Historia leków

dr hab. Anita Magowska

Katedra i Zakład Historii Nauk Medycznych 

Uniwersytet Medyczny im. Karola 

Marcinkowskiego

Podstawowa literatura

• R. Rembieliński, B. Kuźnicka: Historia 

farmacji. Warszawa 1987.

• W. Szumowski: Historia medycyny 

filozoficznie ujęta. Kęty 2008.

• W. Roeske: Polskie apteki. Wrocław 1991.
• A. Drygas: Narodziny leku, w: Historia 

medycyny, pod red. T. Brzezińskiego, 

Warszawa 1995, s. 124-167; tegoż, Rozwój 

nauki o leku i jego wpływ na rozwój terapii, 

w: Historia medycyny…, s. 281-314.

Okresy historii leków

• Okres lekoznawstwa antycznego (do I w. n.e.)

– Hipokrates usystematyzował  wiedzę o lekach, 

Dioskurydes opisał przyrządzanie leków

• Okres dominacji nauki Galena (II–XVI w.)

– wprowadzono wiele nowych postaci leków oraz 

nowe metody ich otrzymywania

• Okres leku analitycznego (XVI–XIX w.)

– Paracelsus wydał traktat Das Sechste Buch in 

der Artznei (1526) i wprowadzono metody 

eksperymentalne do nauk przyrodniczych

• Okres  leku chemicznego (od XIX w. do dziś)

– dokonano pierwszych syntez leków i 

wyodrębniono z surowców roślinnych szereg 

związków biologicznie czynnych oraz określono 

ich strukturę chemiczną

• Okres leku biotechnologicznego (od lat 1970.)

Paracelsus

• 1526 r. – rok wydania „Das Sechste Buch 

in der Arztnei” jako umowna granica 

między alchemią a jatrochemią

• Opis choroby jako zjawiska chemicznego

• Wprowadził maść rtęciową do leczenia 

kiły, korę gwajakowca, często stosował 

opium, związki antymonu

• Wskazywał potrzebę badań nad 

składnikami roślin leczniczych

• Jego kontynuatorzy wykonywali 

eksperymenty chemiczne prowadzące 

do odkrycia i izolacji alkaloidów

Rozwój leków w XIX w.

• Odkrycie i izolacja alkaloidów, m.in.:

– Morfiny

– Weratryny

– Emetyny

– Strychniny 

– Chininy 

• Odkrycie, że chinina jest pochodną chinoliny

• Poszukiwanie syntetycznej chininy 

doprowadziło do odkrycia syntetycznych 

barwników: moweiny, indygo  etc.

• Wśród syntetycznych barwników odkryto 

szereg nowych leków (np. błękit 

metylenowy, prontosil)

Przykłady odkrytych w XIX w. 

leków chemicznych

• Jodoform (pierwszy antyseptyk stosowany 

w chirurgii, 1880)

• Kwas salicylowy
• Salol
• Kwas acetylosalicylowy
• Pochodne chinoliny (np. chlorochina, 

chinoksyzol)

• Pochodne imidazolu (np. nitroimidazol)
• Barbiturany 

Rozwój syntez organicznych w 

XIX w.

• Smoła pogazowa jako toksyczny odpad 

przemysłowy

• Odkrycie toksycznych związków, aniliny i 

hydrazyny w smole pogazowej

• Próby znalezienia zastosowania aniliny i 

hydrazyny dla dobra człowieka

• Z aniliny otrzymano m.in.: fenacetynę i 

jej metabolit paracetamol

• Z hydrazyny otrzymano m.in.: izoniazyd, 

niamid 

Początek chemioterapii

• Poszukiwanie związków 

bakteriobójczych wśród pochodnych 
arsenu

• 1909 r.: salwarsan (arsenobenzen)
• 1914 r.: Neosalwarsan

Odkrycie leków 

bakteriobójczych i 

bakteriostatycznych

• G. Domagk w 1935 r. wprowadził 

Prontosil rubrum – pierwszy znany prolek 

(metabolizowany do sulfanilamidu)

• 1928 r.: odkrycie penicylliny

• 1940 r.: odkrycie benzylopenicyliny 

• 1944 r.: odkrycie streptomycyny

• 1963 r.: odkrycie gentamycyny

• 1964r.: pierwsza cefalosporyna weszła 

na rynek farmaceutyczny

• Inne…

Okres leku 

biotechnologicznego

• 1921 r.: wyizolowanie insuliny
• Ok. 1970 r.: upowszechnienie metod 

biotechnologii

• Obecnie metodami biotechnologicznymi 

otrzymywane są m.in.: 

– insulina ludzka 
– erytropoetyna
– aktywatory plazminogenu
– adalimumab