Formy wypowiedzi 

pisemnych w klasach I- III

Opowiadanie i opis.

Znaczenie pojęcia 

opowiadania

Opowiadanie (jako szkolna 

forma wypowiedzi) polega na 

przedstawieniu przyczynowo- 

skutkowego ciągu zdarzeń 

podporządkowanych tematyce, 

osadzonych w danym czasie 

i przestrzeni oraz biorących w 

nich udział postaci.

Typy opowiadań

Ze względu na sposób prezentacji fabuły (fabuła- 

układ zdarzeń świata przedstawionego utworu) 

i zależności czasowe opowiadanie dzieli się na:

• właściwe, polegające na dominacji 

gramatycznej czasu przeszłego, podkreślającej 
dystans czasowy między momentem 
formułowania relacji a czasem przebiegających 
zdarzeń; (np. Jóźwicki, 
s. 90 – czas teraźniejszy w funkcji czasu 
przeszłego)

• unaoczniające, które opowiadane 

zdarzenia ukazuje bezpośrednio, a służy 
temu między innymi zastosowanie czasu 
teraźniejszego w funkcji czasu przeszłego; 
(raczej nie występuje w kl. I-III)

• informacyjne, w którym dominuje 

informacyjna funkcja wypowiedzi narratora 
opowiadającego o aktualnych 
wydarzeniach; typowych, powtarzalnych w 
świecie przedstawionym;

Ze względu na tematykę 

szkolnych opowiadań możemy 

je podzielić na:

•odtwórcze na podstawie 

lektury (filmu, spektaklu, 
słuchowiska), polegające 
na przedstawieniu 
własnymi słowami, np. 
losów bohatera książki;

• twórcze oparte również na tej samej 

podstawie (lektury, filmu, spektaklu, 
słuchowiska), odznaczające się o 
wiele większym stopniem trudności, 
wymagające udziału wyobraźni, 
zrozumienia lektury 
i umiejętnego zastosowania wiedzy z 
niej wyniesionej, np. przedstawienie 
dalszych losów bohatera;

•twórcze oparte na 

doświadczeniach życiowych, w 
których piszący tworzy własny 
obraz świata na wzór 
i podobieństwo otaczającej 
rzeczywistości, np. opowiadanie 
wakacyjnych przygód.

Czynniki decydujące o 

atrakcyjności opowiadania

a. Forma
Opowiadanie pod względem formy nie 

powinno być jednolite, nie powinno 

ograniczać się jedynie do 

zrelacjonowania przebiegu zdarzeń.

W skład opowiadania powinny również 

wchodzić elementy innych form 

wypowiedzi, mianowicie:

opisy właściwe postaci,
opisy właściwe krajobrazu (tła zdarzeń),

opisy sytuacji (nie wystąpią w I- III),
opisy przeżyć wewnętrznych przedstawione 

w mowie zależnej lub niezależnej (mowa 
niezależna- przytoczenie myśli, słów 
narratora czy bohatera) (nie wystąpią w I- 
III),

charakterystyka bezpośrednia 

sprowadzająca się do dosłownego 
wskazywania i nazywania cech osobowości 
bohaterów,

charakterystyka pośrednia 

polegająca na sugerowaniu cech 
osobowości postaci poprzez 
zaprezentowanie reakcji, 
zachowań, sposobu mówienia 
(nie wystąpi w I- III),

dialog (mowa niezależna), które 

ożywiają styl i dynamizują treść.

b. Kompozycja fabuły

Najprostszym rozwiązaniem 

kompozycyjnym jest chronologiczne 

zorganizowanie zdarzeń zgodnie z ich 

realnością życiową. Mówimy wtedy o 

kompozycji naturalnej. (w kl. I-III)

Trudniejszą wersją kompozycyjną jest 

przedstawienie wydarzeń 

nieuwarunkowane ich naturalnym 

przebiegiem. Mamy wtedy do czynienia z 

kompozycją transformującą (przestawną).

c. Narracja i narrator

W opowiadaniu można zastosować jeden 

z dwóch typów narracji: 

trzecioosobową lub 

pierwszoosobową. 

Narracja trzecioosobowa (w której 

narrator ukrywa się - nie mówi o sobie, 

ale o innych) wysuwa na plan pierwszy 

świat przedstawiony, a nie osobę 

narratora, odbierana jest powszechnie 

jako obiektywne odbicie rzeczywistości. 

•Narracja pierwszoosobowa 

zaś (narrator mówi o sobie i o 
innych, jest jednym z bohaterów) 
wyraźnie eksponuje osobę 
opowiadającego, 
a poprzez to uprawdopodabnia 
fikcję- jest uznawana za 
subiektywną.

d. Czas

•W opowiadaniu stosuje się 

przeważnie czas przeszły, 
ponieważ przedstawiamy w nim 
zdarzenia z pewnej perspektywy. 
Można też zastosować 
gramatyczny czas teraźniejszy w 
funkcji czasu przeszłego.

e. Język i styl

• Ze względu na fakt, że opowiadanie 

przedstawia ciąg zdarzeń i czynności, 

dominującą funkcję pełnią w nim 

czasowniki wyrażające ruch i 

stawanie się. Ich ilość musi być 

niewspółmiernie większa w stosunku do 

liczby innych części mowy.

• Jeśli chcemy wzmocnić tempo akcji, 

należy zastosować czasowniki 

dokonane, np. wpadłem, spakowaliśmy.

• Ważnym elementem jest 

indywidualizacja języka w dialogach.

• Narrator w swojej wypowiedzi nie 

powinien ograniczać się jedynie do 
relacjonowania przebiegu zdarzeń. Musi 
sygnalizować również swoje stanowisko 
wobec prezentowanych faktów i osób 
oraz ujawniać zaangażowanie 
emocjonalne.

Dokonuje tego przez:

• Oceniające słownictwo wartościujące, 

np. uroczy, piękny, atrakcyjny, brzydki, 
ruchliwy.

• Wyrazy i zwroty o różnym zabarwieniu 

uczuciowym, np. oburzenie, ulga, do 
licha, niech cię …

• Porównania, np. pomknąłem jak strzała.
• Zwroty o charakterze przenośnym, np. 

ucho wydłużyło mi się o metr.

f. Składnia

Budowa wypowiedzeń jest jednym z 

podstawowych czynników decydujących o 
tym, czy opowiadanie będzie nudne i 
nużące, czy tez łatwe w odbiorze i 
interesujące dla czytelnika. Jeżeli piszący 
ograniczy się jedynie do stosowania 
dwóch lub trzech typów wypowiedzeń, np. 
tylko oznajmujących oraz pojedynczych i 
złożonych, doprowadzi to do tzw. 
monotonii składniowej.

Dlatego też powinniśmy w 
opowiadaniu stosować wszelkie typy 
wypowiedzeń, 
a mianowicie:

• wypowiedzenia złożone podrzędnie z 

podrzędnymi okolicznikowymi: czasu, np. 

Jedząc kanapkę, obmyślałem treść kartki 

do rodziców;

• przyczyny, np. Postanowiliśmy przebrać się 

za duchy, gdyż zapadł zmrok;

• celu, np. Podpaliłem chrust, aby się ogrzać;
Oddają następstwo w czasie oraz powiązanie 

zdarzeń w łańcuch przyczynowo- skutkowy.

• Równoważniki zdań, które ujawniają 

stosunek emocjonalny mówiącego, 

uplastyczniają wydarzenia, a 

jednocześnie zwiększają tempo akcji, 

np. koszmar!, lecz cóż to?!, i znowu on!

• Szeregi zdań krótkich, prowadzące do 

zwiększenia dynamiki zdarzeń, np. 

Nagle coś zaskrzypiało. Z tyłu brzęknęło 

przewrócone wiadro. Błysnęła latarka. 

Odwróciliśmy się zaskoczeni.

• Zestawienie zdań długich z krótkim 

zwiększające ładunek ekspresji

• Szeregi wypowiedzeń bogato 

rozwiniętych, wprowadzające w tok 

opowiadania barwność i obrazowość.

• Zdania pojedyncze nierozwinięte lub 

mało rozwinięte, spełniające funkcję 

tzw. uzupełnień dialogowych 

(zwrotów wprowadzających mowę 

niezależną.

• Pytania retoryczne i wypowiedzenia 

wykrzyknikowe, ujawniające 
zaangażowanie emocjonalne 
mówiącego (narratora lub postaci), 
np. Lubicie jabłka? Znikąd ratunku!

• Wypowiedzenia urwane, sugerujące 

wahanie niepewność, strach, np. Ja 
… ja…, A może …, No … nie!

•Oczywistością jest iż 

opowiadanie powinno być 
zbudowane z trzech 
zasadniczych części 
kompozycyjnych: …, …, … .

OPIS

W literaturze pięknej opis stanowi część 

składową narracji. 

W szkole zaś jest samodzielną 

dłuższą formą wypowiedzi i ma 
kilka odmian. Do jednej odmiany 
należą opisy przedmiotów i 
krajobrazu, do drugiej- opisy przeżyć 
wewnętrznych, do trzeciej- opisy 
sytuacji (nie dotyczy kl. I – III). 

W kręgu naszych 
zainteresowań pozostaje opis 
przedmiotu.

Opis przedmiotu charakteryzuje:
•Jedność czasu
•Jedność miejsca
•Statyczność
•Przestrzenność

Przykład opisu, Nagajowa s. 216.

Opis przedmiotu

• Ujmuje cechy przedmiotu, np. 

odnoszące się do barwy, wielkości, 

kształtu, materiału, ciężaru, 

zapachu, smaku itp.

• Ukazuje obraz statyczny, dlatego 

występują w nim czasowniki 

oznaczające stan i niezmienność, 

np.: jest, ma, znajduje się, wygląda, 

charakteryzuje się, posiada itp.; 

• częsta jest strona bierna np. jest zrobiona, 

jest pomalowana, zbudowana, uszyta, 
wykonana, jest widoczna, przymocowana 
itp.; 

• używamy też czasowników w formie 

bezosobowej, np. zrobiono, zbudowano, 
umocowano, uszyto, wykonano, 
pomalowano itp.; a także przyimków i 
wyrażeń przyimkowych, np. nad, pod, 
dookoła, wzdłuż itp..

•Wykorzystuje przede 

wszystkim przymiotniki o 
najrozmaitszych 
odcieniach znaczeniowych, 
np. jasnożółty, biało- zielony, 
zielonkawy, jaśniejszy, 
ciemny, ciemniejszy itp..