„Specyfika 

komunikowania się z 

chorym psychicznie w 

wieku podeszłym”

 

 

Charakterystyka pacjenta w 

podeszłym wieku.

Opieka nad osobami w podeszłym 

wieku jest bardzo trudna i 
wymaga wszechstronnej wiedzy z 
dziedziny psychologii, psychiatrii, 
chorób wewnętrznych, neurologii i 
samej geriatrii. 

 

 

Wraz z procesem starzenia się występują 

coraz to liczniejsze zmiany somatyczne, 

(miażdżyca, zaburzenia układu krążenia, 

zwiększenie ciśnienia tętniczego krwi), 

fizyczne, wygląd ciała, (pochylenie i 

skurczenie sylwetki, chód niepewny, siwe 

włosy, spowolnienie ruchowe), narządy 

zmysłu powoli tracą swoją zdolność 

(krótkowzroczność, osłabienie słuchu, 

powonienie, smak), zwiększona podatność 

na choroby narządów wydalniczych, 

(zaparcia, biegunki, nietrzymanie moczu), 

zmiany psychiczne.

 

 

Zmiany psychiczne związane z 

procesem starzenia:

osłabienie pamięci – osłabienie zdolności 
zapamiętywania (gromadzenia) informacji. 
Dominowanie pamięci długotrwałej nad krótkotrwałą.
upór – w podeszłym wieku charakterystyczna jest 
niezdolność do przystosowania się lub znaczne 
spowolnienie szybkości adaptacji. Wynikiem tego jest 
swego rodzaju reakcja obronna w postaci tendencji do 
uporu. Tendencja trzymania się własnych 
przyzwyczajeń a także odrzucenie wszelkich nowości 
nasila się z wiekiem i prowadzi do: unikania 
niepewności, oszczędzania wysiłku myślowego, 
zapominania szczegółów, unikania opieki obcych. 

 

 

sprawność intelektualna obniżona,
obniżona zdolność do sterowania uczuciami,
zmiany charakterologiczne – uwypuklanie 
się określonych cech charakteru jest 
bezpośrednio związane z cechami, które już 
uprzednio się u niego utrwaliły i które 
starannie pielęgnował przez całe życie, z 
zawodowymi priorytetami itd. 

Przekora, upór, niepewność, bezradność, 

depresja i zazdrość są również zaliczane do 
cech charakteru nasilających się w 
zachowaniu człowieka w podeszłym wieku. 

 

 

Komunikacja 

interpersonalna

 

w pielęgniarstwie to reakcja, jaka 
zachodzi pomiędzy dwiema 
stronami: pielęgnowaną (podmiot 
opieki) a pielęgnującą (pielęgniarka). 
Zawsze ma ona dwustronny 
charakter oraz może obejmować 
więcej niż 2 osoby np. rodzina 
chorego. 

 

 

Rodzaje komunikacji:

Wymiana informacji między 
pielęgniarką a pacjentem 
dokonuje się w sposób 
werbalny i niewerbalny.

 

 

Komunikacja 

terapeutyczna 

to taka, która wywiera pozytywny 
wpływ na podmiot opieki. Jest to 
świadome wykorzystywanie 
właściwie dobranych komunikatów 
werbalnych i niewerbalnych, aby 
dzięki nim wpłynąć na aktualne (a 
niekiedy i przyszłe) zachowania 
podmiotu opieki. 

 

 

Fazy kontaktu terapeutycznego 

pielęgniarki z pacjentem.

 

a) Faza orientacji 
b) Faza identyfikacji 
c) Faza zgłębiania 

problemów   pacjenta 

d) Faza zakończenia 

interakcji

 

 

 

Faza orientacji

jest to wzajemne zapoznawanie 

się, zdobywanie zaufania, wzajemna 
wymiana informacji, wyrażanie 
oczekiwań i obaw. W tej fazie pacjent 
usiłuje ustalić swoje miejsce w grupie 
chorych oraz zabiega o uwagę i 
częste kontakty z pielęgniarką. W 
fazie orientacji sprawy związane z 
leczeniem, posiłkami, snem, pracą, 
rekreacją łączą personel z chorym. 

 

 

Pielęgniarka poświęca pacjentowi 
mało czasu, niewiele o nim wie. Na 
poziomie tej fazy cechuje ją 
serdeczność, spontaniczność, 
sympatia do chorego, chęć 
niesienia pomocy, współczucie, 
czyli cechy specyficzne dla zawodu.

 

 

Faza identyfikacji

dominuje tu zaufanie pacjenta do 
pielęgniarki. Pacjent darzy pielęgniarkę 
zaufaniem i oczekuje w zamian 
zrozumienia, zainteresowania, 
poświęcenia mu czasu. Jeżeli nie ma 
pewności, że pielęgniarka go akceptuje 
może ją prowokować lub szokować 
swoim zachowaniem, oczekując aprobaty 
lub dezaprobaty. 

 

 

Pacjent może identyfikować się z 

pielęgniarką, tzn. może chcieć myśleć, 
działać, zachowywać się tak, jak ona. 
W tej fazie kontaktu pielęgniarka stara 
się spełnić oczekiwania chorego, bez 
uzależniania go od siebie. Na poziomie 
drugiej fazy kontaktu terapeutycznego 
pielęgniarka staje się aktywnym 
członkiem zespołu, realizującym 
świadomie i ze zrozumieniem proces 
pielęgnowania.

 

 

c) Faza zgłębiania 

problemów pacjenta

wymaga ona wysokich kwalifikacji i 

doświadczenia. Pielęgniarka obejmuje 

rolę przewodnika, a jednocześnie 

"zwierciadła" wobec chorego. W jej 

postawie i reakcjach pacjent widzi 

siebie takim, jakim jest naprawdę lub 

jak go widzą inni. W tej fazie kontaktu 

pielęgniarka inicjuje i czuwa nad 

prawidłowym przebiegiem wszystkich 

etapów procesu pielęgnowania.

 

 

d) Faza zakończenia 

interakcji

rozpoczyna się w momencie, gdy 

pacjent stał się dojrzały emocjonalnie, 
rozwiązał swoje problemy i nie wymaga 
wsparcia psychicznego. Na tym etapie 
leczenia pragnie się wyzwolić od 
zależności i podkreślić swoją autonomię. 
Pielęgniarka poświęca coraz mniej czasu 
pacjentowi i wycofuje się dyskretnie z 
bliskiego kontaktu z nim.

 

 

Terapeutyczne formy 

kontaktu z pacjentem

a) Akceptacja
b) Akceptujące milczenie pielęgniarki
c) Akceptacja wyrażona werbalnie
d) Oddawanie pacjentowi inicjatywy 

prowadzenia rozmowy

e) Pomoc w umiejscowieniu zdarzeń

 

 

f) Zachęcanie pacjenta do opisu 

rzeczy spostrzeganych

g) Udzielanie informacji
h) Ujęcie w słowa tego, co sugeruje 

pacjent

i) Zachęcanie do porównań
j) Urealnianie

 

 

a) Akceptacja

Wyraża się ona w uważnym 
słuchaniu pacjenta, nie 
przerywaniu jego wypowiedzi, 
okazywaniu gestem i słowem 
akceptacji niekoniecznie dla 
treści, ale dla prawa pacjenta do 
wypowiedzenia się.

 

 

b) Akceptujące milczenie 

pielęgniarki

może czasami pomóc choremu 
wypowiadać swoje myśli. Milczenie 
słuchającego jest trudną sztuką, 
pozwalającą drugiemu spokojnie i 
swobodnie wypowiedzieć się. 
Milczenie może oznaczać, że 
pielęgniarka oczekuje na inicjatywę 
pacjenta, że wybór tematu zależy od 
niego, że ma czas wysłuchać chorego.

 

 

c) Akceptacja wyrażona 

werbalnie

np. słowami "proszę mówić dalej", 
"tak", "słucham uważnie", lub przez 
wyraz twarzy, gesty, potakiwanie 
głową, ton głosu, postawę wskazuje, 
że pielęgniarka uczestniczy aktywnie 
w tym, co się w danej chwili dzieje. 

 

 

d) Oddawanie pacjentowi 

inicjatywy prowadzenia 

rozmowy

poprzez zachęcanie go gestem lub 
skinieniem głowy do kontynuowania 
wątku, a także zachęcanie do mówienia: 
"Proszę szerzej o tym opowiedzieć", "Co 
zdążyło się później?" 
Przekazujemy w ręce pacjenta 
inicjatywę stwierdzeniem: „A może jest 
coś, co pana szczególnie interesuje, o 
czym lubi pan mówić?". 

 

 

e) Pomoc w umiejscowieniu 

zdarzeń

w czasie lub według ich kolejności 
sprzyja obiektywizacji i pomaga 
pacjentowi dostrzec urojone związki 
między wydarzeniami.
Z chaotycznych wypowiedzi pacjenta 
pielęgniarka wyłuskuje te, które mają 
istotne znaczenie w sensie porządku 
chronologicznego i przyczynowo-
skutkowego.

 

 

Również tutaj nie należy 

wypowiedzi chorego 

interpretować i oceniać, a co 

najwyżej ukazywać wersję 

uporządkowaną. Aspekt leczniczy 

tego zachowania polega na tym, 

że pacjent fakty widzi we 

właściwych proporcjach i 

sekwencjach. Może w ten sposób 

uzyskać wgląd i obiektywizację 

zdarzeń, które go niepokoiły. 

 

 

f) Zachęcanie pacjenta do 

opisu rzeczy 

spostrzeganych

oraz do porównań. Pielęgniarka 
może poprosić pacjenta, aby opisał 
to, co spostrzega, np.: "Co ten głos 
mówił?", "Proszę mi opowiedzieć, 
co pan widział" itp. 

 

 

g) Udzielanie informacji

prawdziwych i rzetelnych ma duże 
znaczenie terapeutyczne. 
Poinformowany pacjent skuteczniej 
współpracuje z pielęgniarką oraz ma do 
niej więcej zaufania. Nigdy nie należy 
udzielać informacji fałszywych. 
Informacja obniża lęk i zwiększa 
poczucie bezpieczeństwa. Jej treść i 
forma muszą być jednak dostosowane 
do możliwości odbioru pacjenta.

 

 

h) Ujęcie w słowa tego, co 

sugeruje pacjent

powoduje, że dyskusja przestaje być mglista 
i pełna niedomówień. Jest to wyższy stopień 
techniki powtórzenia jasno tego, co pacjent 
mówi. Oto przykład: pacjent- „Nie wart, bym 
o tym mówił, to strata czasu", pielęgniarka-" 
Czy pan sądzi, że nikt tego nie zrozumie?”,  
„O ile dobrze zrozumiałam, chciał pan przez 
to powiedzieć, że ...”, „Nazywając rzecz po 
imieniu, chodzi o to, że...". Ten sposób ma 
nie tylko wartość informacyjną, ale także 
rozjaśnia myśli pacjenta.

 

 

i) Zachęcanie do 

porównań

  sprzyja refleksyjnemu spojrzeniu na 

doznania i zachowania pacjenta. 
Zachęcanie do opisu przeżyć- 
zarówno psychotycznych jak i 
"normalnych"- zmniejsza napięcie 
z nimi związane oraz zmniejsza 
tendencje do działań 
destrukcyjnych.

 

 

  Pielęgniarka kieruje prośbę o 

zauważanie podobieństw i różnic, 

zachęcając pacjenta pytaniami; 

„Czy ta sytuacja wydaje się panu 

znana?", „Czy przeżywał pan już coś 

podobnego w przeszłości?". Pytania 

te skłaniają pacjenta do refleksji i 

do bliższego określenia własnych 

doznań. Nie należy włączać do 

rozmowy własnych przeżyć i 

doświadczeń. Grozi to odwróceniem 

uwagi od problemów pacjenta.

 

 

j) Urealnianie

jest próbą przybliżenia rzeczywistości 
sytuacji, gdy pacjent ma urojenia lub 
omamy. Pielęgniarka powinna wówczas 
przekazać pacjentowi swoje widzenie 
świata, np. "Poza nami nie widzę w tym 
pokoju nikogo", "Słyszę tylko szum wiatru". 
Nie należy tutaj prowadzić sprzeczki ani 
jednoznacznie negować wypowiedzi 
chorego. „Osobiście nie zauważyłam, żeby 
chorzy na oddziale odnosili się do pana 
wrogo". 

 

 

Błędy w kontaktach z 

pacjentem

 

wypowiadanie zdawkowych i lakonicznych 

komentarzy,
nagłe odejście od tematu, nawet jeśli 

problem poruszony przez pacjenta niepokoi 

pielęgniarkę,
dosłowne traktowanie niedorzecznych 

(urojeniowych, rozkojarzonych) wypowiedzi 

lub wzywanie do udowodnienia ich 

prawdziwości;
pomniejszanie lub bagatelizowanie cierpień i 

dolegliwości opisywanych przez pacjenta;

 

 

wypytywanie z naciskiem, dociekanie i 
sondowanie;
sugerowanie odpowiedzi;
ocenianie, aprobata lub dezaprobata 
zachowań, zgadzanie się z chorobliwymi 
sądami chorego lub ich negowanie bez 
podania uzasadnienia dla swojej oceny. 
Należy też unikać doradzania i 
uspokajania pacjenta: „Głowa do góry", 
„Wszystko będzie dobrze", „Nie ma 
powodu do zmartwienia".

 

 

Specyfika komunikowania się z 

pacjentem chorym psychicznie, 

będącym w podeszłym wieku 

wymaga od pielęgniarki:

 

cierpliwości,
głośnego mówienia w przypadku gdy 

podopieczny niedosłyszy,
wielokrotnego powtarzania,
wielokrotnego przedstawiania się 

pacjentowi,
informowania chorego o wszystkich 

planowanych i wykonywanych zabiegach 

medycznych,

 

 

asystowania choremu, który ma 
trudności w poruszaniu,
pomocy  w wykonywaniu podstawowych 
czynności dnia codziennego,
ułatwienia pacjentowi orientacji poprzez 
umieszczenie go w pokoju 
wieloosobowym,
zapoznania pacjenta niedowidzącego z 
topografią oddziału, przedmiotami 
znajdującymi się w jego najbliższym 
otoczeniu,
zorganizowania czasu wolnego.

 

 

   Dziękuję za       

                    
uwagę