1. Definiowanie jako zabieg nadawania 

znaczenia

• 1.1. konieczność pewnej "konwencji terminologicznej" tzn. 

nadawanie określonym pojęciom jednoznaczności

,

 jest to typowe dla każdej nauki - tworzenie własnego "języka", 

w szczególności w humanistyce i naukach społecznych owa 

"konwencja terminologiczna" czy "języka nauki" nie jest wolna 

od niejednoznaczności stąd konieczność dodatkowej precyzacji, 

• 1.2. źródła niejednoznaczności w naukach społecznych:

• 1.2.1. język potoczny, z którego większość pojęć jest 

zaczerpnięta, 

• 1.2.2. wielość orientacji teoretycznych, gdzie ten sam termin 

może mieć różne, a przynajmniej nieostre znaczenie, 

(wieloparadygmatyczność)

 

 

Nadawanie znaczenia może 

przebiegać dwojako:

 

• 2.1. wiązać go z przedmiotem lub ogółem 

przedmiotów, które mamy na myśli posługując się 

jakąś nazwą. 

Te przedmioty będą stanowiły zakres 

przedmiotowy nazwy, (denotacja) - są jednak 

nazwy o zakresach pustych tj, bez desygnatów, 

• 2.2. wiązać go z treścią, właściwościami zjawiska 

(konotacja)

• nieostrość pojęcia: wiemy, że istnieje pewna klasa 

przedmiotów, które są jego desygnatami, znamy 

takie, które nie są desygnatami i takie, o których 

niewiele możemy powiedzieć. Np. kto jest 

kapitalistą, kto jest członkiem klasy średniej, 

 

 

Definiowanie: kwestia 

ogólności pojęć

• . 

3.1. pojęcie jest tym ogólniejsze im więcej desygnatów 

obejmuje, tj. im większy ma zakres przedmiotowy.

• 3.1.1. nazwy jednostkowe - oznaczają jedno wydarzenie, 

jeden fakt, 

• 3.1.2. nazwy ogólne - oznaczają zwykle otwartą klasę zjawisk 

(przedmiotów). 

• 3.1.3. nazwy historyczne - gdy mają określniki czasowo-

przestrzenne

• 3.1.4. nazwy uniwersalne, gdy w ich zakres takie ograniczniki 

nie wchodzą 

• 3.2. stosunek pomiędzy zakresami nazw: 

• 3.2.1. równoważność (nagroda)

• 3.2.2. podległość (ludzkość, społeczeństwo)

• 3.2.3. nadrzędność

• 3.2.4. nakładanie zakresów (religijny, konserwatysta)

• 3.2.5. wykluczanie (nieletni, emeryt)

 

 

4. Definiowanie: 

typy definiowania

• 4.1. przez odwołanie się do zakresu 

(denotację) np. definicje enumeracyjne, 

• 4.2. przez odwołanie się do zakresu 

treściowego (konotację) czyli wyliczanie cech 
definiendum, 

• 4.3. przez odwołanie się do innego terminu 

(słownikowe), 

• 4.4. przez odwołanie się do kontekstu, 

(definicje kontekstowe) 

 

 

5. Definiowanie: rodzaje 

definicji

• 5.1. kryterium prawdziwości w sensie logicznym:

• 5.1.1. definicje sprawozdawcze (analityczne)

• 5.1.2. definicje projektujące (syntetyczne)

• 5.1.3. definicje regulujące

• 5.2. kryterium procedury definiowania:

• 5.2.1. definicje nominalne

• 5.2.2. definicje realne (definicja normalna)

• 5.2.3. definicje kontekstowe

• 5.3. kryterium równoważności

• 5.3.1. definicje równoważnościowe

• 5.3.2. definicje cząstkowe (warunek wystarczający lub warunek 

konieczny)

• 5.3.3. definicje probabilistyczne

• 5.4 pojęcia syndromatyczne 

 

 

6. Definiowanie: najczęstsze 

błędy w definiowaniu

• 6.1. tautologia - "błędne koło"
• 6.2. "nieznane przez nieznane"
• 6.3. wewnętrzna sprzeczność definicji, 
• 6.4. nieadekwatność definicji: 
• 6.4.1. za wąska
• 6.4.2. za szeroka
• 6.4.3. krzyżowania się zakresów

 

 

 

PRZYKŁAD procesu definiowania

Pojęcie POTRZEBA jest 

terminem wieloznacznym

Tradycyjnie związane 

z psychologią i tym samym 

z pojedynczą osobą ludzką

 

 

POMYSŁ: Proponuje się odnoszenie 

POTRZEBY do jakiegokolwiek 

systemu

 Zatem potrzeba nie będzie już 
odnoszona tylko do jednostki ludzkiej lub 
grupy ludzi
 
 Przez system rozumiemy zbiór 
obiektów wraz z relacjami istniejącymi 
pomiędzy tymi obiektami oraz pomiędzy 
ich własnościami

 

 

Zatem definicja potrzeby będzie 

następująca:

– Potrzeba danego systemu to taka jego 

cecha, ze względu na którą warunkiem 

niezakłóconego funkcjonowania tego 

systemu w jego otoczeniu (*) jest 

pewien określony stan tego otoczenia

– * 

otoczeniem danego systemu nazywamy 

zbiór wszystkich obiektów nie należących do 

systemu, których własności oddziałują na 

system 

i zarazem ulegają zmianie pod wpływem 

działania tego systemu

 

 

Ujęcie systemu także wymaga pewnych 

zastrzeżeń:

– Musi to być przeciwieństwo systemu „sztucznego” 

(czyli będącego rezultatem świadomego i 
planowego działania) – a więc system „naturalny”

– Musi to być system „samoorganizujący się” – czyli 

posiadający zdolność uczenia się (uwzględniania 
poprzednich doświadczeń) i w związku z tym 
optymizujący swój rozwój

– Wynika z tego, że termin „funkcjonowanie” należy 

zastąpić terminem „zachowanie się”

 

 

W wyniku przyjęcia zaproponowanych definicji 

można przyjąć następującą, logiczną hierarchię 

potrzeb: 

 

potrzeby, których niezaspokojenie prowadzi do 

unicestwienia

 systemu (potrzeby podstawowe

)

 potrzeby, których niezaspokojenie pociąga za 

sobą 

niemożliwość

 pełnienia przez system 

pewnych jego funkcji

 potrzeby, których niezaspokojenie prowadzi do 

zakłóceń 

w pełnieniu przez system pewnych 

funkcji

 potrzeby, których niezaspokojenie prowadzi do 

zakłóceń 

w rozwoju

 danego systemu

 

 

Jak wobec tego rozumiemy „potrzeby 

ludzkie”?

Od problematyki ogólnych systemów przechodzimy do zagadnień potrzeb człowieka

– Potrzeby związane z zachowaniem się systemów:

• Które są podsystemami jednostek ludzkich

• Jednostek ludzkich, które same są 

traktowane jako systemy

• Jeszcze bardziej złożonych systemów, 

których podsystemami są jednostki ludzkie

 

 

Jeżeli nieumiejętnie odróżnia się granice systemu

  lub gdy uwzględnia się tylko pojedynczy aspekt systemowy 

powstaje sprzeczność we wnioskowaniu

• Z JEDNEJ STRONY

Mówi się o „potrzebie podnoszenia 
kwalifikacji” zawodowych ze względu na 
pracę wykonywaną przez pewnych ludzi

• Z DRUGIEJ STRONY

Mówi się o braku zainteresowania 
podnoszeniem kwalifikacji, a więc o braku 
takiej potrzeby wśród tych samych ludzi

Sprzeczność?  (…)

 

 

Proponowany podział 

poziomów

 potrzeb 

ludzkich:

• Poziom komórkowo-molekularny

• Poziom organizmu

• Poziom populacji

• Poziom biogeocenozy

 

 

W rezultacie więc określenie „potrzeby ludzkie” obejmuje 

potrzeby wielu systemów, związanych z wymienionymi 

wcześniej poziomami organizacji:

• Człowiek jako zbiór zróżnicowanych komórek

• Człowiek jako jednostka psychofizjologiczna

• Człowiek jako członek społeczeństwa

• Człowiek jako element w świecie przyrody 

żywej

 

 

Konsekwencją jest dyrektywa 

metodologiczna:

– Mówiąc o POTRZEBACH zawsze 

powinniśmy jednoznacznie określić,

• Potrzeby 

jakiego

 systemu bierzemy pod uwagę

• Ze względu na jaki 

aspekt

 systemowy 

określamy potrzebę

• Ewentualnie bliżej scharakteryzować tę część 

otoczenia, której stan powoduje zakłócenie 
w funkcjonowaniu systemu

 

 

Przykład na podstawie 

tekstu

»Andrzeja Sicińskiego

„

Styl życia, kultura, 

wybór”