EGZOGENNE BODŹCE
ŚRODOWISKA (czynniki
środowiskowe)
Agnieszka Gurgiel
Agnieszka Gurgiel
Joanna Kędzierska
Joanna Kędzierska
Grzegorz Mencel
Grzegorz Mencel
EGZOGENNE BODŹCE
ŚRODOWISKA (czynniki
środowiskowe)
Agnieszka Gurgiel
Agnieszka Gurgiel
Joanna Kędzierska
Joanna Kędzierska
Grzegorz Mencel
Grzegorz Mencel
Czynniki środowiskowe
- stanowią zespół
czynników zewnętrznych,
które modyfikują
pozytywnie lub
negatywnie genetycznie
uwarunkowany przebieg
rozwoju dziecka,
kształtując w ten sposób
ostateczny fenotyp
człowieka dorosłego
Czynniki środowiskowe to
pojęcie, obejmujące:
Środowisko naturalne
Środowisko naturalne
( powietrze, woda, gleba)
( powietrze, woda, gleba)
Żywność
Żywność
Warunki pracy ( mikroklimat
Warunki pracy ( mikroklimat
pomieszczeń, hałas, wibracje,
pomieszczeń, hałas, wibracje,
oświetlenie, inne rodzaje
oświetlenie, inne rodzaje
promieniowania
promieniowania
elektromagnetycznego, pyły
elektromagnetycznego, pyły
substancje chemiczne o
substancje chemiczne o
działaniu toksycznym,
działaniu toksycznym,
drażniącym i uczulającym oraz
drażniącym i uczulającym oraz
narażenie na działanie
narażenie na działanie
czynników biologicznych)
czynników biologicznych)
Czynniki środowiska
dzielimy na:
Modyfikatory naturalne czyli
Modyfikatory naturalne czyli
czynniki biogeograficzne
czynniki biogeograficzne
Modyfikatory kulturowe czyli
Modyfikatory kulturowe czyli
czynniki społeczno - ekonomiczne
czynniki społeczno - ekonomiczne
Modyfikatory naturalne
Fauna i flora
Fauna i flora
Pasożyty, bakterie, wirusy
Pasożyty, bakterie, wirusy
Zasoby wodne i mineralne, w tym
Zasoby wodne i mineralne, w tym
mikroelementy gleby, wody
mikroelementy gleby, wody
Skład powietrz: pyły i aerozole
Skład powietrz: pyły i aerozole
Klimat
Klimat
Ukształtowanie terenu
Ukształtowanie terenu
Grawitacja i przyśpieszenie
Grawitacja i przyśpieszenie
Modyfikatory kulturowe
Zarobki
Zarobki
Wykształcenie
Wykształcenie
Wielkość i charakter środowiska
Wielkość i charakter środowiska
społecznego
społecznego
Miasto, wieś
Miasto, wieś
Tradycje
Tradycje
Zwyczaje
Zwyczaje
Religie
Religie
Kilka najważniejszych
czynników
środowiskowych omówimy
na przykładzie człowieka,
będącego w okresie
dojrzewania
Wpływ klimatu na procesy
wzrastania i rozwoju
Niewielki
Niewielki
Najkorzystniejsze tempo rozwoju
Najkorzystniejsze tempo rozwoju
osiągają dzieci żyjące w klimacie
osiągają dzieci żyjące w klimacie
umiarkowanym
umiarkowanym
Największe przyrosty wysokości
Największe przyrosty wysokości
notowane są w miesiącach
notowane są w miesiącach
wiosennych
wiosennych
Największy przyrost masy ciała
Największy przyrost masy ciała
następuje w okresach jesiennych
następuje w okresach jesiennych
Żywienie
mają decydujący wpływ na procesy
mają decydujący wpływ na procesy
rozwoju człowieka
rozwoju człowieka
niedobory żywieniowe białkowo –
niedobory żywieniowe białkowo –
kaloryczne, występujące w każdym
kaloryczne, występujące w każdym
wieku, mogą spowodować poważne
wieku, mogą spowodować poważne
zagrożenie nieprawidłowego
zagrożenie nieprawidłowego
wzrastania i dojrzewania dziecka
wzrastania i dojrzewania dziecka
niedobór białka w
niedobór białka w
najwcześniejszych okresach życia
najwcześniejszych okresach życia
prowadzi do zaburzeń OUN, a w
prowadzi do zaburzeń OUN, a w
konsekwencji do niedorozwoju
konsekwencji do niedorozwoju
umysłowego
umysłowego
karmienie piersią (przez 6
karmienie piersią (przez 6
miesięcy po urodzeniu oraz łącznie
miesięcy po urodzeniu oraz łącznie
z innymi pokarmami w 1 i 2 roku
z innymi pokarmami w 1 i 2 roku
życia) może zapobiegać wielu
życia) może zapobiegać wielu
chorobom, szczególnie we
chorobom, szczególnie we
wczesnym okresie życia człowieka.
wczesnym okresie życia człowieka.
Należą do nich:
Należą do nich:
nadwaga
nadwaga
otyłość
otyłość
choroby alergiczne
choroby alergiczne
inne choroby cywilizacyjne
inne choroby cywilizacyjne
Aktywność fizyczna
pozytywnie wpływają na procesy
pozytywnie wpływają na procesy
wzrastania
wzrastania
prawidłowy wpływ na
prawidłowy wpływ na
kształtowanie się właściwych
kształtowanie się właściwych
proporcji pomiędzy
proporcji pomiędzy
poszczególnymi składnikami ciała
poszczególnymi składnikami ciała
tj. tkanką mięśniową,
tj. tkanką mięśniową,
beztłuszczową masą ciała, tkanką
beztłuszczową masą ciała, tkanką
tłuszczową
tłuszczową
Mechanizmy
utrzymywania równowagi
między organizmem a
środowiskiem
Czynniki środowiskowe możemy
Czynniki środowiskowe możemy
podzielić ze względu na ich
podzielić ze względu na ich
natężenie:
natężenie:
Jednorazowy krótkotrwały
Jednorazowy krótkotrwały
Trwający dłużej, powtarzający się,
Trwający dłużej, powtarzający się,
o umiarkowanym nasileniu
o umiarkowanym nasileniu
Długotrwały, silny
Długotrwały, silny
Bardzo silny, decydujący o
Bardzo silny, decydujący o
przeżyciu
przeżyciu
Czynnik jednorazowy,
krótkotrwały
odpowiedź organizmu na ten
odpowiedź organizmu na ten
bodziec polega na krótkotrwałej
bodziec polega na krótkotrwałej
zmianie obronnej lub mobilizacji
zmianie obronnej lub mobilizacji
organizmu do przetrwania
organizmu do przetrwania
przykłady:
przykłady:
•
•
odruchy o działaniu
odruchy o działaniu
obronnym
obronnym
•
•
reakcje emocjonalne (zmiana
reakcje emocjonalne (zmiana
częstotliwości tętna i oddechu)
częstotliwości tętna i oddechu)
•
•
reakcje immunologiczne
reakcje immunologiczne
Dłużej trwający,
powtarzający się czynnik
o umiarkowanym
nasileniu
odpowiedź organizmu polega na
odpowiedź organizmu polega na
odwracalnych zmianach
odwracalnych zmianach
morfotycznych funkcji organów
morfotycznych funkcji organów
przykłady:
przykłady:
•
•
aklimatyzacja
aklimatyzacja
•
•
przyrost roboczy komórek
przyrost roboczy komórek
mięśniowych
mięśniowych
•
•
wzrost masy komórek
wzrost masy komórek
mięśniowych
mięśniowych
•
•
zmiana behawioryzmu
zmiana behawioryzmu
Długotrwały, silny bodziec
następują nieodwracalne zmiany
następują nieodwracalne zmiany
morfotycznych funkcji organizmu
morfotycznych funkcji organizmu
przykłady:
przykłady:
•
•
zmiany budowy kośćca
zmiany budowy kośćca
•
•
przyrost liczby komórek
przyrost liczby komórek
•
•
zmiany w ontogenezie
zmiany w ontogenezie
Bardzo silny bodziec,
decydujący o przeżyciu
bardzo rzadko występuje
bardzo rzadko występuje
następuje zgon organizmu
następuje zgon organizmu
przykłady:
przykłady:
•
•
selekcja
selekcja
•
•
zgon osobników
zgon osobników
nieprzystosowanych
nieprzystosowanych
CZYNNIK EKOLOGICZNY
Powstaje, gdy czynnik
Powstaje, gdy czynnik
środowiskowy przekroczy granice
środowiskowy przekroczy granice
tolerancji
tolerancji
Czynnik ten wprowadza organizm
Czynnik ten wprowadza organizm
w „grę ze środowiskiem” tzn.
w „grę ze środowiskiem” tzn.
zmienia kierunek rozwoju na tor
zmienia kierunek rozwoju na tor
równoległy do zadanego mu
równoległy do zadanego mu
genetycznie
genetycznie
Jeżeli siła i czas tego bodźca
Jeżeli siła i czas tego bodźca
środowiskowego jest duża organizm
środowiskowego jest duża organizm
może nie wrócić na tor genetyczny
może nie wrócić na tor genetyczny
Każdy człowiek różni się
Każdy człowiek różni się
współczynnikiem tolerancji od
współczynnikiem tolerancji od
innych organizmów i od siebie
innych organizmów i od siebie
samych w różnych sytuacjach
samych w różnych sytuacjach
(wiekowy, życiowy)
(wiekowy, życiowy)
Dziękujemy za uwagę