Psychologia
w postępowaniu
karnym
Józef Krzysztof Gierowski
Katedra Psychiatrii CM UJ oraz Instytut Ekspertyz Sądowych w
Krakowie
Psychologia
w postępowaniu
karnym
Józef Krzysztof Gierowski
Katedra Psychiatrii CM UJ oraz Instytut Ekspertyz Sądowych w
Krakowie
Przedmiot
psychologii sądowej
gałąź psychologii stosowanej zajmująca się zbieraniem, badaniem
i przedstawianiem dowodów dla celów sądowych
(Gudjonsson, Haward
1998
)
rola psychologii sądowej: „dostarczanie informacji psychologicznych
w celu ułatwienia podejmowania decyzji prawnych”
(Blackburn 1996)
Definicje te ograniczają obszar zainteresowań psychologii sądowej do
opracowywania przez psychologów opinii (ekspertyz). Nie obejmują
one wszystkich obszarów stosowania wiedzy psychologicznej do
rozwiązywania problemów leżących na pograniczu prawa i psychologii.
Howitt (2006) proponuje w związku z tym określenie dla całego obszaru
tych zagadnień nazwę psychologia sądowa i kryminalna.
Writghtsman (2001) ujmuje zakres psychologii sądowej najszerzej:
„każde zastosowanie psychologicznej wiedzy lub metod w
zadaniach realizowanych w obrębie systemu prawa”.
Psychologia i prawo
- 1
Coraz częściej używa się terminu „psychologia i prawo”.
Oddaje on lepiej złożone zależności jakie zachodzą pomiędzy
prawem a psychologią.
„Prawo i psychologia to badania naukowe wzajemnych
konsekwencji działania prawa na ludzi i ludzi na prawo”
a psycholog pracujący w tej dziedzinie
„zajmuje się oceną przyjętych założeń, że prawo musi
wpływać na ludzkie zachowanie, bada także sposoby, w jakie
prawo odpowiada na przemiany społeczne wymagające
zmian prawa.”
Ogloff, Finkelman 1999
Psychologia i prawo
- 2
Carson i Bull (1995) podkreślają wzajemne związki prawa
i psychologii zarówno w zakresie teorii jak i
praktyki.
Wynika to z przedmiotu zainteresowania obu nauk, jakim
jest ludzkie zachowanie, możliwości zrozumienia go,
przewidywania i określonego nań wpływu.
Prawo odwołuje się do ustaleń psychologii, jednocześnie
bezpośrednio na nią wpływa. Psycholog wykonując swój
zawód musi uwzględniać obowiązujące normy prawne.
Prawo a psychologia:
nieuniknione konflikty
(Haney 1980)
Psychologia kładzie nacisk na kreatywność, prawo na
konserwatyzm
Psychologia jest nauką empiryczną, prawo jest z natury
autorytatywne
Psychologia opiera się na ekspertymentowaniu, prawo na
kontradyktoryjności procesu
Psychologia ma charakter deskryptywny, prawo preskryptywny
Psychologia ma charakter nomotetyczny, prawo idiograficzny
Psychologia ma charakter probabilistyczny, prawo oczekuje
pewności i kategoryczności
Psychologia jest proaktywna, prawo reaktywne
Dla prawników ważna jest wolna wola (indeterminizm), dla
psychologów determinizm.
Działy psychologii sądowej
-
1
Różnorodność zagadnień, dla rozwiązywania których
prawnicy sięgają po pomoc psychologów, spowodowała
wyodrębnienie węższych działów psychologii sądowej.
Różne są przy tym kryteria tego wyodrębnienia, np..
psychologii:
śledczej, podejmowania decyzji czy penitencjarnej.
Kryterium jest związane z etapem postępowania, w
którym uczestniczy psycholog.
U podstaw wyodrębnienia psychologii zeznań,
kryminalnej czy rodziny leżą konkretne problemy,
których rozwiązania od psychologa się oczekuje.
Działy psychologii sądowej
- 2
Nowe koncepcje teoretyczne w zakresie prawa karnego,
(np. koncepcja sprawiedliwości naprawczej) a także
zmieniające się formy przestępczości stawiają przed
psychologią nowe zadania:
udział w mediacjach pomiędzy sprawcą a ofiarą
profilowanie sprawców aktów terrorystycznych i negocjacje
z nimi
problematyka tzw. stalkingu: śledzenie, nękanie i znęcanie się
psychiczne w formie pośredniej i bezpośredniej nad osobami
bliskimi i obcymi
nowe zjawiska w przestępczości seksualnej, zwłaszcza wobec
osób małoletnich za pośrednictwem internetu.
Ekspertyza psychologiczna
-1
Dotyczy sytuacji, w których korzysta się z możliwości
zastosowania psychologii do rozstrzygania określonych
problemów w różnych etapach postępowania sądowego
w sprawach karnych, cywilnych i rodzinnych.
Psycholog występuje tu jako biegły, a zakres jego
postępowania jest wyznaczany przez:
reprezentowaną przez niego dziedzinę wiedzy
obowiązujące przepisy prawne.
Ekspertyza
psychologiczna
- 2
Trafna, rzetelna i pozbawiona błędów opinia
(ekspertyza) sądowo-psychologiczna musi spełniać
szereg warunków:
zgodność ze standardami psychologicznej diagnozy
klinicznej
w zależności od rodzaju i typu opinii musi uwzględniać specyfikę
problemu diagnostycznego, tym zwłaszcza jego retrospektywny
bądź prognostyczny charakter
uwzględniać prawne pojęcia i definicje, które stanowią
specyficzne ramy określające zakres i przedmiot diagnozowanych
zjawisk i procesów psychicznych
stwarzać sprzyjające warunki do interdyscyplinarnej, np.
psychiatryczno-psychologicznej współpracy opiniodawczej.
Ekspertyza
psychologiczna
- 3
Polska psychologia sądowa nie wypracowała dotychczas bardziej
ogólnych zasad i modeli diagnostycznych specyficznych dla
opiniowania sądowego, stosownych procedur diagnostycznych
Kliniczna diagnoza psychologiczna w stosunku do diagnozy
medycznej ma charakter komplementarny, nie zaś alternatywny
Poszerza ją i uzupełnia poprzez odwołanie się konstruktów i pojęć
psychologicznych np:
struktura osobowości i zaburzenia w jej funkcjonowaniu
motywacja
radzenie sobie z rozwiązywaniem problemów
zaburzenia w funkcjonowaniu systemów społecznych
salutogenetyczna perspektywa w podejściu do normy i patologii
Dysponuje specyficznymi metodami i narzędziami diagnostycznymi
(testy), a także procedurami weryfikacji hipotez diagnostycznych.
Mieszany (hybrydowy) prawno-
psychologiczny model Marlowe’a
(1995)
- 1
1.
Czy biegły posiada naukową, techniczną wiedzę przydatną do
zbadania problemu prawnego?
2.
Czy znane są podstawy teoretyczne testu oraz stałość
uzyskiwanych wyników, podatność na zniekształcenie (celowe i
niecelowe) oraz możliwość ich neutralizacji (wprowadzenie
poprawek)?
3.
Czy znane są wartości psychometryczne narzędzi
(rzetelność, standardy etc.) i przydatność w badaniach sądowych?
Zasady metodologicznej oceny wartości procedur
badawczych sformułowane w postaci siedmiu
pytań ułożonych w określonym porządku:
Mieszany (hybrydowy) prawno-
psychologiczny model Marlowe’a
(1995)
- 2
4.
Czy są opracowane i zdefiniowane zasady gromadzenia
danych (procedur badania) i obliczania wyników?
5.
Czy uzyskane dane powielają się, czy są bezużyteczne lub
szkodliwe (czy nie ingerują zakłócająco w przebieg
procesu)?
6.
Czy uzyskane dane nie naruszają praw jednostki
(dyskryminacja, uprzedzenia rasowe etc.)?
7.
Czy biegły prawidłowo uwzględnił wszystkie ograniczenia
danych w formułowaniu stopnia pewności wyrażonej
przez siebie opinii (w konsekwencji wnioskowania i
weryfikowania wyników)?
Sprawy karne – przykłady
- 1
Poczytalność:
kryteria biologiczno-psychiatryczne
kryteria psychologiczne
Środki zabezpieczające.
przyjęcia działania w stanie niepoczytalności
stopnia szkodliwości społecznej czynu (znaczna)
wysokiego prawdopodobieństwa iż podobny czyn
zostanie popełniony
Sprawy karne – przykłady
- 2
Niepoczytalność
kryteria biologiczno-psychiatryczne:
choroba psychiczna
upośledzenie umysłowe
inne zakłócenia czynności psychicznych- nie muszą mieć
charakteru patologicznego. Obejmują swoim zakresem
np. działania w stanie:
stresu psychologicznego,
ciąży, porodu czy menstruacji,
wzruszeń stenicznych i astenicznych.
Dotyczą wszelkich patologicznych i
niepatologicznych stanów i procesów psychicznych,
które mają wpływ na zdolność rozpoznania znaczenia
czynu i/lub pokierowanie postępowaniem.
Sprawy karne – przykłady
- 3
Niepoczytalność
kryteria psychologiczne:
zdolność rozpoznania znaczenia czynu
zdolność pokierowania postępowaniem.
W ujęciu współczesnej psychologii zdolność
rozpoznania znacznie czynu lub pokierowania
przez sprawcę swoim postępowaniem to wybrane,
formalne właściwości procesu motywacyjnego, w
tym zwłaszcza stopień jego samokontroli.
Gierowski, Szymusik 1996
Sprawy karne – przykłady
- 4
Środki zabezpieczające
Cel stosowania: zapobieżenie ponownemu popełnienie
czynu zabronionego prze sprawcę działającemu w stanie
niepoczytalności czy też poczytalności znacznie
ograniczonej.
Kryteria stosowania środka (art.94 KK):
niepoczytalność
wysokie prawdopodobieństwo popełnienia podobnego czynu
znaczna społeczna szkodliwość czynu
Wada polskiego modelu stosowania środków
zabezpieczających: ograniczone możliwości stosowania
środków wobec sprawców działających w stanie znacznie
ograniczonej poczytalności (art. 95 kk).
Sprawy karne – przykłady
- 5
Przekroczenie granic obrony koniecznej
- art. 25 par.3 kk.
Obligatoryjne odstąpienie od wymierzenia kary, jeżeli
przekroczenie granic obrony koniecznej było wynikiem
strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych
okolicznościami zamachu.
Sprawy karne – przykłady
- 6
Psychologiczne kryteria kwalifikacji
prawnej czynu zabronionego
Motywacja jako kryterium kwalifikacyjne czynu:
”Stan silnego wzburzenia” – afekt fizjologiczny
– art. 148 par. 4.kk.
działanie „w wyniku motywacji zasługującej na
szczególne potępienie”
- art. 148 par 2. kk.
Sprawy karne – przykłady
- 7
Procesy motywacyjne sprawcy czynu
zabronionego a definicyjne elementy
struktury przestępstwa
Rozpatrując pięć elementów struktury przestępstwa:
czyn
bezprawność
karalność
karygodność
zawinienie
można założyć, iż możliwe będą takie układy sytuacyjne, w
których określone konfiguracje procesów motywacyjnych
wykluczą możliwość pociągnięcia sprawcy do
odpowiedzialności karnej z powodu wyłączenia któregoś z
elementów struktury przestępstwa
(Marcinkiewicz, 2007).
Psychologia śledcza
Przedmiot i zakres badań:
psychologiczne zasady prowadzenia dochodzenia lub
śledztwa – tj. problemy związane z podejmowaniem decyzji,
uzyskiwaniem informacji od osób podejrzanych i świadków,
stosowaniem określonych strategii śledczych,
wiedza o zachowaniach przestępczych - teorie wyjaśniające
związek osobowością a popełnionym czynem,
metodologia zbierania i analizy danych odnoszących się do
określonego przestępstwa - najczęściej stosowaną formą jest
profilowanie
Profilowanie - dochodzenie do krótkiej, dynamicznej
charakterystyki zwięźle ujmującej najważniejsze cechy nieznanego
sprawcy oraz przejawy jego zachowań
Canter 1993, 1994, Edelbacher 1993, Ressler 1995,
1997
Psychologia zeznań
- 1
Jest jednym z ważniejszych obszarów praktyki i
badań w psychologii sądowej.
Psychologiczna ocena zeznań
Art. 192 par. 2 kpk stanowi, że jeżeli istnieje wątpliwość co do
stanu psychicznego świadka, jego stanu rozwoju umysłowego,
zdolności postrzegania lub odtwarzania przez niego
postrzeżeń, sąd lub prokurator może zarządzić przesłuchanie
świadka z udziałem biegłego lekarza lub biegłego psychologa
Biegły może przeprowadzić badania psychologiczne i wydać
opinię. Jej przedmiotem nie jest jednak wiarygodność lecz
pewne psychologiczne właściwości świadka w
kontekście zeznań o określonej treści i formie.
Psychologia zeznań
- 2
Rozwój badań eksperymentalnych nt. pamięci, przyczynił się do opracowania
w latach 80-tych XX wieku nowych strategii przesłuchania. Najbardziej
znaną i zbadaną jest przesłuchanie poznawcze
(Geiselman i Fisher).
Metoda
uwzględnia:
prawidłowości procesów poznawczych świadka
społeczny kontekst przesłuchania
pozwala na bardziej efektywne odpamiętanie okoliczności zdarzenia.
Specyfika zeznań świadków, ofiar przestępstw – ustalano nowe
regulacje prawne dotyczące zasad i warunków przesłuchania świadków,
np.program ochrony dzieci - ofiar przestępstw, zwłaszcza przemocy
seksualnej, występujących w roli świadków. Program ma chronić przed
rewiktimizacją poprzez:
ograniczenie liczby przesłuchań,
możliwość wykorzystania w sądzie zarejestrowanego przesłuchania
przeprowadzonego z udziałem biegłego psychologa,
przygotowanie dziecka do składania zeznań
ustanowienia rzecznika dziecka.
Wprowadzanie tych rozwiązań do praktyki jest w różnym stopniu
zaawansowane w różnych krajach i napotyka na trudności.
Psychologia wyjaśnień
Przedmiot:
problemy związane z uzyskiwaniem wyjaśnień od
podejrzanych i oskarżonych,
przyznanie się do winy,
mechanizmy fałszywych samooskarżeń.
krytyczna ocena strategii przesłuchań zmierzających do
uzyskania przyznania się do winy - stosowanie przez policję
kontrowersyjnych, z punktu widzenia etyki metod jak groźby,
presja czy podstęp
(Gudjonsson, 1998, Vrij, 1998)
pomoc w opracowaniu wskazówek dotyczących zarówno
skutecznego przesłuchania jak oceny składanych przez
podejrzanych wyjaśnień. Istotne są tu takie problemy
psychologiczne jak:
wskaźniki kłamstwa
motywy składanych wyjaśnień
Zasady obowiązujące biegłych:
ścisłe przestrzeganie roli biegłego
opinia nie może naruszać praw podejrzanych i oskarżonych
Sprawy dotyczące
nieletnich
Przedmiot:
diagnoza asocjalności – stopnia demoralizacji
prognoza kryminologiczna (czynniki ryzyka)
proponowanie adekwatnych środków wychowawczo-
poprawczych
Opiniowanie psychologiczne w sprawach nieletnich
odpowiadających na zasadach ogólnych - art. 10 par. 2 kk.
stwarza możliwość odpowiedzialności nieletniego na zasadach
ogólnych gdy:
ukończył 15 lat
dopuścił się wymienionych w kk poważnych przestępstw
przemawiają za tym okoliczności sprawy, stopień rozwoju
sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste
poprzednio stosowane środki wychowawczo-poprawcze okazały się
bezskuteczne.
Prognoza psychologiczna
-pomiar czynników ryzyka
- 1
Postęp badań badań nad szacowaniem ryzyka u
dorosłych pacjentów psychiatrycznych. Uzyskiwane wyniki
usiłowano przenosić na nieletnich i dorosłych sprawców
przestępstw.
Dotychczas stosowany model przewidywania oparty był na
założeniu, iż zagrożenie (ryzyko) związane jest z
właściwościami osobniczymi, a zatem jest statyczne i
nie podlega zmianom.
W tradycyjnym ujęciu ocena zagrożenia miała charakter
czysto kliniczny i nieustrukturowany. Do zadań
oceniającego należało ustalenie czy dana osoba jest
„niebezpieczna” (na podstawie historii życia, danych
środowiskowych
i klinicznych).
Prognoza psychologiczna
-pomiar czynników ryzyka
- 2
Współczesne koncepcje - ryzyko jako zespół czynników
zewnętrznych i wewnętrznych. Stworzono konstrukt ryzyka
(zagrożenia) charakteryzujący się trzema cechami:
Kontekstualnością - ryzyko wystąpienia w przyszłości
zachowań związanych z użyciem przemocy jest w wysokim
stopniu zależne od sytuacji i okoliczności,
Dynamiką - tzn. że podlega zmianom
Nasileniem - co oznacza, że ryzyko rozpatruje się na
continuum.
Zadaniem oceniającego jest określenie natury i stopnia
ryzyka wystąpienia pewnego rodzaju zachowań u
osób o określonych właściwościach, w
przewidywanych warunkach i kontekście. Służą do tego
specjalne narzędzia takie jak np. SAVRY, HCR-20, SVR-20.
Jak poprawić poziom
opiniowania sądowo-
psychologicznego?
Respektowanie standardów metodologicznych obowiązujące
w psychologii sądowej.
Doskonalenie i rozwijanie zasad diagnostycznych i
opiniodawczych.
Instytucjonalizacja działań ekspertowskich i opiniodawczych,
umożliwiająca merytoryczną kontrolę biegłych i ich opinii.
Rekomendacja biegłych – inicjatywa PTP
Sytuacja nie ulegnie poprawie tak długo, jak długo wymiar
sprawiedliwości nie podejmie konkretnych działań
uwzględniających potrzebę rzetelnego i trafnego rozstrzygania
problemów związanych z wykorzystaniem psychologii w prawie
karnym i cywilnym oraz kwalifikacji i kompetencji
powoływanych w sprawach biegłych.
Czy psychologia sądowa przyczynia
się do ogólnego rozwoju psychologii
?
Istnieje na to wiele dowodów i przykładów, np:
Konceptualizacja i operacjonalizacja konstruktu
psychopatii (Hare)
Nowe zasady szacowania ryzyka przemocy
Badania nad sugestywnością - sugestybilności
Gudjonssona
Badanie kompetencji wychowawczych
Miejsce psychologii
wśród nauk sądowych
Psychologia sądowa jest typową „pomostową” nauką
sądową. Podobnie jak medycyna sądowa, psychiatria czy
kryminalistyka swoje doświadczenia i osiągnięcia
adaptuje na rzecz nauk prawnych, w celu umożliwienia
realizacji celów wymiaru sprawiedliwość.
Ma interdyscyplinarny charakter, a jej rozwój zależy od
rozwijania i doskonalenia metod i procedur
badawczych.
Motywacja jako
przedmiot sądowej
diagnozy
psychologicznej
Okoliczności uzasadniające potrzebę i zasadność
diagnozy procesów motywacyjnych sprawców
czynów zabronionych:
1.
Pytanie o tzw. psychologiczne kryteria
niepoczytalności to pytanie o wybrane
właściwości procesów motywacyjnych
dotyczące przede wszystkim stopnia
samokontroli działania sprawcy
2.
Motywacja rozumiana jako względnie stała
tendencja realizowania celów i wartości jest
ważną przesłanką prognostyczną
uzasadniająca np. stosowanie środków
zabezpieczających
Okoliczności uzasadniające potrzebę i zasadność diagnozy
procesów motywacyjnych sprawców czynów zabronionych:
3.
Istnieją sytuacje, w których prawna
kwalifikacja czynu uwzględnia występowanie
określonych kategorii psychologicznych w
tym motywacji (np. „stan silnego
wzburzenia”, „motywacja zasługująca na
szczególne potępienie” )
4.
Psychologia śledcza, w tym zwłaszcza
profilowanie, wymaga dobrej znajomości
wiedzy o procesach motywacyjnych sprawcy
Trudności i przeszkody metodologiczne w badaniach
procesów motywacyjnych sprawców przestępstw
Brak jednej powszechnie przyjętej i
uznanej koncepcji motywacji
Brak szerszych badań nad motywacją
zachowań patologicznych
Specyfika psychologicznej diagnozy
retrospektywnej
Prawne rozumienie motywacji nie zawsze
pokrywa się z rozumieniem
psychologicznym
Podstawowe definicje
1.
Motywacja - względnie stała tendencja człowieka
do realizowania określonych celów, zadań
życiowych, wartości. Jest przejawem i efektem
pełnienia przez osobowość jej podstawowych,
regulacyjnych czynności (Obuchowski, Reykowski).
2.
Proces motywacyjny - proces wywierający
pobudzający wpływ na działanie.
3.
Motywy - wewnętrzne czynniki inspirujące
ukierunkowujące i integrujące zachowanie
człowieka. Są to: uczucia, potrzeby, poziom
aspiracji, normy postępowania.
Podstawowe definicje
Motywy działania, a nawet cały
proces motywacyjny mogą być przez
człowieka nie uświadamiane.
Zachowanie człowieka bywa
najczęściej polimotywacyjne, jest
więc wynikiem działania kilku
motywów.
Podstawowe właściwości
procesu motywacyjnego
1. Kierunek - orientacja na określony cel, przejawia
się w dążeniu, jeśli cel oceniany dodatnio lub w
postaci unikania, jeśli cel jest oceniany ujemnie.
2. Natężenie - można scharakteryzować za
pomocą 3 parametrów:
siła - zdolność do wyłączenia innych motywów
wielkość - zakres lub ilość czynności potrzebnych
do zaspokojenia motywu.
intensywność - ilość energii potrzebnej do
osiągnięcia danego celu.
Podstawowe właściwości
procesu motywacyjnego
Istnieje możliwość występowania zachowania
o trudnym, a nawet niemożliwym do
określenia kierunku, a w konsekwencji również
celu.
W takich przypadkach mówi się o motywacji
patologicznej, niezrozumiałej.
Ogólne tło motywacyjne - czynniki
osobowościowo -biologiczne i sytuacyjne,
które miały istotny wpływ na zachowanie
sprawcy w momencie popełniania czynu.
Diagnozowanie motywacji kryminalnej
-
schemat
Sprawca w sytuacji kryminogennej
Osobowościowe tło
motywacyjne
Sytuacyjne tło
motywacyjne
Formalne cechy procesu
Formalne cechy procesu
motywacyjnego:
motywacyjnego:
Kierunek
Kierunek
Natężenie
Natężenie
Poziom regulacji czynności
Poziom regulacji czynności
Stopień samokontroli
Stopień samokontroli
Motywy działania:
Motywy działania:
Uczucia
Uczucia
Potrzeby
Potrzeby
Poziom aspiracji
Poziom aspiracji
Normy postępowania
Normy postępowania
itd.
itd.
Motyw bezpośredni
Motyw bezpośredni
CZYN PRZESTĘPNY
Biopsychiczne przesłanki
procesu motywacyjnego
Zmienne związane z osobowością sprawcy;
stałe sposoby jego reagowania, przeżywania
czy też oceniania i spostrzegania otoczenia i
siebie.
Z badań wynika, że najważniejsze z nich to:
-
labilność i nadpobudliwość emocjonalna (często u
podłoża zachowań agresywnych)
- skłonność do kumulowania napięcia emocjonalnego
(u introwertyków)
- niedojrzałość - utożsamiana z brakiem pełnej
kontroli procesów poznawczych nad emocjonalnymi
Biopsychiczne przesłanki
procesu motywacyjnego
- agresywność - traktowana jako względnie stała cecha
osobowości
- egocentryzm
- negatywne a nawet wrogie postawy wobec otoczenia
- system wartości
- mała odporność na stres czy frustrację
- zaburzenia procesów poznawczych w postaci;
- obniżenia zdolności planowania i przewidywania,
- sztywności spostrzegania
- obniżonego krytycyzmu oraz zaburzeń koncentracji uwagi i
pamięci
- niektóre objawy psychopatologiczne: omamy, urojenia,
halucynacje
Biopsychiczne przesłanki
procesu motywacyjnego
Diagnoza osobowości obejmuje:
cechy temperamentalne
emocje
potrzeby
postawy,
oczekiwania,
dążenia,
poziom sprawności i strukturę procesów poznawczych,
mechanizmy obronne,
konflikty emocjonalne,
obraz własnej osoby i otaczającego świata.
Sytuacyjne przesłanki
procesu motywacyjnego
Czynniki sytuacyjne mogą mieć charakter
sytuacji ciągłej lub bezpośrednio poprzedzać
czyn przestępczy. Najbardziej typowe sytuacje
trudne i kryminogenne (Nęcka):
deprywacja ważnych potrzeb biologicznych i psychologicznych,
przeciążenie
sytuacja bolesna
konflikt motywacyjny
zagrożenie
utrudnienie czynności
sytuacje nowe, nie znane, w których zawodzą wypróbowane
działania
Sytuacyjne przesłanki
procesu motywacyjnego
W przypadku przestępców najczęściej
występuje splot czynników.
Dla prawidłowej oceny sądowo-
psychologicznej istotne jest rozważenie
czy i w jaki sposób możliwe było
racjonalne przezwyciężenie problemów.
Ważne : mechanizmy działania w
grupie.
System struktur
regulacyjnych
Model przydatny dla celów diagnozy procesów
motywacyjnych w psychologii sadowej
Dwa podstawowe poziomy regulacji:
- poziom popędowo-emocjonalny
- poziom struktur poznawczych
Dynamika zachowania jest określana przez relacje
między tymi dwoma poziomami.
Takie założenie odpowiada konstrukcjom prawa
karnego, które rozpatrują czyn przestępczy jako
przejaw zaburzonej równowagi pomiędzy rozumem a
emocjami człowieka.
System struktur
regulacyjnych
Model przydatny dla celów diagnozy procesów
motywacyjnych w psychologii sadowej
Dwa podstawowe poziomy regulacji:
- poziom popędowo-emocjonalny
- poziom struktur poznawczych
Dynamika zachowania jest określana przez relacje
między tymi dwoma poziomami.
Takie założenie odpowiada konstrukcjom prawa
karnego, które rozpatrują czyn przestępczy jako
przejaw zaburzonej równowagi pomiędzy rozumem a
emocjami człowieka.
Mechanizmy samokontroli
Brak lub ograniczenie samokontroli
1. Niezdolność do panowania nad impulsami, które powstają
na skutek:
pobudzenia mechanizmów popędowo-emocjonalnych (np.
niezaspokojone potrzeby),
gwałtownych emocji wywołanych przez stres (np. strach,
wściekłość)
uczuć (np. tęsknota, zazdrość)
2. Niedostosowanie podejmowanych działań do obiektywnych
okoliczności (przyczyną mogą być zniekształcenia czynności
umysłowych przez czynniki emocjonalno-motywacyjne).
Przykład: selektywność spostrzegania - niespostrzeganie tego co
sprzeczne z emocjami albo tendencyjne zniekształcanie rzeczywistości.
Mechanizmy samokontroli
Mechanizmy samokontroli u przestępców:
niewykształcone (niedojrzała osobowość)
samokontrola zaburzona wskutek bardzo
silnego stresu, czynności sterowane na poziomie
emocjonalno-popędowym.
pod wpływem silnego stresu, schorzeń psychicznych
lub neurologicznych - powrót do zachowań
wcześniejszych - regresja.
zależność pomiędzy poziomem regulacji przestępnych
zachowań agresywnych a emocjonalną bądź
instrumentalną wartością agresji
Mechanizmy samokontroli
Uwarunkowania efektywnej samokontroli:
1. Stopień dojrzałości mechanizmów popędowo-
emocjonalnych (zdolność do modulowania reakcji
emocjonalnych, tolerancja na zwłokę)
2. Spójność i równowaga struktur poznawczych -
zgodność pomiędzy „ja” rzeczywistym i „ja” idealnym,
zdolność do adekwatnego spostrzegania
rzeczywistości, odpowiedni do możliwości poziom
aspiracji
3. Wewnętrzna lokalizacja mechanizmów samokontroli
(bezpośredni efekt interioryzacji norm i zasad).