Prawo cywilne
Podmioty stosunków
cywilnoprawnych
dr hab. Paweł Podrecki
Prawo cywilne
Podmioty stosunków
cywilnoprawnych
dr hab. Paweł Podrecki
Prawo cywilne
GŁÓWNE ZAGADNIENIA
Osoby fizyczne
Zdolność prawna
Zdolność do czynności prawnych
Osoby prawne
Prawo cywilne
.
Prawo cywilne
OSOBY FIZYCZNE
Art. 8. § 1 K.c.
Każdy człowiek od chwili urodzenia ma
zdolność prawną.
Prawo cywilne
.
Prawo cywilne
Zdolność prawna a podmiotowość prawna
Zdolność prawna
Możność bycia podmiotem praw i obowiązków w
zakresie prawa cywilnego.
Zdolność prawna to kategoria normatywna o
charakterze czysto funkcjonalnym. Ustawodawca
nadaje ją określonym podmiotom prawa spełniającym
przyjęte przez niego kryteria w celu umożliwienia im
występowania w obrocie cywilnoprawnym.
Podmiotowość
przysługuje każdemu człowiekowi, bez
względu na jej stan czy stopień rozwoju osobowości.
Uznanie podmiotowości jest wynikiem ochrony życia,
jaką zapewnia art. 38 Konstytucji RP
Prawo cywilne
Zdolność prawna jest
podstawą równorzędności
(równości) podmiotów uczestniczących w obrocie
ograniczenia ustawowe albo w drodze indywidualnych
decyzji
w
stosunku
do
konkretnych
praw
poszczególnych osób nie wpływają na ich zdolność
prawną
Zdolność sądowa
zdolność do bycia podmiotem procesu cywilnego
Art. 64 § 1 k.p.c. każda osoba fizyczna ma zdolność
występowania w procesie jako strona
Prawo cywilne
Art. 9 K.c.
W razie urodzenia się dziecka domniemywa się, że
przyszło ono na świat żywe.
Prawo cywilne
Nasciturus
Nasciturus jest człowiekiem i podlega takiej samej
ochronie, jak każdy inny człowiek.
Dyskusja na temat ochrony prawnej życia ludzkiego
Ustawa z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu
rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach
dopuszczalności przerywania ciąży (Dz. U. Nr 17, poz.
78 z późn. zm.)
Art.8 § 2 K.c, który brzmiał: "Zdolność prawną ma
również
dziecko
poczęte;
jednakże
prawa
i
zobowiązania
majątkowe
uzyskuje
ono
pod
warunkiem, że urodzi się żywe"
Prawo cywilne
Czy, dziecko, które urodziło się dwa dni po śmierci
swego ojca, będzie po nim dziedziczyć ?
nasciturus pro iam nato habetur, quotiens de
commodis eius agitur
Art. 446
1
k.c. - każdy człowiek ma prawo żądania
naprawienia szkód doznanych przed urodzeniem;
Art. 927 § 2 k.c. - zdolność dziedziczenia dziecku
poczętemu w chwili otwarcia spadku, jeżeli urodzi się
żywe;
art. 75 k.r.o. ustawodawca przyznał możliwość
uznania dziecka poczętego i nieurodzonego.
Prawo cywilne
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 maja
1997 r., (K 26/96, OTK 1997, nr 2, poz. 19.)
(skreślenie art. 8 § 2 k.c.)
"Zdolność prawna, o której mówią przepisy kodeksu
cywilnego, ma charakter czysto funkcjonalny i odnosi
się wyłącznie do instytucji prawa cywilnego. W
szczególności nie można utożsamiać zdolności
prawnej określonej w art. 8 z podmiotowością prawną
w całym systemie prawa. Podmiotowość prawna
przynależna jest każdemu człowiekowi. Zdolność
prawna w zakresie prawa cywilnego może być
natomiast uzależniona od etapu rozwoju życia
ludzkiego".
Prawo cywilne
Zdolność do czynności prawnych
zdolność dokonywania we własnym imieniu czynności
prawnych
zdolność do działania z zamiarem wywołania
określonych skutków prawnych
zdolność do tego, aby własnym działaniem nabywać
prawa oraz zaciągać zobowiązania
możliwość nabywania praw i obowiązków przez
samodzielne składanie oświadczeń woli
kwalifikacja osoby do dokonywania swoistych działań
konwencjonalnych, jakimi są czynności prawne
Prawo cywilne
Zdolność do czynności prawnych
Osoba fizyczna, która ma pełną zdolność do czynności
prawnych, może dokonywać wszelkich czynności o
charakterze
cywilnoprawnym
w
granicach
przysługującej jej zdolności prawnej zarówno we
własnym imieniu, jak i na rzecz innej osoby - jako
pełnomocnik lub przedstawiciel ustawowy
Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z
chwilą uzyskania pełnoletności - Art. 11 k.c.
Prawo cywilne
Pełnoletność
Art. 10. § 1 k.c. Pełnoletnim jest, kto ukończył lat
osiemnaście.
§ 2. Przez zawarcie małżeństwa małoletni uzyskuje
pełnoletność. Nie traci jej w razie unieważnienia
małżeństwa.
Unormowania
kodeksu
cywilnego
muszą
być
rozpatrywane
łącznie
z
odpowiednimi
postanowieniami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego
Wyjątkowo sąd opiekuńczy może z ważnych powodów
zezwolić kobiecie, która ukończyła lat 16, na
wstąpienie w związek małżeński, jeżeli z okoliczności
wynika, że zawarcie małżeństwa będzie zgodne z
dobrem założonej rodziny.
Prawo cywilne
Sytuacja prawna osoby nieposiadającej
zdolności do czynności prawnych
Osoba
nieposiadająca
zdolności
do
czynności
prawnych nie może samodzielnie występować w
obrocie cywilnoprawnym, czyli nie może własnym
działaniem nabywać praw oraz zaciągać zobowiązań.
Wszelkich czynności prawnych, w imieniu osoby
nieposiadającej zdolności do czynności prawnych,
może dokonywać jej
przedstawiciel ustawowy.
Przedstawiciel ustawowy dokonuje czynności w
imieniu tej osoby i z bezpośrednim dla niej skutkiem.
Przedstawicielami ustawowymi małoletniego są, co do
zasady, rodzice sprawujący władzę rodzicielską (art. 98
k.r.o.)
Prawo cywilne
Brak zdolności do czynności prawnych
Art. 12 K.c. Nie mają zdolności do czynności prawnych
osoby, które nie ukończyły lat trzynastu, oraz osoby
ubezwłasnowolnione całkowicie.
Skutki
braku
zdolności
do
czynności
prawnych
Art. 14. § 1. Czynność prawna dokonana przez osobę,
która nie ma zdolności do czynności prawnych, jest
nieważna.
Prawo cywilne
Skutki
braku
zdolności
do
czynności
prawnych – przypadki szczególne
Art. 14 § 2 k.c. przyznaje ograniczoną i warunkową
kompetencję do dokonywania określonych czynności
– nie jest to postać konwalidacji czynności prawnych i
nie obejmuje czynności jednostronnych
Art.14 § 2 k.c. Jednakże gdy osoba niezdolna do
czynności prawnych zawarła umowę należącą do
umów
powszechnie
zawieranych
w
drobnych
bieżących sprawach życia codziennego, umowa taka
staje się ważna z chwilą jej wykonania, chyba że
pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby
niezdolnej do czynności prawnych.
Prawo cywilne
Umowy zawierane w drobnych bieżących
sprawach życia codziennego
Umowa staje się ważna, jeżeli zostaną spełnione
kumulatywnie cztery przesłanki:
1.
osoba o ograniczonej zdolności do czynności
prawnych zawarła umowę,
2.
umowa ta należy do umów powszechnie zawieranych
w drobnych bieżących sprawach życia codziennego,
3.
umowa nie pociąga za sobą rażącego pokrzywdzenia
osoby
nieposiadającej
zdolności
do
czynności
prawnych
4.
została ona w całości wykonana.
Prawo cywilne
Ograniczona
zdolność
do
czynności
prawnych – Art.15 k.c.
małoletni, którzy ukończyli lat 13,
ubezwłasnowolnieni częściowo.
Art. 16. § 1. Osoba pełnoletnia może być
ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby
psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego
rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności
pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie
uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz
potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw.
§ 2. Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia
się kuratelę.
Prawo cywilne
Ubezwłasnowolnienie
Przesłankami ubezwłasnowolnienia całkowitego są:
1. wystąpienie u osoby, której wniosek dotyczy, choroby
psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub innego
rodzaju zaburzeń psychicznych,
2. niemożność kierowania swoim postępowaniem
Adekwatny związek pomiędzy przesłankami 1) i 2)
Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się
opiekuna. Zgodnie z odesłaniem zawartym w art. 175
k.r.o., do opieki nad ubezwłasnowolnionym całkowicie
stosuje się odpowiednio przepisy o opiece nad małoletnim
Z
Prawo cywilne
Ubezwłasnowolnienie częściowe - Art. 16. § 1
K.c.
Osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona
częściowo
z
powodu
choroby
psychicznej,
niedorozwoju
umysłowego
albo
innego
rodzaju
zaburzeń
psychicznych,
w
szczególności
pijaństwa
lub
narkomanii,
jeżeli
stan
tej
osoby
nie
uzasadnia
ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest
pomoc do prowadzenia jej spraw.
Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia
się kuratelę.
Prawo cywilne
Różnorodność pozycji prawnej osoby o ograniczonej
zdolności do czynności prawnych jest przyczyną
wyróżnienia trzech odrębnych sytuacji:
1.
braku
kompetencji
do
dokonywania
pewnych
kategorii czynności prawnych,
2.
systemu kontroli nad wykonaniem określonych
postaci czynności prawnych oraz
3.
pełnej kompetencji do dokonywania pozostałych
czynności prawnych
(Z. Radwański, Prawo cywilne...,).
Prawo cywilne
1.
Art. 17. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie
przewidzianych, do ważności czynności prawnej, przez
którą osoba ograniczona w zdolności do czynności
prawnych zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim
prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela
ustawowego.
2.
Art. 18. § 1. Ważność umowy, która została zawarta przez
osobę ograniczoną w zdolności do czynności prawnych bez
wymaganej zgody przedstawiciela ustawowego, zależy od
potwierdzenia umowy przez tego przedstawiciela.
3.
Art. 20. Osoba ograniczona w zdolności do czynności
prawnych może bez zgody przedstawiciela ustawowego
zawierać umowy należące do umów powszechnie
zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia
codziennego.
Prawo cywilne
Sposoby
udzielenia
przez
przedstawiciela
ustawowego zgody wymaganej dla ważności umowy
zawieranej przez osobę o ograniczonej zdolności do
czynności prawnych:
a)
zezwolenie na złożenie oświadczenia woli określonej treści
przez osobę o ograniczonej zdolności do czynności
prawnych, które w każdym czasie przed zawarciem umowy
może być odwołane;
b)
zgodę przedstawiciela ustawowego, która występuje
jednocześnie z dokonaniem czynności
c)
potwierdzenie, które ma miejsce już po zawarciu umowy.
Prawo cywilne
Zezwolenie sądu opiekuńczego na czynność dokonaną
przez
przedstawiciela
ustawowego
osoby
o
ograniczonej zdolności do czynności prawnych
rodzice dokonują czynności przekraczającej zakres
zwykłego zarządu majątkiem dziecka lub wyrażają zgodę
na dokonanie takiej czynności przez dziecko (art. 101 § 3
k.r.o.),
w razie decyzji podejmowanych przez opiekuna we
wszelkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub
majątku małoletniego (art. 156 k.r.o.)
oraz decyzji kuratora w tym samym zakresie (art. 178 § 2
k.r.o.).
Prawo cywilne
Art. 19. Jeżeli osoba ograniczona w zdolności do czynności
prawnych
dokonała
sama
jednostronnej
czynności
prawnej
, do której ustawa wymaga zgody przedstawiciela
ustawowego,
czynność jest nieważna.
Art. 21. Osoba ograniczona w zdolności do czynności
prawnych
może bez zgody przedstawiciela ustawowego
rozporządzać
swoim zarobkiem
, chyba że sąd opiekuńczy z
ważnych powodów inaczej postanowi.
Art.
22.
Jeżeli
przedstawiciel
ustawowy
osoby
ograniczonej w zdolności do czynności prawnych
oddał jej
określone przedmioty majątkowe do swobodnego użytku,
osoba ta
uzyskuje pełną zdolność w zakresie czynności
prawnych,
które tych przedmiotów dotyczą. Wyjątek
stanowią czynności prawne, do których dokonania nie
wystarcza
według
ustawy
zgoda
przedstawiciela
ustawowego.
Prawo cywilne
Konsument
Prawo cywilne
Konsument
Prawo cywilne
KONSUMENT - Art. 22
1
K.c.
Za konsumenta uważa się osobę fizyczną
dokonującą czynności prawnej niezwiązanej
bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą
lub zawodową
Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej.
Art. 2 u.s.d.g., do działalności gospodarczej zalicza
się, poza działalnością wytwórczą, budowlaną,
handlową, usługową i wydobywczą, także działalność
zawodową, jeśli jest wykonywana zarobkowo oraz w
sposób zorganizowany i ciągły.
Możliwe jest rozszerzenie definicji o osoby prawne,
nie zawierające umowy w celach bezpośrednio
związanych z działalnością gospodarczą (minimalna
harmonizacja europejska)
Prawo cywilne
KONSUMENT
Art. 22
1
posługuje się kryteriami:
podmiotowym (osoba fizyczna),
przedmiotowym
(dokonanie
czynności
prawnej)
funkcjonalnym
(brak
bezpośredniego
związku z działalnością gospodarczą lub
zawodową).
Prawo cywilne
Sprawa Dietzinger, C-45/96,
ETS
uzależnił
traktowanie
poręczyciela
jako
konsumenta od tego, by związku z działalnością
profesjonalną nie wykazywała ani sama czynność
poręczenia,
ani
czynność,
z
której
wynikał
zabezpieczony dług główny. Uzasadnieniem dla
wprowadzenia
takiego
podwójnego
testu
był
akcesoryjny charakter poręczenia.
wyrok ETS z dnia 23 marca 2000 r. w sprawie
Berliner Kindl Brauerei AG v. Andreas Siepert, C-
208/98, Zb. Orz. 2000, nr 3, s. I-1741).
Wyrok ETS z dnia 3 lipca 1997 r. w sprawie Francesco
Benincasa v. Dentalkit Srl, C-269/95, Zb. Orz. 1997,
nr 7, s. I-3767, Trybunał, odrzucił możliwość uznania
przyszłego przedsiębiorcy za konsumenta
Prawo cywilne
PRZEDSIĘBIORCA
Przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba
prawna oraz jednostka organizacyjna, o
której mowa w art. 33
1
§ 1, prowadząca we
własnym imieniu działalność gospodarczą
lub zawodową.
Pojęcie przedsiębiorcy odpowiada podmiotowemu
rozumieniu przedsiębiorstwa, opisanego od strony
przedmiotowej (przedmiotowo-funkcjonalnej) w art.
55
1
Prawo cywilne
Cechy przedsiębiorcy
podejmowanie
działalności
gospodarcze
lub
zawodowej,
działanie „we własnym imieniu”
zarobkowe
prowadzenie
działalności,
jej
zorganizowanie, ciągłość i zawodowy (profesjonalny)
charakter,
zarobkowe prowadzenie działalności odnosi się do
celu działalności podmiotu, a nie do rzeczywistego
osiągania zysku.
Prawo cywilne
Wyróżnia się podmioty prawa powołane:
for profit (dla
zysku), non profit (bez zysku) i not for profit (nie dla
zysku)
działalność
w
celu
osiągania
zysku
cechuje
przedsiębiorców
podmioty prawa non profit realizując cel swojego
funkcjonowania, nie dążą do osiągania zysku dla siebie,
np. prowadzące działalność charytatywną (nieodpłatną)
spółki kapitałowe, przeznaczające pozyskiwane środki
finansowe z zewnątrz w całości na działalność statutową
działalność "nie dla zysku" dotyczy podmiotów
niemających
na
celu
prowadzenia
działalności
gospodarczej, a jedynie się nią wspierających dla
osiągania celów, np. społecznych, jak w przypadku
stowarzyszeń i fundacji
Prawo cywilne
Rolnik - Przedsiębiorcą może być osoba prowadząca
działalność wytwórczą w rolnictwie w zakresie upraw
rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa,
warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego i tzw.
agroturystyki. Dla pojęcia przedsiębiorcy z art. 43
1
nie ma
znaczenia wyłączenie z regulacji ustawy o swobodzie
działalności gospodarczej (art. 3 u.s.d.g.),.
Spółka cywilna - Za przedsiębiorców uznaje się
wspólników spółki cywilnej (osoby fizyczne), w zakresie
prowadzonej przez nich działalności gospodarczej. Za
przedsiębiorcę uważa się więc każdego wspólnika
indywidualnie, a nie spółkę.
Prawo cywilne
Wpis do rejestru
Dla podjęcia i prowadzenia działalności gospodarczej
przedsiębiorca jest zobowiązany złożyć wniosek o wpis do
rejestru.
Wpis ma charakter deklaratoryjny, ale jest obowiązkowy
Wpisanie do rejestru osoby fizycznej polega na wpisie do
ewidencji działalności gospodarczej. Od 1 października
2008 r. mającej postać Centralnej Informacji o Działalności
Gospodarczej
Osoby prawne stają się nimi albo z mocy ustawy, albo na
skutek wpisania jednostki organizacyjnej do właściwego
rejestru (art. 33 i 37 § 1).
Niepełne (ułomne) osoby prawne, o których mowa w art.
33
1
§ 1, uzyskują podmiotowość przez przyznanie mocą
ustaw szczególnych zdolności prawnej (np. spółki
handlowe osobowe)
Rejestr przedsiębiorców - Krajowy Rejestr Sądowy
Prawo cywilne
B - 2 - B
B - 2 - C
C - 2 - C
Prawo cywilne
OSOBY PRAWNE
Prawo cywilne
Rozwój koncepcji osobowości prawnej
Prawo rzymskie - gminy (municipia), związki osób
fizycznych (collegia)
W średniowieczu - odrębna pozycja Kościoła;
W okresie rozwoju gospodarki - spółki (Estland Company z
1579 r. Kompania Wschodnioindyjska z 1600 r.
Obecnie
-
europejskie
zgrupowanie
interesów
gospodarczych (rozporządzenie Rady (EWG) nr 2137/85 z
dnia 25 lipca 1985 r. w sprawie europejskiego
zgrupowania interesów gospodarczych (EUIG), Dz. Urz.
UE L 199 z dnia 31 lipca 1985 r., s. 1).
Spółka europejska (rozporządzenie Rady (WE) nr
2157/2001 z dnia 8 października 2001 r. w sprawie statutu
spółki europejskiej (SE), Dz. Urz. UE L 294 z dnia 10
listopada 2001 r., s. 1)
Prawo cywilne
Art. 33 K.c. Osobami prawnymi są Skarb
Państwa i jednostki organizacyjne, którym
przepisy szczególne przyznają osobowość
prawną.
Osobowość prawnej jest cechą normatywną osób
prawnych
Pojęcie osobowości prawnej wiąże się z istnieniem
jednostki organizacyjnej
Ustalenie, czy dana jednostka organizacyjna posiada
osobowość prawną, wymaga wskazania przepisu, z
którego wynika przyznanie osobowości prawnej
osoby prawne - jednostki organizacyjne posiadające
osobowość prawną
jednostki organizacyjne posiadające tylko zdolność
prawną nazywane są ułomnymi osobami prawnymi
Prawo cywilne
Osobowość prawna oznacza, że posiadająca
ją jednostka organizacyjna ma:
zdolność prawną,
działa poprzez organy
nazwę
siedzibę
osoby, które ją tworzą, nie ponoszą odpowiedzialności
za zaciągnięte zobowiązania
Prawo cywilne
Postacie osób prawnych
państwowe osoby prawne
samorządowe osoby prawne
prywatne osoby prawne
Prawo cywilne
Państwowe osoby prawne
Skarb Państwa
Pozostałe państwowe osoby prawne
Art. 34 k.c. Skarb Państwa jest w stosunkach
cywilnoprawnych podmiotem praw i obowiązków,
które dotyczą mienia państwowego nie należącego do
innych państwowych osób prawnych.
Zasady wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi
Państwa
Prawo cywilne
Z
z
Z
Prawo cywilne
SKARB PAŃSTWA
Skarb Państwa jest szczególną osobą prawną
Sfera
majątkowych
stosunków
cywilnoprawnych
(emporium)
Sfera stosunków publicznoprawnych (dominium)
(i) Skarb Państwa działa przez jednostki organizacyjne
państwa, tzw. stationes fisci, które występują w podwójnej
roli: organów państwowych, wykonujących funkcje
władcze, oraz organów osoby prawnej, jaką jest Skarb
Państwa.
(ii) Skarb Państwa nie ma organów w rozumieniu art. 38
K.c.
każda czynność cywilnoprawna państwowej jednostki
organizacyjnej jest de iure civil czynnością Skarbu
Państwa, jednostki te działają na rachunek Skarbu
Państwa, a przysporzenie majątkowe może nastąpić tylko
na rzecz Skarbu Państwa.
Prawo cywilne
Art. 40 K.c. § 1. Skarb Państwa nie ponosi
odpowiedzialności za zobowiązania państwowych osób
prawnych, chyba że przepis odrębny stanowi inaczej.
Państwowe
osoby
prawne
nie
ponoszą
odpowiedzialności za zobowiązania Skarbu Państwa.
§ 2. W razie nieodpłatnego przejęcia, na podstawie
obowiązujących ustaw, określonego składnika mienia od
państwowej osoby prawnej na rzecz Skarbu Państwa, ten
ostatni odpowiada solidarnie z osobą prawną za
zobowiązania powstałe w okresie, gdy składnik stanowił
własność danej osoby prawnej, do wysokości wartości tego
składnika ustalonej według stanu z chwili przejęcia, a
według cen z chwili zapłaty.
§ 3. Przepisy § 1 i 2 stosuje się odpowiednio do
odpowiedzialności jednostek samorządu terytorialnego i
samorządowych osób prawnych.
Prawo cywilne
Pozostałe państwowe osoby prawne
jednostki organizacyjne posiadające następujące
cechy:
a) osobowość prawną
b) mienie państwowe (mienie to w całości ma taki
charakter, a rozporządzanie nim nie jest w pełni
samodzielne)
Prawo cywilne
"
Porty Lotnicze”, Bankowy Fundusz Gwarancyjny,
Państwowe agencje,
którym powierzono zarządzanie
mieniem Skarbu Państwa (zob. np. art. 5 ust. 1 i art.
6 ustawy z dnia 30 maja 1996 r. o gospodarowaniu
niektórymi składnikami mienia Skarbu Państwa oraz
o Agencji Mienia Wojskowego)
Przedsiębiorstwa państwowe
(ustawa z dnia 25.09 o
przedsiębiorstwach państwowych)
Prawo cywilne
Samorządowe osoby prawne
Gmina
Jednostka samorządu terytorialnego, która wykonuje
wszystkie
zadania
samorządu
terytorialnego
niezastrzeżone dla innych jednostek
Gmina występuje w podwójnej roli: władzy publicznej i
osoby prawnej
O ustroju gminy stanowi jej statut. Organami gminy są
rada gminy oraz wójt (burmistrz, prezydent miasta
Gmina może tworzyć jednostki organizacyjne posiadające
osobowość prawną
Prawo cywilne
Gminnymi osobami prawnymi są w szczególności:
przedsiębiorstwa komunalne, jednoosobowe spółki
kapitałowe gminy (w sferze użyteczności publicznej oraz
gminne instytucje kultury, jak np. teatry, domy kultury,
biblioteki
Osobowość
prawną
ma
związek
międzygminny
(związek komunalny) oraz stowarzyszenie gmin, a także
stowarzyszenia gmin z powiatami i województwami.
Związek gmin tworzony jest w celu wspólnego
wykonywania zadań publicznych.
Jednostkami gminnymi nieposiadającymi osobowości
prawnej: stationes communis są w szczególności
komunalne
zakłady
budżetowe
oraz
gminne
gospodarstwa pomocnicze oraz prowadzone przez gminę
szkoły publiczne
Prawo cywilne
Powiat
Powiatowymi osobami prawnymi są również jednostki
organizacyjne, którym ustawy wprost przyznają taki status,
oraz te osoby prawne, które mogą być tworzone na
podstawie odrębnych ustaw wyłącznie przez powiat
Województwo
Wojewódzkimi
osobami
prawnymi
są
jednostki
organizacyjne, którym ustawy przyznają wprost taki status,
oraz osoby prawne, które mogą być tworzone wyłącznie
przez województwo
Np..wojewódzki ośrodek ruchu drogowego
Prawo cywilne
Prywatne osoby prawne
jednostki organizacyjne, mające osobowość prawną i
posiadające mienie, które nie jest w całości mieniem
państwowym lub samorządowym.
Prawo cywilne
Fundacje
Prawo cywilne
Stowarzyszenia
Prawo cywilne
Spółdzielnie
Prawo cywilne
Spółki kapitałowe
Prawo cywilne
Spółki Skarbu Państwa
Prawo cywilne
Inne prywatne osoby prawne
związki zawodowe
wspólnoty religijne
fundusze emerytalne
fundusze inwestycyjne
partie polityczne
Prawo cywilne
Jednostki
organizacyjne
posiadające
zdolność prawną - Ułomne osoby prawne
Rozróżnienie osobowości prawnej i zdolności prawnej
Art.
33
§
1.
Do
jednostek
organizacyjnych
niebędących osobami prawnymi, którym ustawa
przyznaje zdolność prawną, stosuje się odpowiednio
przepisy o osobach prawnych.
Art. 33 § 1 k.c. nakazuje stosować odpowiednio przepisy o
osobach
prawnych
do
jednostek
organizacyjnych
niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje
zdolność prawną.
Prawo cywilne
Do podmiotów takich zaliczyć możemy m.in.
spółki
handlowe osobowe
(art. 8 § 1 k.s.h.) oraz
wspólnoty
mieszkaniowe
(art. 6 ustawy z dnia 24 czerwca 1994
r. o własności lokali, tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr
80, poz. 903 z późn. zm.) a także: spółki kapitałowe w
organizacji; główny oddział zagranicznego zakładu
ubezpieczeń
§ 2. Jeżeli przepis odrębny nie stanowi inaczej, za
zobowiązania jednostki, o której mowa w § 1,
odpowiedzialność subsydiarną ponoszą jej członkowie;
odpowiedzialność ta powstaje z chwilą, gdy jednostka
organizacyjna stała się niewypłacalna.
Prawo cywilne
Odpowiedzialność ułomnych osób prawnych
Ułomne osoby prawne jako jednostki organizacyjne
posiadają majątek, ponoszą odpowiedzialność za
swoje zobowiązania.
Członkowie
takich
osób
również
ponoszą
odpowiedzialność za te zobowiązania.
Odpowiedzialność ma charakter subsydiarny, a więc
nie jest to odpowiedzialność bezpośrednia; najpierw
odpowiada jednostka, a dopiero w dalszej kolejności jej
członkowie.
Odpowiedzialność ta powstaje dopiero wtedy, kiedy
jednostka organizacyjna stała się niewypłacalna
Odpowiedzialność członka jednostki organizacyjnej
jest osobista i nieograniczona. Dotyczy wszystkich
zobowiązań tej jednostki. Nie jest to odpowiedzialność
solidarna z mocy prawa.
Prawo cywilne
Powstanie osoby prawnej
Art. 35 k.c. Powstanie, ustrój i ustanie osób prawnych
określają właściwe przepisy; w wypadkach i w
zakresie
w
przepisach
tych
przewidzianych
organizację i sposób działania osoby prawnej reguluje
także jej statut.
system aktów organów władzy publicznej - z inicjatywy
kompetentnego organu tej władzy powstaje osoba prawna
(państwowe osoby prawne),
system koncesyjny - osoba prawna powstaje z inicjatywy jej
założycieli, którzy uzyskali zezwolenie władzy
system normatywny - dla powstania osoby prawnej
wystarczy wypełnienie przez jej założycieli wymagań
określonych w odpowiednim akcie prawnym (spółki
kapitałowe)
Prawo cywilne
Ustrój osoby prawnej
Przygotowanie,
organizowanie
i
rejestrowanie
Przepisy ustrojowe, dotyczące określonej kategorii
osób prawnych
Statut – określa porządek organizacyjny danej osoby
prawnej - strukturę organów i pozycję członka osoby
prawnej oraz reguły tworzenia i korzystania z
majątku tej osoby
Dobre praktyki i corporate governance
Ustanie osób prawnych określają właściwe
przepisy
Prawo cywilne
Uzyskanie osobowości prawnej
Jednostka organizacyjna nabywa osobowość prawną z
chwilą wpisu do właściwego rejestru, jeśli nic innego
nie wynika z przepisów szczególnych (art.37 k.c.)
Zasada ta dotyczy tylko osób prawnych, które
podlegają rejestracji.
Rodzaje rejestrów oraz ich organizację i sposób
prowadzenia regulują odrębne przepisy.
Prawo cywilne
Rejestry osób prawnych
Ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze
Sądowym wprowadziła trzy rejestry:
rejestr przedsiębiorców,
rejestr stowarzyszeń, innych organizacji społecznych
i zawodowych, fundacji oraz publicznych zakładów
opieki zdrowotnej
rejestr dłużników niewypłacalnych.
Prawo cywilne
Organy osoby prawnej
Osoba prawna działa przez swoje organy w sposób
przewidziany w ustawie i w opartym na niej statucie.
Oświadczenie
woli
organu
jest
uważane
za
oświadczenie samej osoby prawnej
określona osoba występowała, w sposób wyraźny lub
dorozumiany, jako organ danej osoby prawnej,
była tym organem, a więc została prawidłowo
powołana
osoba ta nie przekroczyła granic kompetencji tego
organu
(S. Grzybowski (w:) System prawa
cywilnego)
Prawo cywilne
Zdolność do czynności prawnych osób
prawnych
Każda osoba prawna uzyskuje pełną zdolność do
czynności
prawnych.
Nie
ma
możliwości
jej
ograniczenia, a tym bardziej pozbawienia.
podmioty te działają przez swoje organy (art. 38 k.c.)
,
które w ich imieniu nabywają prawa lub zaciągają
obowiązki.
jeżeli osoba prawna z braku powołanych organów nie może
samodzielnie prowadzić swoich spraw, sąd ustanawia dla
niej kuratora. Podstawowym zadaniem kuratora jest
niezwłoczne powołanie właściwych organów, a w razie
potrzeby przeprowadzenie jej likwidacji (art. 42 k.c.).
Prawo cywilne
Ochrona interesów osób trzecich oraz osoby
prawnej reprezentowanej przez tzw. rzekomy
(fałszywy) organ.
Art. 39. § 1 k.c. Kto jako organ osoby prawnej zawarł
umowę w jej imieniu nie będąc jej organem albo
przekraczając zakres umocowania takiego organu,
obowiązany jest do zwrotu tego, co otrzymał od
drugiej strony w wykonaniu umowy, oraz do
naprawienia szkody, którą druga strona poniosła
przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o braku
umocowania.
§ 2. Przepis powyższy stosuje się odpowiednio w
wypadku, gdy umowa została zawarta w imieniu
osoby prawnej, która nie istnieje.
Prawo cywilne
Pojęcie i ustalenie siedziby osoby prawnej
Art. 41 K.c. Jeżeli ustawa lub oparty na niej statut nie
stanowi inaczej, siedzibą osoby prawnej jest
miejscowość, w której ma siedzibę jej organ
zarządzający.
Siedzibą
osoby
prawnej,
podobnie
jak
miejscem
zamieszkania osoby fizycznej (art. 25), jest miejscowość,
czyli jednostka osadnicza lub inny obszar zabudowany
posiadający odrębną nazwę (por. art. 2 pkt 4 ustawy z dnia
29 sierpnia 2003 r. o urzędowych nazwach miejscowości i
obiektów fizjograficznych, Dz. U. Nr 166, poz. 1612 z późn.
zm.)
Dziękuję za uwagę
dr hab. Paweł Podrecki