Polityka gospodarcza
Wykład 8:
Polityka pieniężna –
podstawowe pojęcia
Polityka gospodarcza
Wykład 8:
Polityka pieniężna –
podstawowe pojęcia
Co to jest polityka
pieniężna?
• Polityka pieniężna polega na regulowaniu ilości
pieniądza w obiegu w taki sposób, aby ilość ta
była wystarczająca dla potrzeb obrotu
gospodarczego i funkcjonowania gospodarki, a
zarazem nie powodowała inflacji;
• Podaż pieniądza winna być równa popytowi na
pieniądz; podaż wyższa od popytu powoduje
wzrost wydatków na dobra i usługi, i może
prowadzić do inflacji, natomiast podaż niższa
od popytu powoduje spadek wydatków na
dobra i usługi i może prowadzić do recesji.
Pieniądz i jego cechy
• „Szczególny” rodzaj
zasobu/towaru/aktywu;
• Nie przynosi dochodu;
• Jest powszechnie akceptowany;
• Posiada wartość samoistną (kruszec) lub
umowną (pieniądz papierowy) – w tym
drugim przypadku „umowa” opiera się na
nakazie prawnym i zaufaniu (pieniądz
jako „dobro publiczne”);
• Łatwy i niedrogi w przechowywaniu,
transporcie i obrocie;
• Jednorodny a zarazem podzielny.
Funkcje pieniądza
• Środek wymiany/płatniczy – rozwiązuje
tzw. problem „podwójnej zbieżności”
(double coincidence);
• Środek przechowywania wartości;
• Jednostka rozrachunkowa – „numéraire”
(pozwala agregować różne wielkości);
• Potrzeba istnienia pieniądza wynika z
niedoskonałej informacji i wysokiego
kosztu jej zbierania;
Najkrótsza historia
pieniądza
•
Od pieniądza rzeczowego (bydło, zboże, kamienie),
poprzez kruszec i pieniądz papierowy, do pieniądza
„plastikowego” (karty płatnicze) i elektronicznego –
wytworzenie i posługiwanie się pieniądzem coraz
mniej kosztuje, jest on coraz łatwiejszy i
bezpieczniejszy w stosowaniu;
•
Przygody z pieniądzem kruszcowym i papierowym:
inflacja w XVI w., pierwsza inflacja papierowa (Law,
1720), wielkie inflacje lat 20-ch XX w. (Niemcy,
Węgry, Polska);
•
Prawo Kopernika-Greshama („pieniądz gorszy
wypiera lepszy”) i jego mutacja w postaci
dwuwalutowości („pieniądz lepszy wypiera
gorszy”);
•
Każdy towar może w pewnym stopniu pełnić
funkcje pieniądza, ale obecna postać pieniądza jest
najwygodniejsza (zob. pożądane cechy).
Popyt na pieniądz
–
Czynniki określające popyt na pieniądz:
•
poziom cen P (motyw transakcyjny);
•
dochód realny y (motyw transakcyjny);
•
nominalna stopa procentowa i (motyw
spekulacyjny);
•
koszt zamiany pieniądza na inne aktywa finansowe c
i odwrotnie (motyw spekulacyjny)
•
czynniki psychologiczne (motyw ostrożnościowy);
–
Funkcje popytu na pieniądz realny (real cash
balance)
•
Równanie ilościowe klasyczne (Hume): M = (1/V)Py
•
Równanie ilościowe „Cambridge”: M = kPy
•
Równanie współczesne (Keynes) : M/P = L (y, i, c)
Podaż pieniądza – rodzaje
pieniądza
• pieniądz banku centralnego (pieniądz
rezerwowy, monetary base, high powered
money): bank centralny kreuje gotówkę C
oraz ustala minimalne rezerwy banków
R(o);
–
pieniądz rezerwowy (baza monetarna) M0 jest
sumą gotówki C, rezerw obowiązkowych R(o) i
rezerw dobrowolnych R(d) utrzymywanych
przez banki komercyjne w banku centralnym;
• pieniądz banków komercyjnych: depozyty
bankowe;
• podaż pieniądza ogółem = suma pieniądza
rezerwowego i pieniądza depozytowego;
Definicje agregatów
pieniężnych
•
M0 = gotówka w obiegu plus rezerwy banków
komercyjnych (R(o) + R(d)) w banku centralnym; jest
to tzw. pieniądz rezerwowy lub baza monetarna;
•
M1 = M0 plus wkłady (depozyty) na żądanie (a vista)
•
M2 = M1 plus wszystkie wkłady (depozyty) terminowe;
•
M3 = M2 minus wkłady (depozyty) o terminie
zapadalności > 2 lata, plus lokaty pozabankowe (np.
certyfikaty, bony pieniężne, lokaty w kasach
oszczędnościowych, funduszach ubezpieczeniowych);
•
Różne składniki szerokiego pieniądza różnią się
płynnością i dochodowością – między tymi cechami
występuje wymienność (trade of).
Wymienność (trade-of) pomiędzy płynnością a dochodowością
różnych agregatów pieniężnych
Płynność
M0
M1
M2
M3
Dochodowość
Zmiany ilości pieniądza w Polsce, I/1996 – IX/2010,
mln zł
Podaż pieniądza M3 i czynniki jego kreacji
Wyszczególnienie
w mln zł 31.03.2006
31.12.2007
31.12.2008
A. PODAŻ PIENIĄDZA (M3)
417 291,6 561 660,0 666 304,6
1. Pieniądz gotówkowy w obiegu (poza kasami banków)
58 411,8 77 194,9 90 741,2
2. Depozyty i inne zobowiązania
349 314,5 472 226,1 569 571,9
2.1. Gospodarstwa domowe
207 275,4 263 059,9 332 737,2
2.2. Niemonetarne instytucje finansowe
14 818,8 23 719,4 34 903,2
2.3. Przedsiębiorstwa
96 682,4 143 702,0 149 447,3
2.4. Instytucje niekomercyjne działające na rzecz gospodarstw domowych
9 909,3 11 938,7
13 979,9
2.5. Instytucje samorządowe
17 284,1 17 966,3 21 520,5
2.6. Fundusze ubezpieczeń społecznych
3 344,5 11 839,7 16 983,7
3. Pozostałe składniki M3
9 565,3 12 239,0 5 991,5
B. Aktywa zagraniczne netto w mln zł
179 299,4 122 437,5 47 877,5
w mln EUR 45 557,2 34 181,3 11 477,3
C. Aktywa krajowe netto
237 992,2 439 222,5 618 416,8
1. Należności
309 299,1 477 462,2 649 037,1
1.1. Gospodarstwa domowe
147 792,3 259 956,5 376 002,6
1.2. Niemonetarne instytucje finansowe
12 283,8 19 501,6 22 200,4
1.3. Przedsiębiorstwa
128 871,8 177 670,6 228 061,2
1.4. Instytucje niekomercyjne działające na rzecz gospodarstw domowych
841,4 1 635,3
2 243,9
1.5. Instytucje samorządowe
13 703,0 18 698,2 20 529,0
1.6. Fundusze ubezpieczeń społecznych
5 806,8 0,0 0,0
2. Zadłużenie netto instytucji rządowych szczebla centralnego 56 602,8 61 939,1 110 918,9
3. Saldo pozostałych pozycji (netto)
-127 909,6 -100 178,8 141 539,1
Kurs średni NBP PLN/1 EUR
3,9357
3,5820
4,1724
Kurs średni NBP PLN/1 USD
3,2491
2,4350
2,9618
Depozyty walutowe wchodzące do M3 (z poz. A.2.) w mln EUR 13 627,4
15 827,7
13 127,1
*) Dane oparte są na informacji przyspieszonej
Monetyzacja gospodarki
• Monetyzacja, czyli stosunek ilości pieniądza
do PKB, jest dobrym wskaźnikiem poziomu
rozwoju gospodarczego;
• 2006r: M1/PKB = 241932/1060031 = 22,8%
• 2007r: M1/PKB = 305557/1176737 = 26,0%
• 2008r: M1/PKB = 342613/1271734 = 26,9%
• M1/PKB w krajach OECD: 20%-40%.
• 2006r: M2/PKB = 441825/1060031 = 41,7%
• 2007r: M2/PKB = 515365/1176737 = 43,8%
• 2008r: M2/PKB = 604830/1271734 = 47,6%
• M2/PKB w krajach OECD: 40%-120%.
Uwaga: Wielkości M1 i M2 obliczone jako średnie arytmetyczne z wielkości z początku i końca
roku
Funkcje banków
• Funkcje banku centralnego:
– emisja pieniądza rezerwowego (gotówkowego);
– zasilanie banków komercyjnych w pieniądz
rezerwowy;
– nadzór nad systemem bankowym;
– pożyczkodawca ostatniej szansy (lender of last
resort);
• Funkcje banków komercyjnych:
– pośrednictwo finansowe (gromadzenie
depozytów i udzielanie kredytów);
– regulowanie płatności transakcyjnych;
– kreowanie pieniądza bankowego – depozytów
(tylko banki mogą legalnie udzielać pożyczek
powyżej kwoty otrzymanych wkładów);
Rezerwy bankowe
•
Bank komercyjny utrzymuje rezerwy ze względów
ostrożnościowych (zachowanie niezbędnej
płynności) i z uwagi na wymogi ustawowe (rezerwy
obowiązkowe); rezerwy przynoszą dochód lub nie;
•
Rezerwy obowiązkowe: ustalony % od depozytów
(mniejsza stawka od terminowych, większa od à
vista), utrzymywane w banku centralnym,
oprocentowane lub nie;
•
Obecnie stopa rezerw obowiązkowych w Polsce
wynosi 3% (od czerwca 2009 r; przedtem 3,5%); w
UE waha się od 0% do 2%;
•
Różne znaczenia pojęcia „rezerwa”: rezerwy
bankowe obowiązkowe, dobrowolne, rezerwy
walutowe, pieniądz rezerwowy.
Bilans Narodowego Banku Polskiego
(stan na 31.12.2006r)
Aktywa
mln zł
Pasywa
mln zł
1. Złoto
6 739
1. Pieniądz w obiegu
85 994
2. Należności zagraniczne w walutach
obcych
153
83
8
2. Zobowiązania krajowe
33 159
2.1. od MFW
630
2.1. rachunki bieżące, w tym rezerwa
obowiązkowa
16 998
2.2. pozostałe
153
20
8
2.2. depozyty
302
3. Należności od rezydentów w walutach
obcych
0
2.3. inne operacje pieniężne
15 859
4. Należności od kraj. inst. finans. z tyt.
operacji polityki pieniężnej
1 552
2.4. pozostałe zobowiązania krajowe
19 267
5. Pozostałe należności krajowe od kraj.
inst. finans.
1 848
3. Zobowiązania zagraniczne
36 633
6. Należności od sektora rządowego
0
3.1. wobec rezydentów
11 317
5. Pozostałe aktywa
11 077
3.2. wobec nierezydentów
20 179
5.1. środki trwałe, wartości niematerialne i
prawne
958
3.3. wobec MFW
5 137
5.2. Pozostałe aktywa finansowe
5 300
4. Pozostałe pasywa i rezerwy na
prz.zob.
380
5.3. Pozostałe aktywa
204
5. Różnice z wyceny
4 964
6. Fundusze i rezerwy
2 469
7. Wynik finansowy
-12
42
7
6. Aktywa ogółem
170
43
9
8. Pasywa ogółem
170
43
9
Bilans skonsolidowany krajowego
sektora instytucji monetarnych (stan
na 31.12.2008r)
Aktywa
mln zł
Pasywa
mln zł
1. Kredyty, pożyczki krajowe
647 858
1. Pieniądz gotówkowy w obiegu
90 812
1.1. dla sektora rządowego i
samorządowego
24 417
2. Depozyty i inne zobowiązania
krajowe
407 704
1.2. dla pozostałych sektorów
623 441
2.1. sektora rządowego
42 421
2. Dłużne papiery wartościowe krajowe
154 611
2.2. pozostałych sektorów
581 792
2.1. dla sektora rządowego i
samorządowego
149 413
2.2.1. bieżące
259 131
2.2. dla pozostałych sektorów
5 198
2.2.2. terminowe
319 193
3. Papiery udziałowe krajowe
4 500
2.2.3. operacje odkupu
3 468
4. Aktywa zagraniczne
271 021
3. Emisja dłużnych papierów
wartościowych
12 293
5. Aktywa trwałe
35 860
4. Kapitał własny i rezerwy
117 080
6. Aktywa pozostałe
53 515
5. Pasywa zagraniczne
223 616
6. Pozostałe pasywa
102 351
7. Aktywa ogółem
1 170
364
7. Pasywa ogółem
1 170
364
Mnożnik pieniężny
–
Występuje zależność między rezerwami R a
depozytami D:
•
R ≥ q (D), czyli D ≤ (1/q) R oraz D = [1/(q+q’)]
(R), gdzie q = stopa rezerw obowiązkowych, a q’
= stopa rezerw dobrowolnych);
–
Definicja mnożnika pieniężnego:
•
ile z jednostki bazy monetarnej M0 (gotówka +
rezerwy) powstaje jednostek szerszych agregatów
M1, M2, M3;
•
różne formuły mnożnika bazy monetarnej: M1/M0,
M2/M0, M3/M0;
–
Wielkość mnożnika bazy monetarnej
•
Dokładnie znana tylko ex-post, ale nie ex ante:
bank centralny może kontrolować całe M0, ale nie
poszczególne składniki, bo udział gotówki C w
obiegu zależy od preferencji ludzi, a udział rezerw
R zależy od skłonności banków do utrzymywania
rezerw ponad poziom rezerwy obowiązkowej;
Arytmetyka mnożnika pieniężnego
Gotówka C = cM1,
Rezerwy = (q+q’)D
M0 = C + R = cM1 + (q+q’)D (1)
M1 = C + D = cM1 + D
(2)
Z (2) mamy: D = M1 (1 – c). Podstawiając do (1)
mamy:
M0 = M1 [ c + (q+q’)(1-c) ]
Stąd mnożnik pieniężny jest równy:
1
M1/M0 = --------------------
c + (q+q’) (1-c)
M1/M0 = max = 1/(q+q’), dla c = 0;
M1/M0 = min =1, dla c = 1.
Arytmetyka mnożnika:
wnioski
•
Wniosek 1: Wielkość mnożnika jest tym
mniejsza, im większy jest współczynnik c udziału
gotówki w M1, M2, M3, czyli współczynnik
„wyciekania” pieniądza poza system bankowy;
•
Wniosek 2: Bank centralny nie może ustalać c,
ma zatem tylko pośredni wpływ na M1, M2, M3;
•
Wniosek 3: Bank centralny ustala stopę rezerw
obowiązkowych q, ale nie ma wpływu na stopę
rezerw dobrowolnych q’; im większe rezerwy
dobrowolne, tym większe (q+q’) i tym mniejszy
mnożnik.
Wartości mnożników pieniężnych w
Polsce,
(grudzień 1996-sierpień 2009)
Przykład działania mechanizmu mnożnika:
początkowy depozyt 100, stopa rezerw
q=10%
Bank A
Aktywa
Pasywa
10 - rezerwa
90 – udzielony
kredyt
100 - depozyt
Bank B
Aktywa
Pasywa
9 - rezerwa
81 – udzielony
kredyt
90 - depozyt
Bank C
Aktywa
Pasywa
8,1 - rezerwa
72,9 –
udzielony
kredyt
81 - depozyt
Bank D
Aktywa
Pasywa
7,29 - rezerwa
65,61 –
udzielony
kredyt
72,9 - depozyt
Przykład działania mechanizmu
mnożnika (dokończenie)
• Suma depozytów:
Σ (D) = 100+90+81+72,9+65,61+.....
= 1000
• Suma depozytów (w postaci ogólnej):
D(1-q) + D(1-q)(1-q) + D(1-q)(1-q)(1-q)
+ .... = D(1/q)
• Suma ciągu: Σ (D) = D(1/q)
Czynniki ograniczające wielkość i
działanie mnożnika
•
Rola gotówki: im większą część depozytów ludzie
wypłacają w gotówce, tym więcej pieniędzy
„wycieka” z systemu bankowego, tym mniejsze
depozyty, i tym mniejszy mnożnik;
•
Rola instytucji pozabankowych: część pieniędzy
trafia do instytucji finansowych pozabankowych
pozbawionych możliwości kreowania pieniądza
(100% rezerwy obowiązkowej – kasy
oszczędnościowe, fundusze ubezpieczeniowe);
•
Rola rezerw dobrowolnych: banki nie zawsze
zwiększają kredyty i depozyty, gdy nastąpi wzrost
rezerw (np. oczekując na lepsze lokaty, w sytuacji
dużej niepewności, w sytuacji kryzysowej)