NARZĄDY ZMYSŁÓW

Receptory to   wyspecjalizowane   komórki,   których   funkcją   jest   odbieranie   sygnałów   ze
środowiska   zewnętrznego   i   wewnętrznego.  Receptory   mogą   być   pojedynczymi   komórkami
rozsianymi w tkankach lub tworzyć zorganizowane struktury.

Receptory wielokomórkowe o złożonej budowie nazywamy narządami zmysłów.  Narządami
zmysłów   są:   oko,   ucho,   kubki   smakowe   na   języku,   ciałka   dotykowe   w   skórze.   Jako   narząd
traktowany jest zwyczajowo nabłonek węchowy w jamie nosowej, choć jego budowa jest bardzo
prosta.

OKO – NARZĄD WZROKU

Ściany gałki ocznej mają budowę trójwarstwową:

1. Warstwa   zewnętrzna  zbudowana   jest   z   tkanki   łącznej,   która   tworzy  błonę   włóknistą.

Ochrania ona gałkę oczną od zewnątrz i nadaje jej odpowiednią sztywność. Dzieli się na:

•

twardówkę - białą, nieprzeźroczystą, sztywną błonę otaczającą tylną, większą część
gałki ocznej,

•

rogówkę - znajdującą się w przedniej części gałki ocznej, ma wypukły kształt, jest
delikatniejsza i przeźroczysta. Zewnętrzna powierzchnia rogówki oraz wewnętrzna
powierzchnia   powieki   wyścielone   są  spojówką  -   cienką,   przeźroczystą   błoną
ochraniającą oko.

2. Warstwa środkowa utworzona przez błonę naczyniową. Składa się ona z:

•

naczyniówki  - stanowiącej tylną, większą część błony i składającej się z licznych
naczyń krwionośnych odżywiających gałkę oczną,

•

tęczówki  -   stanowiącej   przednią   części   błony,   zbudowanej   z   mięśni   gładkich.
Reguluje ilość światła wpadającego do oka. Tęczówka zawiera barwnik decydujący o
kolorze oczu. Pośrodku tęczówki znajduje się otwór – źrenica.

•

ciałka rzęskowego, które łączy naczyniówkę z tęczówką. Zbudowane jest z mięśni
gładkich,   podtrzymuje   soczewkę   i   zmienia   jej   krzywiznę,   umożliwiając
dostosowanie ostrości widzenia do odległości oglądanego przedmiotu (akomodacja
oka).

3. Warstwa wewnętrzna (siatkówka)   delikatna błona, znajdująca się tylko w środkowej i

tylnej części gałki ocznej. Zbudowana jest ze światłoczułych komórek:

•

pręcików  -   są   bardzo   czułymi   receptorami   reagującymi   już   na   niewielkie   ilości
światła.   Umożliwiają   widzenie   przy   minimalnym   oświetleniu,   np.   w   nocy.  Nie
reagują   na   barwy,   stąd   przy   braku   światła   nie   rozróżniamy   kolorów.   Pręciki
występują w bardzo dużej ilości, głównie na obrzeżach siatkówki;

•

czopki  -   są   mniej   wrażliwe   na   światło,  odpowiadają   za   powstawanie   ostrych
obrazów i rozróżnianie kolorów. Wyróżnia się trzy rodzaje czopków reagujących
na różną długość fal świetlnych i tym samym odpowiedzialnych za widzenie różnych
barw: niebieskiej, zielonej i czerwonej. Widzenie innych kolorów jest możliwe dzięki
odpowiedniej   kombinacji   pobudzeń   różnych   czopków.   Równomierne   pobudzenie
wszystkich czopków odbierane jest jako barwa biała. Czopki występują w znacznie

mniejszej ilości niż pręciki i są skupione w centralnej części siatkówki.

Na terenie siatkówki na uwagę zasługują dwa punkty:

•

plamka żółta, znajdująca się naprzeciwko źrenicy, jest miejscem największego skupienia
czopków i jednocześnie miejscem najostrzejszego widzenia,

•

plamka ślepa, jest miejscem, w którym nie ma ani czopków ani pręcików. W miejscu tym
odchodzi nerw wzrokowy powstający z pojedynczych wypustek neuronów odbierających
impulsy z fotoreceptorów.

Wnętrze gałki ocznej składa się z dwóch komór:

•

komory przedniej, znajdującej się pomiędzy rogówką a soczewką, wypełnionej wodnistą
cieczą,

•

komory   tylnej,   znajdującej   się   pomiędzy   soczewką   a   tylną   ścianą   oka,   wypełnionej
galaretowatą substancją, zwaną ciałkiem szklistym.

Wszystkie elementy oka, przez które przechodzą promienie świetlne są przezroczyste.

Funkcjonowanie oka

Człowiek   odbiera   fale   świetlne   w   granicach   od   około   400   do   700   nm.   Promienie   świetlne
docierające do oka przechodzą kolejno przez:

•

rogówkę, gdzie ulegają załamaniu,

•

przednią komorę oka i znajdującą się na jej końcu źrenicę,

•

soczewkę, gdzie ulegają skupieniu,

•

ciałko szkliste.

Ostatecznie docierają do siatkówki, tworząc na niej obraz obiektu rzeczywisty, odwrócony i
pomniejszony.

W obrębie siatkówki dochodzi do pobudzenia właściwych fotoreceptorów: pręcików i czopków.
Komórki te zawierają rodopsynę (purpurę wzrokową), składającą się z białka - opsyny i retinalu
(pochodna witaminy A) w formie cis. Pod wpływem światła forma cis przekształca się w formę
trans, co prowadzi do rozpadu cząsteczki i wygenerowania impulsu nerwowego.

Po   pewnym   czasie   rodopsyna   zostaje   odtworzona.   Proces   ten   zachodzi   w   ciemności.   Źródłem
retinalu w formie cis jest jego forma trans oraz witamina A (retinol).

Powstały sygnał zostaje przekazany neuronami czuciowymi przez nerw wzrokowy do mózgu, do
ośrodka wzroku  znajdującego się  w płacie potylicznym kory mózgowej. Tam obraz poddany
zostaje analizie i syntezie, co umożliwia jego prawidłową interpretację. „Obróbka” otrzymanego
obrazu polega na:

•

odwróceniu go do właściwej pozycji (na siatkówkę pada „do góry nogami”),

•

porównaniu   obrazów   otrzymanych   z   lewego   i   prawego   oka,   i   utworzeniu   na   tej
podstawie wizerunku przestrzennego (stereoskopowe widzenie),

•

uzupełnieniu brakujących elementów obrazu, np. wypełnienie obszaru widzenia, który
padł na ślepą plamkę.

Regulacja widzenia:

1. Adaptacja oka do intensywności oświetlenia

Ilość wpadającego do oka światła jest regulowana dzięki skurczom mięśni tęczówki, co
powoduje rozszerzanie się i zwężanie źrenicy. Mechanizm ten umożliwia widzenie zarówno
w ostrym świetle (zwężona źrenica), jak i przy niewielkiej jego ilości (rozszerzona źrenica).

2. Akomodacja oka

Dzięki skurczom mięśni ciałka rzęskowego możliwa jest zmiana krzywizny soczewki, a tym
samym zmiana jej ogniskowej. Pozwala to widzieć ostro przedmioty znajdujące się w różnej
odległości.

Zdolność   do   zmiany   wypukłości   soczewki   umożliwiająca   ostre   widzenie   przedmiotów
znajdujących się w różnych odległościach nazywana jest akomodacją oka.

Punkt dali jest to taka odległość obserwowanego obiektu, powyżej której oko jest rozluźnione i nie
męczy się. Przeciętnie wynosi około 6 m. W miarę przybliżania się obiektu mięśnie rzęskowe
napinają   się,   a   soczewka   staje   się   coraz   bardziej   wypukła.  Punkt   bliży  to   taka   odległość
obserwowanego obiektu, przy której soczewka jest maksymalnie wypukła. Przedmioty oglądane z
jeszcze bliższej odległości widziane są nieostro. Punkt bliży dla młodych osób wynosi ok. 10 cm i
powiększa się wraz z wiekiem.

Wady wzroku i choroby oczu

Krótkowzroczność i dalekowzroczność

Są   to   wady   wzroku   wynikające   z   dysproporcji   pomiędzy   załamywaniem   światła   przez
rogówkę i soczewkę a kształtem gałki ocznej.  Powoduje to skupianie się promieni świetlnych
przed   siatkówką   w   przypadku  krótkowzroczności  lub   za   siatkówką   w   przypadku
dalekowzroczności. W obydwu sytuacjach obraz padający na siatkówkę jest nieostry. Wady te
koryguje się przez stosowanie odpowiednich szkieł lub przez zabieg chirurgiczny.

Astygmatyzm

Jest   wadą   spowodowaną   nieprawidłową   krzywizną   rogówki,   co   powoduje   nierównomierne
załamywanie promieni świetlnych i daje na siatkówce nieostry obraz. Wadę tę można skorygować,
stosując szkła cylindryczne.

Daltonizm

Objawia   się   niewidzeniem   barwy   czerwonej,   zielonej   lub   niebieskiej.   Jest   wadą   genetyczną,
polegająca   na   upośledzeniu   funkcjonowania   czopków   rejestrujących   odpowiednią   długość   fali.
Całkowita ślepota na barwy spotykana jest rzadko, najczęściej zaburzenia dotyczą poszczególnych
odcieni.

Ślepota zmierzchowa

Wada jest skutkiem braku retinolu, czyli witaminy A. Jest ona niezbędna do syntezy rodopsyny w
fotoreceptorach.   Spadający   poziom   tego   białka   w   siatkówce   obniża   wrażliwość   komórek
światłoczułych. Objawia się to upośledzeniem widzenia w warunkach słabego oświetlenia, np. o
zmierzchu.   Choroba   potocznie   nazywana   jest  kurzą   ślepotą  (od   kur,   które   słabo   widzą   o
zmierzchu).

Jaskra

Terminem tym określa się wiele różnych chorób, których wspólnym objawem jest podwyższone
ciśnienie płynu w gałce ocznej oraz zaburzenia w krążeniu krwi w błonie naczyniowej. Choroba
wymaga podawania środków farmakologicznych. Nieleczona jaskra prowadzi do upośledzenia, a
następnie degeneracji elementów nerwowych siatkówki. Objawia się to zmianami (ubytkami) w
polu widzenia i prowadzi do całkowitej utraty wzroku.

Zaćma (katarakta)

Polega na zmętnieniu soczewki oka, najczęściej jest skutkiem starzenia się organizmu. Objawia się
systematycznie   pogarszającym   się   widzeniem.  Przy   bardzo   silnym   zmętnieniu   stosuje   się
wymianę soczewki drogą operacyjną.