WYBRANE ZAGADNIENIA Z PSYCHIATRII SĄDOWEJ I ORZECZNICTWA NIEZDOLNOŚCI DO PRACY

PSYCHIATRIA SĄDOWA W PROCESIE KARNYM



Psychiatria sądowa –

zajmuje się rozpatrywaniem

zaburzeń psychicznych na potrzeby wymiaru
sprawiedliwości z punktu widzenia przepisów prawa.



Podczas wykonywania swych zadań biegły psychiatra
napotyka na wielorakie problemy, które wynikają
zarówno ze specyfiki psychiatrii sądowej, jak i rodzaju
zlecanych przez Sąd lub prokuraturę zadań.



Najczęściej zlecanymi zadaniami są:

Ocena stanu zdrowia psychicznego sprawcy czynu
karalnego w okresie jego dokonywania,

Ocena poczytalności,

Ocena zagrożenia dla porządku prawnego w przypadku
pozostawania na wolności sprawców niepoczytalnych
lub o poczytalności ograniczonej w stopniu znacznym.

C.D. PSYCHIATRIA SĄDOWA



Zagadnienia dotyczące oceny poczytalności
regulowane są w treści art. 31 KK, który w:



§ 1

mówi: „Nie popełnia przestępstwa, kto z powodu

choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub
innego zakłócenia czynności psychicznych, nie mógł w
czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować
swoim postępowaniem”.



§ 2

mówi: „Jeżeli w czasie popełniania przestępstwa

zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania
postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona,
sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie
kary”.



§ 3

mówi: „Przepisów § 1 i 2 nie stosuje się, gdy

sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości lub
odurzenia powodujący wyłączenie lub ograniczenie
poczytalności, które przewidywał albo mógł
przewidzieć”.



Niepoczytalność może być następstwem:

Choroby psychicznej,

Upośledzenia umysłowego,

lub innego zakłócenia czynności psychicznych, np. w wyniku zatrucia,
upicia alkoholowego, odurzenia środkami narkotycznymi lub innymi,
osłabienia związanego z pokwitaniem, menopauzą i.t.p. Skutki owego
stanu mogą dotykać sfery intelektu lub woli i muszą występować w
chwili czynu.



Niepoczytalność –

wywołuje w psychice sprawcy utratę zdolności

rozpoznania znaczenia czynu lub niemożność pokierowania swoim
postępowaniem.



Warunkiem odpowiedzialności karnej jest poczytalność sprawcy.
Pełna niepoczytalność, o której traktuje § 1 wyłącza przestępczość
czynu z uwagi na brak winy; nie stoi jednak na przeszkodzie
stosowaniu środków zabezpieczających – zabroniony czyn został
bowiem popełniony.

C.D. PSYCHIATRIA SĄDOWA



Poczytalność ograniczona –

umniejsza winę sprawcy nie

wyłączając przestępczości czynu. Gdy występuje w stopniu
znacznym, może stanowić podstawę nadzwyczajnego
złagodzenia kary.



Ograniczenie poczytalności, o którym mowa w § 2, może być
następstwem przyczyn wymienionych w § 1.



Znaczny stopień ograniczenia poczytalności ma wpływ na
karalność w przypadkach poważniejszych przez możliwość
stosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary, w innych zaś
sytuacjach – w ramach sędziowskiego wymiaru kary (art. 53).



Nadzwyczajne złagodzenie kary ma charakter fakultatywny, co
jednak nie może oznaczać dowolności; zależy bowiem od
całokształtu okoliczności związanych z popełnionym czynem i
odnoszących się do osoby sprawcy.

C.D. PSYCHIATRIA SĄDOWA



Kodeks wyłącza stosowanie zasad określonych w § 1 i § 2 w

wypadku wprowadzenia się przez sprawcę w stan odurzenia,

wyłączającego lub ograniczającego jego poczytalność

(alkohol, narkotyki), lecz kodeks nie zawiera tu żadnych

ograniczeń – mogą to być zatem i inne środki - § 3.



Przewidywał albo mógł przewidzieć –

sformułowanie to,

stanowiące warunek stosowania § 3, dotyczy stanu

niepoczytalności (§ 1) lub poczytalności ograniczonej

(§ 2), nie zaś skutków postępowania w takim stanie. Ścisłe

rozumienie tego przepisu zakłada, że oskarżyciel

każdorazowo powinien udowodnić sprawcy zawinienie w tym

zakresie, tzn. to, że przystępując do zażycia środka

odurzającego przewidywał lub co najmniej mógł przewidzieć,

że odurzy się w stopniu ograniczającym lub wyłączającym

poczytalność.



§ 3 nie ma jednak zastosowania w wypadku popełnienia

przestępstwa w stanie psychozy alkoholowej, ani też upojenia

patologicznego, które jest uważane za krótkotrwałą psychozę

i występuje niezwykle rzadko, powodując nagłe zmienienie

świadomości. Podobnie należy traktować upojenie na podłożu

patologicznym.

C.D. PSYCHIATRIA SĄDOWA



Zagadnienia związane z poważnym niebezpieczeństwem

dla porządku prawnego omawiają art. 94 KK i art. 95 KK.

Art. 94



§ 1 -

„Jeżeli sprawca w stanie niepoczytalności określonej

w art. 31 § 1 popełnił czyn zabroniony o znacznej

społecznej szkodliwości i zachodzi wysokie

prawdopodobieństwo, że popełni taki czyn ponownie, sąd

orzeka umieszczenie sprawcy w odpowiednim zakładzie

psychiatrycznym”.



§ 2 –

„Czasu pobytu w zakładzie psychiatrycznym nie

określa się z góry; sąd orzeka zwolnienie sprawcy, jeżeli

jego dalsze pozostawanie w zakładzie nie jest konieczne”.



§ 3 –

„Sąd może zarządzić ponowne umieszczenie

sprawcy określonego w § 1 w odpowiednim zakładzie

psychiatrycznym, jeżeli przemawiają za tym okoliczności

wymienione w § 1 lub w art. 93; zasądzenie nie może być

wydane po upływie 5 lat od zwolnienia z zakładu”.

C.D. PSYCHIATRIA SĄDOWA



Praktyka wskazuje, że w przypadkach psychoz, głębokiego

upośledzenia umysłowego, czy głębokiego otępienia

oceny poczytalności biegłych są na ogół zgodne.



Rozbieżności ocen, często prowadzące do powoływania

coraz to nowych biegłych mają miejsce najczęściej wtedy,

gdy sprawca zwykle bardzo ciężkiego przestępstwa trafia

do badania właśnie w związku z dokonaniem go i

zaistnieniem wątpliwości co do jego stanu psychicznego w

tym momencie, a tym samym co do poczytalności.

Dotyczy to: stanów ostrych upić alkoholem, których obraz,

głębokość i przebieg wykracza poza ramy upicia

zwykłego, upić alkoholem u sprawców przejawiających

jakieś odchylenia psychiczne, które usposabiają do

nieprzeciętnej reakcji na alkohol, stany silnych afektów

wywołanych nagłym bodźcem lub długotrwałą stymulacją

traumatyzującą , zwłaszcza jeżeli sprawca znajduje się w

stanie nietrzeźwości oraz stany długotrwałego

nadużywania alkoholu, w których rozbieżności mogą

dotyczyć zarówno rozpoznań, jak i – przy zgodnym

rozpoznaniu – różnic w ocenie poczytalności.

C.D. PSYCHIATRIA SĄDOWA



Badanie katamnestyczne pacjentów internowanych

wykazują, że z uwagi na charakter dokonywanych czynów

najbardziej niebezpieczni dla porządku prawnego są chorzy

na schizofrenię, w których globalnej przestępczości

najwyższy odsetek stanowią czyny przeciwko życiu i

zdrowiu oraz powtarzania tych niebezpiecznych czynów.



Internowani z rozpoznaniem zaburzeń osobowości dokonują

globalnie największej ilości czynów przestępczych, a po

opuszczeniu szpitala najszybciej wracają do zachowań

antyspołecznych, ale odsetek czynów szczególnie

niebezpiecznych jest w tej grupie najniższy.



Pośrednią pozycję zajmują sprawcy z rozpoznaniem

alkoholizmu przewlekłego; wykazujący zaburzenia

psychotyczne stanowią znaczne zagrożenie dla życia i

zdrowia, zaś nie wykazujący takich zachowań dokonują

więcej czynów przestępczych niż psychotycy, ale mniej

czynów wysoce niebezpiecznych.



Przedstawione problemy są najczęściej występującymi w

związku z wykonywaniem podstawowego, najczęściej

zlecanego w postępowaniu karnym zadania dla biegłych

psychiatrów.

C.D. PSYCHIATRIA SĄDOWA

Podstawowe problemy opiniowania sądowo-

psychiatrycznego w procesach cywilnych.



Prawo cywilne normuje stosunki majątkowe i osobiste

zachodzące między obywatelami państwa.



Art. 8 KC –

Art. 8 KC – stanowi, że każdy człowiek od chwili

narodzenia ma zdolność prawną, przy czym art. 11

stwierdza, że „pełną zdolność do czynności prawnych

nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletniości”.



Art. 10 KC –

Art. 10 KC – stanowi, że pełnoletnim jest osoba, która

ukończyła 18 r. ż.



Zdolność do czynności prawnych oznacza świadome i

zgodne z przepisami prawnymi zachowanie się człowieka,

wyrażające wolę ustanowienia, zmiany lub zniesienia

stosunku prawnego. Każda czynność prawna zawiera w

sobie oświadczenie woli.



Jako czynność prawną rozumiemy np. zawarcie umowy,

ofertę, zapłatę długu, wypowiedzenie umowy i.t.p.



Czynność prawną może podjąć osoba fizyczna,

posiadająca zdolność do czynności prawnych, całkowitą

lub przynajmniej częściową.

C.D. PSYCHIATRIA SĄDOWA



Art. 12 KC –

Art. 12 KC – stanowi, że nie mają zdolności prawnych osoby, które nie ukończyły

13 r. ż. Oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie.



Art. 13

§ 1 KC –

§ 1 KC – stanowi, że „osoba, która ukończyła 13 r. ż. może być ubezwłasnowolniona

całkowicie, jeżeli w skutek choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego albo

innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności uzależnienia od alkoholu

lub narkotyków, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem.

§ 2 –

§ 2 – stanowi, że dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę,

„chyba, że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską”.

„Czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do czynności

prawnych, jest nieważna” –

art. 14 § 1 KC.



„Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają małoletni, którzy ukończyli

13 r. ż. Oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo” –

art. 15 KC

art. 15 KC.



Art. 16 KC

§ 1 –

§ 1 – stanowi, że osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z

powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego albo innego rodzaju

zaburzeń psychicznych, w szczególności uzależnienia od alkoholu lub narkotyków,

jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz

potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw.

§ 2 –

§ 2 – mówi, że dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę.§

C.D. PSYCHIATRIA SĄDOWA W PROCESACH

CYWILNYCH



Kolejnym zagadnieniem w procesach cywilnych jest określenie

świadomego działania i wyrażenia woli w sprawach ważności

testamentu.



Sprawy te regulują m. in.

art. 944 i 945 KC

art. 944 i 945 KC, w których najistotniejsze

dla biegłego psychiatry jest:



Art. 944

§ 1 –

§ 1 – sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca

pełną zdolność do czynności prawnych.



Art. 945 § 1 –

Art. 945 § 1 – testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony w

stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i

wyrażenie woli.



Ponieważ testament ogłasza się po śmierci spadkodawcy, zadanie

biegłego psychiatry jest szczególnie trudne. Ocenić on może stan

zdrowia psychicznego testatora jedynie na podstawie zeznań osób

stykających się z nim bezpośrednio w okresie sporządzania testamentu.

Opinie biegłych w sprawach testamentowych bywają subiektywne, gdyż

przeważnie strony procesowe są zainteresowane materialnie.

Spadkodawcy są przeważnie w okresie pisania testamentu ludźmi

starymi, schorowanymi, chwiejnymi emocjonalnie, podatnymi na

sugestię. Dużą pomoc dla biegłego może stanowić dokumentacja

medyczna testatora. Można wykonać też opinię alternatywną.

C.D. PSYCHIATRIA SĄDOWA W

PROCESACH CYWILNYCH

C.D. PSYCHIATRIA SĄDOWA

Podstawowe problemy opiniowania sądowo-psychiatrycznego w

procesach objętych kodeksem rodzinnym i opiekuńczym.



Kodeks rodzinny i opiekuńczy również w niektórych przypadkach

dopuszcza możliwość korzystania przez sąd z opinii biegłego psychiatry.



Art. 12 KRiO:

§ 1 –

§ 1 – nie może zawrzeć małżeństwa osoba dotknięta chorobą psychiczną

albo upośledzeniem umysłowym. Jeżeli jednak stan zdrowia lub umysłu

takiej osoby nie zagraża małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa i

jeżeli osoba taka nie została ubezwłasnowolniona całkowicie, sąd może jej

zezwolić na zawarcie małżeństwa.

§ 2 –

§ 2 – z powodu choroby psychicznej albo upośledzenia umysłowego jednego

z małżonków można żądać unieważnienia małżeństwa przez każdego z

małżonków.

§ 3 –

§ 3 – nie można unieważnić małżeństwa z powodu choroby jednego z

małżonków po ustaniu tej choroby.



Prawo stoi na stanowisku, że sam fakt choroby psychicznej lub

upośledzenia umysłowego nie może być przyczyną rozwodu, a jedynie

skutki pod postacią całkowitego i trwałego rozkładu małżeństwa. Biegły

musi w opinii wypowiedzieć się co do wpływu choroby na rozkład pożycia

małżeńskiego.



Art. 11 § 1 KRiO –

Art. 11 § 1 KRiO – określa podstawy
pozbawienia rodziców władzy rodzicielskiej.



Rażące zaniedbania obowiązków rodzicielskich
wobec dziecka lub nadużywanie władzy
występuje często u rodziców chorych psychicznie
(schizofreników, zaburzonych osobowościowo i
uzależnionych od alkoholu lub narkotyków).



Sąd w takich wypadkach wzywa biegłych
psychiatrów celem oceny głębokości i trwałości
demoralizacji obojga lub jednego z rodziców.

C.D. PSYCHIATRIA SĄDOWA

PODSTAWOWE PROBLEMY ORZECZNICTWA W

SPRAWACH ODSZKODOWAŃ I RENT



Orzecznictwo w tych sprawach może być
wykonywane dla sądów karnych dotyczących
następstw urazów, zatruć, błędów w sztuce
lekarskiej, chorób zawodowych i.t.p.



Ogólnie rzecz biorąc chodzi o procentowe ustalenie
uszczerbku na zdrowiu. Biegli muszą się
wypowiedzieć, czy uszkodzenie lub rozstrój mają
charakter trwałego kalectwa, czy też spowodowały
następstwa, które trwają powyżej lub powyżej 7 dni.



Ekspertyzy psychiatryczne wydawane są też dla ZUS
i PZU. Biegli oceniają związek schorzeń z warunkami
pracy zawodowej czy też przebytym urazem głowy.

Document Outline