Successio ex testamento

 

 

zasady

• Swoboda testowania (sporządzenia testamentu i 

ukształtowania jego treści)

• Ograniczenia:

np. lex Fufia Caninia

Ograniczenia zapisów

– Lex Furia – legat max 1000 sesterców

– Lex Voconia – spadkobierca uzyskuje min. tyle, co 

najmniejszy legat

– Lex Falcidia – ¼ majątku pozostaje dla spadkobiercy

Jeszcze jedno ograniczenie: 

– Zachowek

• Reguła wykładni: favor testamenti

 

 

Ustanowienie dziedzica

• Dziedzicem moim niech będzie…

• Essentiale negotii – decyduje, kto nabywa długi i prawa
• Na początku testamentu
• Niewolnik – obowiązkowo wyzwolenie (niech będzie 

wolny)

• Dziedzic: persona certa (wyjątek: nasciturus)
• Ustanowiony do całości spadku lub w ułamkowej części

Nemo ex parte testatus ex parte intestatus decedere 
potest

• Zastrzeżenie warunku i terminu – zawieszającego ok.; 

rozwiązującego nieważna; potem: niedodany – zasada 
semel heres semper heres)

 

 

substytucje

• …jeśli nie przyjmie spadku 

[nie dodawać do sui 

heredes]

, niech spadkobiercą będzie…

• Substitutio vulgaris (podstawienie pospolite)
• Substitutio pupillaris (subst. pupilarna) 

– Jeśli mój spadkobierca umrze przed dojściem do dojrzałości, 

niech spadkobiercą będzie…

• Substitutio quasi-pupillaris

– Jeśli mój spadkobierca umrze przed wyzdrowieniem, niech 

moim spadkobiercą będzie…

– Przy wielości spadkobierców każdy z nich może mieć 

osobnego (lub kilku) substytuta. Gdy brak – ius adcrescendi

 

 

wydziedziczenie

• Obowiązkowe dla wszystkich sui heredes

Sui heredes aut instituendi aut exheredandi sunt

• Synowie – nominatim
• kobiety i wnuczęta etc – inter ceteros
• postumi

• Synowie moi X i Y niech będą wydziedziczeni
• Wszyscy inni niech będą wydziedziczeni
• Ktokolwiek urodzi mi się synem, niech 

będzie wydziedziczony

 

 

Skutki pominięcia sui heredes

(praeteritio)

• Mężczyzn – nieważność testamentu 

(dotyczy to również postumi!)

• Kobiet (+ wnucząt)– dziedziczenie 

przeciwtestamentowe formalne!

– Spadkobiercą ktoś z sui – kobieta dostaje 

swój udział beztestamentowy

– Spadkobiercą jest osoba trzecia 

(extraneus) – kobieta uzyskuje połowę 
spadku lub udziału tej osoby

 

 

Co wolno?

• Wydziedziczyć mając słuszną 

przyczynę (wolno wtedy zostawić 
nic)

• Wydziedziczyć bez słusznej 

przyczyny zostawiając zachowek

 

 

Wydziedziczenie bez słusznej przyczyny 

• Dziedziczenie przeciwtestamentowe 

materialne

• Gdy wydziedziczono: liberi, parentes, 

rodzeństwo

• I nie pozostawiono min.1/4 ich udziału 

beztestamentowego [

portio debita

 

ZACHOWEK]

• I nie ma po temu słusznej przyczyny 

wskazanej w testamencie

 

 

Co mogą zrobić uprawnieni?

• Początkowo – obalić testament 
• Potem: querella inofficiosi testamenti
• 5 lat od śmierci testatora
• Uprawnieni do wytoczenia skargi: liberi i 

rodzice  zawsze

• Rodzeństwo – gdy spadkobiercą jest persona 

turpis

• Skutki querella: powód uzyskuje udział 

beztestamentowy

 

 

Legaty

• Per vindicationem
• Per damnationem
• Sinendi modo
• Per praeceptionem

 

 

Legatum per vindicationem

• X-owi daję zapisuję…

• Skutek: przeniesienie własności kwirytarnej rzeczy 

na zapisobiercę (w momencie przyjęcia spadku 
przez dziedzica)

• Stąd: zapisobiercy przysługuje rei vindicatio
• (wielu legatariuszy – współwłasność)

• Przedmiot: rzecz oznaczona indywidualnie 

(własność kwiryt. testatora w chwili sporządzania 
testamentu i w chwili śmierci)
rzecz oznaczona gatunkowo (własność kwirytarna 
testatora w chwili śmierci)

Tym legatem zapisujemy służebności!!!!

 

 

NIGDY

NIE ZAPISUJEMY DZIEDZICOWI
LEGATU WINDYKACYJNEGO

 

 

Legatum per damnationem

• Niech mój spadkobierca będzie 

zobowiązany dać wydać X-owi coś

• Skutek: zobowiązujący (ochrona legatariusza 

przez actio ex testamento)

• Przedmiot: 

własna rzecz spadkodawcy lub spadkobiercy

rzecz cudza; pieniądze,

 rzecz przyszła

Po S.C. Neronianum, nieważny legat 

windykacyjny jest utrzymywany w mocy jako 

legat damnacyjny

 

 

Legat damnacyjny cd.

• Sytuacja współzapisobierców

• Jeśli zapis dwóm osobom w 2 zdaniach

(niech mój dziedzic będzie zobowiązany dać 
wydać x-owi konia Bucefała. niech mój 
dziedzic będzie zobowiązany dać wydać x-
owi konia Bucefała

) 

powstają 2 osobne zobowiązania (z 2 
legatów) i spadkobierca decyduje, 
komu wyda rzecz, a komu jej 
równowartość

 

 

Legat damnacyjny cd

• Jeśli legat zapisany dwóm osobom w 

jednym zdaniu
(Niech mój spadkobierca będzie 
zobowiązany dać wydać X-owi i Y-owi 
konia Bucefała)

Powstaje zobowiązanie solidarne

 

 

Legatum sinendi modo

• Niech mój spadkobierca będzie 

zobowiązany do zezwolenia, aby X 
zabrał i miał dla siebie….

• Skutek – zobowiązujący (a. ex 

testamento)

• Przedmiot: rzecz należąca do 

spadkodawcy lub spadkobiercy

 

 

Legat sinendi modo

• Współzapisobiercy – brak zgody 

wśród jurystów:

– Każdemu przysługuje cała rzecz
– Lepsza sytuacja zawłaszczającego

 

 

Legatum per praeceptionem

• Niech X uprzednio weźmie…
• Zastosowanie: 

przy wielości spadkobierców

• Zapisobierca: Sabinianie – tylko jeden ze 

spadkobierców; Proculianie – os. trzecia też

• Ochrona: rei vindicatio lub actio familiae 

erciscundae

•NIGDY 

nie zapisujemy legatu per 

praeceptionem 

jedynemu

 dziedzicowi