Organizacje pozarządowe - partner samorządu, teoria, praktyka, przyszłość

Renesans „społecznego działania”



Do niedawna problemy związane z organizacją i

funkcjonowaniem trzeciego sektora były

zaniedbywane zarówno w obszarze analiz

teoretycznych jak i praktyki. Kładziono bowiem

znacznie większy nacisk na działania administracji

publicznej i organizacji rynkowych.



Tendencja ta uległa zmianie w końcu XX wieku,

wówczas przeorientowano postrzeganie miejsca i

roli organizacji niedochodowych w gospodarce

rynkowej. Podjęto rozważania nad głównymi

atutami tego typu organizacji w konfrontacji z

jednostkami administracji publicznej, czy

przedsiębiorstwami.

Rozwój idei partnerstwa społecznego



lata osiemdziesiąte: organizacje pozarządowe

powstają ad hoc i tworzone są przez samych

zainteresowanych w związku z nie rozwiązywaniem

ich problemów przez władze lokalne. Powstają

pierwsze słabe więzi z sektorem publicznym,



lata dziewięćdziesiąte: w ramach polityki na

szczeblu lokalnym, regionalnym i narodowym, a

także w ramach UE dostrzeżono możliwość lepszej

współpracy i włączenia organizacji pozarządowych

w opracowywanie i realizacje programów

przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu,



po roku 2000: szczególnego znaczenia nabiera

kształtowanie odpowiedzialności społecznej w

ramach działalności gospodarczej (korporacyjnej).

Pojecie

Corporate Social Responsibility

(CSR) –

Korporacyjna Odpowiedzialność Społeczna zostało

zdefiniowane przez Komisję Europejską w Zielonej

Karcie w 2001 roku. Ten etap inicjuje silny rozwój

idei partnerstwa publiczno-prywatnego w

przeciwdziałaniu wykluczeniu społecznemu.

W tym miejscu należy się odwołać do koncepcji :



społeczeństwa otwartego

, którego główną zasadą jest

wolność jednostki i jej odpowiedzialność za siebie. To

typ społeczeństwa przeciwstawny do społeczeństwa

zamkniętego (niedemokratycznego) w dużym stopniu

opartego na organizacjach społeczno-politycznych

działających na zasadzie hierarchicznej.



społeczeństwa obywatelskiego,

czyli samo

organizacji społeczeństwa w myśl uniezależnienia

obywateli od państwa. W tym przypadku należy wskazać

na istotną rolę tzw. ciał pośredniczących

wspomagających kształtowanie postaw ważnych z

punktu widzenia jednostki jako obywatela i działających

między jednostką a organami władzy publicznej.



Subsydiarności (pomocniczości),

wskazując na

zadania, jakie ma do spełnienia we współczesnej

demokracji sektor pozapaństwowy, jaka pełni rolę w

systemie politycznym. Przy podstawowym założeniu

pierwszeństwa przedsięwzięć społecznych przed

przedsięwzięciami państwa.

Organizacje pozarządowe i

niedochodowe



to polska nazwa dla angielskich określeń,

non

govermental organization

nonprofit.



Coraz częstsze używanie tych pojęć w

literaturze polskojęzycznej wiąże się z

konsekwencjami nie doprecyzowania oraz

swoistego bankructwa pojęcia organizacja

społeczna, bowiem w latach 1950-1989, w

Polsce organizacje społeczne nie działały

samodzielnie, a zakres i kierunki ich działania

w znacznym stopniu określał scentralizowany

aparat państwa.



Zdaniem P. Glińskiego obecne

(…) organizacje

pozarządowe stanowią dojrzałe (na ogół)

tożsamościowo struktury integrujące grupy obywateli,

spełniające kilka podstawowych kryteriów, wśród

których wymieniane są przede wszystkim: prywatny

charakter inicjatywy, niezależność i niekomercyjność, a

także – znaczny udział wolontariatu i istotna rola w

kształtowaniu postaw ludzkich (zarówno osób

uczestniczących w NGOs, jak i posiadających

jakikolwiek z nimi kontakt). Zgodnie z tymi założeniami

organizacje pozarządowe to organizacje prywatne

(także w sensie społecznym, tj. jako instytucje

grupowe; w każdym razie „niepubliczne” – nierządowe,

niesamorządowe i niepaństwowe); nienastawione na

zysk (nonprofit); niezależne (przede wszystkim od

agend rządowych, ale także od biznesu, sponsorów

itp.); w znacznej mierze ochotnicze (dawniej

powiedzielibyśmy - społeczne) wreszcie nastawione na

zmianę mentalności i zachowań ludzi (…).



Specyfikę tego sektora oddaje zaproponowane

przez A. Eversa wyróżnienie trzech sektorów

gdzie,



obowiązki państwa sprowadzają się do organizacji

i finansowania redystrybucji dóbr, w oparciu o

prawnie usankcjonowane zasady;



rynku do zaspakajania potrzeb materialnych

poprzez produkcję będącą dziełem podmiotów nie

opartych na głębszej więzi i kierujących się

zasadą zysku;



a „trzeci sektor” – dąży do (samo) zabezpieczenia

ludzi według kryteriów opartych o osobiste i

rzeczywiste ich potrzeby, kierując się

zakorzenionymi w świadomości społecznej

zasadami i wartościami, do których zalicza się

dobro wspólne i solidaryzm społeczny.



Ścisłe określenie podmiotów, które należy

zaliczyć do trzeciego sektora jest trudne z

uwagi na różnice związane ze specyfiką

prawa jak i tradycjami historycznymi

poszczególnych państw.



Wychodząc z założenia, że w ramach

trzeciego sektora powinny zostać ujęte

wszystkie rodzaje działalności, które z

jednej strony nie mogą zostać zaliczone do

sektora publicznego, czy rynkowego, a

jednocześnie nie mają charakteru

komercyjnego, pojawia się problem

zgodności miedzy pojęciami: trzeci sektor,

a organizacje nonprofit.



Jeśli rozpatrujemy problem zastępowania

terminu „trzeci sektor”, określeniem

„gospodarka społeczna” może pojawić się

kwestia spełnienia drugiego warunku, a więc

identyfikacji działań zaliczanych do

gospodarki społecznej z działaniami nonprofit



W. Kwaśnicki precyzując pojęcie „

ekonomia

społeczna

” zwraca uwagę, że termin ten

odnosi się

(…)do wytwarzania dóbr i usług

nie tylko przez sektor non-profit, ale też przez

prywatne firmy, których udziałowcy zgodzili

się, że cele społeczne będą przeważać nad

gospodarczymi …

odwołanie do charakterystycznych cech organizacji

proponowane przez John Hopkins University



formalna struktura



instytucjonalna niezależność od władz publicznych



nie nastawienie na zysk i nie dystrybuowanie

zysków z działalności dla swoich członków



samorządność



dobrowolność – członkostwo jest wolontarystyczne,

członkowie przeznaczają jakąś część swego czasu i

pieniędzy na działania w swojej organizacji.

We Francji do tego typu organizacji zalicza się m.in.: sektor spółdzielczy,

sektor bankowy, sektor ubezpieczeń społecznych. Zobacz E. Leś,

Organizacje

niezależne w Polsce i na Świecie

[w] (red.) M.Załuska, J.Boczoń,

Organizacje

pozarządowe w społeczeństwie obywatelskim.

Interart. Warszawa 1996,

s.136.



(…)organizacjami pozarządowymi są,

niebędące jednostkami sektora

finansów

publicznych, w rozumieniu przepisów o

finansach publicznych, i niedziałające w celu

osiągnięcia zysku, osoby prawne lub jednostki

nieposiadające osobowości prawnej

utworzone na podstawie ustaw, w tym

fundacje i stowarzyszenia(…).



Art. 3. ust.2. Ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku

publicznego i o wolontariacie. Dz. U. 2003, nr 96, poz. 873 z późn. zm.; Ustawa z

dnia 30 czerwca 2005 r o finansach publicznych (Dz.U. 1998 nr 155 poz.1014).

do sektora finansów publicznych zalicza: organy władzy publicznej, w tym organy

administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i

trybunały, gminy, powiaty i samorząd województwa, zwane dalej "jednostkami

samorządu terytorialnego", oraz ich związki, jednostki budżetowe, zakłady

budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych, państwowe i

samorządowe fundusze celowe, państwowe szkoły wyższe, jednostki badawczo-

rozwojowe, samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, państwowe i

samorządowe instytucje kultury, Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasa

Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i zarządzane przez nie fundusze,

Narodowy Fundusz Zdrowia, Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią

jednostki organizacyjne, inne państwowe lub samorządowe osoby prawne

utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań

publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i spółek prawa handlowego.

I. Lepalczyk

Encyklopedia of Social Work

A. Kamiński

wspomagania

rozwoju:

biologicznego,

społecznego,i

kulturalnego

jednostki;

wdrażania do

pełnienia ról

społecznych i

zawodowych;

wzbogacania sfer

życia i aktywności

jednostki

, tj. sfery

działalności

zorientowanej na

zrozumienie i

opanowanie

rzeczywistości, na

jej kształtowanie

(konstruowanie)

oraz poszukiwanie

ekspresji i

wspólnoty;

upowszechniania

wiedzy

instrumentalnej i

kształtowania

określonych postaw;

rozwijania i

urzeczywistniania

idei demokracji

Przeciwdziałania

dehumanizacji otoczenia

człowieka w

społeczeństwie

;

Umożliwiania ofiarodawcy

swobodnego wyboru

kierunku niesionej

pomocy

zgodnego z

własnymi preferencjami;

Zmniejszania ograniczeń

wynikających z sytemu

demokratycznego i rynku

jako mechanizmu

zaspokajania potrzeb

społecznych;

Kontroli społecznej

wyrażanej przez osłabienie i

neutralizowanie napięć i

groźby konfliktów z rządem

w skutek kwestionowania

przyjętych celów

politycznych i

niekonfrontacyjnych metod

rozwiązywania spornych

problemów w procesie

utrwalania systemu

demokratycznego;

Regulowania popytu i podaży

na usługi społeczne

afiliacyjną

– wskazującą

na potrzebę

przynależności do

konkretnej wspólnoty;

integracyjną

– wskazującą

na konieczność więzi

między rodzina a

społecznością lokalną

oraz narodem i

wspólnotą

ogólnoludzką;

ekspresyjną

– związaną z

wyrażaniem przeżyć i

upodobań, a tym

samym możliwością

samorealizacji.

organizacje pozarządowe pełnią trzy zasadnicze

funkcje:



pomocy bezpośredniej

– polegającą na zaspokajaniu potrzeb

ważnych dla określonych społecznie, a nie zaspokajanych

przez państwo czy rynek; (organizacje charytatywne

samopomocowe)



kontrolne

- polegające na zbieraniu informacji o działaniach

administracji publicznej jak i podmiotów gospodarczych w

zaspokajaniu potrzeb społecznych i sygnalizowaniu o

zaniedbaniach nadużyciach itp. oraz proponowaniu

konstruktywnych działań poprawiających zaistniały stan

rzeczy; organizacje typy „nadzorców”

watchdogs.



innowacyjne

– dokonywanie zmian w istniejącej

rzeczywistości poprzez wprowadzanie nowych mechanizmów

artykułowania i zaspokajania potrzeb. Organizacjami

pełniącymi ta funkcję są typu

advocacy

- organizacje

rzecznictwa interesów, wspierające niezależne media oraz

organizacje określane mianem

think tank

prowadzące

kompleksowy monitoring życia społecznego w oparciu o

badania naukowe i opracowywanie programów zmian, a także

edukacje społeczeństwa.



. Schimanek,

Obywatelskie nieposłuszeństwo w świetle kontrolnych i

innowacyjnych zadań Trzeciego Sektora

. [w] (red.) P. Frączak .

Między

lobbingiem a akcją bezpośrednią (metody działania obywateli).

Wydawnictwo

Zielone Brygady, Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Społecznych Asocjacje.

Kraków - Warszawa 1997



Nie można zapominać, iż organizacje

pozarządowe mają określone znaczenie

gospodarcze. W Polsce działalność

gospodarcza sektora nonprofit jest skromna w

porównaniu do krajów Wspólnoty

Europejskiej. Jednak należy podkreślić, że w

sektorze tym w 1997 roku pracowało około 98

tys. pracowników (w oparciu o umowę o

pracę). W ostatnim okresie (lata 2004-2006)

nie doszło do znacznego zwiększenia liczby

osób zatrudnionych w trzecim sektorze, ale z

uwagi na fakt, iż liczba pracowników wynosiła

około 120 tys. (w przeliczeniu na pełne etaty

ok. 65 tys. miejsc pracy)

charakter działań organizacje pozarządowych



samopomocowe

– działają na rzecz swoich członków,



opiekuńcze

– świadczą usługi dla wszystkich

potrzebujących lub pewnej kategorii osób, np.

organizacja opieki nad dziećmi głuchymi,



przedstawicielskie

– reprezentują interesy jakiejś

społeczności, np. społeczny komitet mieszkańców,



mniejszości

– reprezentują interesy osób

posiadających cechę różniącą ich od innych, np. ze

względu na narodowość,



tworzone ad hoc

– powstają dla przeprowadzenia

określonej akcji,



hobbystyczno-rekreacyjne

– zaspokajają specyficzne

potrzeby członków oraz innych osób zainteresowanych

daną sferą aktywności, np. organizacja filatelistyczna,



zadaniowe

– wykonują pewne funkcje zlecane przez

władze, np. organizacja zajmująca się ochroną parku,



tradycyjne

– o bardzo szerokiej formule, co do

meritum, jak i osób objętych usługami, np. organizacja

harcerska, związek wyznaniowy

Prawne ramy działania



W Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2

kwietnia 1997 roku nie używa się terminu

organizacja pozarządowa. Natomiast stwierdza się,

że:

(…) Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność

tworzenia i działania związków zawodowych,

organizacji społeczno-zawodowych rolników,

stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, innych

dobrowolnych zrzeszeń oraz fundacji (…).

formuła jednoznacznie wskazuje na prawną

podstawę działania w Polsce organizacji

pozarządowych typu nonprofit.



Formy organizowania się społeczeństwa obywatelskiego w ramach działań organizacji

pozarządowych zostały wymienione w Art. 12 konstytucji.



Konstytucyjna wolność zrzeszania się jest

podstawową wolnością w społeczeństwie

obywatelskim a pluralizm aktywności społecznej

obywateli stanowi podstawę działania organizacji

pozarządowych.



Relacje zachodzące między państwem a

społeczeństwem oparto na zasadzie pomocniczości

i dialogu społecznego. Takie rozwiązanie wskazuje

na wzmocnienie uprawnień obywateli i ich

wspólnot w kształtowaniu życia społecznego.



Dotyczy to wykonywania znacznej części zadań

publicznych przez organizacje pozarządowe przy

wsparciu administracji publicznej oraz w oparciu o

zawarte porozumienia.



Jednocześnie wiąże się z udziałem organizacji

pozarządowych w konsultacjach z organami władzy

publicznej w ramach budowy społeczeństwa

obywatelskiego.

Do organizacji pozarządowych posiadających najlepiej

ukształtowane formy organizacyjno prawne należy zaliczyć

fundacje i stowarzyszenia.



(…) Fundacja jest instytucją ustanowioną przez

osoby fizyczne bądź prawne dla realizacji

celów społecznych lub gospodarczo

użytecznych, w szczególności takich jak:

ochrona zdrowia, rozwój gospodarki i nauki,

oświata i wychowanie, kultura i sztuka, opieka

i pomoc społeczna, ochrona środowiska i

zabytków (…)



Z punktu widzenia regulacji prawnej

stowarzyszenia są to dobrowolne, samorządne

i trwałe zrzeszenia o celach niezarobkowych.

Organizacje w rejestrze REGON

Typ organizacji

Liczba organizacji

1997

2006(III

kw)

Fundacje

4681

8212

Stowarzyszenia

21972

55016

Organizacje Społeczne (powołane

odrębnymi ustawami m.in. PCK,

Polski Związek Łowiecki etc.)

3095

3703

Organizacje samorządu

gospodarczego i zawodowego

2861

5459

Współpraca między organizacjami pozarządowymi a

samorządem

może opierać się na:



zleceniu organizacjom pozarządowym

realizacji zadań publicznych,



wzajemnym informowaniu się o

planowanych kierunkach działań i

współdziałaniu w celu zharmonizowaniu tych

kierunków



konsultowaniu projektów aktów

normatywnych związanych z działalnością

statutowa organizacji,



tworzeniu wspólnych zespołów o

charakterze doradczym.

Document Outline