opiekun_w_domu_pomoc_społ_346[04].Z2.02

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Zadania terapii zajęciowej

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Metody i formy terapii zajęciowej

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Planowanie zajęć terapeutycznych

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Metody i cele arteterapii

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Metody i cele teatroterapii

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Metody i cele biblioterapii

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

4.7. Metody i cele muzykoterapii

4.7.1. Materiał nauczania

4.7.2. Pytania sprawdzające

4.7.3. Ćwiczenia

4.7.4. Sprawdzian postępów

4.8. Metody i cele choreoterapii

4.8.1. Materiał nauczania

4.8.2. Pytania sprawdzające

4.8.3. Ćwiczenia

4.8.4. Sprawdzian postępów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu stosowania terapii

zajęciowej w procesie aktywizacji podopiecznego.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia złożonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

−

zestaw pytań sprawdzających, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

−

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczanie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

−

literaturę.

Schemat układu jednostek modułowych

346[04].Z2.01

Organizowanie różnych

form spędzania czasu

wolnego

346[04].Z2

Aktywizacja osób starszych

346[04].Z2.02

Stosowanie terapii

zajęciowej w procesie

aktywizacji

podopiecznego

346[04].Z2.03

Integrowanie

podopiecznego ze

środowiskiem lokalnym

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

użytkować komputer,

−

współpracować w grupie,

−

określać podstawowe potrzeby człowieka,

−

stosować umiejętności komunikacji interpersonalnej,

−

rozpoznawać potrzeby i problemy podopiecznego,

−

rozwiązywać problemy podopiecznych,

−

wspierać podopiecznych w korzystaniu z kompleksowej rehabilitacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

Wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

określić zadania terapii zajęciowej w rehabilitacji społecznej i psychicznej,

−

przedstawić metody i formy terapii zajęciowej,

−

stworzyć podopiecznemu warunki do uczestnictwa w formach terapii zajęciowej,

−

opracować we współpracy z terapeutą zajęciowym plan zajęć terapeutycznych,

−

dokonać oceny stopnia samodzielności podopiecznego w zakresie wykonywania
codziennych czynności, przemieszczania się, orientacji przestrzennej oraz zdolności do
nawiązywania kontaktów,

−

dobrać formy terapii zajęciowej do indywidualnych uzdolnień, przyzwyczajeń
i możliwości mieszkańca domu pomocy społecznej,

−

zapewnić terapeutyczny charakter wszystkim formom aktywności podopiecznego,

−

zorganizować terapeutyczne zajęcia plastyczne,

−

zorganizować zajęcia z wykorzystaniem muzykoterapii i choreoterapii,

−

zorganizować zajęcia z zakresu biblioterapii i teatroterapii,

−

zastosować różne metody ergoterapii, np.: majsterkowanie, gotowanie, pieczenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Zadania terapii zajęciowej

4.1.1. Materiał nauczania

Terapia zajęciowa – leczenie pracą, ergoterapia – wykorzystuje różne formy pracy

i rekreacji  jako  jedne  ze  środków  leczniczych  mające  na  celu  przyspieszenie  powrotu
utraconych  funkcji  i  sprawności,  a  w przypadku  zmian  nieodwracalnych  wyrobienie  funkcji
zastępczych  [19].  Istotną  cechą  w  takim  sformułowaniu  definicji  terapii  zajęciowe  jest
postrzeganie terapii pod kątem procesu rehabilitacji i aktywności podopiecznych. Aktywność
zajęciowa stanowi szansę  na  zaangażowanie się w inną rolę  społeczną poza rolą mieszkańca
domu  pomocy  społecznej.  Terapia  zajęciowa  ze  względu  na  funkcję,  jakie  pełni  jest
wartościową  ofertą  aktywności,  która  ma  nieocenione  znaczenie  w  procesie  leczenia
i rehabilitacji.

Polsce

terapię

zajęciową

początkowo

stosowano

tylko

oddziałach

psychiatrycznych. Do systemu leczenia zaczęto ją wprowadzać na początku XX wieku. Jej
rozwój przypada w Polsce na okres po drugiej wojnie światowej. Obecnie jest formą
powszechnie stosowaną w szpitalach, domach pomocy społecznej i dziennych domach pobytu
– w odniesieniu do różnych kategorii osób.

Terapia zajęciowa najogólniej jest to usprawnianie psychiczne, fizyczne i preorientacja

zawodowa [9]. Realizacja celów terapii zajęciowej dbywa się poprzez:

−

przygotowanie do życia w środowisku społecznym,

−

ogólne usprawnianie,

−

rozwój umiejętności wykonywania czynności życia codziennego,

−

opanowanie czynności przysposabiających do pracy,

−

rozwijanie

podstawowych,

oraz

specjalistycznych

umiejętności

zawodowych,

umożliwiających podjęcie pracy zarobkowej, bądź szkolenia zawodowego,

−

inne wskazane działania.

Terapia zajęciowa jest działaniem wielokierunkowym opartym na wykorzystaniu

tkwiącego  w  każdym  człowieku  potencjału  rozwojowego  mającego  źródło  w  naturalnych
siłach  witalnych  organizmu,  niezależnie  od  stopnia  niesprawności.  Daje  każdemu
mieszkańcowi domu pomocy społecznej szansę wyrażenia siebie w dostępnej i indywidualnej
formie,  określonej  jego  wewnętrznymi  i zewnętrznymi  predyspozycjami.  Pozwala  na wybór
takiej  formy  twórczości,  która  odpowiada  indywidualnym  uzdolnieniom  i  możliwościom
mieszkańca domu pomocy społecznej.

Terapia zajęciowa jest jednym z czynników rehabilitacji społecznej i ma na celu

włączenie mieszkańców domu pomocy społecznej w normalny nurt życia domu
i społeczeństwa. Głównym zadaniem terapii jest usprawnienie psychiczne i fizyczne danej
osoby lub grupy osób.

Jednym z zadań terapii zajęciowej jest nauczenie osoby takich umiejętności, które

pozwolą jej na akceptację siebie, wgląd i satysfakcję z posiadanych umiejętności, nabywanie
nowych w celu pełniejszej samorealizacji siebie pomimo istniejącej niepełnosprawności.

Szczególną uwagę należy zwrócić na zajęcia terapeutyczne realizowane z osobami

starszymi.  Terapię  zajęciową  w  tym  przypadku  należy  rozumieć  jako  odpowiadanie  na
aktualne  znaki  zapytania  i  deficyty  w  życiu  osoby  starszej,  a  ich  poszczególne  elementy
powinny  się  wzajemnie  uzupełniać  i  przenikać,  tworząc  nową  strukturę,  nową  przestrzeń
życiową,  po  której  będzie  się  poruszał  starszy  człowiek.  Wszelkie  działania  rehabilitacyjne
i ergoterapeutyczne  nie  mogą  być  pojedynczymi,  oderwanymi  od  kontekstu  życiowego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

aktywnościami. Muszą zajmować się aktualnymi tematami z codzienności starego człowieka,
bazując na niej oraz podkreślając możliwości dalszego rozwoju mieszkańca w podeszłym
wieku.

Terapia zajęciowa może być organizowana w formie zajęć:

a) indywidualnych – podopieczny, pacjent wykonuje zadania specjalnie dla niego

przeznaczone (przygotowane), dobrane tak aby korygowały jego zaburzone sfery
w sposób indywidualny,

b) grupowych – w bardzo różnych grupach (formalnych, nieformalnych, grupach

zainteresowań), polegająca na wykonywaniu różnych, bądź tych samych zadań przez
kilka osób.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co to jest terapia zajęciowa?
2.  Jakie możliwości ma terapia zajęciowa?
3.  Jakie znasz rodzaje rehabilitacji?
4.  Co jest istotnym elementem terapii zajęciowej?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie filmu terapii zajęciowej, określ rodzaje zajęć prowadzonych na warsztatach

terapii zajęciowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić czym zajmuje się terapia zajęciowa,
2)  określić ośrodki, w których prowadzona jest terapia,
3)  określić rodzaje zajęć prowadzonych na warsztatach terapii zajęciowej,
4)  przedstawić swoje wyniki pracy na forum grupy,
5)  uczestniczyć w dyskusji podsumowującej przebieg ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

telewizor,

−

odtwarzacz DVD,

−

płyta DVD z filmem z terapii zajęciowej.

Ćwiczenie 2

Po obejrzeniu filmu z terapii zajęciowej określ jej cele i zadania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić zadania terapii zajęciowej,
2)  określić możliwości terapii zajęciowej,
3)  sformułować cele terapii zajęciowej,
4)  zapisać wnioski,
5)  przedstawić swoje wyniki pracy na forum grupy,
6)  uczestniczyć w dyskusji podsumowującej przebieg ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

brystol,

−

pisaki,

−

film z terapii zajęciowej,

−

odtwarzacz DVD.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) zdefiniować pojęcie terapii zajęciowej?



2) określić rodzaje rehabilitacji?



3) określić zadania terapii zajęciowej?



4) określić elementy terapii zajęciowej?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Metody i formy terapii zajęciowej

4.2.1. Materiał nauczania

Metoda to systematycznie stosowany sposób postępowania, prowadzący do założonego

wyniku. Na dany sposób składają się czynności myślowe i praktyczne, odpowiednio dobrane
i realizowane w odpowiedniej kolejności. W znaczeniu ogólnym jest to sposób postępowania,
świadomy i powtarzalny, a w węższym znaczeniu zespół celowych czynności i środków,
w szczególności prowadzących do wykonania określonego zadania lub rozwiązania danego
problemu [26, s. 92].

Metoda terapii zajęciowej – sposób postępowania świadomy i powtarzalny, prowadzący

do osiągnięcia zamierzonego wyniku terapeutycznego. Składają się na nią myślowe
i praktyczne odpowiednio dobrane i w ustalonej kolejności realizowane przez podopiecznego.

Wyróżniamy następujące rodzaje terapii zajęciowej:

−

arteterapia – terapia wykorzystująca szeroko pojęta sztukę,

−

biblioterapia – terapia wykorzystująca książki,

−

choreoterapia  –  terapia  wykorzystująca  taniec  –  można  tu  także  zaliczyć  tańce
integracyjne.  Elementy  leczące  w  choreoterapii  to  ruch,  muzyka,  tempo,  grupa,  rytm,
czas,  przestrzeń,  terapeuta,  dotyk.  Stosowane  techniki  to  taniec,  ćwiczenia  muzyczno-
ruchowe, improwizacje muzyczno-ruchowe,

−

chromoterapia – terapia wykorzystująca kolory. Ważna w tej terapii jest atmosfera
relaksacji stworzona poprzez odpowiednią muzykę i grę kolorów. Inny przykład
wykorzystania chromoterapii to odpowiedni dobór kolorów w pomieszczeniach do pracy,
nauki, odpoczynku, itd. Znaczenie ma również kolor naszego ubioru,

−

dramatoterapia,  teatroterapia  –  wykorzystująca  elementy teatru  i  dramy, która polega  na
przygotowywaniu  przez  podopiecznych  przedstawień  teatralnych  i  udziale  w  nich.
Ważnym  elementem  jest  dyskusja  nad  tym  co  się  wydarzyło  na  scenie  i  jakie
towarzyszyły temu uczucia,

−

poezjoterapia – terapia wykorzystująca poezję, polega na czytaniu, recytowaniu,
tworzeniu wierszy,

−

muzykoterapia – terapia wykorzystująca muzykę poprzez słuchanie jej, tworzenie,
wspólne śpiewanie, granie na różnych instrumentach,

−

estetoterapia – terapia wykorzystująca kontakt z otoczeniem i przyrodą,

−

kinezyterapia – terapia ruchem, zaliczana do jednej z form rehabilitacji, jednakże szeroko
wykorzystywana w pracy terapeutycznej w postaci, np. gimnastyki porannej
w placówkach terapeutycznych, domach pomocy, rozgrywek sportowych, spacerów,

−

ludoterapia  –  terapia  wykorzystująca  gry  i  zabawy,  w  których  uczestniczą  podopieczni.
Stanowi  ważny  element  szczególnie w  terapii  dzieci  jako,  że  jest  przejawianą  przez  nie
naturalną  aktywnością.  Wyzwala  wiele  emocji  i  uczuć.  Podejmowana  zazwyczaj
dobrowolnie  może  stanowić  doskonały  punkt  wyjścia  do  wspólnej  pracy  terapeuty
z podopiecznym,

−

zajęcia  relaksacyjne  –  stanowiące  formę  psychoterapii,  ich  celem  jest  odprężenie,
rozładowanie  stanu  napięcia  psychofizycznego  i  mięśniowego,  rozluźnienie  (w  ciągu
dnia)  bądź  wyciszenie,  świadome  obniżenie  aktywności  myślowej  (zazwyczaj
wieczorem). Jest to również ważny element radzenia sobie ze stresem.
Terapię  zajęciową  możemy  realizować,  np.  w  Warsztatach  Terapii  Zajęciowej  lub  w

grupach  terapeutycznych  w  domach  pomocy  społecznej.  Warsztaty  są  placówką  dziennego
pobytu.  Rehabilitacja  odbywa  się  zgodnie  z  indywidualnym  programem  przygotowanym
przez  pracowników  warsztatu  na  podstawie  zaleceń  zespołu  rehabilitacyjnego.  Zajęcia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

odbywają się w różnych pracowniach między innymi w pracowniach: ceramicznych,
krawieckich, stolarskich, malarskich i innych.

Forma zajęć terapeutycznych – jest to organizacyjna strona procesu kształcenia,

określająca warunki jego przebiegu i rodzaj aktywności podopiecznego.

Wyróżniamy dwie formy pracy z podopiecznym:

−

indywidualna – (praca tylko z jednym podopiecznym) i polega na wykonywaniu przez
podopiecznego specjalnie dla niego przygotowanego zadania,

−

grupowa – (praca z 2–8 osób) i polega na wykonywaniu zadnia przez kilka osób
zebranych celowo lub samorzutnie,

−

zbiorowa – podopieczni wykonują to samo zadanie, ale we właściwym dla siebie tempie.
W terapii zajęciowej pojęcie formy rozumiane jest jako sposób organizacji zajęć

terapeutycznych w procesie leczniczym, który uwzględnia ilość osób w zorganizowanych
działaniach opiekuna.

Tabela 1. Możliwe techniki terapii zajęciowej

Rodzaj terapii

Przykłady możliwych technik terapii zajęciowej

arteterapia

−

rysowanie kredkami ołówkowym, świecowymi, pastelami, kredą,

−

malowanie farbami plakatowymi, akwarelą, witrażowymi, olejnymi,
do szkła, tuszem kreślarskim,

−

gipsoryt,

−

linoryt,

−

drzeworyt,

−

druk strukturalny,

−

masy plastyczne: masy solne, glina, modelina, plastelina, masa
papierowa, wosk,

−

rzeźbienie w drewnie i innych twardych materiałach,

−

papiero-plastyka, origami, motywy postaci, przedmiotów, kwiatów,

tworzenie laurek,

−

fotografia,

−

witraż,

−

plakat, projekty okładek, opakowania,

−

collage – wycinanie, wyklejanie, wydzieranie z papieru i tworzenie

pracy łącznej różnymi technikami plastycznymi,

muzykoterapia

−

muzykoterapia bierna muzyka aktywizująca, relaksująca,

−

trening autogenny Schultza,

−

muzykoterapia czynna – muzykowanie pacjentów (gra na
instrumentach),

−

nauka śpiewania nowych piosenek, śpiewanie znanych i lubianych,

biblioterapia

−

czytanie głośne fragmentów tekstów książek przez podopiecznych
i rozmowa na temat tekstu,

−

słuchanie tekstów biblioterapeutycznych aktywizujących bądź
relaksacyjnych,

−

poradnictwo biblioteczne – propozycja do samodzielnego czytania
i rozmowa po przeczytaniu

−

wieczory poezji,

choreoterapia

−

taniec,

−

ćwiczenia muzyczno – ruchowe,

−

improwizacje ruchowe przy muzyce.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Aby dobrze planować zajęcia terapeutyczne, należy zapoznać się z technikami

wchodzącymi w skład poszczególnych metod. Planowanie jest także uzależnione od wyboru
czy będzie ona przebiegać grupowo czy indywidualnie. Wszystkie techniki można
dostosować do predyspozycji i możliwości podopiecznego.

Warsztaty terapii zajęciowej mogą skupiać uczestników w różnym wieku. W domach

pomocy  społecznej  terapie  zajęciowe  są  prowadzone  z uwzględnieniem  indywidualnych
potrzeb  mieszkańca  domu.  Układany  plan  wsparcia  mieszkańca  ukierunkowuje
podopiecznego w kierunku odpowiedniej metody i formy terapii. Proponowane są najczęściej
takie formy terapii jak [15]:
A.  Rękodzieło:

−

prace z bibuły,

−

malowanie kredkami bądź farbami,

−

prace ze słomy i sznurka,

−

prace z masy solnej,

−

prace z blachy,

−

prace z plasteliny, modeliny,

−

prace z drewna,

−

prace z wykorzystaniem artykułów spożywczych,

−

wyszywanie,

−

haftowanie,

−

szycie,

−

prace kulinarne,

−

układnie bukietów z suchych kwiatów,

−

wykonywanie stroików świątecznych.

B. Forma poznawczo-rekreacyjna:

−

wyjazdy na turnusy,

−

spacery z mieszkańcami po mieście, robienie zakupów,

−

spacery po lesie,

−

wyjazdy nad jezioro,

−

zabawy taneczne,

−

wyjazdy do innych domów,

−

wyjazdy krajoznawcze,

−

wyjścia do kina, muzeum, teatru.

C. Forma potrzeb duchowych:

−

spotkania przy kawie,

−

organizowanie Wigilii,

−

śpiewanie, recytowanie,

−

organizowanie imienin, urodzin,

−

rozmowy indywidualne z podopiecznymi, pogadanki grupowe,

−

czytanie książek,

−

organizowanie uroczystości okazjonalnych, np. Dzień Matki, Dzień Babci.

Przedstawione wyżej formy możemy realizować poprzez terapię:

−

indywidualną,

−

grupową.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie wyróżniamy rodzaje terapii zajęciowej w pracy z podopiecznym?
2.  Jak można zdefiniować pojęcie metody w terapii zajęciowej?
3.  Czym są zajęcia relaksacyjne w terapii zajęciowej?
4.  Gdzie może być realizowana terapia zajęciowa?
5.  Czy technika collage występuje w arteterapii?
6.  Jakie znasz techniki występujące w choreoterapii?
7.  Jakie znasz techniki występujące w biblioterapii?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj proste ćwiczenia ruchowe, które można wykorzystać w gimnastyce porannej

z podopiecznymi.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  scharakteryzować rozwój i właściwości psychomotoryczne człowieka,
2)  rozpoznać możliwości i upodobania podopiecznych,
3)  określić rodzaje ćwiczeń ogólno usprawniających,
4)  przygotować propozycję ćwiczeń,
5)  zaprezentować ćwiczenia w klasie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

piłki,

−

maty,

−

skakanka,

−

odtwarzacz CD,

−

płyty CD z muzyką.

Ćwiczenie 2

Wyszukaj najbardziej dla Ciebie odpowiedni kontakt z pięknym otoczeniem i przyrodą.

Zaplanuj wycieczkę w to miejsce.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  wyjaśnić co to jest estetoterapia,
2)  wyszukać odpowiednią metodę prezentacji,
3)  przygotować wystąpienie z wykorzystaniem pomocy dydaktycznych,
4)  zaprezentować się na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

biuletyny informacyjne,

−

duże rysunki, fotografie,

−

poradnik dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) określić formy terapii?



2) zdefiniować pojęcie arteterapii?



3) zdefiniować pojęcie ergoterapii?



4) określić co to jest metoda terapii zajęciowej?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Planowanie zajęć terapeutycznych

4.3.1. Materiał nauczania

Planowanie zajęć terapeutycznych powinno rozpocząć się od określenia czynników

takich jak:

−

forma kształcenia,

−

warunki jego przebiegu,

−

rodzaj aktywności podopiecznego.
Realizacja celu czyli poprawa sprawności podopiecznego powinna odbywać się poprzez:

−

ogólne usprawnienie podopiecznego,

−

rozwój umiejętności wykonywania czynności życia codziennego,

−

przygotowanie do życia w środowisku społecznym,

−

opanowanie czynności przysposabiających do pracy,

−

rozwijanie

podstawowych

oraz

specjalistycznych

umiejętności

zawodowych,

umożliwiających podjęcie pracy zarobkowej bądź szkolenia zawodowego,

−

inne wskazane działania, które można ustalić podczas planowania zajęć.
Terapia

zajęciowa

prowadzona

jest

zgodnie

indywidualnym

programem

przygotowanym przez pracowników warsztatu, lub planem wsparcia opracowanym przez
zespół terapeutyczny w domu pomocy społecznej. Planując program powinno zwrócić się
uwagę na:

−

stanowisko terapii, dostosowane do stopnia sprawności psychofizycznej uczestnika,

−

należy uwzględnić czas przeznaczony na terapię,

−

określić zakres i metody nauki zaradności osobistej i przystosowania do życia,

−

metody jakie mogą podopieczni opanować do realizacji zadań,

−

formy rehabilitacji psychicznej i społecznej,

−

formy współpracy z rodziną lub opiekunami,

−

osoby odpowiedzialne za realizację programu.
Usprawnienie psychiczne – ma na celu przywrócenie danej osobie zdolności nawiązania

kontaktów oraz umiejętności współżycia z innymi ludźmi i dostosowania się do środowiska,
w którym obecnie żyje.

Proces adaptacji do nowych warunków szczególnie u osób starszych jest bardzo długi.

Zdarza się i tak, że człowiek starszy nie zaakceptuje nowej sytuacji, mimo iż niejednokrotnie
dom  pomocy  stwarza  lepsze  warunki  socjalne  niż  miał  poprzednio.  Dlatego  też  opiekun
i pracownik  socjalny,  aby  osiągnąć  zamierzony  efekt,  powinni  podchodzić  do  starszego,
psychicznie  chorego  czy  upośledzonego  umysłowo  z  wyrozumiałością,  serdecznością
i cierpliwością.  Odpowiednio  dobrana terapia  zajęciowa  działa  uspokajająco  i kieruje  uwagę
na wykonywaną pracę. Pozwala zapomnieć o przykrych sprawach i chorobie.

Duże znaczenie w psychoterapii ma atmosfera panująca w salach terapii zajęciowej

i w domu pomocy społecznej. W domu pomocy powinna być atmosfera rodzinna, w jak
najmniejszym stopniu przypominająca placówkę opiekuńczą czy szpital. Można to osiągnąć
między innymi:

−

dając  mieszkańcowi  domu  pomocy  swobodę  w  sposobie  urządzenia  pokoju,  doborze
zajęć  czy  spędzania  czasu  wolnego  oraz  możliwość  współdecydowania  o  ważnych
sprawach  związanych  z  funkcjonowaniem  domu,  co  w  konsekwencji  da  mu  poczucie
wolności,

−

unikając zbytniej opieki i nadzoru,

−

przez odpowiedni dobór prac,

−

akceptując mieszkańca domu pomocy społecznej takim, jakim on jest.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Usprawnienie fizyczne polega na odpowiednim doborze zajęć terapeutycznych

w połączeniu z rehabilitacją leczniczą, aby umożliwić zachowanie sprawności fizycznej,
pozwalającej przynajmniej na samodzielne wykonywanie prostych czynności, lub przywrócić
utraconą sprawność.

Długi okres choroby, bezczynności, obniża potrzebną w życiu codziennym sprawność

fizyczną. Odpowiednio dobrana i wcześnie zastosowana terapia zajęciowa zwiększa ją. Gdy
zajęcia są prowadzone ciekawie, podopieczny zapomina, że ćwiczy na przykład sprawność
manualną rąk i wykonuje pracę bez uczucia zmęczenia.

W terapii zajęciowej usprawniania psychiczne i fizyczne nawzajem się przeplatają.

Mieszkańcy domu uczestniczą na przykład w zajęciach plastycznych, odprężają się i ćwiczą
jednocześnie sprawność manualną rąk, zajęcia muzyczne poprawiają nastrój, a w połączeniu
z tańcem – usprawniają fizycznie.

W niektórych zajęciach terapeutycznych trudno odróżnić, co jest pracą, a co rozrywką.

Ważne jest, aby osoba w nich uczestnicząca wykonywała je chętnie i z przyjemnością.

Przy organizowaniu zajęć z terapii należy:

1. Dokładnie poznać każdego mieszkańca domu pomocy.
2. Proponowane formy terapii zajęciowej dostosować indywidualnie do możliwości

każdego mieszkańca i typu domu pomocy społecznej.

3. Unikać w strukturze każdej proponowanej formy zajęć:

−

nadmiaru proponowanych zajęć. Liczba zajęć nie może przekroczyć granicy, przy
której możliwe są jeszcze prawidłowe stosunki międzyludzkie,

−

sprowadzania domów pomocy do roli szpitala czy „złotej klatki”. Powinny być
otwarte i powinny ułatwiać podopiecznym integrację ze środowiskiem.

4. Widzieć przede wszystkim człowieka, rozumieć go, przekazać mu swoje umiejętności,

a także patrzeć przez pryzmat wybranej metody, techniki i formy terapii zajęciowej.

We wszystkich formach zajęć proponowanych mieszkańcom DPS w ramach terapii,

osoby uczestniczące mogą być biernymi obserwatorami lub aktywnymi uczestnikami. Biorąc
pod uwagę stopień aktywności mieszkańców, formy terapii można podzielić na dwie
podstawowe grupy:

−

formy audytoryjne, czyli takie, w których mieszkańcy domów pomocy są uczestnikami,
widzami, biernymi odbiorcami. Formy te mogą mieć charakter cykliczny i okazjonalny,

−

formy aktywizujące, czyli takie, w których mieszkańcy aktywnie uczestniczą w zajęciach
terapeutycznych. Mogą one być prowadzone stale i z tą samą grupą mieszkańców albo
też mieć charakter sporadyczny, okazjonalny.

Celem terapii prowadzonej w domu pomocy społecznej nie powinno być wyleczenie

pacjenta, lecz poprawa jakości życia i oddalenie okresu pogorszenia jego stanu. Przede
wszystkim chodzi o jak najlepsze zaspokojenie potrzeb podopiecznych. Organizowane zajęcia
terapeutyczne powinny mieć na celu przede wszystkim:

−

podtrzymanie jakości życia pensjonariuszy,

−

zmniejszenie lęków, niepokojów i zaburzeń zachowania osób chorych,

−

znalezienie zajęć odpowiadających wrażliwości pacjentów oraz ich potrzebom,

−

wspieranie umiejętności mieszkańców.
Zajęcia terapeutyczne powinny być dobierane indywidualnie, w zależności od potrzeb

i możliwości danej osoby. Nie wolno stosować przymusu. Jeżeli podopieczny nie potrafi
wykonać danej czynności, zadanie powinno być zmienione na łatwiejsze. Zajęcia powinny
przede wszystkim sprawiać przyjemność osobom, które w nich uczestniczą. Najlepsze efekty
przynoszą zajęcia prowadzone w małych grupach, wówczas osoba prowadząca zajęcia może
poświęcić pełnię uwagi każdej z osób w nich uczestniczących.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie czynniki należy brać pod uwagę w planowaniu terapii zajęciowej?
2.  Na co powinniśmy zwracać uwagę planując terapię zajęciową?
3.  Jak powinna odbywać się poprawa sprawności podopiecznego?
4.  Jak  należy  organizować  terapię  zajęciową,  na  jakie  elementy  powinniśmy  zwrócić

szczególną uwagę?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wybierz dowolną technikę z metody biblioterapii i zgodnie z jej zasadami sporządź

dzienny plan terapii zajęciowej dla osoby niepełnosprawnej intelektualnie w stopniu lekkim.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić, na czym polega planowanie zajęć dla osoby niepełnosprawnej intelektualnie,
2)  scharakteryzować metody i formy biblioterapii,
3)  dokonać wyboru rodzaju techniki,
4)  wybrać literaturę odpowiednią dla osób niepełnosprawnych intelektualnie,
5)  sporządzić dzienny plan terapii,
6)  zaprezentować wyniki na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

lista książek odpowiednia dla osób niepełnosprawnych intelektualnie,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Łącząc techniki z metod muzykoterapii i choreoterapii ułóż dzienny plan zajęć

terapeutycznych dla grupy podopiecznych w domu pomocy społecznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  scharakteryzować metody i techniki w muzykoterapii,
2)  scharakteryzować metody i techniki w choreoterapii,
3)  określić możliwości psychofizyczne podopiecznych,
4)  wykonać ćwiczenie,
5)  ułożyć dzienny plan zajęć,
6)  zaprezentować wyniki na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

odtwarzacz CD,

−

płyty CD,

−

materace,

−

karimaty,

−

poradnik dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) określić kilka technik w arteterapii?



2) określić techniki biblioterapii?



3) scharakteryzować techniki stosowane choreoterapii?



4) określić formy pracy w procesie kształcenia?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Metody i cele arteterapii

4.4.1. Materiał nauczania

Istnieje wiele definicji arteterapii. Etymologia tego pojęcia to: arte – łacińskie słowo

określające wykonanie czegoś „doskonale, po mistrzowsku” i pochodzi od słowa
ars – „sztuka”. Pojęcie terapia z greckiego oznacza „opiekować się, oddawać cześć”
a w szerszym kontekście oznacza leczenie.

Pojęcie arteterapii w szerokim znaczeniu obejmuje muzykoterapię, choreoterapię,

biblioterapię  oraz  działania  terapeutyczne  przy  pomocy  teatru,  filmu,  sztuk  plastycznych,
takich jak: malarstwo, rzeźba, grafika. W węższym znaczeniu arteterapia jest wykorzystaniem
technik  plastycznych  i  ich  wytworów  w  terapii  i  diagnozowaniu  zaburzeń  psychicznych
i emocjonalnych.  Arteterapia  ma  również  zastosowanie  do  ludzi  zdrowych,  ale  nie
przystosowanych, konfliktowych, jako metoda odprężenia uwalniająca od nadmiaru emocji.

Funkcje arteterapii:

−

rekreacyjna – polegająca na tworzeniu warunków ułatwiających wypoczynek, oderwanie
się od codziennych trudności i problemów życiowych,

−

edukacyjna – dostarczanie dodatkowych wiadomości, pełnej wiedzy i zwiększenie
mądrości życiowej dzięki czemu osoba lepiej orientuję się w rzeczywistości i skuteczniej
rozwiązuje problemy,

−

korekcyjna – polega na przekształcaniu mechanizmów mniej wartościowych na bardziej
wartościowe,

−

ekspresyjna – ma ona wpływ na ujawnienie tłumionych emocji, a jej oczyszczający
charakter pomaga rozładować niekorzystne stany napięcia,

−

pragmatyczna – służy zapewnieniu jednostce podstawowych potrzeb,

−

kompensacyjna – ma na celu zaspokojenie nie realizowanych potrzeb jednostki,

−

poznawcza – uczy nazywania, wyrażania i rozpoznawania uczuć,

−

regulacyjna – umożliwia zaspokajanie potrzeb samorealizacji oraz kompensacji.
Terapia przez sztukę sięga czasów starożytnych, kiedy to wskazywano na leczenie

i oddziaływanie muzyki oraz otoczenia to jest: rzeźb, malarstwa, architektury. Człowiekowi
od zawsze towarzyszy potrzeba tworzenia, wyrażania siebie i swoich emocji.

Arteterapia jest wykorzystywana do celów leczniczych poprzez terapeutyczne formy

plastyczne, muzyczne, literackie i teatralne. Tak szeroko pojęta sztuka daje możliwość
i sposób wyrażania trudnych przeżyć, doświadczeń i emocji w bezpiecznych warunkach.

Tabela 2. Możliwe metody i techniki realizowane w ramach arteterapii

Metoda

Technika

Rysunek

−

rysowanie kredkami ołówkowymi, świecowymi, pastelami,
ołówkiem, kredą, węglem,

Malarstwo

−

malowanie

farbami plakatowymi, akwarelą, witrażowymi,

olejnymi, do szkła, farbami window collors, tuszem kreślarskim,

Rzeźbiarstwo

−

masy plastyczne – masa solna, glina, modelina, plastelina, masa
papierowa, wosk, itp.

−

rzeźbienie w drewnie i innych twardych materiałach

−

papieroplastyka – origami – motywy postaci, przedmiotów,
kwiatów, tworzenie laurek,

Grafika

−

gipsoryt,

−

linoryt,

−

drzeworyt,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

monotypia,

−

druk strukturalny,

Sztuki użytkowe

−

witraż – na okna, drzwi, butelki, itp.

−

fotografia,

−

plakat, projekty okładek, opakowania, ulotki reklamowe,

−

collage – wycinanie, wyklejanie, wydzieranie z papieru
i tworzenie pracy łączonej różnymi technikami plastycznymi,

Zdobnictwo

−

ikebana – układanie kompozycji z suszonych i żywych kwiatów,
roślin, owoców oraz darów natury, np. kory drzewa, szyszek,
mchu, muszli, drewna, piór, itp., kompozycje w wazonie,
w ramach obrazów, koszykach,

Dekoratorstwo

−

dekoracje – okolicznościowe, świąteczne, np. stroiki wielkanocne,
bożonarodzeniowe, wycinane ozdoby z papieru z okazji świąt
i uroczystości,

−

zdobienie różnych przedmiotów, np. ramek,

Muzykoterapia

−

muzykoterapia bierna – muzyka aktywizująca, relaksacyjna,
trening relaksacyjny,

−

muzykoterapia czynna – muzykowanie podopiecznych, nauka
śpiewania nowych piosenek, śpiewanie utworów znanych
i lubianych, popularnych,

Biblioterapia

−

czytanie głośne fragmentów lub całości książki / tekstu przez
podopiecznych i rozmowa, dyskusja po przeczytaniu,

−

słuchanie tekstów biblioterapeutycznych (aktywizujących bądź
relaksacyjnych),

−

poradnictwo biblioteczne – propozycje do samodzielnego czytania
i rozmowa po przeczytaniu,

−

wieczory poezji,

Filmoterapia

−

projekcja filmów i dyskusja po niej,

−

nagrywanie filmów,

Teatroterapia

−

psychodrama,

−

drama,

−

pantomima (scenki pantomimiczne),

−

oglądanie spektakli,

Choreoterapia

−

taniec,

−

ćwiczenia muzyczno-ruchowe,

−

improwizacje ruchowe przy muzyce.

Terapia realizowana poprzez sztukę ma szerokie zastosowanie, może pomóc wielu

ludziom chcącym korzystać z jej możliwości.

Forma artystyczna jest tak samo ważna jak jej dzieło stworzone przez podopiecznego.

Dlatego też wybranie samej techniki plastycznej jest już pierwszą wskazówką w rozwikłaniu
problemu  pacjenta.  Malowanie  farbami  lub  delikatne  użycie  miękkiego  ołówka  pozwala
wysunąć  pewne  wnioski  dotyczące  jego  sfery  emocjonalnej  i  samooceny.  Pozwala  na  coraz
pełniejsze  i  swobodniejsze  wyrażanie  siebie.  Plastykoterapia  jest  szczególnie  polecana  dla
ludzi, którzy czują się ograniczeni i przytłoczenie przez innych, ponieważ pozwala dostarczać
przestrzeni na swobodną twórczość.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co to jest arteterapia?
2.  Jakie są funkcje arteterapii?
3.  Jak można opisać funkcje arteterapii?
4.  Jakie techniki wykorzystywane są w arteterapii?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przygotuj taflę szkła o wymiarach 10x20 i namaluj na nim dowolny rysunek.

Przeanalizuj dobór kolorów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  scharakteryzować techniki plastyczne,
2)  przygotować taflę szkła,
3)  zastosować technikę malowania na szkle,
4)  dobrać farby w zależności od swojego samopoczucia,
5)  przeanalizować dobór kolorów,
6)  zaprezentować wyniki i uwagi, omówić pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

farby do malowania na szkle,

−

tafla szkła,

−

pędzel,

−

preparat do przygotowania szkła,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Przygotuj słoik i oklej go masą solną, a następnie pomaluj go farbami.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zastosować technikę przygotowania masy solnej,
2)  przygotować masę solną,
3)  dobrać technikę utwardzania masy,
4)  dobrać barwy do swojego nastroju,
5)  zaprezentować pracę,
6)  wziąć udział w dyskusji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

masa solna,

−

słoik,

−

farby,

−

pędzle,

−

woda,

−

ręczniki papierowe,

−

poradnik dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) zdefiniować pojęcie arteterapii?



2) określić funkcje arteterapii?



3) określić funkcję kompensacyjną arteterapii?



4) określić techniki wykorzystywane w sztukach plastycznych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Metody i cele teatroterapii

4.5.1. Materiał nauczania

Teatroterapia jest jedną z form warsztatowej terapii zajęciowej i stanowi działanie

pomocnicze w leczeniu i usprawnianiu osób wymagających interwencji medycznej,
psychologicznej lub wychowawczej.

Teatr jako metoda terapii może oddziaływać ogólnie, tzn. na ogólną sprawność fizyczną

i psychiczną jednostki. Dzieje się tak dlatego, że teatr jest miejscem w którym często
następuje przeobrażenie człowieka, zły może stać się dobrym, słaby silnym.

Sztuka teatralna pozwala nie tylko na przeobrażenia ale również na integrację psychiki,

ciała oraz całej grupy. Integracja odbywa się poprzez pracę nad wspólnym dziełem jakim jest
sztuka teatralna, której finałem jest przedstawienie przed publicznością

Teatroterapia to spontaniczne przedstawienie teatralne, sprzyjające odreagowaniu

stłumionych emocji, konfliktów.

Teatroterapia jest rozumiana jako narzędzie do wewnętrznego wzrostu i wzbogacenia

osobowości.  Praca  poprzez  sztuki  teatralne  pełni  funkcję  oczyszczającą  dzięki  przeżywaniu
wraz  z  bohaterami  emocji  kreowanych  na  scenie.  Pomaga  to  podopiecznemu  przedstawić
swoje  emocje  i  tłumione  uczucia.  Sprzyja  rozwojowi  osobowości  i  pozwala  wyzwolić
spontaniczne reakcje emocjonalne, pobudza sferę poznawczą skierowaną na wiedzę o innych
ludziach [1, s. 73–125].

Terapia poprzez sztuki teatralne ma na celu:

1. Ukierunkowanie na zmianę przekonań życiowych jej uczestników przez:

−

aktywizowanie uczestników do przeżywania emocji, kształcenia wrażliwości,

−

doskonalenie umiejętności wyrażania uczuć stanów emocjonalnych,

−

wszechstronny rozwój osobowości, ekspresji i uczuciowości.

2. Przygotowanie do aktywnego uczestnictwa w kulturze przez:

−

rozwijanie fantazji,

−

wdrażanie do świadomego korzystania z dorobku kultury (muzyki, tańca, teatru),

−

wzbogacenie słownictwa.

3. Rozbudzenie potrzeby zdobywania wiedzy o innym człowieku oraz konfrontowanie tej

wiedzy z samym sobą.
Wyróżniamy dwie metody terapii poprzez sztuki teatralne:

−

indywidualne – autoterapia,

−

grupowe – wspólne oglądanie przedstawienia przez uczestników zakończone dyskusją
nad występującymi w utworze problemami i postawą bohaterów.

W teatroterapii wyróżniamy kilka technik:

−

psychodrama czyli spontaniczne przedstawienie sceniczne, które pozwala na
uwidocznienie i ponowne przeżycie konfliktów interpersonalnych,

−

drama  metoda  pomocnicza  w  nauczaniu  różnych  przedmiotów szkolnych  lub  samoistna
metoda  w  kształtowaniu  osobowości  człowieka  poprzez  rozwijanie  wyobraźni
i wrażliwości,  uczenie  aktywnej  twórczości,  kształcenie  umiejętności  współpracy
z innymi ludźmi,

−

pantomima czyli nieme widowisko sceniczne w którym zadania przekazywane są przez
aktorów wyłącznie za pomocą ruchów ciała, gestów, mimiki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co to jest teatroterapia?
2.  Jakie znasz cele terapii poprzez sztuki teatralne?
3.  Jakie znasz metody i rodzaje teatroterapi?
4.  Jakie znasz rodzaje teatroterapii?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Po obejrzeniu filmu, zaplanuj i przeprowadź panel dyskusyjny dotyczący spektaklu

teatralnego, przygotowanego przez podopiecznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić możliwości podopiecznych,
2)  zdefiniować pojęcie teatroterapii,
3)  określić zasady panelu dyskusyjnego,
4)  zaplanować i przeprowadzić panel dyskusyjny.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

telewizor,

−

odtwarzacz DVD,

−

płyta DVD z nagraniem,

−

karton,

−

pisaki.

Ćwiczenie 2

Przygotuj i przedstaw, krótką scenkę teatralną.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić metody terapii,
2)  wyjaśnić cele teatroterapii,
3)  wybrać temat jaki chcesz przedstawić,
4)  przygotować scenografię i kostium,
5)  odegrać wybraną scenkę,
6)  opowiedzieć o wrażeniach jakie towarzyszyły występowi,
7)  wziąć udział w dyskusji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przygotowana scenografia,

−

kostium,

−

odtwarzacz CD,

−

płyty CD,

−

brystol,

−

pisaki,

−

poradnik dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) określić czym zajmuje się teatroterapia?



2) określić cel terapii poprzez sztuki teatralne?



3) określić czym zajmuje się metoda grupowa w teratroterapii?



4) wyjaśnić co zyskujemy dzięki teatroterapii?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Metody i cele biblioterapii

4.6.1. Materiał nauczania

Biblioterapia jako dyscyplina naukowa nie ma długiej tradycji, choć – jak podaje

bibliotekoznawca  z  krakowskiej  WSP  Lidia  Ippoldt  [10]  –  termin  ten  pojawił  się  po  raz
pierwszy w Polsce już w latach trzydziestych dwudziestego wieku, określano nim działalność
terapeutyczną,  w  której  główne  narzędzie  działania  stanowi  książka.  Pojęcie  biblioterapii
zostało przypomniane w latach sześćdziesiątych. W Encyklopedii wiedzy o książce z 1971 r.
czytamy:  biblioterapia  –  stosowanie  lektury  książek  i  innych  materiałów  drukowanych  jako
środka  terapeutycznego  w  leczeniu  chorych.  Według  Encyklopedii  współczesnego
bibliotekarstwa polskiego z 1976 r. biblioterapia to dział psychologii czytelnictwa znajdujący
się również w sferze zainteresowań medycyny, pedagogiki i socjologii.

Wyjaśnienie dwóch greckich słów: biblion – książka i therapeo – leczę tworzy

najprostszą  definicję  biblioterapii:  leczenie  książką.  Szersze  definicje  wskazują  na  rolę
pomocy  psychicznej,  świadczonej  za  pośrednictwem  lektury,  w  opanowywaniu  doraźnych
reakcji chorego i rozwiązywaniu  jego problemów życiowych, zwłaszcza w sytuacji choroby,
zmian w zachowaniu, zaburzeń systemu nerwowego i psychiki.

W biblioterapii wykorzystuje się terapeutyczne wartości literatury. Iwona Zachciał,

założyciel gdańskiego ośrodka biblioterapeutycznego, uważa, że śledząc losy bohaterów
utworów literackich będących w sytuacjach zbliżonych do sytuacji osób uczestniczących
w warsztatach, można wpłynąć na zmianę zachowań, sposobu myślenia, można doprowadzić
do twórczego i aktywnego działania oraz pomóc we właściwym funkcjonowaniu w rodzinie,
szkole i wśród rówieśników oraz w domu pomocy społecznej.

Książki wykorzystywane w procesie biblioterapeutycznym pełnią różne funkcje. Danuta

Gostyńska, autorka wielu publikacji z dziedziny biblioterapii, wymienia:

−

materiały uspokajające, do których zalicza się książki przygodowe, tak zwane
młodzieżowe, baśnie, fantasy, literaturę humorystyczną,

−

materiały pobudzające książki o tematyce awanturniczo-przygodowej, wojenne,
podróżnicze, popularnonaukowe,

−

materiały refleksyjne czyli powieści obyczajowe, biograficzne, książki zawierające wątek
romansowy, psychologiczne i socjologiczne.
Najstarszym, a zarazem podstawowym zadaniem biblioterapii jest opowiadanie

podopiecznemu historii pobudzającej do refleksji.

Właściwy proces biblioterapii powinien przebiegać w następujących etapach:

1. Identyfikacja – która może być traktowana jako rozwojowa, obronna i jako uczenie się

roli społecznej. W psychologii poznawczej ma znaczenie jednego z procesów
pamięciowych.

2. Katharsis – oczyszczenie, odreagowanie zablokowanego napięcia, stłumionych emocji,

skrępowanych myśli i wyobrażeń.

3. Wgląd – w siebie oraz zmiana zachowań i postaw.

W związku z tym możemy zaplanować następujące etapy procesu biblioterapeutycznego

[2]:
1) diagnoza

–

zarówno

rozpoznanie

problemów

pacjenta

(wychowanka),

jak

i przewidywanie skutków planowanego działania terapeutycznego,

2) dobór literatury ściśle związany z daną sytuacją terapeutyczną,
3) postępowanie terapeutyczno-wychowawcze – czytanie indywidualne lub zbiorowe

(niekiedy tylko słuchanie) wzbogacone dodatkowymi formami pracy – którego celem jest
wywarcie odpowiedniego wpływu na pacjenta (wychowanka), to znaczy:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

identyfikacja odbiorcy z bohaterem literackim lub sytuacją,

−

refleksja odbiorcy  nad czytanym tekstem, samym  sobą  i sytuacją, w jakiej aktualnie
się znajduje,
a)  katharsis – rodzaj „oczyszczenia”, odreagowania,
b)  wgląd w samego siebie,
c)  zmiana w postawach i zachowaniu.

Są różne kierunki i oddziaływania biblioterapii:

−

przygotowujące – gdy podopieczny nie miał w ręku książki – podajemy mu pozycję
przyjemne i łatwe, sam wybiera odpowiednią,

−

korygujące – gdy za pośrednictwem książki chcemy uzyskać właściwe zmiany
w zachowaniu i postawie.
Oddziaływanie książek na uczestnika biblioterapii musi być przez biblioterapeutę

wnikliwie zaplanowane.  Wybór tekstu jest indywidualną sprawą podopiecznego. W wyborze
lektury  należy  wziąć  pod  uwagę  aktualną  sytuację  podopiecznego,  a dokładniej  szukanie
pomostu  pomiędzy  przeszłością,  a  tym  kim  jest  mimo  swojej  niepełnosprawności.  Innym
czynnikiem  warunkującym  wybór  odpowiedniej  literatury  jest  fakt,  że  każdy  tekst  literacki
oddziałuje na czytelnika subiektywnie. Dla jednej osoby będzie wzbudzać uczucia wyższe dla
innej  będzie  nudny.  Przy  wyborze  literatury  opiekun  nie  może  kierować  się  własnymi
upodobaniami.

Biblioterapię ze względu na rodzaj można podzielić na:

−

instytucjonalną – której celem jest informować chorego i zapewnić mu odpowiednią
rekreację,

−

kliniczną – której celem jest leczenie zaburzeń i uzyskanie przez pacjenta wglądu
w siebie, co ma doprowadzić do zmiany jego sytuacji psychologicznej,

−

wychowawczą  –  której  celem  jest  korygowanie  postaw,  kompensacja,  samorealizacja
czyli  dostosowanie  do  potrzeb  użytkowników  zdrowych  w  sensie  fizycznym
i psychicznym, ale mających do rozwiązania jakiś problem.
Dobór  lektur  oraz  metod  i  form  pracy  zależy  przede  wszystkim  od  tego, kto  potrzebuje

biblioterapii, gdzie ona się odbywa (szpital, szkoła czy dom pomocy społecznej) i kto ją
prowadzi. Celem biblioterapii klinicznej jest leczenie zaburzeń, a biblioterapii wychowawczej
korygowanie postaw, kompensacja, samorealizacja.

Biblioterapia zastosowana jako forma terapii zajęciowej:

−

pomaga pokonywać problemy, podaje wzorce zachowań i nadaje im znaczenie,

−

koryguje emocjonalnie zaburzone zachowania,

−

integruje osoby niepełnosprawne i zaburzone społecznie,

−

wzmaga poczucie własnej wartości,

−

przygotowuje do pełnienia ważnych ról,

−

zmniejsza strach, lęk, stres i łagodzi depresje,

−

pomaga w uaktywnianiu podopiecznego.
W biblioterapii podopieczny może uczestniczyć aktywnie czytając książkę, lub pasywnie

słuchając czytanego tekstu. Często należy podopiecznemu wyjaśnić sens tych zajęć lub
zachęcić do jej wypróbowania. Nawet jeżeli na wstępnym etapie nie widać u podopiecznego
entuzjazmu nie należy się tym zrażać tylko pracować dalej, ponieważ wielu z nich od dawna
nie wzięło książki do ręki.

W biblioterapii stosowanej u dzieci lub osób niepełnosprawnych intelektualnie

szczególne  zastosowanie  mają  bajki  terapeutyczne  o  różnej  treści.  Każda  bajka  kończy  się
morałem,  który  należy  przedyskutować.  Książka  powinna  wyciszać  wewnętrznie,  a  także
prowadzić  do  refleksji  nad  życiem.  Skupiona  uwaga  podopiecznego  nad  swoim  problemem
powinna  być  skutecznie  odwrócona i skierowana na  inną drogę lub osobę. Ważną rolę grają
tu także pozytywne przykłady  bohaterów. W  literaturze wielu autorów wykorzystało  motyw

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zmagania się człowieka z przeciwnościami życiowymi. Osoba uczestnicząca w biblioterapii
ponosząca na swej drodze wiele porażek może identyfikować własne życie z bohaterem i jest
dla niego odzwierciedleniem, a zarazem może na nowo zinterpretować własny los
i zastanowić się nad konstruktywną perspektywą.

Doskonałą formą zajęć biblioterapeutycznych jest malowanie i rysowanie ilustracji do

niedokończonych  czytanych  fragmentów  utworów.  Możemy  także  przy  pomocy  plasteliny
i masy  solnej  lepić  brakujące  rzeczy  czy  sceny  w  przeczytanym  tekście,  lub  wykonywać
wydzieranki i układać podpisy adekwatne do treści utworu. Biblioterapia jest wspaniałą formą
aktywizacji  podopiecznego,  ponieważ  mogą  z  niej  korzystać  i  ludzie  niepełnosprawni
ruchowo jak i intelektualnie.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Czym zajmuje się biblioterapia?
2.  Jak ze względu na rodzaj dzielimy biblioterapię?
3.  Jakie są cele biblioterapii?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sporządź wykaz bajek, których tematykę możemy wykorzystać w biblioterapii.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić rodzaje biblioterapii,
2)  przedstawić treść bajki do wykorzystania w biblioterapii,
3)  posłużyć się technologiami komputerowymi do sporządzenia wykazu bajek,
4)  efekty pracy przedstawić na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,

−

arkusze papieru formatu A4,

−

wykaz bajek przygotowany w zakresie pracy domowej,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Z wykazu bajek wybierz jedną i za pomocą malowania na kartonie zilustruj

niedokończony fragment tekstu.

Sposób wykonania ćwiczeni

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z wykazem bajek,
2)  dobrać rodzaje i techniki malowania,
3)  określić podstawowe zasady ilustracji,
4)  wybrać bajkę,
5)  wykonać ilustrację niedokończonego fragmentu,
6)  efekty pracy przedstawić na forum grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

brystol,

−

farby,

−

pędzle,

−

różne przykłady bajek z niedokończonymi fragmentami tekstu.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) zdefiniować definicję biblioterapii?



2) określić cele jakie posiada biblioterapia?



3) określić etapy biblioterapii?



4) scharakteryzować rodzaje biblioterapii?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Metody i cele muzykoterapii

4.7.1. Materiał nauczania

Termin muzykoterapia został wprowadzony do światowej terminologii około 1950 r.

(D. Blair). Jego rozpowszechnienie wiązało się z powstaniem nowej metody terapeutycznej,
która miała dość ściśle określone założenia teoretyczne oraz szereg efektywnych
i sprawdzonych w toku postępowania praktycznego metod oddziaływania.

Początkowo muzykoterapię najczęściej stosowano w odniesieniu do działań

psychoterapeutycznych,  w  których  podstawową  rolą  muzyki  była  pomoc  w  nawiązaniu
komunikacji  z  pacjentem,  a  następnie  dokonywanie  zmian  w  jego  zaburzonych  formach
zachowania.  W  miarę  upływu  lat  zakres  oddziaływania  muzykoterapii  został  znacznie
rozszerzony, co wpłynęło również na modyfikację terminologiczną.

Współcześnie

obowiązującą

Polsce

definicję

muzykoterapii

wprowadził

prof.  Mirosław  Janiszewski  (1993),  który  określił,  iż  muzykoterapia  jest  dziedziną
wykorzystującą  muzykę  w  sposób  ukierunkowany,  wielofunkcyjny,  kompleksowy
i systematyczny  w  celach  uzupełnienia  leczenia  zabiegowego,  farmakologicznego,
rehabilitacyjnego, psychoterapii i pedagogiki specjalnej.

Muzyka uznawana za bodziec emotogenny, pozwalający dotrzeć do procesów

efektywnych

na różnych poziomach

funkcjonowania człowieka, począwszy od

fizjologicznego  aż  po  złożone  procesy  poznawcze,  okazała  się  cennym  narzędziem
terapeutycznym.  Od  zarania  dziejów  muzyka  towarzyszy  człowiekowi  stając  się
nieodłącznym towarzyszem  życia. Od dawna  były znane właściwości terapeutyczne  muzyki,
którą wykorzystywano w leczeniu pacjentów.

Kierunki rozwojowe muzykoterapii [13]:

−

psychosomatyczny (zakładający podtrzymywanie psychiczne pacjenta oraz regulację
czynności wegetatywnych organizmu),

−

psychologiczny (wpływy emocjonalne, komunikacyjno-interakcyjne, poznawcze,
humanistyczne),

−

psychomotoryczny (terapia muzyką zaburzeń motoryki ciała, muzyka jako czynnik
porządkujący i stymulujący ruch),

−

pedagogiczny (muzyka jako czynnik terapeutyczny w różnych dysfunkcjach
psychofizycznych dzieci i młodzieży oraz kłopotach natury dydaktyczno-wychowawczej,
zbliżony do nurtu psychologicznego (E. Galińska, 1990).

W ramach tych kierunków wymieniane są główne koncepcje terapii muzyką:

−

koncepcja dr E. Galińskiej (muzyka jako środek psychoterapeutyczny w terapii nerwic,
metody receptywne i aktywne),

−

koncepcja muzykoprofilaktyki M. Kieryła, zwana mobilną reakcją muzyczną,

−

koncepcja A. Janickiego (muzyka jako niewerbalny środek komunikacji na płaszczyźnie
emocjonalnej z pacjentami cierpiącymi na schorzenia psychiczne),

−

koncepcja Z. Hory, A. Drozdowskiej, M. Janiszewskiego (związek ruchu ciała z ruchem
w muzyce, muzyka w rehabilitacji różnych dysfunkcji narządowych).
Wszystkie koncepcje, pomimo różnych punktów odniesienia, posiadają wspólne zasady.

Wśród  nich  wymienia  się  przede  wszystkim:  budowanie  lub  odbudowanie  stosunków
personalnych,  podnoszenie  własnej  wartości  pacjenta  poprzez  akceptację  choroby  oraz
samorealizację, wykorzystanie unikatowego działania siły rytmu w stymulacji energetycznej,
wprowadzenie wewnętrznego  ładu  i  harmonii. Jednak  największą uwagę przywiązuje się do
samego przebiegu sesji terapeutycznej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Istota procesu muzykoterapeutycznego tkwi w podejściu do pacjenta i zastosowaniu

odpowiednich dla niego technik muzykoterapeutycznych.

Celem muzykoterapii jest przede wszystkim poprawa psychicznej oraz fizycznej kondycji

pacjenta poprzez oddziaływanie na niego muzyką. Opiera się ona na założeniu, zgodnie
z którym zarówno słuchanie jak i granie wspomaga proces powrotu do zdrowia.
Muzykoterapię dzielimy na:

−

aktywną,

−

receptywną.
Muzykoterapia aktywna obejmuje zastosowanie podstawowych form aktywności

muzycznej, takiej jak ruch przy muzyce, gra na instrumentach i ćwiczenia twórcze
z uwzględnieniem określonego celu leczniczego. Jej celem jest ogólnie rozumiana
aktywizacja podopiecznego pobudzająca poszczególne zmysły.

Treść zajęć muzykoterapii aktywnej stanowić mogą różne rodzaje ćwiczeń powstałych na

bazie wieloletnich doświadczeń w procesie terapeutycznym.

Ćwiczenia i zadania są konstruowane na podstawie różnorodnych metod pracy, ze

szczególnym uwzględnieniem elementów muzyki, ruchu i rytmiki. Przede wszystkim są to
ćwiczenia:

−

kształtujące aparat ruchu,

−

metrorytmiczne,

−

uwrażliwiające na elementy dzieła muzycznego,

−

improwizacje: ruchowe, głosowe i instrumentalne,

−

interpretacje ruchowe utworów muzycznych,

−

śpiewanie piosenek,

−

realizacja kanonów głosowo-ruchowych,

−

taniec,

−

ćwiczenia relaksacyjne.
Tak wielka różnorodność zadań powoduje, że zajęcia muzykoterapii aktywnej stają się

szczególnie  atrakcyjne  i  ciekawe,  motywują  podopiecznych  do  uczestnictwa  w  zajęciach,
które nie  są  monotonne  i  zawierają  pierwiastki  twórcze.  Wymienione  ćwiczenia  są  ściśle  ze
sobą  powiązane  pod  względem  metodycznym.  Dużą zaletą  tej  terapii  jest przede  wszystkim
atrakcyjność  jej  technik,  gdzie  element  muzyki  jest  wykorzystywany  jako  bodziec  do
wykonywania  szerokiego  zakresu  zadań  ruchowych.  Stanowi  ona  także  atrakcyjną  formę
wypoczynku aktywnego mającego ogromne znaczenie zarówno w leczeniu jak i profilaktyce.

Muzykoterapia aktywna ma szerokie zastosowanie prawie we wszystkich działach

związanych  z  terapia  i  lecznictwem,  głównie  w  rehabilitacji  i  pedagogice  specjalnej.
Stosowana  jest  również  gimnastyce  korekcyjnej,  usprawnianiu  różnych  dysfunkcji
narządowych,  w  terapii  chorób  układu  oddechowego  i  krążeniowego,  a  także  wszędzie  tam
gdzie ćwiczenia ruchowe stymulowane są muzyką.

Techniki muzykoterapii aktywnej są opracowywane w aspekcie postępowania

praktycznego. Ważną sprawą jest dobór odpowiedniego materiału muzycznego, który
powinien zgadzać się z aktualnym stanem naszego podopiecznego, jego nastrojem, tempem
życia psychicznego czy stopniem pobudzenia psychomotorycznego.

Najczęściej wykorzystywana formą muzykoterapii aktywnej są zajęcia ruchowo –

rytmiczne.  Przyczyniają  się  one  do  rozwijania  pełnego  zakresu  ruchu.  Na  początku
wprowadza  się  proste  elementy,  a  następnie  zostają  one  coraz  bardziej  urozmaicone,  aż  do
momentu kiedy podopieczny osiąga pełną swobodę ruchową. Zainteresowanie podopiecznych
ćwiczeniami  uzyskujemy  więc  kiedy  podczas  zajęć,  stale  utrzymujemy  wzajemną  relacje
pomiędzy proponowaną improwizacją muzyczną, a reakcją ruchową na dany rodzaj muzyki.

Muzykoterapię receptywną stosujemy zazwyczaj w schorzeniach o charakterze

psychogennym. Najczęściej stosowana jest w nerwicach, schorzeniach psychicznych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i psychosomatycznych oraz w innych chorobach organicznych, którym towarzyszą objawy
nerwicowe [5].

Muzykoterapia receptywna związana jest z umiejętnością słuchania muzyki, która

przejawia się najczęściej w takim percypowaniu muzyki, które oddziałując na sferę
emocjonalną wywołuje u podopiecznego różne emocje. Przede wszystkim ukierunkowuje ich
ekspresję werbalną jak i pozawerbalną na określoną problematykę.

Celem tej muzykoterapii jest emocjonalne wsparcie pacjenta, który nabiera większej

pewności  w  wyrażaniu  własnych  poglądów.  Semantyka  muzyki  stanowi  podstawę  do
pobudzenia  wyobraźni,  powodując  większą  precyzyjność  imaginowanych  obrazów  oraz
przypisując  im  określone  zadnia.  „Muzyka  oddziałuje  na  sferę  psychosomatyczną,  dając
pozytywne  efekty  terapeutyczne  w  postaci  zmian  zachodzących  w  ustroju  człowieka.
Percepcja muzyki jest indywidualna dla każdego słuchacza. Zależy ona przede wszystkim od
stopnia  wrażliwości  emocjonalnej,  gustu  muzycznego  oraz  wcześniejszych  doświadczeń
i muzykalności”[13].

Odbiór słuchanej muzyki jest różny, u każdego człowieka zależy od przeżytych

wydarzeń, jakie miały miejsce bezpośrednio przed przystąpieniem do słuchania muzyki.
Pewne cechy utworów wzbudzają u większości pacjentów podobne uczucia, wyodrębniono te
z nich, które z reguły działają:

−

relaksacyjnie  –  odznaczają  najczęściej  tempami  wolnymi,  łagodną  prostą  w  konstrukcji
linią  melodyczną,  konsonansowo  brzmiącą  harmonia,  spokojnym  rytmem  oraz  łagodną,
nieznacznie skontrastowaną dynamiką

−

aktywizująco – na pierwszy plan wysuwa się tu rytm, które są bardzo charakterystyczne,
zdecydowane,  usystematyzowane  według  określonych,  powtarzających  się  sekwencji.
Tempo  tych  utworów  jest  szybkie  lub  umiarkowane.  Pojawiają  się  częste  zmiany
dynamiczne, co sprzyja pobudzeniu i mobilizacji uwagi.
Zajęcia  muzykoterapii  przygotowują  i  usprawniają  osoby  niepełnosprawne  do

samodzielnego wykonywania podstawowych czynności życiowych. Uczą także radzenia
sobie ze stresem i negatywnymi emocjami które utrudniają życie.

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Czy muzykoterapię możemy wykorzystać do zajęć ruchowych?
2.  Jakie są główne koncepcje terapii muzyków?
3.  Jakie są różnice między muzykoterapią aktywną, a muzykoterapią receptywną?
4.  Jaki rodzaj muzyki wykorzystujemy do muzykoterapii receptywnej?
5.  Jakie elementy ruchowe wprowadzamy w pierwszej fazie muzykoterapii aktywnej?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Ze znanych Ci utworów muzycznych wybierz, takie które będą przykładem muzyki

aktywnej. Na kartonie zapisz wszystkie emocje jakie towarzyszyły ci przy słuchaniu tej
muzyki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić gatunki muzykoterapii,
2)  podać przykłady utworów muzycznych będących przykładami muzyki aktywnej,
3)  wypisać emocje jakie towarzyszą słuchaniu tej muzyki,
4)  zaprezentować wyniki pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

magnetofon i odtwarzacz CD,

−

kasety i płyty z muzyką aktywną,

−

brystol,

−

flamastry,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Spośród znanych utworów muzycznych wybierz te, które będą oddawać charakter

muzykoterapii receptywnej. Ułóż do wybranej muzyki układ ćwiczeń ruchowych. Opracuj
scenariusz zajęć, które nie powinny przekraczać 15 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  scharakteryzować muzykoterapię receptywną,
2)  dobrać rodzaj muzyki odpowiedni do tego typu zajęć,
3)  zdefiniować pojęcie motoryki,
4)  wybrać płytę z przykładem muzyki receptywnej,
5)  zaplanować układ ćwiczeń ruchowych,
6)  opracować scenariusz zajęć,
7)  zaprezentować wyniki na forum grupy,
8)  wziąć udział w dyskusji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

odtwarzacz CD,

−

płyty CD,

−

materace,

−

karimaty,

−

poradnik dla ucznia,

−

kartki,

−

długopis.

4.7.3. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) określić czym zajmuje się muzykoterapia?



2) określić czym zajmuje się muzykoterapia aktywna?



3) określić czym zajmuje się muzykoterapia receptywna?



4) określić co zyskujemy dzięki muzykoterapii?



5) określić korzyści wynikające z zastosowania muzykoterapii?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8. Metody i cele choreoterapii

4.8.1. Materiał nauczania

Choreoterapia (grec. choreia – taniec + therapeia – leczenie) terapia wykorzystująca

taniec. Można tu także zaliczyć tańce integracyjne. Jest to proces integrujący jednostkę
poprzez odczuwanie pełni cielesności, ekspresji, identyfikacji, samoświadomości. Elementy
leczące w choreoterapii:

−

ruch,

−

muzyka,

−

tempo,

−

grupa,

−

rytm,

−

czas,

−

przestrzeń,

−

terapeuta,

−

dotyk.
Choreoterapia to technika należąca do szerokiego nurtu arteterapii (terapii przez sztukę).

Podstawowe elementy tańca – ruch i rytm stają się drogą do uzyskania harmonii ciała
i umysłu, ułatwiają poznanie siebie i swoich emocji, a także porozumienie z innymi ludźmi.

Choreoterapia nie jest tańcem w potocznym tego słowa znaczeniu, na tych zajęciach nie

można  nauczyć  się  zasad  czy  kroków, można  natomiast  odnaleźć  własny  rytm  i  uwolnić  się
od  codziennych  napięć.  Terapia  tańcem  i  ruchem  łączy  w  sobie  elementy  improwizacji
tanecznej,  pracy  z  ciałem,  treningu  odczuwania  relaksacji  oraz  zabawy.  W  zajęciach  mogą
brać  udział  osoby  w  każdym  wieku,  o  różnym  poziomie  sprawności.  Choreoterapia  jest
doskonałą metodą terapeutyczną w pracy z dziećmi niepełnosprawnymi.

Stosowane w choreoterapii elementy to taniec, ćwiczenia muzyczno-ruchowe,

improwizacje muzyczno-ruchowe. Fazą główną choreoterapii jest przedstawienie problemu,
a fazą końcową jest wspólna rozmowa i dyskusja z podopiecznym.

Głównymi celami choreoterapii jest poznanie i zwiększenie świadomości ciała oraz

stymulowanie psychicznej i fizycznej aktywności podopiecznego. Zadania choreoterapii:
1.  Wyrabia pewność siebie (akceptację siebie).
2.  Rozwija zdolności twórcze.
3.  Poprawia koordynację ruchów.
4.  Poprawia komunikację i kontakty społeczne.
5.  Kształci wyobraźnię i pamięć ruchową.
6.  Pomaga w rozładowaniu emocji i ich rozumieniu.
7.  Wspiera rozwój osobisty.

Terapia tańcem wywodzi się z tańca współczesnego, nawiązuje jednak do tańców

szamańskich i plemiennych, do czasów, kiedy taniec spełniał ważną rolę w życiu społecznym
każdego człowieka i był naturalnym sposobem wyrażania emocji każdego człowieka. Terapia
poprzez taniec nie opiera się na nauce zasad kroków, nauki techniki czy kombinacji, można
natomiast odnaleźć własny rytm i uwolnić się od codziennych napięć.

Efektywność choreoterapii [23]:

−

na poziomie ciała – rozluźnianie napięć, usztywnień, lepsze poczucie równowagi,
koordynacji ruchów, kontrola, opanowanie, gdy potrzebne, spontaniczność i gotowość do
improwizacji. Harmonia – ciałem wyrażam, co myślę i czuję,

−

na poziomie psychologicznym –świadomość emocji, świadomość własnych motywów
(także tych niejawnych), pogłębianie motywacji do zmiany, wzrost empatii i intuicji,
inteligencji emocjonalnej. Przyspieszenie i ukierunkowanie rozwoju osobistego, zgodnie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

z indywidualnymi celami. Pogłębienie i większa świadomość, otwarcie i wrażliwość
w kontaktach interpersonalnych „ćwiczymy” elastyczność poprzez dopasowanie się do
muzyki, rytmu i własnych możliwości, a także dopasowanie do innych,

−

na  poziomie  duchowym  –  urzeczywistnianie  własnych  wartości  (piękno),  poczucie
znaczenia, sensu, celu  i kierunku  naszego życia. Realizujemy samych  siebie  jako osobę,
zyskujemy  poczucie  harmonii  tego,  co  wewnątrz  i  tego  co  na  zewnątrz  nas.  Cele
szamańskie,  magiczne,  gdy  próbujemy  do  czegoś  się  przygotować,  zmienić  naszą
rzeczywistość,  uwolnić  się  od  czegoś,  uzdrowić  jakiś  wymiar  naszego  życia.  Przeżycia
mistyczne, doświadczenie wglądu.
Techniki,  jakie  znalazły  zastosowanie  w  pracy  choreoterapeutów  nawiązują  do

improwizacji  tanecznej,  pracy  z  ciałem,  trening  odczuwania  i  relaksacji.  W  zajęciach  tych
mogą  uczestniczyć  osoby  w  każdym  wieku  i  stopniu  niepełnosprawności.  Wykorzystanie
tańca  i ruchu  jako metody pomagania sobie i innym jest nie tylko atrakcyjne ale  i skuteczne.
Choreoterapia  łączy  zabawę  i  pracę  tworząc  unikalny  sposób  jednoczenia  ciała  umysłu
i duszy  w  celu  poprawy  jakości  życia  i  rozwiązywania  problemów.  Swobodny,  naturalny,
niczym  niewymuszony  ruch,  taniec  jedynie  inspirowany  muzyką,  podpowiedziami
prowadzącego  zajęcia  i  informacjami  pochodzącymi  z  własnego  ciała.  To  ostatnie
najważniejsze.

Dzięki uczestnictwu na zajęciach z terapii tańcem zachodzi w podopiecznym zmiana

właśnie dzięki otwarciu się na siebie i wsłuchaniu w swoje potrzeby, marzenia i cele. Czasem
potrzeba dużo czasu, czasem potrzeba go mniej. Ale na zajęciach nie ma presji, napięcia czy
stresu. Wszystko, co wydarza się podczas sesji powinno być w takim tempie, w jakim chcemy
by się działo. Choreoterapia daje to, że pracując nad sobą, w poczuciu bezpieczeństwa i
swobody pracuje się tak by cokolwiek robiąc wypływało to z potrzeby i chęci. Ruch nie jest
dobry czy zły, jest po prostu nasz. Jest informacją o nas samych. Wszystko, co się wydarza na
zajęciach terapeutycznych jest właściwe, bo wypływa z wnętrza.

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie znasz elementy choreoterapii?
2.  Jakie są zadania choreoterapii?
3.  Jakie są poziomy efektywności choreoterapii?
4.  Na czym polegają zyski terapeutyczne choreoterapii na poziomie psychologicznym?

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przygotuj występ wyrażający za pomocą tańca i wybranej muzyki Twoje emocje.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zdefiniować pojęcie emocji,
2)  wybrać odpowiednią muzykę do tańca,
3)  wyrazić swoje emocje,
4)  przygotować występ,
5)  wziąć udział w dyskusji,
6)  zaprezentować swoje emocje za pomocą tańca,
7)  wziąć udział w dyskusji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

odtwarzacz CD

−

płyty CD

−

poradnik dla ucznia

Ćwiczenie 2

Wyjaśnij podane poniżej pojęcia:

−

ćwiczenie motoryki małej,

−

ćwiczenie motoryki dużej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  opisać rozwój i właściwości psychomotoryczne człowieka,
2)  sprawnie posłużyć się Internetem,
3)  odszukać definicję pojęć,
4)  przygotować opisy,
5)  zaprezentować wyniki pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

papier A4,

−

pisaki.

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić jakie elementy wchodzą w skład choreoterapii?



2) określić czym zajmuję się choreoterapia?



3) określić cel choreoterapii?



4) wyjaśnić co zyskujemy na poziomie ciała w choreoterapii?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Metody i cele ergoterapii

4.9.1. Materiał nauczania

Słowo ergo wywodzi się z języka greckiego i ma bardzo dużo znaczeń: działanie,

zajmowanie się czymś, trudnienie się czymś. Ergoterapia towarzyszy, wspiera i uzdalnia ludzi
w każdym wieku. Z ergoterapii korzystają osoby, które mają trudności w wykonywaniu
codziennych czynności, które nie radzą sobie ze swoimi ograniczeniami i muszą liczyć na
pomoc osób drugich.

Ergoterapia opiera się głównie na wiedzy medycznej, socjalnej i rzemieślniczej. Stosuje

się ją przy zaburzeniach ruchowych, czuciowych, przewodzenia nerwowego i psychicznych,
dzięki czemu ma zastosowanie we wszystkich dziedzinach medycznych. Ergoterapia jest
ważnym

środkiem

leczniczym

prowadzącym

rekonwalescencji

chorych

niepełnosprawnych, jest formą terapii, która dzięki różnorodności metod i materiałów
terapeutycznych pozwala choremu nauczyć się jak największej samodzielności, niezależności
i aktywności.

Zajęcia ergoterapeutyczne powinny być przeprowadzane przy współpracy całego zespołu

pracującego  z  podopiecznym,  uwzględniając  jego  psychiczny  jak  i  fizyczny  stan.
Uwzględniając  potrzeby  indywidualne  podopiecznych  dotkniętych  chorobą  i  biorąc  pod
uwagę  obraz  choroby  czy  też  niepełnosprawności  dobiera  się  odpowiednie  środki  leczenia
ergoterapeutycznego.

Celem ergoterapii jest leczenie chorych niepełnosprawnych ludzi, aby spełnić ich

potrzeby zawodowe, socjalne tak aby znowu mogli brać aktywny udział w życiu pełnym tego
słowa znaczeniu. Terapia ta polega także na zachęcaniu do brania czynnego udziału w życiu
osobistym czy też społecznym oraz w pokazaniu, że chory sam jest w stanie poradzić sobie
z codziennością i potrafi przeciwstawić się codziennym trudnością.

Ergoterapia daje poczucie niezależności i wartości dla podopiecznego pozwala spojrzeć

optymistyczniej na świat. Niepełnosprawny przestaje obawiać się wyjścia z domu, spotkania
z przyjaciółmi, uprawiania hobby. Dzięki temu nie czuje się pozostawiony sam ze swoimi
problemami.

Osoba prowadząca ergoterapię ma za zadanie nie tylko leczyć ale także wspierać

podopiecznego  w  jego  codziennym  życiu.  Ma  także  za  zadanie  zaopatrzyć  chorego  we
wszystkie  niezbędne  pomoce  i  udzielić  rad,  które  będą  użyteczne  w  życiu  podopiecznego.
Takimi  radami  są,  np.:  jak  przystosować  mieszkanie  aby  było  dopasowane  do  potrzeb
chorego,  jak  zaaklimatyzować  się  w  nowym  środowisku  domu  pomocy  społecznej,  itp.
Zaopatrzenie  w  pomoce  polega  na  indywidualnym  dobraniu  urządzeń  pomocnych,  np.  przy
ubieraniu  i  rozbieraniu  się  czy  też  utrzymywaniu  higieny  osobistej.  Te  wszystkie  z  pozoru
błahe  i  proste  działania  pomagają  dostrzec  podopiecznemu,  że  jest  w  stanie  zmierzyć  się
z tym  co  jeszcze  do  niedawna  wydawała  się  mu  niemożliwe.  Ergoterapia  to  także  poprawa
fizycznego  stanu  pacjenta,  i  w  tej  dziedzinie  opiekunowie  mają  przebogatą  gamę  ćwiczeń
usprawniających.  Ćwiczenia  te  mogą  być  prowadzone  z  zastosowaniem  zasady  tak  aby  nie
tylko  poprawiały  stan  chorego,  ale  także  sprawiały  mu  dużo  przyjemności.  Ergoterapia
oprócz  ćwiczeń  ruchowych,  nauki  czynności  dnia  codziennego  ma  także  do  zaoferowania
warsztaty  w  których  można  wykonywać prace  plastyczne  i  techniczne  jednocześnie  ćwicząc
motorykę i rozwijając zdolności manualne, koordynację ruchową i kreatywność.

Leczenie ergoterapeutyczne pomaga w przywróceniu czy choćby poprawie cielesnej,

duchowej i socjalnej samodzielności w powrocie do życia zawodowego. Leczenie poprzez
ergoterapię jest nastawione na poprawę mobilności i koordynacji ruchowej podopiecznego.
Chory powinien nauczyć się żyć z chorobą i umieć pogodzić się ze swoją odmienną sytuacja
życiową.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie znasz cele ergoterapii?
2.  W jaki sposób ergoterapia aktywizuje pacjenta?
3.  W jaki sposób ergoterapia rozwija i poprawia samodzielność pacjenta?
4.  Dlaczego dobrze prowadzona ergoterapia poprawia samoocenę pacjenta?

4.9.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Spośród znanych codziennych zajęć wskaż te, które należą do ergoterapii.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zdefiniować pojęcie ergoterapii,
2)  określić cele ergoterapii,
3)  scharakteryzować rozwój i właściwości psychomotoryczne człowieka,
4)  wskazać codzienne zajęcia należące do ergoterapii,
5)  zaprezentować wyniki pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier,

−

brystol,

−

pisaki.

Ćwiczenie 2

Zaplanuj czynności ergoterapeutyczne dla nowoprzyjętego mieszkańca DPS.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić procedury DPS,
2)  zapoznać się z możliwościami fizycznymi nowego mieszkańca,
3)  zaplanować jego wybrane czynności,
4)  zaprezentować wyniki pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz wywiadu środowiskowego,

−

karta medyczna mieszkańca,

−

papier A4,

−

pisaki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) określić czym zajmuje się ergoterapia?



2) określić cel ergoterapii?



3) określić co zyskujemy dzięki ergoterapii?



4) określić dla kogo prowadzona jest ergoterapia?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test  zawiera  20  zadań.  Do  każdego  zadania  dołączone  są  4  możliwości  odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Terapia zajęciowa jest formą

a)  zabawy.
b)  odpoczynku.
c)  pracy zarobkowej.
d)  rehabilitacji.

2. Elementem terapii zajęciowej jest proces zwany

a)  socjalizacją.
b)  resocjalizacją.
c)  rehabilitacją.
d)  kompensacją.

3. Arteterapia to jedna z form

a)  muzykoterapii.
b)  biblioterapii.
c)  terapii zajęciowej.
d)  terapii manualnej.

4. Estetoterapia to kontakt

a)  z pięknym otoczeniem.
b)  z drugim człowiekiem.
c)  z grupą rówieśniczą.
d)  z muzyką.

5. Forma pracy indywidualnej występuje

a)  w procesie kształcenia.
b)  w procesie organizacji.
c)  w zajęciach domowych.
d)  w żadnej z wymienionych procesów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. Czytanie poezji, legend nazywamy

a)  biblioterapią.
b)  choreoterapią.
c)  arteterapią.
d)  chromoterapią.

7. Choreoterapia nazywamy

a)  ćwiczenia rzeźbiarskie.
b)  ćwiczenia muzyczno-ruchowe.
c)  malowanie na szkle.
d)  czytanie książek.

8. Identyfikacja i katharsis to etapy

a)  teatroterapii.
b)  choreoterapii.
c)  biblioterapii.
d)  muzykoterapii.

9. Kinezyterapia to leczenie

a)  światłem.
b)  pięknym otoczeniem.
c)  ruchem.
d)  nie wiem.

10. W skład choreoterapii wchodzą takie czynności jak

a)  granie.
b)  malowanie.
c)  czytanie bajek.
d)  wyszywanie.

11. W pedagogice specjalnej stosujemy muzykoterapię w formie

a)  pasywnej.
b)  głośnej.
c)  aktywnej.
d)  cichej.

12. Taniec jest wykorzystywany w

a)  bajkoterapii.
b)  chromoterapii.
c)  muzykoterapii.
d)  choreoterapii.

13. W schorzeniach psychogennych stosujemy

a)  muzykoterapię cichą.
b)  nie stosujemy muzyki.
c)  muzykoterapię aktywną.
d)  muzykoterapię receptywną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14. Choreoterapia ma za zadanie

a)  poprawiać komunikację i kontakty społeczne.
b)  rozwijać mowę czynną.
c)  poprawiać nastrój.
d)  prowadzić zabawę.

15. Technika collage stosowana jest w

a)  muzykoterapii.
b)  ergoterapii.
c)  arteterapii.
d)  biblioterapii.

16. Trening autogenny Shultza jest techniką w metodzie

a)  choreoterapii.
b)  bibliotearapii.
c)  ergoterapii.
d)  muzykoterapii.

17. Formą zajęć biblioterapeutycznych jest

a)  malowanie i rysowanie ilustracji.
b)  rzeźbienie.
c)  sklejanie.
d)  haftowanie.

18. Wyjście do muzeum i obcowanie ze sztuką to przykład

a)  chromoterapii.
b)  estetoterapii.
c)  kinezyterapii.
d)  muzykoterapii.

19. Terapia, która pomaga pokonywać problemy i podaje wzorce zachowań to

a)  bajkoterapia.
b)  choreoterapia.
c)  teatroterapia.
d)  muzykoterapia.

20. Ćwiczenia relaksacyjne powodują

a)  wyciszenie.
b)  pobudzenie.
c)  poznanie własnego ciała.
d)  zasmucenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko...............................................................................

Stosowanie terapii zajęciowej w procesie aktywizacji podopiecznego

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1.  Bielańska A.: Teatr który leczy. Wydawnictwo UJ, Kraków 2003
2.  Borecka I.: Biblioterapia w szkole podstawowej i gimnazjum, Wałbrzych 2002
3.  Borecka  I.,  Wontorowska  –  Roter  S.:  Biblioterapia  w  edukacji  dziecka

niepełnosprawnego intelektualnie, Wałbrzych 2003

4.  Buchalter S.: Terapia sztuką. Zysk i s-ka, Poznań 2006
5.  Dega W., Malinowska K.: Rehabilitacja medyczna, Warszawa 1993
6.  Encyklopedia gier. Muza 2001
7.  Garlin  CH.D.,  Seabury  B.  A.:  Działania  interpersonalne  w  pracy  socjalnej,  Warszawa

1996

8. Hale G.: Poradnik dla niepełnosprawnych. Muza S. A. 1996
9. Hulek A.: Świat ludziom niepełnosprawnym, Warszawa 1992
10. Ippoldt L.: Biblioterapia w związkach z innymi naukami, [w:] Biblioterapeuta, 2000 nr

4 (12)

11. Karolak W.: Rysunek w arteterapii. Łódź 2005
12. Kawczyńska-Butrym Z.: Niepełnosprawność – specyfika pomocy społecznej. BPS,

1998

13. Kierył E.: Elementy terapii i profilaktyki muzycznej, Warszawa 2004
14. Konieczna E. J.: Arteterapia w teorii i praktyce. Impuls, Kraków 2003
15. Kowalik S.: Psychospołeczne podstawy rehabilitacji osób niepełnosprawnych.

Warszawa 1996.

16. Kozaczuk L.: Terapia zajęciowa w domach pomocy społecznej, Warszawa 1995
17. Kraski J.: Promocja zdrowia. Sanmedia, Warszawa 1994
18. Lorenc A.: Założenia i cele terapii zajęciowej, Postępy Rehabilitacji, Tom X, Zeszyt 1

1996

19. Majewski T.: Rehabilitacja zawodowa osób niepełnosprawnych, Warszawa 1995
20. Milanowska K (red): Techniki pracy w terapii zajęciowej, Warszawa 1982
21. Piszczek M.: Terapia zajęciowa – terapia przez sztukę, Warszawa 1997
22. Problemy Rehabilitacji Społecznej i Zawodowej (kwartalnik).
23. Szulc W.: Sztuka i terapia. Copyright by Wita, Warszawa 1993
24. Tematy – czasopismo dla pracowników terapeutów, personelu opiekuńczego
25. Tomasik E.: Biblioterapia jako metoda pedagogiki specjalnej, „Szkoła Specjalna” 1991,

nr 2/3, s. 128–133

26. Tomasik E.: Czytelnictwo i biblioterapia w pedagogice specjalnej, Warszawa 1994
27. Trześniewski R: Zabawy i gry ruchowe, Warszawa 1995
28. Wierzchowska-Konera B.: Pedagogika jako nauka, [w:] Ciechaniewicz W. (red):,

Pedagogika, Warszawa 2000