To skierowane przeciwko ludziom, zwierzętom i 
roślinom chorobotwórcze mikroorganizmy: wirusy, 
bakterie, riketsje.
Bojowe środki biologiczne mają na celu 
obezwładnienie przeciwnika, zarażenie zwierząt 
hodowanych i niszczenie  upraw roślinnych .
Bojowe środki biologiczne wywołują epidemie 
chorób zakaźnych ludzi, zwierząt i roślin. Ogólne 
zasady ochrony przed nimi są takie same jak przy 
naturalnych epidemiach.

 Toksyna butulizmu (jad 
kiełbasiany)

 Zarazki:

• Wąglika

• Cholery

• Dżumy

Wąglik (łac. anthrax) – choroba zakaźna, zaraźliwa, 

wywoływana przez Gram-dodatnią bakterię nazywaną 
laseczką wąglika (Bacillus anthracis). Znany już od czasów 
starożytnych, występuje na całym świecie. Wąglik 
występuje najczęściej u bydła, koni, owiec i kóz. Świnie 
rzadko chorują. Psy  cechuje znaczna odporność. Ptaki są 
niewrażliwe na zakażenia naturalne.

             

  Leczenie wąglika u ludzi polega na stosowaniu wysokich 
dawek antybiotyków, natomiast u zwierząt stosuje się 
surowice odpornościowe oraz antybiotyki. Lekiem z wyboru 
jest ciprofloksacyna.

Laseczka wąglika lub jej zarodniki wnikają do organizmu:

• drogą oddechową

• drogą pokarmową

• przez skórę
W miejscu wniknięcia bakterie rozmnażają się powodując 
miejscowe zmiany zapalno-martwicze. Z ogniska pierwotnego 
dochodzi do rozprzestrzeniania się infekcji na całym organizm.
Infekcja laseczką wąglika u człowieka występuje w jednej z 
trzech postaci:

• skórnej (czarna krosta) – 95%

• jelitowej

• płucnej

Jad kiełbasiany (toksyna botulinowa) – bakteryjna 
egzotoksyna wytwarzana przez bezwzględnie beztlenowe laseczki 
Clostridium botulinum oraz nielicznych innych przedstawicieli tego 
rodzaju. Chemicznie jest to mieszanina kilku różnych białek.
Rozróżnia się kilka rodzajów tej toksyny, oznaczanych kolejnymi 
literami alfabetu od A do G, z czego największe znaczenie dla 
człowieka mają typy: A, B i E, a w weterynarii C i D.
Do wytwarzania tej toksyny dochodzi głównie w glebie, osadzie 
dna morskiego i niewłaściwie wytwarzanych i przechowywanych 
konserwach mięsnych, rybnych i jarzynowych. Spożycie zakażonej 
żywności prowadzi do zatruć jadem kiełbasianym. Toksyna ta jest 
jedną z najsilniejszych znanych neurotoksyn. Dawka śmiertelna dla 
człowieka oceniana jest na ok.:
1,3–2 ng/kg, dożylnie
10–13 ng/kg, inhalacja
1 μg/kg, doustnie

Botulina jako broń biologiczna 

CDC klasyfikuje jad kiełbasiany do grupy A znaczenia, jako broń 
biologiczna, co oznacza, że jest stosunkowo dogodnym 
czynnikiem rażącym. Ze względu na działanie (toksyczne) ma 
charakter broni chemicznej, jednak tradycyjnie zalicza się ją do 
grupy broni biologicznej.
Nie są znane udokumentowane przypadki udanego użycia tej 
toksyny podczas wojen (mimo dość poważnego zaawansowania 
prac badawczych nad zastosowaniem jadu kiełbasianego jako 
broni biologicznej przez różne armie, m.in. Japończyków w 
latach 30. XX w., Brytyjczyków i Kanadyjczyków podczas II 
wojny światowej oraz Amerykanów i Rosjan (ci ostatni 
doświadczenia prowadzili w tajnym laboratorium 
bakteriologicznym na Wyspie Odrodzenia na Jeziorze Aralskim) 
podczas "zimnej wojny", natomiast pod koniec XX wieku 
japońska sekta terrorystyczna "Najwyższa Prawda" (Aum 
Shinrikyo) wyhodowała pewną ilość pałeczek jadu kiełbasianego 
i między 1990 a 1995 rokiem sześciokrotnie usiłowała użyć ich 
rozpylając je w Tokio[5], ale z powodu być może zbyt małego 
stężenia próby ataków spełzły na niczym.

Dżuma (czarna śmierć, mór, zaraza morowa) – ostra bakteryjna choroba 

zakaźna gryzoni  i (rzadziej) innych drobnych ssaków, a także człowieka 

(zoonoza). Choroba ta wywołana jest infekcją  G(-) pałeczek  z rodziny 

Enterobacteriaceae nazwanej Yersinia pestis. Profilaktyka polega na 

unikaniu kontaktu z dzikimi martwymi zwierzętami oraz sytuacji, w których 

może dojść do pogryzienia przez gryzonia (np. podczas karmienia); 

używaniu środków przeciw pchłom u zwierząt domowych. 

Dżuma jako broń biologiczna

Bakterie dżumy są zaliczane do "klasycznego" arsenału broni biologicznej. 

Ich znaczenie wynika z rzadkiego występowania dżumy w krajach 

rozwiniętych, dość dużej śmiertelności i powszechnej wrażliwości populacji. 

Pierwszym znanym przypadkiem ich wykorzystania jest oblężenie 

krymskiego portu Kaffa (obecnie Teodozja) przez Tatarów w 1346 r. 

Oblegający przy pomocy katapult wrzucali za mury miasta zwłoki zmarłych 

na tę chorobę (uciekinierzy z tego miasta roznieśli epidemię na całą 

Europę). Zbrodnicze eksperymenty z dżumą jako bronią bakteriologiczną 

prowadzili japońscy wojskowi w latach 1937–1945 w jednostce „731” na 

terenie Mandżurii, dowodzonej przez jap. lekarza wojskowego, gen. Shira 

Ishiiego (1892–1959). W jednostce tej m.in. opracowano specjalne bomby 

porcelanowe przeznaczone do rozsiewania zakażonych pcheł. W okresie 

zimnej wojny były prowadzone przez ZSRR i Stany Zjednoczone badania nad 

odmianami pałeczki dżumy mogącymi mieć zastosowanie jako broń 

biologiczna.

Cholera (Cholerae) – ostra i zaraźliwa choroba zakaźna 
przewodu
     pokarmowego, której przyczyną jest spożycie pokarmu 
lub wody 
     skażonej Gram-ujemną bakterią - szczepami 
przecinkowca 
     cholery (Vibrio cholerae) produkującego enterotoksynę.

W początkowym okresie zakażenia dominuje biegunka, wymioty, 
zwykle bez gorączki i bólu brzucha. 
W skrajnie poważnych przypadkach dojść może do śpiączki.
Diagnostyka pojedynczych przypadków opiera się głównie na teście 
mikrobiologicznym. W czasie epidemii rozpoznanie na podstawie 
obrazu klinicznego nie sprawia problemów.
Zasadnicze znaczenie ma leczenie objawowe polegające na 
wyrównywaniu zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej, przede 
wszystkim odwodnienia. Uzupełnianie utraconych płynów prowadzi 
się doustnie, a także w postaci wlewów kroplowych.
W leczeniu stosuje się także antybiotyki, głównie tetracykliny.

Zapobieganie
Zapobieganie polega głównie na ochronie ujęć wody i oczyszczaniu 
wody pitnej, a także izolacji chorych i nosicieli, myciu rąk i owoców 
oraz gotowaniu owoców morza. W Polsce dostępna już jest 
inaktywowana, doustna szczepionka przeciw cholerze o 
potwierdzonym profilu bezpieczństwa, wysokim poziomie skuteczności 
i immunogenności. 

W celu ochrony ludzi przed zakażeniami przeprowadza się 
szczepienia ochronne. Bardzo ważne jest rygorystyczne 
przestrzeganie zasad higieny osobistej i otoczenia. Po 
opuszczeniu terenu skażonego, należy przeprowadzić zabiegi 
sanitarne, dezynfekcję ubioru, obuwia i innych rzeczy. 
Wszelkie rany i zadrapania należy zabezpieczyć przed 
drobnoustrojami. Do czasu przeprowadzenia całkowitych 
zabiegów sanitarnych nie wolno jeść, pić i palić papierosów. 
Wodę można pić tylko po wcześniejszym 
trzydziestominutowym przegotowaniu. W przypadku 
zaobserwowania zmian chorobowych należy niezwłocznie 
zgłosić się do lekarza. W celu uniknięcia epidemii w miejscach 
skażenia powinniśmy użyć maski przeciwgazowej typu 
wojskowego lub cywilnego. Są to indywidualne środki ochrony 
przed skażeniami. Istnieją jeszcze zbiorowe środki ochrony 
przed skażeniami. Zaliczamy do nich budowle ochronne takie 
jak schrony i ukrycia. Ostatecznością jest ewakuacja ludności 
w miejsca, gdzie broń biologiczna już nie sięga 

Oznakami użycia tego właśnie rodzaju broni są „głuche” 
wybuchy bomb, krople cieczy i duże odłamki w miejscach 
wybuchu, pojawienie się większej ilości gryzoni, insektów, 
kleszczy lub organizmów wcześniej niespotykanych na 
danym terenie.

•

 Konwencja z dnia 26 marca 1975 roku, zakazuje 

prowadzenia badań, produkcji, gromadzenia zapasów broni 
biologicznej oraz nakazuje jej zniszczenie. 

•

 Bojowe środki biologiczne mogą być rozprzestrzeniane 

następującymi sposobami: bomby lotnicze, pociski 
artyleryjskie, pakiety (worki, pudełka) zrzucane z samolotów, 
aerozol biologiczny i dywersję biologiczną. 

•

 Mimo protokołu genewskiego, który zakazywał użycia broni 

biologicznej, została użyta po raz pierwszy przez 
Japończyków w wojnie z Mongolią w 1939.