MAKROEKONOMIA

Budżet państwa i
polityka fiskalna

Wykład

Opracowanie: Dr Dariusz Prokopowicz

Budżet państwa i
polityka fiskalna

Wykład

Opracowanie: Dr Dariusz Prokopowicz

Ekonomia

WARSZAWA

2006

© Copyright by Dariusz Prokopowicz

Chcąc osiągnąć te cele rząd

posługuje się narzędziami polityki
fiskalnej zarówno po stronie
wydatków jak i dochodów państwa

Chcąc osiągnąć te cele rząd

posługuje się narzędziami polityki
fiskalnej zarówno po stronie
wydatków jak i dochodów państwa

Pojęcie polityki fiskalnej

(budżetowej)

Pojęcie polityki fiskalnej

(budżetowej)

Polityka fiskalna zwana tez polityką
budżetową to decyzje rządu dotyczące
podatków i wydatków państwa.
Podstawowym celem polityki fiskalnej jest
uzyskanie kontroli i wywarcie wpływu na
podział dochodów oraz na ogólny poziom
aktywności gospodarczej kraju.

1. Dochody podatkowe

Podstawowym źródłem dochodów
budżetu państwa są podatki.

Podstawowe składniki dochodów

budżetowych



podatki bezpośrednie,



podatki pośrednie.

Budżet państwa zasilają
głównie:



podatek od dochodów
przedsiębiorstw (od osób
prawnych),



podatek od dochodów
indywidualnych (od osób
fizycznych).

Podatki bezpośrednie

- obejmują podatki

dochodowe płacone od dochodów z pracy

i z własności (czynsze, dywidendy,

odsetki).

W Polsce np. są, to:

Podatki pośrednie

to podatki od zakupu

towarów i usług czyli płacone za
pośrednictwem cen przy nabywaniu dóbr i
usług



podatek od wartości dodanej (VAT),



akcyzy - specjalne podatki od konsumpcji
wybranych towarów np. tytoniu, alkoholu,



podatki i opłaty obciążające konsumpcję dóbr
importowanych (np. opłaty od towarów
importowanych),



podatki i opłaty specjalne.

Do podatków pośrednich przede wszystkim

należą:



wpłaty z zysku netto płacone przez
przedsiębiorstwa państwowe, jednoosobowe
spółki skarbu państwa, od udziału Skarbu
Państwa w spółkach, od banków:

- wpłaty z cła,
- wpłaty z zysku NBP.

Ponadto państwo dysponuje i innymi niż podatki

źródłami dochodów. Na przykład w Polsce, do

dochodów budżetu państwa zalicza się (poza

dochodami z podatków):

A). Dochody

niepodatkowe:

B). Dochody z prywatyzacji kapitałowej,

likwidacyjnej, dzierżawy, leasingu, dochody z

prywatyzacji banków

C). Dochody jednostek budżetowych (np.

dochody jednostek administracji państwowej

i wymiaru sprawiedliwości - opłaty

paszportowe, sądowe, grzywny).

D). Dochody zagraniczne :

Należy podkreślić, że największą pozycją w

dochodach (np. w Polsce około 80%) budżetu

stanowią dochody podatkowe, a wśród

podatków (w Polsce) największy udział mają

podatki pośrednie.

Pozostałe dochody

budżetu

Podstawowe składniki wydatków

budżetowych

Z budżetu państwa finansowane są nakłady

na publiczną służbę zdrowia, oświatę,

obronę narodową i inne cele. Wypłacane też

są emerytury lub dopłaty do emerytur i inne

transfery z tytułu opieki społecznej.

Państwo ponosi zatem wydatki na zakup

dóbr i usług i wydatki transferowe.

Wydatki państwa dzielą się na:



wydatki realne,



wydatki transferowe

Wydatki realne

są dokonywane, gdy rząd

centralny i władze lokalne kupują dobra i

usługi tzw. dobra publiczne.

Wydatki realne

to np.: płatności za usługi

urzędników państwowych, nauczycieli, za

budynki, szpitale państwowe, papier do

kserokopiarki w urzędzie administracji.

Wydatki realne

Wydatki realne

są składnikiem

globalnego popytu sektora publicznego

zaś transfery są częścią składową

rozporządzalnego dochodu ludności

(RDL).

Transfery

- nie są płatnościami za dobra

lub usługi. Transfery to np. przekazanie

pieniędzy od rządu do gospodarstw

domowych (zasiłki dla bezrobotnych) i

do firm (dotacje).

Wydatki budżetu państwa



wydatki sfery budżetowej,



świadczenia społeczne w tym dotacje dla
np.:

- Funduszu Ubezpieczeń Społecznych,
- Funduszu Emerytalno-Rolnego,
- Funduszu Pracy

W Polsce najczęściej w budżecie państwa

podaje się dwie podstawowe grupy

wydatków:

1. Wydatki bieżące, które obejmują:



dotacje przedmiotowe dla

przedsiębiorstw państwowych np. dla

PKP,



dotacje dla gospodarki komunalnej i

mieszkaniowej,



dotacje do funduszy celowych



obsługa zadłużenia zagranicznego,



rozliczenia z bankami i obsługa długu

krajowego,



subwencje i dotacje celowe dla gmin.

dotacje w tym:

Wydatki budżetu

państwa



wydatki kapitałowe,



inwestycje sektora publicznego.

2. Wydatki majątkowe, które ponoszone są

na:

Wydatki > Dochody => Deficyt

Nadwyżka występuje wtedy gdy wydatki są mniejsze od dochodów:

Wydatki < Dochody => Nadwyżka

Równowaga, deficyt i

nadwyżka budżetowa

Budżet jest zestawieniem dochodów i
wydatków państwa na różne cele
publiczne.
Deficyt budżetu występuje wtedy gdy
wydatki państwa są większe od
dochodów:



wielkość wydatków państwowych,



stopę podatków mierzoną udziałem
różnego rodzaju podatków w PKB,



poziom wytworzonego PKB.

Rozmiary deficytu lub nadwyżki określane
są głównie przez trzy wielkości
strategiczne:

Nadwyżka budżetowa jest zjawiskiem rzadkim,
natomiast w przeważającej większości krajów
świata po II wojnie światowej występuje zjawisko
deficytu budżetowego.



z nadmiernych wydatków budżetowych (np.
militaryzacja gospodarki, rozbudowana
administracja państwowa, inwestycje publiczne,
transfery, wysokie koszty obsługi długu
zagranicznego i długu wewnętrznego),



ze zbyt niskich dochodów budżetowych (np.
niska stopa podatkowa, nieefektowny, mało
skuteczny system ściągania podatków, recesja w
gospodarce).

Deficyt może wynikać np.:

Wielkość deficytu budżetu państwa
odpowiada w pewnym stopniu
ogólnemu poziomowi aktywności
gospodarczej:



deficyt narasta w trakcie recesji,



deficyt maleje w czasie ożywienia.

Sposoby finansowania

deficytu budżetu państwa

Najprostszą metodą walki z dużym
deficytem są drastyczne cięcia w
wydatkach budżetowych w celu
dostosowania ich do osiąganych
dochodów.

Powoduje to z reguły zmniejszenie
realnych wydatków oraz pogorszenie
sytuacji materialnej pracowników sfery
budżetowej.

Najprostszą metodą walki z dużym
deficytem są drastyczne cięcia w
wydatkach budżetowych w celu
dostosowania ich do osiąganych
dochodów.

Powoduje to z reguły zmniejszenie
realnych wydatków oraz pogorszenie
sytuacji materialnej pracowników sfery
budżetowej.

Podstawowe metody finansowania deficytu
to:



zaciąganie długu poprzez sprzedaż
obligacji podmiotom gospodarczym,



zaciąganie kredytów w krajowym
systemie bankowym,



zaciąganie kredytów zagranicznych.

Skarb państwa emituje bony skarbowe i
obligacje (bony skarbowe -
krótkoterminowe o np. trzymiesięcznym
terminie wykupu, obligacje np.
jednoroczne, trzyletnie) i sprzedaje je na
wolnym rynku bankom komercyjnym,
instytucjom ubezpieczeniowym,
przedsiębiorstwom i indywidualnym
osobom.

Obligacje są z reguły chętnie kupowane
gdyż:



oprocentowanie obligacji jest zwykle
korzystniejsze niż oprocentowanie
depozytów terminowych,



mają wysoką płynność,



niskie ryzyko.

Kredyty w krajowym systemie bankowym:



w banku centralnym,



w bankach komercyjnych.

Kredyty zaciągnięte na finansowanie deficytu

budżetu państwa, zmniejszają możliwości

kredytowe dla sektora prywatnego i mogą

spowodować podniesienie stopy

oprocentowania kredytu. Wpływa to

niekorzystnie na rozmiary wydatków

inwestycyjnych w sektorze prywatnym.

Nazywa się to efektem wypierania.

Rząd (a w jego imieniu minister finansów) może wyemitować
na rynki zagraniczne obligacje bądź też zaciągnąć kredyt w
bankach zagranicznych na częściowe sfinansowanie deficytu
budżetowego. Zaciąganie kredytów krajowych i zagranicznych
oznacza powstanie czy też narastanie długu publicznego.

Stosowanie wymienionych
metod finansowania deficytu
budżetowego powoduje
wzrost zadłużenia
publicznego.

Dług publiczny obejmuje dług krajowy i

zagraniczny.

Dług publiczny (narodowy) jest to

całkowite pozostające do spłaty

zadłużenie państwa.



utrudnia przedsiębiorstwom dostęp do
kredytów z powodu wyższej stopy
procentowej, lub



gdy rząd nie chce lub nie może podnieść
podatków, by sfinansować wypłatę
rosnących odsetek od coraz większego
długu publicznego.

Dług publiczny może być jednak uciążliwy
dla gospodarki, jeśli:



ekspansywny

, co oznacza, ze rząd stara

się zwiększać PKB poprzez zwiększanie
wydatków i obniżanie podatków,



restrykcyjny

co oznacza, ze rząd ma na

celu studzenie gospodarki poprzez
zmniejszenie PKB (np. wyhamowanie
tempa wzrostu) poprzez ograniczenie
wydatków, zwiększenie podatków.

Polityka fiskalna może przybierać
charakter:

Najczęściej rząd używa następujących
narzędzi polityki fiskalnej



wydatki rządowe realne (zmniejszanie,
zwiększanie wydatków),



transfery,



podatki (manipulowanie wysokością
podatków).

W zależności od sposobu posługiwania się

tymi narzędziami można określić czy rząd

stosuje politykę aktywną czy pasywną.

Aktywna polityka



zmiana stawek i struktury podatków,



zmiany wysokości i struktury transferów,



zmiany w strukturze i wysokości
wydatków realnych.

Polityka aktywna polega na
manipulowaniu przez rząd narzędziami
polityki fiskalnej np. w celu
ustabilizowania poziomu produkcji.
Narzędzia aktywnej polityki budżetowej to
np.:

Pasywna polityka

Polityka pasywna polega na
samoczynnych zmianach w wydatkach i
dochodach budżetowych, które zachodzą
bez podejmowania decyzji przez władze
gospodarcze czyli w sposób automatyczny
wpływają na koniunkturę.

Document Outline