Psychologia

Psychologia

uzależnień

uzależnień

Używanie, nadużywanie i

Używanie, nadużywanie i

uzależnienia

uzależnienia

Od substancji

Od substancji

psychoaktywnych

psychoaktywnych

Przedmiot zainteresowania:

DAWNIEJ

Nadużywanie

Uzależnienia od

środków

psychoaktywnych

OBECNIE

Nadużywanie

Uzależnienia od

jedzenia, pracy

Internetu,

seksu, zakupów

Podstawowe zadania psychologii

uzależnień to:

Zastosowanie wiedzy psychologicznej w

praktyce klinicznej
Tworzenie koncepcji i modeli wyjaśniających

genezę i mechanizm powstania uzależnień

oraz zjawisk im towarzyszących
Tworzenie efektywnych programów leczenia,

profilaktyki i prewencji
Prowadzenie badań empirycznych

weryfikujących trafność modeli

wyjaśniających genezę i skuteczność

programów leczenia oraz profilaktyki

Używanie, nadużywanie i

uzależnienie: kryteria

Norma indywidualna (jednostkowa)
Norma społeczno-kulturowa
Norma statystyczna
Modele medyczne

Środki psychoaktywne

Wszystkie, które oddziałują na ośrodkowy układ
nerwowy powodując zarówno efekty pożądane
(oczekiwane), jak i niepożądane (nieoczekiwane).
Klasyfikacje środków psychoaktywnych uwzględniają
różne kryteria, ale najszerzej stosuje się kryteria
farmakodynamiczne, czyli jak zmieniają pracę mózgu
Kryterium farmakodynamiczne pozwoliło na
wyodrębnienie następujących grup środków:
euforyzujące, pobudzające, halucynogenne,
uspokajające i dodaje się wziewne.

Środki euforyzujące

Środki euforyzujące

•

Grupa: m

Grupa: m

arihuana

arihuana

,

,

kanabinol (THC)

kanabinol (THC)

,

,

haszysz

haszysz

,

,

olej haszyszowy

olej haszyszowy

•

Skutki:

Skutki:

•

Podwyższenie nastroju, euforia

Podwyższenie nastroju, euforia

•

Zmiana percepcji czasu, odległości i

Zmiana percepcji czasu, odległości i

ciała

ciała

•

Wyostrzenie doznań zmysłowych

Wyostrzenie doznań zmysłowych

•

Zawyżona ocena możliwości

Zawyżona ocena możliwości

•

Osłabienie refleksu

Osłabienie refleksu

•

Zmniejszenie bólu fizycznego

Zmniejszenie bólu fizycznego

Środki uspokajające i

Środki uspokajające i

nasenne

nasenne

Grupa:

Grupa:

opiaty

opiaty

, h

, h

eroina

eroina

,

,

morfina

morfina

,

,

alkohol

alkohol

,

,

kodeina

kodeina

,

,

barbiturany

barbiturany

(oxazepam,

(oxazepam,

relanium),

relanium),

benzodiazepiny

benzodiazepiny

(xanax, valium)

(xanax, valium)

Skutki:

Skutki:



Silne działanie tłumiące

Silne działanie tłumiące



Zmniejszenie napięcia i niepokoju

Zmniejszenie napięcia i niepokoju



Zmniejszenie bólu fizycznego

Zmniejszenie bólu fizycznego



Przyjemne wizje

Przyjemne wizje



Upośledza zapamiętywanie i uczenie się

Upośledza zapamiętywanie i uczenie się

Środki pobudzające

Środki pobudzające

Grupa:

Grupa:

Kokaina

Kokaina

,

,

amfetamina

amfetamina

,

,

metamfetamina, nikotyna, k

metamfetamina, nikotyna, k

awa

awa

,

,

h

h

erbata

erbata

,

,

czekolada

czekolada

Skutki:

Skutki:



Stan pobudzenia i pewności siebie

Stan pobudzenia i pewności siebie



Zmniejszenie uczucia zmęczenia

Zmniejszenie uczucia zmęczenia



Bezsenność

Bezsenność



Zwiększenie popędu seksualnego

Zwiększenie popędu seksualnego



Zwiększenie wytrzymałości psychicznej

Zwiększenie wytrzymałości psychicznej

Środki halucynogenne

Środki halucynogenne

Grupa: f

Grupa: f

encyklidyna

encyklidyna

, m

, m

eskalina

eskalina

, p

, p

sylocybina

sylocybina

,

,

LSD, „ecstasy”

LSD, „ecstasy”

,

,

PCP

PCP

, g

, g

rzyby syberyjskie

rzyby syberyjskie

.

.

Ostatnio też odmiany amfetaminy, sterydy

Ostatnio też odmiany amfetaminy, sterydy

anaboliczne: testosteron, stanazolol, nadrolen

anaboliczne: testosteron, stanazolol, nadrolen

Skutki:

Skutki:



Psychozy

Psychozy

, o

, o

mamy

mamy



Zaburzenia świadomości lub tzw. odmienne stany

Zaburzenia świadomości lub tzw. odmienne stany

świadomości

świadomości



Poczucie „rozszerzenia” umysłu

Poczucie „rozszerzenia” umysłu



Zaburzenia wegetatywne i somatyczne

Zaburzenia wegetatywne i somatyczne

Środki wziewne

Środki wziewne

Grupa:

Grupa:

Lotne rozpuszczalniki:

Lotne rozpuszczalniki:

p

p

asty

asty

, a

, a

ceton

ceton

, t

, t

oluen

oluen

, k

, k

leje

leje

Skutki:

Skutki:

–

Podwyższony nastrój, euforia

Podwyższony nastrój, euforia

–

Wzmożona samoocena

Wzmożona samoocena

–

Zaburzenia świadomości

Zaburzenia świadomości

–

Objawy neurologiczne

Objawy neurologiczne

–

Objawy somatyczne

Objawy somatyczne

Sposoby używania

Sposoby używania

Sporadyczne (incydentalne)

Sporadyczne (incydentalne)

Eksperymentowanie

Eksperymentowanie

Systematyczne (szkodliwe)

Systematyczne (szkodliwe)

Uzależnienie od środka

Uzależnienie od środka

psychoaktywnego

psychoaktywnego

Nadużywanie (szkodliwe)

Nadużywanie (szkodliwe)

substancji

substancji

Powtarzające się zażywanie substancji,

Powtarzające się zażywanie substancji,

powodujące zaniedbania w wypełnianiu

powodujące zaniedbania w wypełnianiu

obowiązków w pracy, w szkole, w domu

obowiązków w pracy, w szkole, w domu

(powtarzająca się absencja w pracy, szkole;

(powtarzająca się absencja w pracy, szkole;

zaniedbanie dzieci i domu; zmiana pracy

zaniedbanie dzieci i domu; zmiana pracy

bądź przeniesienie lub wydalenie ze szkoły);

bądź przeniesienie lub wydalenie ze szkoły);

Używanie substancji w sytuacjach, w

Używanie substancji w sytuacjach, w

których jest to fizycznie niebezpieczne na

których jest to fizycznie niebezpieczne na

przykład podczas obsługi maszyn,

przykład podczas obsługi maszyn,

kierowania pojazdem;

kierowania pojazdem;

Nadużywanie (szkodliwe)

Nadużywanie (szkodliwe)

substancji cd.

substancji cd.

powtarzające się problemy natury prawnej

powtarzające się problemy natury prawnej

związane z zażywaniem substancji na przykład

związane z zażywaniem substancji na przykład

aresztowania czy umieszczanie w izbie

aresztowania czy umieszczanie w izbie

wytrzeźwień ze względu na wszczynanie bójek i

wytrzeźwień ze względu na wszczynanie bójek i

awantur pod wpływem środka;

awantur pod wpływem środka;

kontynuowanie zażywania środka pomimo

kontynuowanie zażywania środka pomimo

powtarzających się problemów

powtarzających się problemów

interpersonalnych i towarzyskich bezpośrednio

interpersonalnych i towarzyskich bezpośrednio

lub pośrednio wywołanych lub ulegających

lub pośrednio wywołanych lub ulegających

zaostrzeniu pod wpływem substancji

zaostrzeniu pod wpływem substancji

odurzających

odurzających

Zespół amotywacyjny

Zespół amotywacyjny

I.

Zmiany na poziomie procesów i
struktur psychicznych

II. Zaburzenia w funkcjonowaniu

społecznym

Zespół amotywacyjny –

Zespół amotywacyjny –

zmiany psychiczne

zmiany psychiczne

1.

1.

Zaburzenia procesów poznawczych: pamięci

Zaburzenia procesów poznawczych: pamięci

krótkotrwałej, koncentracji uwagi, zdolności

krótkotrwałej, koncentracji uwagi, zdolności

uczenia się

uczenia się

2.

2.

Zakłócenia nastroju i kontroli emocji: apatia vs

Zakłócenia nastroju i kontroli emocji: apatia vs

dysforia, stany depresyjne, obniżenie zdolności

dysforia, stany depresyjne, obniżenie zdolności

modulowania i kontrolowania emocji

modulowania i kontrolowania emocji

3.

3.

Zmiany w strukturze potrzeb i motywów:

Zmiany w strukturze potrzeb i motywów:

obniżenie życia popędowego, dyskretne zmiany

obniżenie życia popędowego, dyskretne zmiany

w strukturze potrzeb, zespół amotywacyjny

w strukturze potrzeb, zespół amotywacyjny

4.

4.

Zmiany w radzeniu sobie ze stresem:

Zmiany w radzeniu sobie ze stresem:

dominacja strategii unikania nad konfrontacją

dominacja strategii unikania nad konfrontacją

Zespół amotywacyjny –

Zespół amotywacyjny –

zmiany funkcjonowania

zmiany funkcjonowania

społecznego

społecznego

1.

1.

Wycofanie się z ról społecznych

Wycofanie się z ról społecznych

: roli

ucznia, rodzinnych, towarzyskich

2.

2.

Trudności w utrzymywaniu

Trudności w utrzymywaniu

dotychczasowych relacji

dotychczasowych relacji

społecznych

społecznych

: zachowania

instrumentalne, gry transakcyjne,
manipulacje w celu osiągnięcia
korzyści

UZALEŻNIENIE OD SUBSTANCJ

UZALEŻNIENIE OD SUBSTANCJ

I

I

PSYCHOAKTYWNYCH

PSYCHOAKTYWNYCH

Najwcześniejsze prace dotyczą

Najwcześniejsze prace dotyczą

alkoholizmu

alkoholizmu

Alkoholizm jako nałóg

Alkoholizm jako nałóg

Alkoholizm jako choroba – Jellinek

Alkoholizm jako choroba – Jellinek

Alkoholizm jako zespół

Alkoholizm jako zespół

uzależnienia WHO

uzależnienia WHO

Koncepcja i badania

Koncepcja i badania

empiryczne Jellinka

empiryczne Jellinka

Alkoholizm jest chorobą przewlekłą,

Alkoholizm jest chorobą przewlekłą,

charakteryzująca się utratą kontroli

charakteryzująca się utratą kontroli

nad ilością wypijanego alkoholu, która

nad ilością wypijanego alkoholu, która

rozwija się przez wiele lat, zgodnie z

rozwija się przez wiele lat, zgodnie z

pewnym następstwem symptomów i

pewnym następstwem symptomów i

nie leczona kończy się śmiercią

nie leczona kończy się śmiercią

Badania katamnestyczne wykazały, że

Badania katamnestyczne wykazały, że

istnieje wiele typów alkoholizmu

istnieje wiele typów alkoholizmu

stadium
przedalkoholowe

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Stadium
wstępne

Stadium
ostre

Stadium
przewlekłe

Stadia czysto objawowe

Stadia nałogowe

„palimpsesty” alkoholowe

utrata kontroli

dłuższe zatrucia

obniżenie
tolerancji na
alkohol

podwyższenie
tolerancji na
alkohol
 

 

Stadium pre-alkoholowe

Stadium pre-alkoholowe

Używanie alkoholu przez osobę jest zawsze

Używanie alkoholu przez osobę jest zawsze

społecznie motywowane. Stan odprężenia

społecznie motywowane. Stan odprężenia

uzyskiwany pod wpływem alkoholu bardziej

uzyskiwany pod wpływem alkoholu bardziej

kojarzony jest przez pijącego z sytuacją

kojarzony jest przez pijącego z sytuacją

przebywania w towarzystwie niż z piciem. Wraz

przebywania w towarzystwie niż z piciem. Wraz

z narastającą regularnością picia następuje z

z narastającą regularnością picia następuje z

jednej strony wzrost tolerancji na alkohol, z

jednej strony wzrost tolerancji na alkohol, z

drugiej proces obniżania się tolerancji na

drugiej proces obniżania się tolerancji na

znoszenie napięć psychicznych oraz radzenia

znoszenie napięć psychicznych oraz radzenia

sobie z nimi inaczej niż przy użyciu alkoholu.

sobie z nimi inaczej niż przy użyciu alkoholu.

Faza zwiastunów

Faza zwiastunów

Rozpoczyna się w momencie pojawienia się pierwszych

Rozpoczyna się w momencie pojawienia się pierwszych

palimpsestów alkoholowych

palimpsestów alkoholowych

, czyli stanów niepamięci zdarzeń

, czyli stanów niepamięci zdarzeń

po wypiciu niewielkiej ilości alkoholu, która nie prowadzi do

po wypiciu niewielkiej ilości alkoholu, która nie prowadzi do

zatrucia ośrodkowego układu nerwowego. Jest to okres, w

zatrucia ośrodkowego układu nerwowego. Jest to okres, w

którym alkohol staje się dla pijącego narkotykiem, co pojawia

którym alkohol staje się dla pijącego narkotykiem, co pojawia

się: potajemnym piciem, wypijaniem alkoholu poza kolejnością

się: potajemnym piciem, wypijaniem alkoholu poza kolejnością

czy przed spotkaniami towarzyskimi, „chciwością”i

czy przed spotkaniami towarzyskimi, „chciwością”i

łapczywością w piciu alkoholu. Tolerancja ciągle wzrasta.

łapczywością w piciu alkoholu. Tolerancja ciągle wzrasta.

W tym okresie pijący zaczyna „maskować się”, ponieważ dla

W tym okresie pijący zaczyna „maskować się”, ponieważ dla

uzyskania stanu odprężenia i ulgi musi wypić znacznie więcej

uzyskania stanu odprężenia i ulgi musi wypić znacznie więcej

alkoholu niż to jest zwyczajowo przyjęte. Kiedy sobie to

alkoholu niż to jest zwyczajowo przyjęte. Kiedy sobie to

uświadamia zaczyna doświadczać poczucia winy, które

uświadamia zaczyna doświadczać poczucia winy, które

prowadzi często do racjonalizacji zachowań związanych z

prowadzi często do racjonalizacji zachowań związanych z

piciem i jego skutkami. Narastająca zależność psychiczna,

piciem i jego skutkami. Narastająca zależność psychiczna,

systematyczne picie i pojawiające się regularnie palimpsesty

systematyczne picie i pojawiające się regularnie palimpsesty

wskazują na rozwój nałogu alkoholowego.

wskazują na rozwój nałogu alkoholowego.

Faza ostra

Faza ostra

Objawem wskazującym na ukształtowanie się narkomanii

Objawem wskazującym na ukształtowanie się narkomanii

alkoholowej jest pojawienie się utraty kontroli

alkoholowej jest pojawienie się utraty kontroli

(niepohamowany głód) nad ilością wypijanego alkoholu po

(niepohamowany głód) nad ilością wypijanego alkoholu po

rozpoczęciu picia. Alkoholik potrafi kontrolować czas i

rozpoczęciu picia. Alkoholik potrafi kontrolować czas i

okoliczności, w jakich rozpocznie picie, ale nieodwracalnie

okoliczności, w jakich rozpocznie picie, ale nieodwracalnie

utracił możliwość kontrolowania dawki wypijanego alkoholu.

utracił możliwość kontrolowania dawki wypijanego alkoholu.

Tolerancja i „zapotrzebowanie” na alkohol wzrasta na tyle, że

Tolerancja i „zapotrzebowanie” na alkohol wzrasta na tyle, że

picie jest coraz bardziej systematyczne. Utrata kontroli oraz

picie jest coraz bardziej systematyczne. Utrata kontroli oraz

towarzyszące jej zaburzenia zachowania wzmagają naciski

towarzyszące jej zaburzenia zachowania wzmagają naciski

społeczne do zaprzestania picia. Następuje wówczas

społeczne do zaprzestania picia. Następuje wówczas

uaktywnienie się „systemu alibi”, czyli zaprzeczenia i

uaktywnienie się „systemu alibi”, czyli zaprzeczenia i

racjonalizacji przyczyn i konsekwencji zachowań

racjonalizacji przyczyn i konsekwencji zachowań

alkoholowych. Osoba, tracąc coraz bardziej szacunek do

alkoholowych. Osoba, tracąc coraz bardziej szacunek do

siebie i poczucie własnej wartości formułuje, na zasadzie

siebie i poczucie własnej wartości formułuje, na zasadzie

kompensacji, nastawienia i zachowania wielkościowe

kompensacji, nastawienia i zachowania wielkościowe

Faza przewlekła

Faza przewlekła

Stadium ostre kończy się wraz z pojawieniem się regularnego picia

Stadium ostre kończy się wraz z pojawieniem się regularnego picia

porannego, które dotychczas zdarzało się rzadko. Wskazuje to

porannego, które dotychczas zdarzało się rzadko. Wskazuje to

pogłębiającą się fizyczną zależność jednostki od alkoholu.

pogłębiającą się fizyczną zależność jednostki od alkoholu.

Ujawniająca się w poprzedniej fazie utrata kontroli powoduje

Ujawniająca się w poprzedniej fazie utrata kontroli powoduje

pojawienie się błędnego koła nałogu, które na tym etapie choroby

pojawienie się błędnego koła nałogu, które na tym etapie choroby

alkoholowej przejawia się w postaci długotrwałych stanów zatrucia

alkoholowej przejawia się w postaci długotrwałych stanów zatrucia

alkoholem, zwanych też ciągami picia. Zapotrzebowanie fizyczne

alkoholem, zwanych też ciągami picia. Zapotrzebowanie fizyczne

na alkohol wzrasta, natomiast psychiczne obniża się. Wysoka

na alkohol wzrasta, natomiast psychiczne obniża się. Wysoka

dotychczas tolerancja na alkohol zaczyna spadać.

dotychczas tolerancja na alkohol zaczyna spadać.

Zaczyna pić z ludźmi ze znacznie niższych warstw społecznych,

Zaczyna pić z ludźmi ze znacznie niższych warstw społecznych,

używa alkoholi niekonsumpcyjnych, pojawiają się u niego różne

używa alkoholi niekonsumpcyjnych, pojawiają się u niego różne

choroby fizyczne i zaburzenia psychiczne (np. psychozy

choroby fizyczne i zaburzenia psychiczne (np. psychozy

alkoholowe). Stopniowo słabnie system zaprzeczeń i racjonalizacji,

alkoholowe). Stopniowo słabnie system zaprzeczeń i racjonalizacji,

powodując w końcu uznanie własnego alkoholizmu i poddanie się

powodując w końcu uznanie własnego alkoholizmu i poddanie się

leczeniu lub kontynuowaniu picia, prowadzącego do śmierci.

leczeniu lub kontynuowaniu picia, prowadzącego do śmierci.

DSM-IV

1.

1.

Wzrostem tolerancji

Wzrostem tolerancji

charakteryzującą się jednym z

charakteryzującą się jednym z

następujących objawów

następujących objawów

:

:

a) potrzebą znacząco wyższych dawek środka do

a) potrzebą znacząco wyższych dawek środka do

wywołania intoksykacji lub innego oczekiwanego

wywołania intoksykacji lub innego oczekiwanego

efektu

efektu

b) wyraźnie zmniejszonym efektem działania

b) wyraźnie zmniejszonym efektem działania

środka przy użyciu tej samej dawki

środka przy użyciu tej samej dawki

DSM - IV

2. Zespołem abstynencyjnym manifestującym się w jeden z dwóch

2. Zespołem abstynencyjnym manifestującym się w jeden z dwóch

możliwych sposobów:

możliwych sposobów:

a) wystąpieniem charakterystycznego zespołu odstawienia po

a) wystąpieniem charakterystycznego zespołu odstawienia po

przerwaniu picia/brania lub zredukowaniu intensywnego i

przerwaniu picia/brania lub zredukowaniu intensywnego i

długotrwałego picia/brania. Zespół rozwija się w kilka godzin lub

długotrwałego picia/brania. Zespół rozwija się w kilka godzin lub

dni i manifestuje się specyficznymi objawami dla każdej z

dni i manifestuje się specyficznymi objawami dla każdej z

substancji. Na przykład w przypadku odstawienia alkoholu

substancji. Na przykład w przypadku odstawienia alkoholu

powinny wystąpić przynajmniej dwa z poniższych objawów:

powinny wystąpić przynajmniej dwa z poniższych objawów:

hiperaktywność układu wegetatywnego (np. wzmożona potliwość,

hiperaktywność układu wegetatywnego (np. wzmożona potliwość,

tachykardia), nasilone drżenie rąk, nudności lub wymioty,

tachykardia), nasilone drżenie rąk, nudności lub wymioty,

podniecenie psychomotoryczne, zaburzenia snu, zwiewne omamy

podniecenie psychomotoryczne, zaburzenia snu, zwiewne omamy

lub złudzenia wzrokowe, dotykowe lub słuchowe, napady

lub złudzenia wzrokowe, dotykowe lub słuchowe, napady

drgawkowe

drgawkowe

grand mal

grand mal

, lęk. Powodują one klinicznie znaczące

, lęk. Powodują one klinicznie znaczące

zaburzenia

funkcjonowania

psychicznego,

społecznego,

zaburzenia

funkcjonowania

psychicznego,

społecznego,

zawodowego lub innych ważnych sfer życia..

zawodowego lub innych ważnych sfer życia..

DSM-IV

b) zażywaniem tej samej (lub blisko spokrewnionej)

b) zażywaniem tej samej (lub blisko spokrewnionej)

substancji, w celu uwolnienia się lub zmniejszenia objawów

substancji, w celu uwolnienia się lub zmniejszenia objawów

abstynencyjnych. Na przykład zamiast picia alkoholu osoba

abstynencyjnych. Na przykład zamiast picia alkoholu osoba

używa leków typu: barbiturany, benzodiazepiny.

używa leków typu: barbiturany, benzodiazepiny.

3. Częste używanie substancji w większych dawkach i przez

3. Częste używanie substancji w większych dawkach i przez

dłuży okres czasu niż zakładano przed rozpoczęciem

dłuży okres czasu niż zakładano przed rozpoczęciem

picia/brania.

picia/brania.

4. Uporczywe próby lub nieudane postanowienia przerwania

4. Uporczywe próby lub nieudane postanowienia przerwania

picia/brania lub kontrolowania ilości zażywanej substancji

picia/brania lub kontrolowania ilości zażywanej substancji.

 

DSM-IV

5.

Poświęcanie znacznej ilości czasu na zdobywanie

Poświęcanie znacznej ilości czasu na zdobywanie

substancji, jej używanie lub dochodzenie do siebie po

substancji, jej używanie lub dochodzenie do siebie po

jej użyciu.

jej użyciu.

6. Zaprzestanie lub znaczne zredukowanie aktywności

6. Zaprzestanie lub znaczne zredukowanie aktywności

społecznej, zawodowej i rekreacyjnej z powodu

społecznej, zawodowej i rekreacyjnej z powodu

zażywania substancji.

zażywania substancji.

7. Kontynuowanie zażywania substancji pomimo wiedzy,

7. Kontynuowanie zażywania substancji pomimo wiedzy,

że nawracające lub przewlekłe problemy zdrowotne

że nawracające lub przewlekłe problemy zdrowotne

lub psychiczne są spowodowane lub zaostrzone przez

lub psychiczne są spowodowane lub zaostrzone przez

zażywanie substancji (np. picie alkoholu pomimo

zażywanie substancji (np. picie alkoholu pomimo

wiedzy, że jego użycie zaostrza chorobę wrzodową

wiedzy, że jego użycie zaostrza chorobę wrzodową

).

Objawy nieswoiste i swoiste

Objawy nieswoiste i swoiste

1. Objawy nieswoiste: wspólne

wszystkim uzależnieniom

2. Objawy swoiste:

charakterystyczna dla każdego z
substancji psychoaktywnych

PSYCHOLOGICZNE KONCEPCJE

NATURY CZŁOWIEKA

MODELE

SALUTOGENETYCZNE

MODELE

PATOGENETYCZNE

UZALEŻNIEŃ

MODELE

PROFILAKTYKI

UZALEŻNIEŃ

MODELE

PATOGENETYCZNE

UZALEŻNIEŃ