Czynności Prawne
Czyli jak nasza wola może
zmieniać rzeczywistość
prawną wokół nas
Czynności Prawne
Czyli jak nasza wola może
zmieniać rzeczywistość
prawną wokół nas
Czynności prawne wśród
innych zdarzeń w świecie
Zdarzenia nie wywołujące skutków prawnych
W tym niezależne od woli człowieka np. opady deszczu, śniegu
Zdarzenia prawne: zdarzenia mające skutki prawne
W tym zdarzenia niezależne od woli ludzkiej, np. upływ czasu
Działania prawne: działania zależne od ludzkiej woli
W tym działania niedozwolone np. kradzież rzeczy
Czynności prawne
Wymagające istnienia jednego lub większej liczby oświadczeń
woli np. testament, kupno-sprzedaż
Czynności prawne wśród
innych zdarzeń w świecie
Zdarzen
ia
Zdarzenia prawne
Działania
prawne
Czynności prawne
Czyny niedozwolone
Czynność prawna
Uwaga !!!
Ogólna teoria czynności prawnych
to twór pandektystyki
Definicja
Oświadczenie woli zmierzające do
(1) powstania, (2) zmiany lub (3)
ustania istniejących lub mających
powstać stosunków prawnych
Warunki skuteczności czynności
prawnej
Zgodność z prawem
Zgodność z dobrymi obyczajami
Czynności prawne niezgodne z przepisami prawa
(contra legem np. wyzwolenie niewolników poza
przewidziany prawem limit) oraz niemoralne (contra
bonos mores np. zobowiązanie się do zabicia kogoś,
do powołania drugiej osoby spadkobiercą) nie
wywoływały skutków prawnych
Papinian D. 2.14.38:
Ius publicum privatorum pactis mutari non potest
–
„Prawo publiczne nie może być zmieniane
umowami osób prywatnych”
Obejście prawa
Czynność wykonana w celu obejścia ustawy jest
nieważna
Paulus D.1.3.29:
Sprzecznie z ustawą postępuje ten, kto czyni coś czego
ustawa zabrania, omija ją zaś ten, kto zachowując
literalnie rozumienie słów ustawy obchodzi jej
postanowienia.
G.1.46:
[…] bo też jeśliby wolność była dana testamentem
niewolnikom wymienionym przez wpisanie imion w obwód
koła, to ponieważ nie można znaleźć żadnej kolejności
wyzwolenia, żaden z nich nie będzie wolny, ponieważ
ustawa Fufia Caninia unieważnia to co by dokonano w celu
jej obejścia. Są też osobne uchwały senatu, którymi
unieważnia się to wszystko co zostało wymyślone dla
obejścia tej ustawy
Podziały czynności
prawnych
JEDNOSTRONNE – DWUSTRONNE
Jaka jest wymagana do istnienia czynności
ilość oświadczeń woli
Jednostronne: testament
Dwustronne: umowy
kupno-sprzedaż (emptio-venditio)
stypulacja
(
UWAGA !!!
Czynność dwustronna, choć tylko
jednostronnie zobowiązująca)
pożyczka (mutuum) j.w.
Podziały czynności
prawnych
INTER VIVOS („między żyjącymi”) –
MORTIS CAUSA („na wypadek śmierci”)
Odróżniane od siebie ze względu na moment w
którym wywołują skutki prawne
Inter vivos – skutek czynności następuje za życia
stron np. kupno-sprzedaż, pożyczka, najem
Mortis causa – skutek czynności następuje po
śmierci składającego oświadczenie np.
testament, zapis
Podziały czynności
prawnych
ODPŁATNE - NIEODPŁATNE
Czy strona umowy otrzymuje ekwiwalent
(korzyść majątkową) za swoje świadczenie?
Odpłatne
np. kupno-sprzedaż, najem
Nieodpłatne:
Darowizna (donatio)
Użyczenie (commodatum)
Pożyczka (mutuum)
Depozyt (depositum)
Zlecenie (mandatum)
Podziały czynności
prawnych
FORMALNE - NIEFORMALNE
Forma jako przesłanka ważności czynności prawnej
Formalne: zachowanie formy oświadczenia woli
decyduje o skuteczności czynności prawnej
Przykłady: stipulatio, mancipatio, in iure cessio
Forma gwarantuje dowód zawarcia czynności prawnej oraz
pewność co do jej treści
Nieformalne: oświadczenie woli dla swej
skuteczności może być dokonane w dowolnej
formie
Kontrakty konsensualne np. kupno-sprzedaż, najem
Podziały czynności
prawnych
ROZPORZĄDZAJĄCE - ZOBOWIĄZUJĄCE
Rozporządzające:
Dokonują bezpośredniej zmiany w majątku osoby
dokonującej czynności prawnej np. przeniesienie prawa
własności, ustanowienie służebności, zrzeczenie się
wierzytelności
Zobowiązujące:
Nie zmieniają bezpośrednio stanu majątku, lecz tworzą
zobowiązanie do późniejszego dokonania
czynności rozporządzającej np. kupno-sprzedaż,
zlecenie, najem
Podziały czynności prawnych
KAUZALNE - ABSTRAKCYJNE
Czynność kauzalna (przyczynowa):
Skuteczność czynności zależy od istnienia
zewnętrznej przyczyny (causa) w postaci
typowego gospodarczego celu świadczenia
np. traditio – nieformalne przeniesienie własności
Czynność abstrakcyjna (oderwana):
Skuteczność czynności zależy tylko od spełnienia
jej formy - niezależna od causa np. stypulacja
(w prawie rzymskim wszystkie czynności abstrakcyjne
miały charakter formalny)
Podziały czynności prawnych
KAUZALNE - ABSTRAKCYJNE
Causa obligandi vel acquirendi – dokonujący
przysporzenia działa w celu uzyskania wzajemnego
zobowiązania od osoby z którą zawiera umowę (np.
zobowiązuje się do wynajęcia mieszkania, aby druga strona
zobowiązała się płacić czynsz)
Causa solvendi – dokonujący przysporzenia działa w celu
zwolnienia się z istniejącego już wcześniej zobowiązania (np.
sprzedawca przenosi na kupującego przez traditio własność
rzeczy do czego zobowiązał się na podstawie umowy)
Causa donandi – dokonujący przysporzenia zmierza
świadomie do bezpłatnego zwiększenia majątku innego
podmiotu (np. obdarowuje kogoś naszyjnikiem z pereł)
UWAGA!!!
Kauzalne są tylko czynności prawne przysparzające
(np. zrzeczenie się własności nie może być rozpatrywane,
jako czynność kauzalna bądź abstrakcyjna)
Podziały czynności prawnych
CZYNNOŚCI PRAWNE FIDUCJARNE
Oparte na fides – zaufaniu stron
Przeniesienie własności na druga stronę przy
jednoczesnym zastrzeżeniu (nuncupatio), że
druga strona będzie z nią postępowała w
sposób określony przez strony
Np. fiducia cum creditore contracta – przenoszę na drugą
osobę własność rzeczy jako zabezpieczenie pożyczki, ale
ta osoba ma mi ją zwrócić z powrotem po jej całkowitej
spłacie
Elementy czynności
prawnej
Essentialia negotii
Elementy przedmiotowo istotne
Bez nich dana czynność prawna nie mogłaby dojść do skutku i
być zakwalifikowana jako czynność prawna danego typu np.
ustalenie ceny i towaru przy sprzedaży, ustanowienie dziedzica
w testamencie.
UWAGA: Określenie stron nie jest essentialia negotii czynności
Naturalia negotii
Elementy dorozumiane (przedmiotowo nieistotne)
Nawet bez ich istnienia czynność prawna dochodzi do skutku.
Uzupełniają one z mocy prawa treść czynności prawnej oraz
mogą (zazwyczaj) być wyłączone wolą stron np.
odpowiedzialność za wady fizyczne i prawne towaru w umowie
kupna-sprzedaży.
Accidentalia negotii
Elementy dodatkowe (podmiotowo istotne)
Mogą uzupełniać treść czynności prawnej na mocy woli stron np.
warunek, termin, polecenie.
Warunek
Zdarzenie przyszłe i niepewne
Od którego uzależnia się powstanie
lub ustanie skutku czynności prawnej
ZNAĆ !!!
Zawieszający
(początkowy – powstanie
skutków czynności prawnej)
Rozwiązujący
(końcowy – ustanie skutków
czynności prawnej)
Warunek
Wyróżniamy następujące rodzaje warunków
w zależności od wpływu woli strony na ich
ziszczenie się:
Potestatywny (np. jeśli się nie ożenisz)
Kazualny (np. jeśli spadnie śnieg w listopadzie)
[nie mylić z czynnością prawną kauzalną !!!]
Mieszany (np. jeśli się ożenisz)
Iulian D 35.1.24
„Uznaje się w prawie cywilnym, że jeśli ten w czyim interesie
leży niespełnienie się warunku , przeszkodził w jego
spełnieniu, to uznaje się jakby warunek został spełniony […]”
Warunek
Uwaga na potestatywny charakter
warunku:
Warunek jest potestatywny, jeśli jego
spełnienie zależne jest w całości od woli
osoby, która jest uprawniona do uzyskania
bądź utraty korzyści z takiej czynności:
Np. „Luciuszu wydaj mojemu synowi Markowi 1000
sestercji, jeśli nauczy się jeździć konno” – warunek
zawieszający potestatywny (to czy Marek, jako
beneficjent czynności, nauczy się jeździć konno
zależne jest wyłącznie od jego woli, a nie od woli
Luciusza, który ma w wypadku spełnienia się
warunku wydać Markowi korzyść)
Zawarcie małżeństwa jako
warunek
To, jaki charakter ma warunek "zawarcia małżeństwa" jest
zależny od tego, jak taki warunek jest skonstruowany:
Warunek „jeśli NIE wyjdziesz za mąż” (lub alternatywnie „NIE
ożenisz się”) traktujemy jako warunek potestatywny.
Fakt, że ktoś powstrzyma się od wyjścia za mąż (ożenienia
się), jest bowiem zależny tylko od jej/jego woli (co wynika z
affectio maritalis)
Warunek „jeśli wyjdziesz za mąż” (lub alternatywnie „ożenisz
się”) traktujemy jako warunek mieszany.
To bowiem, czy ktoś zawrze małżeństwo, jest zależne nie
tylko od jego woli, ale też od woli drugiej strony (przyszłego
małżonka). Jest to zarazem niezależne od tego, czy
wskażemy w warunku drugą osobę, za którą dany podmiot
ma wyjść za mąż (np. tak samo warunkiem mieszanym
będzie warunek treści: „jeśli się ożenisz”, jak warunek: „jeśli
ożenisz się z Liwią lub Eurydyką lub Teofilą” lub „jeśli ożenisz
się z Liwią”.
Zawarcie małżeństwa jako
warunek
Warunek kazualny będzie istnieć wówczas,
jeżeli skuteczność czynności prawnej będzie
zależna od zawarcia małżeństwa przez osobę
trzecią.
Jeżeli więc warunek skonstruowany będzie
następująco: „otrzymasz, 100 jeśli Liwiusz się
ożeni” albo „otrzymasz, 100 jeśli Liwiusz się nie
ożeni” zawsze będzie to warunek kazualny, gdyż
z góry założyć można, że jest to niezależne od
naszej woli, ale od woli Liwiusza.
[Zazwyczaj ten rodzaj warunku dotyczy emancypowanego
syna, aby pokazać wyraźnie, że nie mamy wpływu na jego
decyzję, co do zawarcia małżeństwa i warunek tej treści jest
warunkiem kazualnym (np. „dostaniesz 300, jeśli Twój
emancypowany syn się ożeni”)].
Warunek
Wyróżniamy następujące rodzaje
warunków w zależności od uzależnienia
warunku od wystąpienia bądź nie
określonego zdarzenia prawnego:
Dodatni – skuteczność czynności uzależniona
jest od nastąpienia określonego zdarzenia
prawnego (np. jeśli spadnie śnieg w marcu)
Ujemny – skuteczność czynności uzależniona
jest od nienastąpienia określonego zdarzenia
prawnego (np. jeśli nie spadnie śnieg w marcu)
Warunek
Niedopuszczalne było zastrzeżenie warunku:
Niemożliwego do spełnienia
Sprzecznego z prawem
Sprzecznego z dobrymi obyczajami
Takiego, który już się wydarzył o czym strony wiedziały
W actus legitimus (czynnościach solennych – np.
emancipatio, acceptilatio, cretio, in iure cessio)
Termin
Zdarzenie przyszłe pewne
ZNAĆ
Zawieszający (dies a quo - początkowy)
Rozwiązujący (dies ad quem - końcowy)
Ponieważ termin musi nastąpić (jest zdarzeniem
pewnym) nie jest zależny od woli człowieka
ZNAĆ !!! ZNAĆ !!! ZNAĆ !!! ZNAĆ !!!
ZNAĆ !!!
Nie można więc mówić o terminie potestatywnym,
kazualnym lub mieszanym
Jak odróżnić termin od
warunku?
Termin:
Zdarzenie typowe, zawsze
występujące w normalnym
biegu spraw
Data
Wszelkie zjawiska
atmosferyczne
Powtarzające się klęski
żywiołowe (wylew Nilu,
wybuch Wezuwiusza)
Urodzenie przez kobietę w
ciąży
Śmierć
Zdarzenia typowe dla
ustroju rzymskiego (np.
zmiana na urzędzie
konsula)
Warunek:
Zdarzenie nietypowe
Zjawisko atmosferyczne,
które ma nastąpić w
jakimś wyznaczonym
czasie
Zasięg klęsk żywiołowych
Urodzenie dziecka
określonej płci
Śmierć w określonym
czasie lub w określony
sposób
Wybór konkretnej osoby
na jakieś stanowisko
Polecenie
Polecenie (modus) – nakaz określonego działania
lub zaniechania (np. po mojej śmierci masz dbać o
mój grób)
Dodawane przy czynnościach prawnych
nieodpłatnych (testament, darowizna,
wyzwolenie)
Jak odróżnić do warunku:
Czynność prawna była od początku ważna i skuteczna
natomiast osoba obciążona poleceniem była zobowiązana
do określonego działania lub zaniechania („warunek
zawieszający zawiesza, lecz nie zobowiązuje, polecenie
zobowiązuje lecz nie zawiesza”). Niewypełnienie polecenia
nie powodowało nieważności lub nieskuteczności umowy. W
okresie późniejszym można było zmusić obciążonego w
pewnych sytuacjach do wypełnienia polecenia