Wybrane zagadnienia
rozwojowe
Zabawa jako szczególny przejaw
aktywności dziecka.
Jak można ją wykorzystać w fizjoterapii
i w psychologii.
Wybrane zagadnienia
rozwojowe
Zabawa jako szczególny przejaw
aktywności dziecka.
Jak można ją wykorzystać w fizjoterapii
i w psychologii.
Wydaje się ,że pojecie zabawy dla
każdego z nas jest oczywiste
niezależnie w jakim wieku jesteśmy.
Jednak przyglądając się bliżej temu
zagadnieniu okazuje się, że przy
próbie definicji pojawia się nieco
problemów.
Psychologowie zadają sobie
pytanie :Co zawiera w sobie pojęcie
„zabawy”?
Czy mówimy tylko o aktywności
dziecięcej, czy włączamy także
aktywność dorosłych np., gry
towarzyskie, realizowanie własnych
pasji, uprawianie sportu itp.
Wokół pojęcia „zabawy” jest wiele
różnych teorii i pytań choć
wydawałoby się, że jest to pojęcie
oczywiste.
Kilka definicji zabawy.
Jest to najbardziej
charakterystyczna cecha życia
dziecka, która jest dla niego samą
istotą i ciągłą nutą jego życia.
Dziecko łaknie zabawy, bo zabawa
zaspokaja jego pragnienie działania
i poznawania rzeczywistości, W.
Dyner( 1989)
Zabawa jest przejawem aktywności
dziecka, na którą składa się wiele
różnorodnych czynności i działań.
Uważana jest za jeden z głównych
rodzajów działalności człowieka,
odgrywających istotną role w jego
życiu, a szczególnie w dzieciństwie.
(M.Prztacznik- Gierowska, G.
Makieło- Jarża, 1985)
Termin zabawa odnosi się do każdej
czynności, którą dziecko podejmuje
dobrowolnie, bez przymusu z
zewnątrz, dla własnej
przyjemności, bez względu na
końcowy rezultat.
Celem zabawy jest rozrywka, co w
znaczący sposób różni ją od pracy.
( K. Taborowska (1966)
Teorie zabawy ( ujęcie
historyczne)
Teoria nadmiaru energii ( Fryderyk
Schiller, Herbert Spencer) . Teoria ta
odnosi się do nauk biologicznych, opiera
się na obserwacji.
Zwierzęta wysoko zorganizowane, a więc
przede wszystkim ludzie, zaspakajają bez
trudu wszystkie elementarne potrzeby
życiowe, a nagromadzony nadmiar sił
witalnych wyładowują w zabawach.
Szczególnie dużo mają energii
młode osobniki, które nie muszą
walczyć o byt.
( teoria ta nie wyjaśnia dlaczego
nadmiar energii jest wyładowywany
w zabawie, a nie w jakiejś innej
działalności)
Teoria wytchnienia ( Schaller i
Lazarus), przeciwstawna do
poprzedniej.
Teoria ta głosi, że zabawa jest formą
aktywnego wypoczynku, regeneracji sił,
odprężenia po pracy.
Teoria ta nie wyjaśnia jednak zabaw
dzieci, które bawią się w różnych
sytuacjach, najlepiej bawią się jednak
kiedy nie są zmęczone.
Teoria atawizmu (Stanley
Hall)
Uważa on, że w zabawie dzieci pojawiają
się kolejno czynności analogiczne do tych,
które ludzkość podejmowała w toku swego
historycznego rozwoju. Wg tej teorii
dziecko w zabawie wyładowuje
atawistyczne skłonności, nie mające racji
bytu we współczesności np. dziecko w
bójkach zaspakaja instynkt walki.
( późniejsze badania wykazały, że
historyczny rozwój człowieka jako
gatunku, a rozwój indywidualny nie
wpływają na siebie w tak prosty sposób).
Teoria ćwiczenia
przygotowawczego ( Karol
Gros)
Teoria ta głosi, że celem zabawy jest
ćwiczenie czynności przydatnych później
w życiu. Bawiąc się dziecko ćwiczy
sprawności i umiejętności, które pozwolą
przystosować mu się do warunków
środowiska, u zwierząt wysoko
zorganizowanych także u człowieka
dzieciństwo jest dosyć długie, a więc tym
lepsze przystosowanie do środowiska.
Przypominam wykład o historii
dzieciństwa, dzieciństwo w różnych
okresach historycznych miało różną
długość. Starożytność i
średniowiecze bardzo krótkie,
renesans, wiek XX, wydłużenie,
czasy obecne ponowne skrócenie
okresu dzieciństwa na rzecz
wczesnego nauczania.
Teoria- zabawa jako podnieta
wzrastania (H.Carr)
Wg tej teorii zabawa jest podnietą
niezbędną dla rozwoju układu
nerwowego oraz całego organizmu.
Dodatkowo pełni funkcje
oczyszczającą tzn. podobieństwo do
teorii atawistycznej , dziecko
wyładowuje destrukcyjne popędy w
zabawie co pozwala na osłabienie
ich wpływu na późniejsze
zachowanie.
Teoria zabawy jako funkcji
zastępczej(Edward Clapared).
Łączy w sobie elementy poprzednich
teorii. Funkcja zabawy wg tej teorii
polega na daniu osobnikowi
możliwości zrealizowania samego
siebie, rozwinięcia swej osobowości,
pójścia po linii największego swojego
zainteresowania, w tych wypadkach,
gdy tego nie można zrobić za
pośrednictwem zajęć poważnych.
Zabawa jest więc namiastką,
zastępstwem działalności poważnej. np.
czytanie awanturniczych książek w
miejsce realnego przeżywania przygód.
Dzieci mają stosunkowo niewielką
możliwość działania w rzeczywistym
świecie, kompensują to w różnorodnych
zabawach, uciekając w krainę fantazji.
Zabawa posiada także znaczenie
przygotowawcze dla doskonalenia różnych
funkcji i pełnienia różnych ról.
Tak więc w zabawach zapaśniczych dzieci
usprawniają czynności, których podłożem
jest instynkt walki , w zabawach
towarzyskich rozwijają instynkty
społeczne, w zabawach w rodzinę
doskonali instynkt macierzyński itp.
Współczesne poglądy na
zabawę.
Psychologia amerykańska -E.
Harlock. Zdaniem tej badaczki
zabawa jest ważnym czynnikiem
kształtowania osobowości i
narzędziem przystosowania
społecznego, ponieważ uczy dziecko
dawać, brać, podporządkowywać się
grupie, współpracować.
Psychologia radziecka
( Rubinstejn, , Zaporożec) traktują
zabawę jako wyraz określonego
stosunku jednostki do otaczającej ja
rzeczywistości, a także jako
specyficzną więź dziecka ze
społeczeństwem, ponieważ dzieci w
zabawach odtwarzają działalność
osób dorosłych i stosunki
międzyludzkie.
Psychologia polska ( Szuman, S.
Baley)
Wskazują oni na następujące funkcje
zabawy .
Dziecko traktuje swoja zabawę bardzo
serio, nadając często zabawie charakter
twórczy, produkując często twory bardzo
oryginalne.
Zabawa jest także uważana za naturalną,
wrodzoną, specjalną metodą uczenia się
małego dziecka.
K. Taborowska( 1966) zwraca uwagę
na cztery właściwości zabawy,
uwydatniane przez współczesną
psychologię rozwojową:
1. Zabawa jest zjawiskiem społecznym a nie
czysto biologicznym. Powstaje i rozwija się pod
wpływem otoczenia i własnej aktywności dziecka,
kierowanej przez wychowawcę.
2. Zabawa dziecka jest jakościowo inna od zabawy
zwierząt.
3. Zabawa ma charakter holistyczny tzn. zmienia
się i kształtuje się zależnie od warunków
historyczno- społecznych.
Zależnie od tych właśnie warunków zmienia się
tematyka i treść zabawy.
4. Zabawa dziecka jest odzwierciedleniem
poznawanej przez nie rzeczywistości.
Zabawa nauka i praca mają
wiele cech wspólnych; są to
czynności celowe, społecznie
uwarunkowane, wpływające
kształcąco na rozwój jednostki i
społeczeństwa.
Rodzaje zabaw
tak np. z uwagi na okresy rozwojowe możemy
wyróżnić Patern( 1932):
Zabawę samotną ,która przeważa do wieku 18
miesięcy- do 2 lat. Dzieci bawią się same
wykorzystując różne przedmioty, zabawki.
Zabawę równoległą 3 rok życia – dzieci bawią
się obok siebie obserwując się i naśladując, ale
nie wchodzą jeszcze w prawdziwe interakcje.
Nie dzielą miedzy siebie określonych ról i funkcji .
Zabawę uspołecznioną ok. 4 roku życia gdzie
zaczynają występować interakcje z innymi.
Jednak inni badacze zauważyli, że
słaba stroną tej koncepcji jest to, że
większość dzieci miesza różne
rodzaje zabawy.
Zabawy mogą być także
klasyfikowane jako swobodne czyli
podejmowane z inicjatywy dziecka i
kierowane przez nauczyciela lub
rodzica.
Innym podziałem jest podział
na :
Zabawy manipulacyjne – występują już
w 4-5 miesiącu życia, gdy dziecko
osiągnie sprawność chwytania.
Piaget zabawę taką nazywa zabawą
doskonalącą występującą od urodzenia
do 2 roku życia.
W zabawie takiej dziecko ogląda,
obserwuje, uczy się poznawać
powierzchnię i kształt przedmiotów.
Zabawy konstrukcyjne
Polegają na tworzeniu tzw. dzieła z
dowolnego materiału,
dotychczasowa zabawa
manipulacyjna jest zastępowana
przez zabawę konstrukcyjną. Jest
nią budowanie z klocków,
rysowanie, pisanie budowanie z
piasku i gliny itp.
Piaget wyróżnił zabawę
symboliczną występującą
pomiędzy 2 a 7 rokiem życia, w
zabawie tej dziecko wykorzystuje
fantazję i używa do zabawy jednego
przedmiotu, który może stać się
wszystkim np. krzesło może stać się
samochodem.
Zabawy tematyczne zabawy
fikcyjne w odgrywanie roli, udawane
przedstawienia.
Piaget taką zabawę nazywa
zabawą w rolę występuje on od 7
roku życia. Dziecko zaczyna tworzyć
i wykorzystywać w zabawie
rozmaite reguły i procedury.
Zabawy i gry dydaktyczne najczęściej
kierowane przez nauczyciela lub rodzica,
pozwalają one w bezbolesny sposób
ocenić dziecko i porównać je z innym
dziećmi.
Do zabaw takich należą zagadki, loteryjki
itp.
Zabawy ruchowe – można w nich
wykorzystać wszystkie rodzaje
naturalnych ruchów człowieka.
Funkcje zabawy
- kształcąca- dziecko doskonali
zmysły,
motorykę, wiedzę o świecie i o
sobie.
Piaget uważa, że zabawa jest
wyrazem procesu asymilacji, w
którym dziecko włącza wiedzę o
świecie, dopasowując ja do już
posiadanych doświadczeń.
Wygotski, zaś uważa, że zabawa
jest strefą najbliższego rozwoju,
tzn., umożliwia działanie na
poziomie wyższym niż właściwy dla
wieku dziecka np. wykonywanie po
raz pierwszy ruchów wchodzących w
skład czynności pisania.
- wychowawcza- poznawanie norm,
reguł, postępowania.
funkcja diagnostyczna- zachowanie
dziecka jest manifestacją jego stanów
emocjonalnych, można zaobserwować z
czym ma trudność.
- funkcja terapeutyczna- korekcyjna ,
dziecko ma możliwość uwolnić się od
napięć emocjonalnych, uczy się wyrażania
emocji, ma okazje w konstruktywny
sposób rozwiązać swoje problemy.
Znaczenie zabawy w rozwoju
dziecka
Zabawa jest: (Taborowska, 1966)
-znaczącym czynnikiem wychowania moralnego
-znacząco wpływa na rozwój fizyczny dziecka
-kształtuje jego umiejętności i sprawności
-rozwija myślenie przyczynowo-skutkowe
wywołuje uczucie zadowolenia i satysfakcji.
-uczy współpracować z innymi oraz
podporządkowywać się przepisom i prawidłom
obowiązującym w grupie
Zabawę lub jej elementy można
wykorzystywać na prawie każdym
poziomie rozwojowym, zarówno w
psychologii jak i w fizjoterapii.
Zabawa może być
nieintencjonalnym sposobem
nauczenia dziecka lub osoby
dorosłej umiejętności
psychologicznej jak i ruchowej.
Należy pamiętać, że noworodek już
w od ok. 5 miesiącu życia potrafi
rozróżniać osoby bliskie od obcych
( przed tym wiekiem przywita nas
uśmiechem). Jest to ważne kiedy
potrzebna jest terapia dziecko musi
się do nas przyzwyczaić i uznać za
swojego.
Niemowlęta do 6 miesiąca życia
zapominają o zabawce kiedy znika z
pola widzenia, starsze niemowlęta
próbują ja odszukać.
Zawsze prawie niezależnie od wieku
ważne jest nagradzanie. U dzieci
starszych rywalizacja –
współzawodnictwo.
W psychologii wykorzystanie zabawy –
psychodrama, różnego rodzaju.
( rozbitkowie)
Pracownia ręki – doskonalenie funkcji ręki-
między innymi tak jak to mówią dzieci
„ babranie się w glinie ( zabawy
manipulacyjne i konstrukcyjne).
Psychozabawa ( rady dla ludzi
szczęśliwych).
Wykład w oparciu o Psychologię
rozwojową dzieci i młodzieży,
Żebrowska, i Psychologia
Rozwojowa w zarysie. Brich.