ROZWÓJ IDEI PROMOCJI ZDROWIA
WYDARZENIE
1974 Marc LaLonde (Kanada )-dokument
"Nowa perspektywa dla zdrowia
Kanadyjczyków"
Prekursor działań w zakresie promocji zdrowia
Stan zdrowia społeczeństw jest zły!!
Promocja zdrowia jest tańszą metodą niż działania medycyny
naprawczej!!!
ROZWÓJ IDEI PROMOCJI ZDROWIA
1978 Ałma Ata - Światowe Zgromadzenie Zdrowia
(nacisk na podstawową opiekę zdrowotną i
podjęcie działań prozdrowotnych na szeroką
skalę)
ROZWÓJ IDEI PROMOCJI ZDROWIA
Ałma Ata
Po raz pierwszy pojawiło się oficjalnie określenie –
„promocja zdrowia”, w dokumencie
Zgromadzenia WHO: „Zdrowie dla
wszystkich”:
„
zdrowie nie powinno być przywilejem lecz
prawem dla wszystkich ludzi naszego globu, a
rządy poszczególnych krajów powinny stworzyć
do tego warunki”
ROZWÓJ IDEI PROMOCJI ZDROWIA
1986 Ottawa Pierwsza Międzynarodowa
Konferencja Promocji Zdrowia.
Za „podstawowe warunki życiowe i źródła dla
zachowania zdrowia”, uznano:
pokój
poczucie bezpieczeństwa
kształcenie
odżywianie
zarobki
ROZWÓJ IDEI PROMOCJI ZDROWIA
Karta Ottawska - ,,Konstytucja’’ Promocji Zdrowia -
A) Określa działania promocji zdrowia jako:
wspierające, broniące i umożliwiające
zachowanie zdrowia
B) Określa strategię promocji zdrowia:
Określenie polityki zdrowia publicznego
Tworzenie środowisk wspierających
Wzmocnienie działań społecznych
Rozwijanie umiejętności osobniczych
Reorientacja świadczeń zdrowotnych
ROZWÓJ IDEI PROMOCJI ZDROWIA
1989 Adelajda (Australia)
1991 Sundsvall (Szwecja)
1997 Dżakarta (Indonezja)
2000 Meksyk
Polska
–
1992 r
.: Pierwsza Krajowa Konferencja Promocji
Zdrowia
1985 Światowa Organizacja Zdrowia opracowała 38 zadań
dla poprawy zdrowia ludności „Zdrowie dla Wszystkich",
Narodowy Program Zdrowia 2007-2015
(1990, 1993, 1996- nowelizacje NPZ).
DEFINICJE:
1 ..... jest to proces umożliwiający ludziom
kontrolę nad własnym zdrowiem i poprawianie
go. (Ottawa 1986)
2 ..... jest nauką i sztuką pomagania ludziom w
dążeniu do optymalnego zdrowia poprzez zmianę
stylu życia (American Journal of Health
Promotion).
3 ..... działanie społeczne i polityczne na
poziomie indywidualnym i zbiorowym, którego
celem jest podniesienie stanu świadomości
zdrowotnej społeczeństwa, krzewienie
zdrowego stylu życia i tworzenie warunków
sprzyjających zdrowiu.
4. Jest to proces aktywizacji społeczności
lokalnych, polityków, profesjonalistów i laików,
podejmowanej dla osiągnięcia trwałych zmian
zachowań( redukcji zachowań będących
czynnikami ryzyka i rozpowszechniania
zachowań prozdrowotnych) (WHO 1993).
5. Definicja amerykańska:
Promocja zdrowia jest połączeniem działań
edukacyjnych oraz różnego rodzaju wsparcia:
środowiskowego, społecznego, politycznego,
ekonomicznego i prawnego, sprzyjających
zdrowiu.
Celem promocji zdrowia jest pomnażanie rezerw
i potencjału zdrowotnego ludzi.
Edukacja zdrowotna
Edukacja zdrowotna:
To trwały stan uczenia się, który umożliwia ludziom
indywidualnie oraz grupie społecznej,
podejmowanie dobrowolnych decyzji w zakresie
modyfikowania zachowania i zmiany warunków
środowiskowych w sposób, który przyczynia się do
wzmocnienia zdrowia.
Cechy:
- zmiana sposobu myślenia o zdrowiu w sensie
jego promowania
- zwiększenie skuteczności oddziaływania i
kontroli nad własnym zdrowiem
Edukacja zdrowotna
Promocja zdrowia jest problemem bardziej
złożonym niż edukacja zdrowotna.
Edukacja zdrowotna jest pojęciem szerszym od
pojęcia wychowanie zdrowotne, gdyż dotyczy
nie tylko podmiotu wychowania (ludzi) ale
również środowiska w którym oni żyją i tworzą.
Promocja zdrowia - Edukacja
zdrowotna
Wychowanie zdrowotne
Wychowanie zdrowotne = oświata sanitarna =
oświata zdrowotna = wychowanie higieniczne
Wychowanie zdrowotne, to:
- całościowa dojrzała postawa wobec zdrowia
- kultura życia codziennego, której podstawą
jest szeroko pojęta higiena (osobista,
żywienia, pracy, wypoczynku, psychiczna).
Wychowanie zdrowotne
Szczeble wychowania zdrowotnego wg Demela:
małego dziecka (heteroedukacja) – mycie się,
mycie rąk, owoców itp.
okresu pokwitania (autoedukacja) –
zainteresowanie własnym ciałem, wyglądem,
sprawnością, wiedza o własnym organizmie
okresu dojrzałego (heteroedukacja odwrócona)
– wychowanek zaczyna sam wychowywać innych
Nauka pojęć:
Wychowanie zdrowotne:
= uczenie ludzi jak mają modyfikować swoje zachowania
(w celu wzmocnienia zdrowia)
Edukacja zdrowotna:
= ……………………. + (oraz) zmieniać warunki
środowiskowe (………………………)
Promocja zdrowia:
= …………………….. + ………………… + połączone z
wsparciem: środowiskowym, społecznym,
politycznym, ekonomicznym i prawnym
(…………………….)
Profilaktyka – Promocja
zdrowia
-
Profilaktyka, czyli prewencja – to
działanie zapobiegawcze, głównie
medyczne, skierowane przeciwko
chorobom.
Uwaga!
- Promocja zdrowia – to działanie w
kierunku zachowania zdrowia.
Profilaktyka:
-
Profilaktyka, czyli prewencja – to działanie
zapobiegawcze, głównie medyczne,
skierowane przeciwko chorobom.
Uwaga!
- Promocja zdrowia – to działanie w
kierunku zachowania zdrowia.
- Podejście prewencyjne:
- Punkt wyjścia - Choroba
- Cel - Uniknięcie choroby
- Grupa oddziaływania - Grupa
szczególnego ryzyka
- Wykonawcy – Głównie resort
zdrowia -działania medyczne
Różnice pomiędzy
prewencją a promocją
zdrowia:
Różnice pomiędzy
prewencją a promocją
zdrowia:
- Podejście promocyjne:
- Punkt wyjścia - Zdrowie
- Cel - Pomnażanie rezerw i
potencjału zdrowia
- Grupa oddziaływania - Cała
populacja
- Wykonawcy – Całe
społeczeństwo – działania
wielosektorowe
Profilaktyka:
gr. phylax = stróż
Profilaktyka (prewencja) - to zapobieganie
pojawieniu się i/lub rozwojowi niepożądanych
zachowań, stanów. Istotą tych działań jest
przeciwdziałanie zagrożeniom.
- Utrzymanie stanu dotychczasowego – status
quo
- Nie jest domeną medycyny, dotyczy
wszystkich sfer życia (pożary, katastrofy,
przestępczość itd.)
Profilaktyka:
Profilaktyka I fazy (pierwszorzędowa,
pierwotna)
- dotyczy całej populacji,
-
działania najwcześniejsze,
- ma szeroki zakres i obejmuje działania:
a) swoiste – zapobieganie konkretnej chorobie
(np. szczepienie ochronne, podawanie wit. D
dzieciom w celu zapobiegania krzywicy itp.)
b) nieswoiste – zapobieganie wielu chorobom
(np. karmienie piersią, racjonalne żywienie,
aktywność fizyczna itp.)
Profilaktyka:
Profilaktyka II fazy (drugorzędowa,
wtórna):
- Ukierunkowana na określoną grupę
populacji (osoby o podwyższonym lub
dużym ryzyku),
- Cel – wczesne wykrycie objawów
choroby i wczesne wdrożenie
leczenia,
Profilaktyka:
Głównie polega na wykonywaniu 3 rodzajów
bad. profilaktycznych:
1 - testy przesiewowe i profil. bad. lekarskie
dzieci i młodzieży (finansowanie – NFZ),
2 - profil. bad. lekarskie różnych grup
zawodowych przez lekarzy medycyny pracy
(zgodnie z przepisami) – finansowanie przez
pracodawców,
3 - inne bad. profilaktyczne u dorosłych w
celu wczesnego wykrywania najczęstszych
chorób (pomiar: RR, cholesterolu, bad :
stomatologiczne, cytologiczne, mammografia
itp.) – w ramach programów zdrowotnych
Profilaktyka:
Profilaktyka III fazy
(trzeciorzędowa, metafilaktyka):
- Działania głównie rehabilitacyjne, reedukacyjne,
- Ukierunkowana na osoby przewlekle chore lub
niepełnosprawne,
- Celem – zapobieganie dalszym, niepomyślnym skutkom
chorób (nawrotom, powikłaniom) lub niepełnosprawności, w
tym:
A) przywrócenie (rehabilitacja) lub zastąpienie ( np. proteza)
uszkodzonych funkcji,
B) pomoc w radzeniu sobie z chorobą i zaakceptowaniu siebie,
C) przeciwdziałanie izolacji społecznej (wtórne kalectwo),
D) pomoc w utrzymaniu dobrej kondycji fizycznej i psychicznej
pomimo niepełnosprawności (umiejetności samopielęgnacji)
UWAGA:
Edukacja zdrowotna jest
związana ze wszystkimi fazami
profilaktyki.
Powiązania edukacji
zdrowotnej
POZIOMY PROMOCJI ZDROWIA
Poziom środowiskowy:
- oddziaływanie na środowisko życia i pracy
(zdrowe miasta, zdrowy dom)
Poziom społeczny:
- oddziaływanie na grupy społeczne i inne
elementy struktury społecznej,
- tworzenie i programowanie nowych,
sprzyjających zdrowiu wzorców i
standardów zachowań (reklama, polityka
fiskalna, zmiany w ustawodawstwie i
działania edukacyjne.)
POZIOMY PROMOCJI ZDROWIA
Poziom organizacyjny (instytucjonalny):
- instytucje jako ośrodki promocji zdrowia
(zdrowa szkoła, zdrowy szpital).
Poziom indywidualny:
- zmiana zachowań jednostek i
kształtowanie ich zdrowego stylu życia
(główna sfera działań).
ELEMENTY SKŁADOWE PROMOCJI
ZDROWIA
Edukacja zdrowotna
Zapobieganie chorobom (prewencja)
Ochrona zdrowia
Strategia promocji zdrowia -
cechy:
Integralna
- tj. zawierająca wiele elementów, lecz
wewnętrznie spójna, by realizować cel
nadrzędny - wzmacnianie zdrowia
Wielosektorowa
- nie może zamykać się w kręgu działań tylko
medycznych, politycznych czy ekonomicznych,
lecz musi przekraczać tradycyjne granice
sektorów i łączyć je dla wspólnego dobra
Strategia promocji zdrowia:
Całościowa
- tj. obejmująca wszystkie ważne determinanty
zdrowia i choroby
Aktywizująca
- zapewniająca aktywny współudział jednostek
i społeczności w realizacji i programów
Mobilizująca zasoby
- czyli różnego rodzaju środki do realizacji
celów
Rola personelu medycznego wg. N.
Bracht:
Na poziomie klinicznym
- dostarczenie pacjentom informacji o
zachowaniach prozdrowotnych i szkodzących
zdrowiu
Na poziomie społeczności lokalnej
- udział w pracach komitetów społecznych,
organizacji dobrowolnych i samopomocowych
Na poziomie osobowościowym
- jest to przejmowanie zdrowego stylu życia
(wzór)
Cele promocji zdrowia
:
Zmniejszenie zachorowalności i
przedwczesnej umieralności.
Redukcja czynników ryzyka
Zmiana zachowań zdrowotnych
Zmniejszenie absencji chorobowej
Obniżenie kosztów opieki zdrowotnej. Lepsze
standardy organizacyjne
Wzrost wiedzy społeczeństwa o czynnikach
wpływających na zdrowie
Współczesne pojęcie systemu ochrony zdrowia jest
konsekwencją globalnej koncepcji zdrowia,
która została podana w 1974 r. przez M.
Lalonda – kanadyjskiego ministra zdrowia.
Wg amerykańskiego teoretyka G.E.A
Devera:
- nakłady finansowe ponoszone przez państwo i
zaangażowanie aktywności społecznej na każdą z
wyżej podanych sfer nie są adekwatne do ich
potencjalnego wpływu na rzeczywisty stan
zdrowia populacji.
Dever stwierdził, że:
- system opieki zdrowotnej pochłania aż ok.
90% z całkowitych nakładów na ochronę zdrowia a
ma tylko ok.10% wpływ na redukcję umieralności!
- nakłady na kształtowanie stylów życia i
edukacja zdrowotna pochłaniają zaledwie ok. 1,5%
nakładów a mają ok. 53% wpływ na obniżenie
umieralności
- nakłady finansowe na ochronę środowiska
naturalnego człowieka – 1,5%, posiadają ok. 21%
potencjalny wpływ na redukcję umieralności.
- nakłady finansowe na genetykę i biologię człowieka
– 7%, posiadają ok. 16% potencjalny wpływ na
redukcję umieralności.
Uniwersalna strategia WHO, programy Rady Europy i
Wspólnoty Europejskiej a także narodowe programy
zdrowia, przesuwają ciężar gatunkowy na działania
kształtujące style życia oraz proekologiczne
kosztem medycyny naprawczej.
W coraz większym stopniu do tych działań
angażowane są instytucje spoza systemu opieki
zdrowotnej.
Światowa Deklaracja Zdrowia – Zdrowie 21 –
„Zdrowie dla Wszystkich w XXI wieku”:
- jej najbardziej istotnym elementem jest określenie
kierunków działań w zakresie polityki zdrowotnej;
- kraje członkowskie WHO są zobowiązane do
podejmowania działań w celu odwrócenia i
powstrzymania pogarszających się trendów w
stanie zdrowia ludności.
Dla Regionu Europejskiego ustalono 21 zadań, czyli
kwintesencję polityki europejskiej w ochronie zdrowia
dające możliwości poprawy stanu zdrowia
populacji i redukcji ryzyka zdrowotnego.
21 zadań dla Regionu Europejskiego
:
1.
Porozumienie na rzecz zdrowia w Regionie
Europejskim – wyrównanie szans
zdrowotnych.
2.
Równość w zdrowiu.
3.
Zdrowy start życiowy - zdrowie od urodzenia.
4.
Zdrowie młodych ludzi.
5.
Zdrowie ludzi starszych.
6.
Poprawa zdrowia psychicznego.
o:
7.
Redukcja chorób niezakaźnych.
8.
Redukcja urazów powstałych w wyniku
przemocy i wypadków.
9.
Zdrowe i bezpieczne środowisko
naturalne.
10.
Zdrowszy tryb życia.
11.
Redukcja skutków nadużywania alkoholu,
palenia tytoniu i zażywania narkotyków.
12.
Tworzenie przyjaznego zdrowiu otoczenia.
13.
Tworzenie przyjaznego zdrowiu otoczenia.
14.
Wielosektorowa odpowiedzialność za
zdrowie.
15.
Zintegrowany sektor zdrowia.
16.
Zarządzanie jakością opieki zdrowotnej.
17.
Finansowanie świadczeń zdrowotnych i
alokacja środków.
18.
Rozwijanie kadry pracowniczej w opiece
zdrowotnej.
19.
Badania naukowe i wiedza na rzecz
zdrowia.
20.
Pozyskiwanie partnerów do zdrowia.
21.
Założenia strategii i polityki zdrowia dla
wszystkich
W 1990 roku w odpowiedzi na strategię Światowej
Organizacji Zdrowia
"Zdrowie dla wszystkich w
2000 roku",
opracowano w Polsce, po raz pierwszy,
Narodowy Program Zdrowia (NPZ).
Była to pierwsza próba zjednoczenia wysiłków różnych
resortów, instytucji centralnych, organizacji
pozarządowych oraz społeczności lokalnych wokół
ochrony, utrzymania i poprawy zdrowia społeczeństwa.
NPZ 2007 - 2015
1990 r. – pierwsza wersja
Nowelizacje NPZ :
1993 - 1995
1996 – 2005
2007 – 2015 czwarta wersja
Dlaczego NPZ?
„
„
Szanuj zdrowie, bo jak nie, to Cię
Szanuj zdrowie, bo jak nie, to Cię
spotka to co mnie…”
spotka to co mnie…”
(
(
napis na nagrobku na cmentarzu pod
napis na nagrobku na cmentarzu pod
Warszawą , 2005 r.
Warszawą , 2005 r.
)
)
Korzyści wynikające z
realizacji NPZ
Monitoring prowadzony jest od 1998r.
wykazał:
wzrost przeciętnego dalszego trwania życia,
zmniejszające się zagrożenie ch. układu krążenia
(50% wśród osób do 45 r.ż.),
obniżenie umieralności okołoporodowej niemowląt
do 7,8/na1000 żywych urodzeń
(w 1991r.-18,2)
Monitoring NPZ
Wykazał:
potrzebę kontynuacji zadań z NPZ 1996 –
2005,
dodania nowych celów np.
dotyczących ludzi starych,
problemów macierzyństwa, i zwiększenia
dzietności polskich małżeństw
Zmiany w układzie NPZ
I.
W podejściu do formułowania celów wyróżniono
grupy wiekowe np.:
kobiety w wieku rozrodczym,
noworodki,
dzieci i młodzież,
populacja w wieku produkcyjnym,
osoby starsze
II.
Wprowadzenie nowej grupy celów operacyjnych
związanych z poprawą działania systemu
ochrony zdrowia w aspekcie jej odbioru
społecznego.
Powstała po wdrożeniu reform : administracyjnej,
ochrony zdrowia, ubezpieczeń społecznych, edukacji
nawiązuje do:
Światowej Deklaracji Zdrowia, przyjętej, także
przez Polskę, w 1998 r. na Światowym Zgromadzeniu
Zdrowia, w której potwierdzono, że "zdrowie jest
jednym z podstawowych praw jednostki ludzkiej";
Strategii " Zdrowie 21 - zdrowie dla wszystkich w
XXI wieku " - określającej kierunki polityki
zdrowotnej w Regionie Europejskim Światowej
Organizacji Zdrowia.
N P Z 2007-2015
– czwarta
wersja
NPZ – czwarta wersja
Koncepcja zgodna z założeniami programu Unii
Europejskiej
(Decyzja 1400/1997/WE),
Nową strategią zdrowia publicznego
zaproponowaną przez Komisję Europejską
zawartą w Programie Zdrowia Publicznego
10. Zmniejszenie liczby
wypadków
.
W Polsce liczba zgonów z powodu wypadków
urazów i zatruć wynosi 26-28 tys. rocznie.
Statystyki NPZ:
Wypadki drogowe 50 tys. rocznie - w których
ginie 5 tys. osób, 60-70 tys. jest rannych;
na 100 wypadków ginie 11 osób, wobec
wskaźnika UE – 3,5.
Wypadki komunikacyjne
Mimo zaznaczającego się od około 10 lat trendu
spadkowego poziom umieralności
spowodowanej przez wypadki drogowe w Polsce
należy on do najwyższych w krajach UE.
W roku 2007 zginęło w Polsce w wypadkach
drogowych 5 583 osób (dane KGP).
Największa nadwyżka umieralności w
stosunku do krajów UE występuje wśród osób
w wieku 45-74 lata - o ponad 72 %.
Zgony z powodu wypadków drogowych w
Polsce i w Unii Europejskiej ogółem w
grupach wieku w 2006 r.
cd.:
Wypadki przy pracy – 86 tys. na rok w
tym 500 śmiertelnych i 1 000 ciężkich.
Wypadki uczniów w szkole – 145 tys. na
rok w tym 90 śmiertelnych.
Zanotowano ogólne zwiększenie
wszystkich w/w wypadków w Polsce.
cd.:
Dotychczasowe działania niewystarczające!
Sukces:
- program GAMBIT (poprawa niektórych
wskaźników wypadków komunikacyjnych)
Cel:
- Kontynuacja programu w nowym NPZ i wdrażanie
nowych programów prewencyjnych
ukierunkowanych na wybrane grupy.
- Spadek liczby wypadków o 54%.
15. Tworzenie warunków do
aktywnego życia
niepełnosprawnym
Polska jest krajem o bardzo wysokiej i
narastającej liczbie osób
niepełnosprawnych (!)
Wg danych liczba ta wynosiła:
- w 1988 r. – 3,7 mln
- w 1995 r. – 4,8 mln
- w 2003 r. – 5,5 mln
- w 2007 r. – ok.6 mln
NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ W
LICZBACH
Liczba niepełnosprawnych osób w Polsce w
populacji w i wieku produkcyjnym jest
według szacunków UE najwyższa wśród
wszystkich krajów członkowskich i
wyniosła w 2005 r. aż 16%.
15. Tworzenie warunków do
aktywnego życia
niepełnosprawnym
Cel:
Dalsza edukacja społeczeństwa ukierunkowana na
obniżenie dyskryminacji ludzi niepełnosprawnych,
Opiekuńcza polityka państwa i jego
ustawodawstwa,
Wzmocnienie roli samorządu terytorialnego w
zakresie realizacji potrzeb osób
niepełnosprawnych.