Drogi i mechanizmy 

zakażenia Reakcja na 

zakażenie

Romuald Krajewski

 

 

Czynniki patogenne 

•

Bakterie 

•

Grzyby

•

Wirusy

•

Pasożyty

 

 

Czynniki patogenne

•

Zakażenia szpitalne są spowodowane przez wirusy, 
bakterie i grzyby. Każdy z tych czynników powinien być 
brany pod uwagę/badany u pacjentów gorączkujących 
przyjętych z powodu innego niż choroba zakaźna. 

•

Wirusy są głównym czynnikiem zakażeń szpitalnych 
(drogi oddechowe i układ pokarmowy).

•

Zakażenia bakteryjne i grzybicze są rzadsze, ale są dużo 
częściej powodem objawów i zgonów. Większość 
pacjentów zakażonych ma zmniejszoną odporność lub 
otwarte wrota zakażenia. Infekcje grzybicze są 
najczęściej powodowane przez własną florę pacjenta. 

 

 

Współistnienie

•

Bakterie i wirusy są stałym elementem 
otoczenia i organizmu 

•

Inwazja jest zjawiskiem powszechnym 

•

Ogromna większość inwazji 
drobnoustrojów nie powoduje żadnych 
objawów poza powstawaniem 
odporności

 

 

Rozprzestrzenianie

•

W ciągu kilku godzin po przyjęciu do szpitala 
kolonie bakterii szpitalnych rozwijają się na 
skórze, w układzie oddechowym i moczowym. 
Ryzyko zakażenia można podzielić na 3 
kategorie: 

− jatrogenne – procedury inwazyjne (np. intubacja, linie 

naczyniowe, cewniki) oraz stosowanie antybiotyków

− organizacyjne – skażone powietrze/klimatyzacja, woda, 

personel, konstrukcja pomieszczeń

− czynniki ryzyka u pacjenta – ciężkość schorzenia 

podstawowego, obniżenie odporności, czas pobytu

 

 

Rozprzestrzenianie

•

Jest zjawiskiem powszechnym

•

Badania rozprzestrzenienia MRSA 
(Irlandia):

−ponad połowa posiewów z powierzchni, 

pościeli, sprzętów dodatnia

−obecność MRSA w sali pacjentów 

zakażonych/nosicieli jest powszechna

−człowiek złuszcza codziennie około 1 mld 

komórek naskórka, na których mogą 
przebywać również bakterie chorobotwórcze

 

 

Rozprzestrzenianie

•

Niektóre elementy wyposażenia 
szpitala mogą stanowić źródło 
zakażenia pacjentów:

−filtry powietrza
−materiały izolacyjne
−materace
−prześcieradła 
−zlewy i wanny

 

 

Rozprzestrzenianie

•

Nie udowodniono znaczenia przy 
rozprzestrzenianiu bakterii:

−kwiatów 
−toalet (z wyjątkiem oddziałów 

pediatrycznych)

−kranów
−odpadów medycznych (jeżeli są 

prawidłowo usuwane)

 

 

Rozprzestrzenianie

•

Zakażony pracownik szpitala może 
być źródłem zakażenia pacjentów

•

Dlatego w przypadku infekcji 
ochrona pracowników jest równie 
ważna jak ochrona pacjenta 

•

Pracownicy muszą jak najwcześniej 
zgłaszać i leczyć własne infekcje

 

 

Rozprzestrzenianie

•

Zależy od ruchu powietrza i osób – w 
pomieszczeniach, które powinny być 
czyste ruch osób powinien być 
ograniczony do niezbędnego minimum. 

•

Izolacja jest skutecznym sposobem 
ograniczania rozprzestrzeniania się 
patogenów – o ile przestrzegane są 
zasady.

 

 

Zakażenie

•

Zależy od oddziaływań pomiędzy:

−zjadliwością drobnoustroju 
−wielkością inwazji (liczbą drobnoustrojów)
−odpornością organizmu

•

Największy wpływ mamy na wielkość 
inwazji i na tym koncentrują się 
działania zapobiegawcze

 

 

Bakterie

•

Czynniki zjadliwości:

−przyleganie do tkanek i przedmiotów
−toksyny uszkadzające komórki 

zakażonego organizmu

−elementy strukturalne chroniące przed 

mechanizmami obronnymi

 

 

Bakterie

•

Czynniki ułatwiające kolonizację i 
inwazję:

−fimbrie i rzęski
−receptory powierzchniowe
−biofilm 
−otoczki śluzowe 
−otoczki z białek gospodarza 
−pobieranie substancji z otoczenia

 

 

Bakterie

•

Czynniki uszkadzające komórki 
gospodarza:

−egzotoksyny niespecyficzne i 

specyficzne (uszkadzające mięsień 
serca, leukocyty, układ nerwowy itp), 
wywołują odpowiedź immunologiczną

−endotoksyny (uwalniane podczas lizy 

komórki bakteryjnej), prowadzą do 
wstrząsu toksycznego

 

 

Grzyby

•

Są stale obecne w środowisku, na 
skórze i błonach śluzowych

•

Zakażenie powodują głównie u osób 
z obniżoną opornością 

•

Najczęściej miejscem inwazji jest 
uszkodzenie skóry lub śluzówki

 

 

Wirusy

•

Przenoszone drogą krwi – przetoczenia, 
skaleczenia

•

Przenoszone drogą kropelkową i w 
wydzielinach 

•

Przyłączenie do ciała komórki > 
wprowadzenie materiału genetycznego > 
replikacja w komórce > uwolnienie 
nowych wirusów > przyłączenie do 
kolejnych komórek

 

 

Ochrona przed zakażeniem

•

Złuszczanie naskórka

•

Wychwytywanie przez śluz i 
wydalanie 

•

Spłukiwanie (łzy, ślina)

•

Kaszel i wykrztuszanie wydzieliny

 

 

Reakcja na zakażenie

•

Zniszczenie drobnoustroju

•

Wytworzenie odporności na przyszłe 
zakażenia

 

 

Odporność

•

Nieswoista – układ dopełniacza, 
lizozym, limfokiny, cytokiny i 
granulocyty, makrofagi, monocyty, 
NK. 

•

Swoista (nabyta) – limfocyty B, 
immunoglobuliny swoiste, limfocyty 
T

 

 

Cytokiny

•

Produkowane przez monocyty i aktywowane 
limfocyty w reakcji na antygeny lub 
stymulację przez inne cytokiny albo toksyny

•

Interleukiny, interferon, czynnik martwicy 
guza (TNF)

•

Wzrost liczby leukocytów 
obojętnochłonnych, gorączka, przekrwienie 

 

 

Dopełniacz

•

System licznych białek (ponad 30) 
znajdujących się we krwi i na 
powierzchni komórek

•

Stopniowa (kaskadowa) aktywacja 
podobna do aktywacji układu krzepnięcia

•

Wspólne zakończenie – aktywacja 
kompleksu niszczącego błonę komórkową 

 

 

Reakcja zapalna

•

Przekrwienie i zwiększenie 
przepuszczalności naczyń 
krwionośnych 

•

Nagromadzenie krwinek białych 
(limfocyty, fagocyty)

•

Ograniczenie infekcji do jednego 
miejsca

 

 

Przeciwciała

•

Wiążą się ze specyficznymi antygenami 
drobnoustroju

•

Opsonizacja (pokrycie) drobnoustroju 
ułatwia jego zniszczenie przez makrofagi

•

Aktywują komórki niszczące drobnoustrój

•

Wiążą elementy dopełniacza, które 
powodują zniszczenie ściany komórki 

 

 

Limfocyty

•

T – pochodzą z grasicy, B – pochodzą ze szpiku 

•

Wiążą antygeny i produkują odpowiadające im 
przeciwciała

•

Przeciwciała (immunoglobuliny) są produkowane 
częściowo na podstawie informacji genetycznej (istnieją 
już w momencie urodzenia), częściowo na podstawie 
kontaktu z antygenami

•

Leukocyty T wiążą się z antygenami połączonymi z 
kompleksem zgodności tkankowej

•

Połączenie jest tworzone przez komórki prezentujące 
antygeny (Langerhansa, monocyty, makrofagi, 
dendrytyczne, limfocyty B)

 

 

Podsumowanie

•

Ekspozycja na patogeny jest powszechna

•

U zdrowego człowieka bez uszkodzenia 
powłok ekspozycja na patogeny bardzo 
rzadko powoduje zakażenie

•

Reakcją na zakażenie jest stan zapalny i 
uruchomienie niespecyficznych oraz 
specyficznych mechanizmów odporności