Zmienne i wskaźniki

 Każde badanie naukowe służy realizacji określonych celów i

dotyczy zawsze określonych przedmiotów, którymi w badaniach

pedagogicznych mogą być uczniowie szkół, wychowankowie

domów dziecka, studenci, nauczyciele, wychowawcy, instytucje

edukacyjne, placówki opiekuńcze, jak i wszystkie zjawiska czy

zdarzenia odnoszące się do procesu wychowania.

 Na proces ten składają się wszelkie sytuacje dydaktyczno-

wychowawcze, sprawy organizacyjne, programowe, materialne,

finansowe, prawne, jak i wszelkie procesy czy zjawiska związane

z uczniami i wychowankami, ich kształceniem, pracą,

postępowaniem, zachowaniem, osiągnięciami, napotykanymi

przez nich trudnościami, ich aktywnością, aspiracjami,

postawami, aktywnością itp.

 Również takie cechy osobowe uczniów, jak np. ich płeć, wiek,

pochodzenie społeczne, miejsce zamieszkania, to także

zmienne, gdyż przybierać mogą różne wartości.

 Zarówno osoby, rzeczy jak i wszelkie zdarzenia,

zjawiska czy procesy, interesują badającego nie w

całości ich złożoności, lecz z punktu widzenia ich

atrybutów, czyli właściwości często określanych jako

cechy. Odróżniają one jedne przedmioty od innych oraz

różnicują te same przedmioty.

Jeżeli badana przez nas właściwość przybiera różne i

co najmniej dwie wartości, to jest to zmienna.

Zmienna, która przybiera tylko dwie wartości

nazywamy zmienną dychotomiczną - dwuwartościową.

 Zmienne, które przyjmują wiele różnych wartości

nazywamy politomicznymi - wielowartościowymi.

Np. zmienną politomiczną będzie podział ludności

wg poziomu, wykształcenia: niepełne podstawowe,

podstawowe, zasadnicze, średnie, pomaturalne,

wyższe, lub wg pochodzenia społecznego, np.

inteligenckie, robotnicze, chłopskie i inne.

Zmienne w badaniach naukowych, w tym także i

pedagogicznych, są próbą uszczegółowienia

problemów badawczych, jakie zamierza się rozwiązać

oraz hipotez, które badacz pragnie potwierdzić bądź

odrzucić.

 ILOŚCIOWE (CIĄGŁA I SKOKOWA)

 JAKOŚCIOWE

 ZALEŻNE

 NIEZALEŻNE (GŁÓWNE I UBOCZNE,

KONTROLOWANE I NIEKONTROLOWANE)

 POŚREDNICZĄCA

Rodzaje zmiennych

Zmienne ilośćiowe

Jeżeli przedmiotem badania są mierzalne

właściwości przedmiotu, wówczas mamy
do czynienia ze zmiennymi
ilościowymi. Najczęściej posługujemy
się nimi w naukach ścisłych, w fizyce,
matematyce, statystyce itp.

Zmienne jakościowe

Zmienne jakościowe to takie zmienne,

które nie poddają się ścisłemu

pomiarowi, lecz można stwierdzić fakt

ich występowania lub ich brak. Do

zmiennych jakościowych można zaliczyć,

np.: płeć badanych, pochodzenie

społeczne, upodobania literackie,

poglądy polityczne, sympatie, głębokość

religijna, gusty artystyczne.

Zmienne zależne

Zmienne, które badacz chce

wyjaśnić, nazywamy zmiennymi
zależnymi. Są nimi bezpośrednie lub
pośrednie skutki oddziaływania
zmiennych niezależnych. Są to
zjawiska, które badacz wyjaśnia, a
jednocześnie są tymi wartościami,
których badacz poszukuje.

Zmienne niezależne

 Zmienna, za pomocą której badacz chce

wyjaśnić zmiany w wartościach zmiennej
zależnej nazywany zmienną niezależną.
Zmienną niezależną jest ta, ' która wyjaśnia
badane zjawisko i która powoduje zmiany w
wartościach zmiennych zależnych. Jest
zakładaną przyczyną zmian wartości
zmiennej zależnej. Uchodzi za przyczynę
zmiennej zależnej, która jest jej skutkiem.

Zmienne

pośredniczące

 Na zmienne zależne mogą oddziaływać inne

zmienne niezależne, na które badacz nie ma

wpływu, a które bądź sprzyjają bądź utrudniają

występowanie danego zjawiska. Zmienne te

zwracają uwagę, że istnieją inne ważne przyczyny

nieuwzględnione w badaniach, a umożliwiające

dodatkowe wyjaśnienie zależności między

badanymi zmiennymi. Mogą nimi np. być: stan

zdrowia ba danej osoby, nastawienie ucznia do

szkoły, do nauczyciela czy określonego

przedmiotu, cechy osobowościowe badanych itp.

Zmienne te określamy mianem pośredniczących.

 Ważne jest, że podział na zmienne zależne i

niezależne odnosi się jedynie do badań. W

świecie rzeczywistym zmienne nie są ani

zależne ani niezależne. To badacz decyduje, jak

je interpretować i które z nich w określonym

badaniu są zmiennymi zależnymi, a które

niezależnymi.

 Często się zdarza, że ta sama zmienna jest w

jednym badaniu zmienną niezależną, a w innym

zmienną zależną.

 W pedagogice pojęcie „wskaźnik" jest ściśle

określone. Te spośród własności, które łączy

jakiś stały związek o charakterze

bezwyjątkowej lub statystycznej regularności

z pewnymi innymi własnościami nie

podlegającymi bezpośredniej obserwacji i

które pozwalają stwierdzić obecność jednych

własności na podstawie występowania

drugich - nazywamy wskaźnikami. Wskaźnik

to pewna właściwość, po której

poznajemy, że dane zjawisko wystąpiło.

Rodzaje wskaźników

 Definicyjne - wskaźniki definicyjne wskazują na rodzaj powiązania

wskaźnika z wartością wskazywaną. Za ich pomocą definiowana jest

cecha mająca być przedmiotem badania. Dobór wskaźnika do

określonego zjawiska polega na uprzednim zdefiniowaniu pojęcia tego

zjawiska, które wskaźnik ma wyrażać. Np.„ilość wyborów ucznia”

 Empiryczne - Wskaźniki empiryczne są wtedy, gdy zarówno cecha

wskazywana jak i wskaźnik dają się zaobserwować. Tym samym relacja

zachodząca między wskaźnikiem a cechą wskazywaną ma charakter

związku empirycznego, rozstrzygalnego bezpośrednio na podstawie

dokonanych obserwacji. Np. posiadanie przez ucznia instrumentu

muzycznego może być wskaźnikiem jego zamiłowania do muzyki.

Zaletą tych wskaźników jest to, że łatwo stwierdzić ich istnienie.

 Inferencyjne - O wskaźniku inferencyjnym mówimy wtedy, gdy

wskaźnik nie definiuje zjawiska wskaźnikowego i nie jest ono

obserwowalne. O wystąpieniu danego zjawiska wnioskujemy w sposób

pośredni, tzn., że dane zjawisko zaszło, choć ma ono charakter

właściwości ukrytej. Np. występowanie podczas egzaminu wypieków

na twarzy można przyjąć za wskaźnik inferencyjny stanu

zdenerwowania studenta.

W badaniach pedagogicznych nie zawsze

jednak można posługiwać się jednym

„czystym" wskaźnikiem. Niekiedy zachodzi

potrzeba wykorzystania w badaniach innych

wskaźników. Zależy to od rodzaju podjętej

problematyki badawczej, przedmiotu badań

jak i złożoności i umiejętności doboru

wskaźników. Wtedy zachodzi potrzeba

jednoczesnego wykorzystania wszystkich

trzech uprzednio scharakteryzowanych

wskaźników lub ich kombinacji.

Wskaźniki

definicyjno-
empiryczne

 wskaźnikiem zjawiska np. „wysoki poziom konsumpcji”

może być posiadanie luksusowej willi. Jednak fakt

posiadania willi nie wyczerpuje całej treści pojęcia „wysoki

poziom konsumpcji”, gdyż na ten poziom składa się cały

szereg innych cech tj. luksusowy samochód, wystawny tryb

życia, drogie ciuchy itp. Jeżeli przyjmiemy, że wszystkie

zjawiska są ze sobą powiązane i uznamy je za pewien

zespół atrybutów składających się na pojęcie „wysoki

poziom konsumpcji” , wówczas fakt posiadania willi dla

całości tego zjawiska jest wskaźnikiem definicyjnym jako, że

jest częścią tego pojęcia „wysoki poziom konsumpcji”. W

stosunku do pozostałych elementów fakt posiadania willi,

która jest zjawiskiem obserwowalnym, jest jednym z

elementów wskaźnika empirycznego. Luksusowa willa

występuje raz jako definicyjny wskaźnik całości zjawiska

„wysoki poziom konsumpcji” a drugi raz jako empiryczny

wskaźnik każdego z jego pozostałych elementów.

Wskaźniki

definicyjno-

inferencyjne

 z zachowania studenta podczas egzaminu,

któremu trzęsą się ręce, można wnioskować

zajście zjawiska nieobserwowalnego, jakim

jest „stan silnego podenerwowania”.

Jednocześnie zjawisko „trzęsące się ręce”

jest częściowo definicją pojęcia

„zdenerwowanie”, czyli jest wskaźnikiem

definicyjnym. Ze względu na relacje łączące

wskaźnik ze zjawiskiem wskazywanym,

zjawisko „trzęsące się ręce” jest zarówno

wskaźnikiem definicyjnym jak i

inferencyjnym.

Wskaźniki

empiryczno-

inferencyjne

 jeżeli na podstawie przeprowadzonej ankiety

stwierdzimy, że badana osoba uzyskała wysoki

wynik z testu oceniającego jej stosunek do

wyznawanej religii to taką osobę możemy

zakwalifikować do osób wierzących. Uzyskany z

testu wynik jest wskaźnikiem empirycznym,

dopełniającym inne zachowania danej osoby

wobec wyznawanej przez nią wiary np. chodzenie

do kościoła itp. Jednocześnie wyniki testu może

stanowić podstawę do inferowania także o jej

uczuciach przezywanych w trakcie modlitwy,

mszy itp. Wobec tych przeżyć uzyskany wynik z

testu jest wskaźnikiem inferencyjnym.

 to takie wskaźniki, które definiują w sposób częściowy zespół

objawów w skład których mogą wejść różne zjawiska, zarówno

obserwowalne jak i nieobserwowalne. Jeżeli na podstawie

udzielonych przez badającego odpowiedzi na stawiane mu

pytania wnioskujemy, że jest to osoba „inteligentna” to wynik

udzielonych odpowiedzi definiuje w sposób częściowy termin

„inteligencja”. W tym znaczeniu mówimy o wskaźniku

definicyjnym. Jednocześnie udzielane odpowiedzi korelują

najczęściej z innymi objawami świadczącymi o inteligencji

badanej osoby, jak np. szybkość reakcji na pytanie itp. Dla tych

reakcji i zachowań uzyskane odpowiedzi są wskaźnikiem

empirycznym. Otrzymywane odpowiedzi mają także związek ze

zjawiskami psychicznymi np.,. poczuciem zadowolenia danej

osoby z udzielenia odpowiedzi, posiadanej wiedzy itp. Będący

przyczyną tych wzniosłych stanów poziom odpowiedzi jest w

tym rozumieniu wskaźnikiem inferencyjnym. Można powiedzieć,

że poziom odpowiedzi jest dla różnych objawów inteligencji

badanej osoby zarówno wskaźnikiem definicyjnym,

empirycznym jak i inferencyjnym.

Wskaźniki definicyjno-

empiryczno-inferencyjne

Wskazując na możliwość wykorzystania w

badaniach różnych wskaźników, należy

podkreślić, że trafność ich doboru uzależniona

jest od znajomości związków łączących

wskaźniki ze zjawiskami wskazywanymi.

Wykorzystując je powinniśmy zawsze

zachować dużą ostrożność w ich dobieraniu i

interpretowaniu, zwłaszcza wówczas, gdy

odnoszą się one do sytuacji bardzo złożonych

a jednocześnie niezmiernie ważnych i

istotnych dla prowadzonych badań.

Document Outline