Selen
Selen
(Se)
(Se)
Anna Jędryka
Anna Jędryka
Selen
Selen
(Se)
(Se)
Anna Jędryka
Anna Jędryka
Postacie występowania
Postacie występowania
selenu w środowisku:
selenu w środowisku:
►
►
metaliczna (0 st. utlenienia
metaliczna (0 st. utlenienia
– wzg.
– wzg.
nietoksyczna)
nietoksyczna)
►
►
organiczna (-2 st.
organiczna (-2 st.
utlenienia)
utlenienia)
selenocysteina, selenometionina
selenocysteina, selenometionina
►
►
nieorganiczna (+4, +6
nieorganiczna (+4, +6
st.utlenienia)
st.utlenienia)
seleniany, seleniny
seleniany, seleniny
Źródła narażenia:
Źródła narażenia:
►
►
powietrze obszarów
powietrze obszarów
uprzemysłowionych
uprzemysłowionych
►
►
wody gruntowe
wody gruntowe
►
►
produkt rafinacji miedzi
produkt rafinacji miedzi
►
►
w przemyśle szklarskim
w przemyśle szklarskim
►
►
w przemyśle farbiarskim
w przemyśle farbiarskim
►
►
w rolnictwie: fungicydy, insektycydy i
w rolnictwie: fungicydy, insektycydy i
herbicydy i śr. owadobójcze
herbicydy i śr. owadobójcze
►
►
katalizatory i przeciwutleniacze w
katalizatory i przeciwutleniacze w
wulkanizacji
wulkanizacji
►
►
surowce i odpady przemysłowe
surowce i odpady przemysłowe
Źródła narażenia:
Źródła narażenia:
►
►
preparaty weterynaryjne:
preparaty weterynaryjne:
szampony lecznicze
szampony lecznicze
dodatki paszowe
dodatki paszowe
preparaty do iniekcji (selen +
preparaty do iniekcji (selen +
wit. E)
wit. E)
►
►
rośliny przyswajające Se z gleby
rośliny przyswajające Se z gleby
motylkowe
motylkowe
astrowate
astrowate
►
►
produkty spożywcze:
produkty spożywcze:
ryby i owoce morza (krewetki)
ryby i owoce morza (krewetki)
wątroba
wątroba
mięso
mięso
przetwory mleczne
przetwory mleczne
zboża
zboża
Toksyczno
Toksyczno
ść:
ść:
►
►
KOŃ
KOŃ
3,3 mg/kg m. c.
3,3 mg/kg m. c.
►
►
BYDŁO
BYDŁO
9,9-11,0 mg/kg m. c.
9,9-11,0 mg/kg m. c.
►
►
ŚWINIA
ŚWINIA
13,2-17,6 mg/kg m. c.
13,2-17,6 mg/kg m. c.
►
►
PIES
PIES
4,0-5,0 mg/kg m. c.
4,0-5,0 mg/kg m. c.
►
►
KOT
KOT
KRÓLIK
KRÓLIK
SZCZUR
SZCZUR
1,5-3,0 mg/kg m. c.
1,5-3,0 mg/kg m. c.
Dawka MLD (minimal letal
Dawka MLD (minimal letal
dose) p.o.
dose) p.o.
Rodzaje zatruć:
Rodzaje zatruć:
►
►
Ostre
Ostre
►
►
Podostre
Podostre
►
►
Chroniczne
Chroniczne
►
►
niedobór selenu (świnie)
niedobór selenu (świnie)
►
►
przyjęcie dawki w krótkim czasie
przyjęcie dawki w krótkim czasie
►
►
spożycie roślin kumulujących Se
spożycie roślin kumulujących Se
►
►
obecność innych toksyn w roślinach
obecność innych toksyn w roślinach
►
►
zły stan zdrowia i kondycja
zły stan zdrowia i kondycja
►
►
indywidualna i gatunkowa wrażliwość na
indywidualna i gatunkowa wrażliwość na
zatrucie
zatrucie
Czynniki sprzyjające
Czynniki sprzyjające
zatruciom:
zatruciom:
►
►
dieta bogata w białko
dieta bogata w białko
►
►
pobranie innych pierwiastków
pobranie innych pierwiastków
wiążących związki Se i tworzących
wiążących związki Se i tworzących
nierozpuszczalne kompleksy w jelicie
nierozpuszczalne kompleksy w jelicie
(miedź, kadm, rtęć, srebro)
(miedź, kadm, rtęć, srebro)
►
►
obecność arsenu - ↑ wydalanie Se z żółcią
obecność arsenu - ↑ wydalanie Se z żółcią
►
►
przykry zapach roślin kumulujących Se
przykry zapach roślin kumulujących Se
Czynniki ograniczające
Czynniki ograniczające
zatrucia:
zatrucia:
TOKSOKINETYKA:
TOKSOKINETYKA:
WCHŁANIANIE:
WCHŁANIANIE:
►
►
drogi narażenia:
drogi narażenia:
inhalacyjna
inhalacyjna
pokarmowa
pokarmowa
(80% dawki wchłaniane w jelicie
(80% dawki wchłaniane w jelicie
cienkim)
cienkim)
kontakt bezpośredni
kontakt bezpośredni
skóra i gałki oczne (tlenek
skóra i gałki oczne (tlenek
selenu)
selenu)
DYSTRYBUCJA:
DYSTRYBUCJA:
►
►
do wszystkich tkanek organizmu
do wszystkich tkanek organizmu
KONCENTRACJA:
KONCENTRACJA:
►
►
wątroba
wątroba
►
►
nerki
nerki
►
►
śledziona
śledziona
►
►
nadnercza
nadnercza
►
►
włosy, wytwory naskórka – przy narażeniu
włosy, wytwory naskórka – przy narażeniu
chronicznym
chronicznym
►
►
we krwi:
we krwi:
erytrocyty > albuminy i globuliny osocza >
erytrocyty > albuminy i globuliny osocza >
trombocyty
trombocyty
►
►
mózg
mózg
►
►
mięśnie
mięśnie
►
►
łożysko + płód
łożysko + płód
►
►
jaja
jaja
►
►
mleko
mleko
METABOLIZM:
METABOLIZM:
►
►
nasilony metabolizm, głównie w
nasilony metabolizm, głównie w
wątrobie
wątrobie
redukcja
redukcja
►
►
seleniany, seleniny
seleniany, seleniny
wodorek selenu
wodorek selenu
metylacja
metylacja
wodorek selenu
wodorek selenu
dimetylek
dimetylek
selenu
selenu
(wydychany z
(wydychany z
powietrzem)
powietrzem)
metylacja
metylacja
wodorek selenu
wodorek selenu
trimetylek
trimetylek
selenu*
selenu*
(wydalany z moczem)
(wydalany z moczem)
* MOŻE BYĆ SPRZĘGANY Z
* MOŻE BYĆ SPRZĘGANY Z
GLUTATIONEM
GLUTATIONEM
WYDALANIE:
WYDALANIE:
►
►
z moczem
z moczem
►
►
z żółcią
z żółcią
►
►
z kałem (Se metaliczny)
z kałem (Se metaliczny)
►
►
z powietrzem wydychanym
z powietrzem wydychanym
z potem (jako dimetyloselenin)
z potem (jako dimetyloselenin)
►
►
z mlekiem
z mlekiem
OKRES PÓŁTRWANIA W
OKRES PÓŁTRWANIA W
ORGANIZMIE:
ORGANIZMIE:
T ½ = ok. 140 dni (103 dni)
T ½ = ok. 140 dni (103 dni)
Mechanizm działania
Mechanizm działania
toksycznego
toksycznego
►
►
kompetycyjne działanie w stosunku do
kompetycyjne działanie w stosunku do
siarki różnych związkach biologicznie
siarki różnych związkach biologicznie
czynnych:
czynnych:
o
zaburzenie syntezy aa. siarkowych
zaburzenie syntezy aa. siarkowych
(selenocysteina i selenometionina) - synteza
(selenocysteina i selenometionina) - synteza
nieprawidłowych białek strukturalnych i
nieprawidłowych białek strukturalnych i
enzymatycznych
enzymatycznych
o
zaburzenie syntezy
zaburzenie syntezy
kwasów
kwasów
merkapturowych
merkapturowych
►
►
zaburzenie fizjologicznych procesów
zaburzenie fizjologicznych procesów
alkilacji (np. w szlaku metabolicznym amin
alkilacji (np. w szlaku metabolicznym amin
katecholowych)
katecholowych)
►
►
wytwarzanie toksycznych związków
wytwarzanie toksycznych związków
alkiloselenowych i reakcji seleninów z
alkiloselenowych i reakcji seleninów z
grupami tiolowymi
grupami tiolowymi
Mechanizm działania
Mechanizm działania
toksycznego
toksycznego
►
►
↓
↓
syntezy ATP –
syntezy ATP –
hamowanie enzymów
hamowanie enzymów
zawierających gr. sulfhydrylowe
zawierających gr. sulfhydrylowe
►
►
zaburzenie metabolizmu wit. A i C
zaburzenie metabolizmu wit. A i C
►
►
hamowanie oddychania komórkowego –
hamowanie oddychania komórkowego –
zaburzenie pracy białek cytochromowych
zaburzenie pracy białek cytochromowych
►
►
dramatyczny ↓ poziomu glutationu w
dramatyczny ↓ poziomu glutationu w
komórkach –
komórkach –
wykorzystany w procesie
wykorzystany w procesie
biotransformacji + zaburzenie syntezy i regeneracji
biotransformacji + zaburzenie syntezy i regeneracji
►
►
↓
↓
komórkowego NADPH –wykorzystany w
komórkowego NADPH –wykorzystany w
procesach biotransformacji zw. Se
procesach biotransformacji zw. Se
c.d
c.d
.
.
OBJAWY KLINICZNE
OBJAWY KLINICZNE
►
►
objawy skórne:
objawy skórne:
pokrzywka
pokrzywka
dermatitis
dermatitis
►
►
wątroba:
wątroba:
podwyższenie wyników
podwyższenie wyników
testów czynnościowych wątroby (świadczące o
testów czynnościowych wątroby (świadczące o
uszkodzeniu narządu)
uszkodzeniu narządu)
►
►
układ oddechowy:
układ oddechowy:
podrażnienie błony śluzowej
podrażnienie błony śluzowej
górnych
górnych
dróg oddechowych
dróg oddechowych
cyjanoza błon śluzowych
cyjanoza błon śluzowych
duszność
duszność
powietrze wydychane o zapachu
powietrze wydychane o zapachu
czosnku
czosnku
pienisty krwawo zabarwiony
pienisty krwawo zabarwiony
wypływ z
wypływ z
nosa
nosa
obrzęk płuc
obrzęk płuc
►
►
krwotoki do narżdów wewn. - śmierć
krwotoki do narżdów wewn. - śmierć
zatrucie ostre:
zatrucie ostre:
► ↑
► ↑
temperatury
temperatury
ciała
ciała
►
►
tętno słabe i
tętno słabe i
szybkie
szybkie
►
►
anoreksja
anoreksja
►
►
wzdęcia i
wzdęcia i
biegunki
biegunki
►
►
polyuria
polyuria
►
►
zaburzenia
zaburzenia
ruchowe
ruchowe
►
►
wypadanie owłosienia
wypadanie owłosienia
►
►
zmętnienie rogówki -
zmętnienie rogówki -
postępująca ślepota
postępująca ślepota
►
►
zaburzenia ruchu
zaburzenia ruchu
– wędrowanie bez celu,
– wędrowanie bez celu,
ruchy maneżowe
ruchy maneżowe
►
►
utrata wagi
utrata wagi
►
►
objawy depresji
objawy depresji
►
►
objawy kolkowe
objawy kolkowe
►
►
temperatura - ↓ lub w normie
temperatura - ↓ lub w normie
►
►
ołabienie kończyn przednich
ołabienie kończyn przednich
– charakt.
– charakt.
„klękanie”
„klękanie”
►
►
duszność, przyspieszenie oddechu
duszność, przyspieszenie oddechu
►
►
śpiączka
śpiączka
zatrucie podostre – „ślepa
zatrucie podostre – „ślepa
kołowacizna” :
kołowacizna” :
►
►
osłabienie orgamizmu
osłabienie orgamizmu
– śmierć z głodu,
– śmierć z głodu,
pragnienia
pragnienia
►
►
owłosienie szorstkie, wypadanie
owłosienie szorstkie, wypadanie
włosów długich
włosów długich
►
►
zmiany w racicach i kopytach
zmiany w racicach i kopytach
(
(
przerosty, deformacje, kruchość)
przerosty, deformacje, kruchość)
►
►
uszkodzenie powierzchni stawowych
uszkodzenie powierzchni stawowych
kości długich
kości długich
- kulawizny
- kulawizny
►
►
anemia
anemia
►
►
rozszerzenie naczyń
rozszerzenie naczyń
przesięki, obrzęki, krwotoki wewnętrzne
przesięki, obrzęki, krwotoki wewnętrzne
►
►
paraliże
paraliże
zatrucie chroniczne – „choroba
zatrucie chroniczne – „choroba
ługowa”
ługowa”
►
►
obrzęki, wysięki, krwotoki
obrzęki, wysięki, krwotoki
►
►
płuca
płuca
►
►
wątroba
wątroba
►
►
nerki
nerki
►
►
śledziona
śledziona
►
►
jelita
jelita
►
►
serce
serce
►
►
mózg
mózg
►
►
przesięki w jamie klatki piersiowej i
przesięki w jamie klatki piersiowej i
jamie brzusznej
jamie brzusznej
►
►
rozmiękanie i martwica narządów
rozmiękanie i martwica narządów
(wątroba,
(wątroba,
nerki, mózg)
nerki, mózg)
►
►
zanik mm. gładkich
zanik mm. gładkich
ZMIANY A-P
ZMIANY A-P
DZIAŁANIA
DZIAŁANIA
ODLEGŁE
ODLEGŁE
embriotoksyczn
e
teratogenne
kancerogenne
(wątroba)
Diagnoza różnicowa
Diagnoza różnicowa
badanie zawartości Se w paszy,
badanie zawartości Se w paszy,
treści żołądka, tkankach, krwi,
treści żołądka, tkankach, krwi,
moczu
moczu
charakterystyczny zapach
charakterystyczny zapach
oddechu zwierzęcia lub tuszy
oddechu zwierzęcia lub tuszy
(zapach zgniłego czosnku lub chrzanu )
(zapach zgniłego czosnku lub chrzanu )
DzIęKujĘ
DzIęKujĘ
!!!
!!!