywatele 
czują się wyalienowani i niezdolni do racjonalnych 
zachowań politycznych”

 

 

 

Lokalizm a procesy globalizacyjne

b. elity polityczne a renesans społeczności lokalnej 
(C. Milofsky)

c. krytyka społeczeństwa masowego

„Teraz dostrzegamy z pewnego dystansu, że fundatorzy 
liberalizmu nieświadomie odrywają pewne moralne i psychiczne 
cechy [człowieka] od społecznej organizacji i rozpatrują je jako 
wrodzone dyspozycje jednostki, niezależnie od wpływów 
jakiejkolwiek historycznie ukształtowanej organizacji.”

d. krytyka tayloryzmu

„W ostatnim stuleciu industrialna rewolucja promowała 
strategiczny alians pomiędzy państwem a wielkim przemysłem. 
Przemysł wykorzystywał państwo do ekspansji i zabezpieczenia 
jego rynków, podczas gdy równocześnie w wielu 
kapitalistycznych krajach przemysł pomagał państwu w 
utrzymywaniu władzy”

Jednak jak pisze E. F. Schumacher (1981):

„Aby jednak małe stało się piękne musiało najpierw zaistnieć jako 
funkcjonalne i użyteczne. To zaś stało się możliwe dzięki wielkim 
masowym organizacjom i strukturom. Można zatem skonstatować, że 
globalne społeczeństwo masowe wyłoniło niejako z siebie ideologię 
lokalizmu jako swoją antynomię.” 

 

 

 

Lokalizm a procesy globalizacyjne

Renesans lokalizmu w Polsce – źródła:

a. krytyka centralnego planowania

b. świadomość utarty tożsamości kulturowej i 
społeczeństwa masowego

„coraz większe masy ludzi wykorzenionych ze swoich 
społeczności lokalnych i żyjących w przestrzeniach 
organizacyjnych i zaprogramowanym czasie, którego sensu nie 
rozumieją" (B. Jałowiecki)

c. alternatywność wobec realnego socjalizmu

„... W naszym kraju wspomniany renesans [lokalizmu] jest 
przede wszystkim reakcją na nadmierny centralizm polityczny i 
gospodarczy, na jego słabość wobec współczesnych potrzeb 
napędzanych przez cywilizacyjny postęp.”

 

 

 

Lokalizm a procesy globalizacyjne

Postulat R. A. Nisbeta:

„... Jedyną właściwą alternatywą dla rozległego w skali i 
mechanicznego politycznie społeczeństwa są społeczności: małe 
w skali, ale solidne w strukturze. One i tylko one mogą być 
początkiem społecznej rekonstrukcji, ponieważ odpowiadają 
poprzez zakorzenienie fundamentalnym ludzkim pragnieniom: 
wspólnego zamieszkiwania, wspólnej pracy, wspólnych 
doświadczeń i wspólnego istnienia.”

Indywidualizacja a byty kolektywne?

 

 

 

Lokalizm a procesy globalizacyjne

Porównanie źródeł renesansu lokalności w Polsce i w 
krajach zachodniej Europy oraz USA:

Cecha wspólna: 

krytyka państwa 

scentralizowanego i 
kontrolującego jednostkę

Różnica: 

stosunek do liberalizmu
ujęcie samorządności lokalnej

 

 

 

Lokalizm a procesy globalizacyjne

Aspekty renesansu lokalności:

aksjologiczny:
Europa zachodnia, USA 

- krytyka wartości materialnych, 

skrajnie 

  indywidualistycznych i 

zorientowanych na kulturę 

  bycia

Polska 

- krytyka wartości kolektywnych i 

rewindykacja 

  indywidualizmu

gospodarczy
Europa zachodnia, USA 

- krytyka masowej konsumpcji i 

produkcji i 

  ukierunkowanie na 

zaspokojenie coraz bardziej 

  

zróżnicowanych jakościowo i ilościowo potrzeb
Polska 

- pochwała masowej produkcji, która 

miała 

  zaspokoić potrzeby społeczne i 

miała zostać 

  osiągnięta poprzez 

aktywizację gospodarczą

 

 

 

Lokalizm a procesy globalizacyjne

Aspekty renesansu lokalności:

społeczny
Europa zachodnia, USA 

- krytyka liberalizmu, atomizacji 

i alienacji 

  społecznej oraz krytyka 

centralizacji państwa
Polska 

- krytyka nadmiernej ingerencji państwa 

w życie 

  codzienne jednostki

polityczny
 Europa zachodnia, USA , Polska

- centralnego 

podejmowania decyzji  i 

  

konieczność przejścia do pluralizmów 

  

demokratycznych

psychospołeczny

Europa zachodnia, USA , Polska

- utrata tożsamości 

kulturowej

 

 

 

Lokalizm a procesy globalizacyjne

Renesansu lokalności wynikający z badań nad 
systemami globalnymi (J. Wallerstein, N. Elias).

Perspektywa globalna, zdaniem N. Eliasa, wymaga: 

„zwrotu od dominujących dziś teorii interakcyjnych oraz 
narzuconego przez nie sposobu mówienia i myślenia do teorii 
ludzkich powiązań” 

Problemy analiz globalnych istotne dla badań 
lokalnych:

1  jakie są specyficzne współzależności pomiędzy ludźmi, 
kształtującymi ten rodzaj konfiguracji, który nazywamy 
społecznością, w odróżnieniu od zależności zachodzących 
pomiędzy ludźmi tworzącymi inne typy figuracji społecznej? (N. 
Eliasa)

2 jak i dlaczego charakterystyczne cechy więzi społecznościowych 
zmieniają się wraz ze zmianą struktury szerszego społeczeństwa? 
(N. Eliasa)

 

 

 

Lokalizm a procesy globalizacyjne

3. analiza relacji pomiędzy globalnym i lokalnym poziomem 
rzeczywistości społecznej oraz zagadnienie wkładu, jaki układy 
lokalne dostarczają społeczeństwu globalnemu. (B. Jałowiecki)

„Układy lokalne mogą być przedmiotem badań samych w 
sobie, ale ich analiza może także stać się punkiem wyjścia 
szerszych rozważań o procesach rozwoju społecznego i jego 
dylematach. Układ lokalny jest bowiem ściśle powiązany na 
wielu płaszczyznach wielostronnymi relacjami zarówno 
pionowymi z hierarchicznymi układami wyższego rzędu, jak 
i poziomymi z innymi równorzędnymi układami. 
Traktowanie układów lokalnych w perspektywie globalnej 
jest właśnie charakterystyczne dla naszego programu.”

 

 

 

Lokalizm a procesy globalizacyjne

Wkład społeczności lokalnej w rozwój społeczeństwa 
globalnego 
(B. Jałowiecki):

•sfera gospodarcza

•sfera polityczna

•sfera społeczna

•sfera kultury

 

 

 

Globalizacja, lokalizacja, glokalizacja

„najbardziej troszczymy się o ład wtedy gdy się rozpadł lub 
się rozpada” 

1. 

Specyficzne ujęcie ładu społecznego (G. Bush)

2. Świat przed 1989 a świat po 1989r.

Globalizacji jako „wizja świata miotanego przez siły niesforne, 
nieskrępowane i samorzutnie się poruszające; wizja obszaru bez 
punktu centralnego, bez pulpitu kierowniczego, bez rady 
nadzorczej, bez dyrektorskiego gabinetu”

 

 

 

Globalizacja, lokalizacja, glokalizacja

Pojęcie uniwersalizacji a pojęcie globalizacji.

Uniwersalizacja:

•kojarzona z pojęciami cywilizacji, rozwoju, 
konwergencji, 

konsensusu

•nadzieje na zbudowanie ładu doskonałego
•wyrównanie warunków życia i szans życiowych

Globalizacja:

•odnosi się do skutków, następstw globalnych
•skutki niezamierzone i nieprzewidywalne
•zaprzeczenie planowania i realizacji w poczynań w 

ogólnoświatowej skali

 

 

 

Globalizacja, lokalizacja, glokalizacja

Jak to się stało, że spostrzegliśmy tę wyhodowaną 
przez ludzi dżunglę? 

odpowiedź Z. Baumana  to kryzys państwa.

Państwo rozumiane tradycyjne:

•państwo rozumiane jako terytorium i suwerenna 
władza

•państwo posiadające instrumentarium porządkujące i 
wymuszające 

posłuszeństwo

państwo nowoczesne jest „przymusową organizacją na bazie 
terytorialnej... Użycie siły jest dziś uznawane za prawnie 
uzasadnione jedynie wtedy, gdy odbywa się za przyzwoleniem lub 
na zlecenie państwa" (Max Weber)

•państwo ładotwórcze
•ład światowy to suma ładów miejscowych

 

 

 

Globalizacja, lokalizacja, glokalizacja

Znaczenie zimnej wojny:

•osłabienie roli pojedynczego państwa
•mnożenie się słabych państw
•utrzymanie zasady terytorialności i impotencja 

ładotwórcza

Geneza terytorializmu:

•dyskusja z tezą o terytorializmie jako instynkcie plemiennym 

/tożsamościowym/

•silny związek terytorializmu /polityczne uplemiennienie/ i 
globalizmu /globalizacja gospodarcza/

 

 

 

Globalizacja, lokalizacja, glokalizacja

Uzupełnianie się wzajemne: 

integracji i fragmentaryzacji świata czy globalizmu i 
terytorializacji

„Umyślnie  lub  mimochodem,  ponadpaństwowe  i  w  założeniach 
swych  globalne  ośrodki  dyspozycyjne  wywierają  na  państwa 
położone  w  zasięgu  ich  wpływów  nacisk,  by  systematycznie  i 
bezwzględnie usuwały wszystkie przeszkody dla wolnego handlu i 
swobodnego  obiegu  kapitałów.  Otwarcie  na  oścież  granic 
państwowych  dla  towarów  i  finansów  i  porzucenie  wszelkich 
ambicji 

samoistnej 

polityki 

gospodarczej 

jest 

dziś 

przedwstępnym,  i  z  reguły  potulnie  przyjmowanym  jako 
oczywisty, warunkiem jakiejkolwiek pomocy finansowej ze strony 
światowych banków i funduszów monetarnych” 

 

 

 

Globalizacja, lokalizacja, glokalizacja

Glokalizacja 

„proces wybierający i zespalający organicznie globalizujące i 
lokalizujące trendy - polega przede wszystkim na redystrybucji 
przywilejów i upośledzeń, bogactwa  i ubóstwa, zasobności w 
środki i impotencji mocy i bezsilności, wolności i zniewolenia. 

Glokalizacja, rzec można, jest procesem restratyfikacji świata, 
czyli ponownego jego, na innych niż dotąd zasadach opartego 
uwarstwienia, i procesem budowania nowej samoodtwarzającej 
się hierarchii o ogólnoświatowym zasięgu.”

 

 

 

Globalizacja, lokalizacja, glokalizacja

Jak to w praktyce wygląda?       ONZ  Human Development Report

zyski  358  „globalnych  miliarderów"  równają  się  dochodom  2,3  miliardów 
najuboższych mieszkańców globu (czyli 45% ludności świata), co nazywane jest 
dokonującym się dziś procesem przemieszczania zasobów światowych: „nowym 
wydaniem rozboju na równej drodze".

Tylko 22% światowego bogactwa należy dziś do tzw. „krajów rozwijających się", 
skupiających na swych terenach 80% mieszkańców globu. Dalej udział ubogich 
krajów  w  bieżących  dochodach  jest  jeszcze  mniejszy:  na  85%  ludności  świata 
przypada zaledwie 15% światowego dochodu.

W  ciągu  ostatnich  lat  trzydziestu  mizerne  2,3%  planetarnego  bogactwa 
pozostające  w  rękach  20%  najbiedniejszych  krajów  skurczyło  się  jeszcze 
bardziej — do 1,4%. 

Globalna sieć komunikacji, uznawana jako najpotężniejsze w dziejach narzędzie 
zrównania  szans,  jest  użytkowana  selektywnie:  dla  większości  ludzi  pozostaje 
ona  wąską  i  z  wysoko  umieszczoną  szparą  niż  z  gościnnie  otwartą  bramą  na 
świat. przepustki przydzielane są skąpo.

„Jedyna  przysługa”,  jaką  komputery  wyświadczają  dziś  trzeciemu  Światu, 
polega na tym, że bardziej wydajnie rejestrują jego upadek" i dalej konkluduje 
nawet  jeśli  358  multimiliarderów  postanowi  zatrzymać  po  5  milionów  dolarów 
każdy, by zapewnić sobie byt dostatni, a resztą postanowi się podzielić z mniej 
fortunnymi - dochód roczny polowy ludzkości podwoi się. Jednak będzie to czas 
kiedy świnie będą fruwać."

 

 

 

Globalizacja, lokalizacja, glokalizacja

Mit thatcheryzmu i reganizmu.

Zastanawiająca przemiana związku miedzy bogatymi i 
biednymi.

•klasyczne rozumienie relacji biedny bogaty

•nowoczesne hermetyczne grupy bogatych i biednych

„Bogacze dawnego typu potrzebowali biednych, by utrzymywali 
ich w bogactwie. Bogacze ery informatyki globalnej nie mają dla

 

biednych żadnego zastosowania, niczego od nich nic potrzebując.”

„Bogaci, zasobni i możni aktorzy sceny politycznej nie potrzebują 
dziś biednych ani dla zbawienia własnej duszy ani do tego, by 
zachować i pomnażać swój stan posiadania. Biedni nie są już 
Bożymi dziećmi, stworzonymi po to, by nabierać cnót świadcząc im 
miłosierne uczynki i ćwiczyć się w sztuce miłośni bliźniego. Nie są 
też „rezerwową armią pracy”, którą trzeba utrzymywać w 
pogotowiu na wypadek, gdy się ją powoła do służby czynnej. Nie są 
wreszcie konsumentami, których można skusić by zachłannymi 
zakupami dali bodźca gospodarczej koniunkturze. Z jakiej strony 
by na nich nie patrzeć, nie ma z nędzarzy żadnego pożytku.”

 

 

 

Globalizacja, lokalizacja, glokalizacja

1. Kurczenie się przestrzeni 

•miasto -  odseparowywanie i zamykanie się dzielnic.

Światy, osadzające się na przeciwstawnych biegunach nowego 
rozwarstwienia są coraz bardziej wobec siebie incommunicado - 
podobnie jak regiony supermiast, w których pewne tereny 
doświadczane są przez ich mieszkańców jako coś w rodzaju pilnie 
strzeżonego obozu odosobnienia, gdy przez innych mieszkańców 
omijane są czy wręcz skreślane z mapy mentalnej „zamieszkałego 
świata" przy pomocy przerzuconych nad ulicami autostrad miejskich.

Jeśli dla mieszkańców jednego, opływającego w dostatki świata, 
ograniczenia nakładane niegdyś przez odległość przestrzenną 
zostały skasowane, a zarówno przestrzeń geograficzną, jak wirtualną 
przebywać można w drobnym ułamku potrzebnego niegdyś czasu
mieszkańcy drugiego, ubogiego świata słyszą tylko trzask 
zamykanych bram i zgrzyt zakładanych kłódek.

Zamykanie się przestrzeni rzeczywistej, fizycznie namacalnej, 
odczuwają jeszcze dotkliwiej z tego tytułu, że bombardowani są na 
co dzień przez informacje o „pokonaniu przestrzeni" i zachęty do 
korzystania z „wirtualnej dostępności” obszarów dla nich w 
przestrzeni rzeczywistej zamkniętych i przed nimi 
zabarykadowanych. 

 

 

 

Globalizacja, lokalizacja, glokalizacja

2.  Kurczenie się przestrzeni wpływa na przepływ czasu:

•

ponowoczesna wolność – 

 

Kobieta  w  średnim  wieku,  pracowniczka  międzynarodowej 

firmy  handlowej,  mówiąca  płynnie  pięcioma  językami, 
właścicielka  trzech  adresów  w  trzech  odległych  od  siebie 
metropoliach 

„Jest  ona  ciągle  w  podróży.  Przenosząc  się  z  jednego  miejsca  w 
drugie,  zawsze  „między”  Podróżuje  sama,  nie  jako  członek 
wspólnoty,  choć  zawsze  w  otoczeniu  podobnych  do  niej  ludzi... 
Kultura,  w  jakiej  uczestniczy  nie  jest  kulturą  żadnego  z  miejsc, 
jest  kulturą  czasu.  Jest  kulturą  absolutnej  teraźniejszości. 
Podążamy  za  nią  w  którejś  z  jej  powtarzających  się  wciąż 
wędrówek  –  z  Singapuru  do  Hongkongu,  Londynu,  Sztokholmu, 
New  Hampshire,  Tokio  czy  Pragi.  W  każdym  zatrzymuje  się  w 
tym  samym  hotelu  Hilton,  zjada  w  południe  tę  samą  kanapkę  z 
tuńczykiem,  a  jeśli  przyjdzie  jej  ochota,  pójdzie  do  chińskiej 
restauracji w  Paryżu i  do francuskiej  w  Hongkongu. Posłuży  się 
podobnym  faksem,  telefonem,  komputerem,  obejrzy  podobne 
filmy, omówi podobne sprawy z podobnymi ludźmi.”

 

 

 

Globalizacja, lokalizacja, glokalizacja

•

ponowoczesne zniewolenie – 

 

„Gdy  miała  piętnaście  lat,  jej  włosy  były  jednego  dnia  rude 

następnego pszeniczne, potem czarne jak smoła; raz ułożone  na 
afrykańską modlę, innym razem zaplecione w trzy ogonki, potem 
upięte  w  warkocz,  a  potem  znów  przycięte  tak  krótko,  że 
przeświecała spod nieba skóra czaszki.

  Wargi  miała  szkarłatne,  potem  purpurowe,  potem  czarne. 
Policzki  były  trupio  blade,  potem  brzoskwiniowe,  potem 
miedziane  -  jakby  z  metalu  odlane.  Nękana  marzeniem 
wędrówki, opuściła dom w wieku lat szesnastu, by zamieszkać z 
dwudziestosześcioletnim  kochankiem...  Mając  lat  osiemnaście, 
wróciła  do  matki  z dwojgiem dzieci...  Spędzała dzień  po  dniu  w 
pokoju, z którego uciekła trzy lata wcześniej, te same co wtedy, 
przyblakłe teraz podobizny gwiazdorów estrady gapiły się na nią 
z oklejonej afiszami ściany. Wyznała mi, że czuje się jakby miała 
ze  sto  lat.  Była  zmęczona.  Spróbowała  wszystkiego,  co  życie 
miało jej do zaoferowania. Nic już jej do zrobienia nie pozostało.