INTERAKCJA SPOŁECZNA

Ludzie posługują się symbolami

kulturowymi – wśród nich

najbardziej oczywisty jest język,

ale także przyjmowane są pozy,

wyraz twarzy i niemal

wszystko, co ma znaczenie dla

innych – aby koordynować swoje

działania.

Nieustannie wysyłamy i odbieramy

informacje. Bez takich informacji nie

moglibyśmy nawiązać kontaktu z innymi

ludźmi; nie stworzylibyśmy kultury i nie

moglibyśmy ani zbudować, ani utrzymać

struktur społecznych, jakże ważnych dla

człowieka. A zatem interakcja jest

najbardziej podstawowym procesem

społecznym utrzymującym istnienie

społeczeństwa, kultury i naszej własnej

pomyślności.

Szekspir napisał kiedyś: „

Cały świat jest

ceną, a wszyscy ludzie

jedynie aktorami

każdy ma swoje

wejście i wyjście, a przeznaczonym

dla siebie czasie gra wiele ról

”.

Większość czasu spędzamy rzeczywiście

na scenie, ale w odróżnieniu

od teatru naszą sceną tworzą symbole

kulturowe i struktura społeczna.

Tak naprawdę to wszyscy jesteśmy

aktorami i gramy przed

publicznością bezpośrednio obecną,

a także tą, którą sobie wyobrażamy.

Usiłujemy jednocześnie przedstawić

własną interpretację scenariusza

kulturowego oraz grać na scenie

zbudowanej przez strukturę

społeczną.

Życie społeczne wymaga od każdego z

nas gry, a podczas owej gry –

wchodzenia w interakcje z innymi

ludźmi. Żaden proces nie jest tak

istotny jak ten, zarówno dla życia w

społeczeństwie, jak

i dla zrozumienia samego siebie oraz

otaczających nas ludzi.

Na początku naszego wieku uczeni

badający społeczeństwo nie rozumieli, w

jaki sposób dochodzi do interakcji.

Wszyscy zgadzali się do tego, ze jest ona

fundamentalnym procesem stanowiącym

podstawę społecznej rzeczywistości, ale

pozostawało otwarte pytanie, w jaki

sposób przebiega i dlaczego. Istotą

interakcji jest wysyłanie sygnałów

i gestów.

Każdy organizm funkcjonuje we

własnym środowisku , emitując

zatem sygnały i gesty, które

określają jego sposób działania.

Interakcja (wg Meada) zachodzi

wówczas gdy:



jeden organizm wysyła znaki, wykazując aktywność

w swoim środowisku;



inny organizm widzi te znaki i reagując na nie,

zmienia swój sposób postępowania, wysyłając

zarazem własne sygnały;



pierwszy organizm rozpoznaje owe sygnały i

zmienia pod ich wpływem swoje działanie (np. pies i

kot: pies szuka drzewka żeby się wysiusiać (wysyła

odpowiednie sygnały); wałęsający się kot obserwuje

zbliżającego się psa i przestraszony ucieka

(to są jego gesty); pies widzi kota i zmienia swoje

postępowanie – zapominając o pełnym pęcherzu,

zaczyna gonić kota).

Kiedy występują wszystkie te trzy etapy,

wówczas mówimy o interakcji. Zauważmy, że

znaki i gesty są jej najistotniejszym

nośnikiem oraz że nie muszą mieć one

charakteru symbolicznego w sensie

kulturowym. Oznacza to, że kot nie musi

umieć odczytywać bądź interpretować

gestów psa, ten zaś może nie zrozumieć

przestrachu kota, ale „ich rozmowa gestów”,

jak ujmuje to Mead, jest mimo to interakcją.

Jednak Mead uważał również, że ludzie

wchodzą ze sobą w interakcje w

szczególny i jedyny w swoim

rodzaju sposób. Znaki, które człowiek

wysyła, odczytuje, odbiera i na które

reaguje, mają charakter symboliczny,

ponieważ znaczą zarówno to samo dla

wysyłającego, jak i dla odbierającego

organizmu. Jednym słowem są to znaki

kulturowe.

Znaki na tej stronie oznaczają mniej więcej to

samo dla nas wszystkich; skutkiem tego

interakcja ma szczególny charakter, ponieważ

jest zapośredniczona przez znaki, które mają

kulturową definicję. A dzięki naszemu

mózgowi potrafimy nadawać wspólnie

uzgodnione znaczenia dosłownie wszystkim

naszym działaniom – mowie, mimice,

pozycjom ciała, odległości jaką zachowujemy

wobec innych, stylowi ubierania się, czesania

i niemal każdemu gestowi, który wykonujemy.

Dlatego właśnie przebywając z innymi ludźmi,

czujemy się „jak na scenie”, ponieważ gdzieś w

nas tkwi wiedza o tym, że inni odczytują nasze

gesty oraz interpretują nasze zachowanie.

Mead zaobserwował, że zdolność do

odczytywania symbolicznych gestów pozwala

człowiekowi na wchodzenie w rolę, czyli

przyjmowanie czyjeś roli. Rozumiał przez to, że

odczytując gesty innych ludzi, potrafimy

wyobrazić sobie siebie na ich miejscu; możemy

przyjąć ich punkt widzenia i przewidzieć, co

zrobią.

Na przykład kiedy ktoś zbliża się do ciebie

z zaciśniętymi pięściami, patrzy nienawistnym

wzrokiem i obrzuca cię przekleństwami, możesz

wyobrazić sobie siebie na jego miejscu i

odpowiednio do tego dopasować własną

reakcję. Każdy z nas w każdej sytuacji

przyjmuje jakąś rolę, ale najczęściej nie zdajemy

sobie z tego sprawy, póki nie znajdziemy się w

jakiejś szczególnie trudnej sytuacji, w której

ważne jest dla nas każde wypowiedziane słowo

i każdy gest wykonany przez innych.

Mead kładzie nacisk również na inne procesy

zaangażowane w interakcje pomiędzy ludźmi.

Jeden z tych procesów nazywa umysłem.

Albowiem według Meada umysł nie jest ani

rzeczą, ani istotą, ale szeregiem procesów. Jego

główna funkcja polega na przewidywaniu

konsekwencji różnych możliwych rodzajów

działania, a następnie na podstawie powyższego

szacunku wyselekcjonowaniu bądź wybraniu

konkretnego działania. Ponieważ tego rodzaju

postępowanie jest dla nas czymś łatwym, często

nie zdajemy sobie sprawy z jego przebiegu.

Kolejnym istotnym procesem związanym

z interakcją jest to, co Mead

nazwał „ja”. Uważał on, że każdy z nas

widzi siebie we wszystkich sytuacjach, w

których się znajduje, jako odrębny obiekt

– podobnie jak widzi inne obiekty – ludzi,

samochody itd. Kiedy się z kimś

komunikujemy, odczytujemy jego gesty i

w ten sposób uzyskujemy obraz samego

siebie jako obiektu.

Tak więc gesty innych ludzi stają się czymś

w rodzaju lustra, w którym widzimy

własne odbicie w pewnym sensie wszyscy

jesteśmy odbiciem w zwierciadle, z tym,

ze zwierciadło znajduje się w gestach

innych ludzi. W każdej sytuacji

uzyskujemy obraz siebie samych, ale

również wnosimy do niej bardziej stabilnie

i trwałe wyobrażenie o sobie, jako

określonym rodzaju osoby czy też obiektu.

Każdy z nas posiada owo wyobrażenie o

sobie i stara się zinterpretować

gesty innych w taki sposób, aby do niego

pasowały, oraz kierować swoim

postępowaniem, żeby go nie zniszczyć. W

ten sposób nasze działania w większości

sytuacji są dość spójne, ponieważ dążymy

do podtrzymywania swojego

wyobrażenia o sobie jako

określonym rodzaju osoby. Zaczynamy

zachowywać się w sposób przewidywalny i

dzięki temu inni mogą dostosować do nas

swoje reakcje.

Podobnie i my dopasowujemy własne reakcje

do innych w typowo interpersonalnym stylu.

Ponieważ wszyscy jesteśmy aktorami na

scenie, tak kierujemy przekazem naszych

gestów, aby zaprezentować się w określonym

świetle, jako taki, a nie inny człowiek,

i jako osoba, która zasługuje na określone

reakcje innych ludzi. Oczywiście niektórzy z

nas są lepszymi aktorami od innych, ale

wszyscy jesteśmy wykonawcami, którzy

zajmują się wysyłaniem gestów.

Taki sposób patrzenia na interakcję nazywany

dramaturgią, a termin ten spopularyzował

współczesny socjolog Erving Goffman.

Goffman wykorzystał analogię do teatru i sceny

wprowadzając różnice pomiędzy sceną a

kulisami interakcji. Na scenie ludzie

kontrolują świadomie gesty i manipulują nimi,

by wywołać pożądane przez siebie odpowiedzi

innych- takie, które podtrzymają ich

wyobrażenie o sobie i odpowiadają

normatywnym wymaganiom danej sytuacji.

Natomiast za kulisami odprężają się i mogą

pozwolić sobie na odrobinę prywatności w

towarzystwie, które również wie, czego wymaga

od nas wejście na scenę. Większość interakcji

spędzamy na przemieszczaniu się tam i z

powrotem pomiędzy kulisami a sceną. Jeśli ktoś

w to wątpi, niech przyjrzy się swoim własnym

codziennym zajęciom. Jesteśmy za kulisami,

kiedy przygotowujemy się do wyjścia na uczelnię,

zaś znajdujemy się na scenie, kiedy siedzimy na

zajęciach albo na zebraniu związku studenckiego.

Bez kulis życie byłoby nieznośnie stresujące.

Ale bez sceny trudno byłoby

o porządek społeczny. Społeczeństwo

wymaga, aby pewne rzeczy były zrobione, a

działania skorygowane; to z kolei wymaga od

ludzi odpowiedniego postępowania i

dostosowywania się. Przestrzegamy

określonych reguł, mówimy to, co należy, i

zachowujemy się we właściwy sposób. Gdyby

ludzie przestali to robić, wówczas

w rzeczywistości społecznej zapanowałaby

nieład i chaos.

Dramaturgia wskazuje nam także bardzo ważny

aspekt każdej interakcji, a mianowicie

posługiwanie się w czasie jej trwania

fizycznymi rekwizytami. Jednym z nich

jest zawsze nasze ciało oraz jego układ podczas

interakcji. Grupa ludzi tworząca ciasny krąg w

czasie interakcji przekazuje coś w ten sposób

tym, którzy znajdują się poza owym kręgiem

(dwoje ludzi spacerujących bardzo blisko siebie

i dotykający się nawzajem nawiązuje całkiem

inny rodzaj interakcji aniżeli para, która

zachowuje pewną odległość między sobą).

Tak więc pozycja w jakiej znajdują się

nasze ciała, jest gestem, który „coś

mówi”

o przebiegu interakcji;

wykorzystujemy ów „język ciała”-

pozycje, spojrzenia, dotyk – do

nadawania znaczeń temu, co się

dzieje.

Wartości i Sankcje

Społeczne

Wartości

Normy

Reguły Prawne

Obyczaje, zwyczaje społeczne

Sankcje

Innym rekwizytem są przedmioty umieszczone

w przestrzeni – stoły, krzesła i

wszystkie inne przedmioty fizyczne, które

komunikują coś na temat interakcji.

Wykładowca, który siedzi na stole nawiązuje

całkiem odmienną interakcję, aniżeli ten,

który stoi sztywno na podium. W

bardziej osobistych interakcjach zaś często

wznosimy lub likwidujemy fizyczne bariery,

aby zakomunikować dystans lub bliskość.

Jeszcze innym rekwizytem jest ubranie,

które mówi wiele o tobie, a w

konsekwencji nadaje określoną strukturę

interakcji. Odmiennie reagujemy na

profesora w garniturze i krawacie, a

inaczej na ubranego w swobodny,

nieformalny strój. Strój ubierania się –

noszenie emblematów studenckich

zrzeszeń, oznak sportowych czy napisów

na koszulkach wszystko to w subtelny

sposób wpływa na przebieg interakcji.

Innym aspektem teatralności jest to, co

Erving Goffman nazwał

manipulowaniem

wrażeniami

, kiedy zestawiamy gesty,

wprowadzamy rekwizyty i wybieramy

określone pozycje ciała, aby to wszystko

zaprezentować na scenie. Postępujemy

tak, aby zaprezentować publiczności swoje

„ja” i uzyskać określone reakcje. W

tym celu, kiedy wychodzimy na scenę,

manipulujemy swymi gestami i wszystkim

tym, czym dysponujemy.



Dzięki temu zachowanie każdego człowieka

staje się spójne i logiczne oraz ułatwia

uporządkowanie i dopasowywanie

się zachowań. Oczywiście, jak podkreślał

Erving Goffman, to, co się dzieje na scenie,

może być zwodnicze i wykorzystywane do

manipulowania odbiorcami, tak jak w

przypadku postawionego przed sądem

„złodziejaszka”, który tak gra na scenie, żeby

ukryć prawdziwe intencje skłaniające go do

kradzieży.

Każdy z nas od czasu do czasu tak

postępuje, mam nadzieję, że w

znacznie mniejszym stopniu, ale

ciągle przyłapujemy się na tym,

że to, co prezentujemy na scenie,

nie zawsze jest całkiem

prawdziwe.

„

WSZYSCY LUDZIE

PRZECHODZĄ PRZEZ ŻYCIE, JAK

AKTORZY NA SCENIE… MNIEJ

LUB WIĘCEJ

UCHARAKTERYZOWANI PRZEZ…

REŻYSERIĘ SPOŁECZNĄ… „

(A. Świętochowski)

Document Outline