Praca licencjacka

UNIWERSYTET MARII CURIE SKŁODOWSKIEJ

WYDZIAŁ PEDAGOGIKI I PSYCHOLOGII

Patrycja Spychalska

Nr albumu: 205311

Postawy rodzicielskie a stosunek do zachowań

dewiacyjnych młodzieży szkół ponadgimnazjalnych.

Praca licencjacka napisana pod kierunkiem

dr Pawła Maciaszczyka

Lublin 2009

Spis treści

Wstęp ................................................................................................................................... 4

Rozdział I – Postawy rodzicielskie.................................................................................... 6

1.1. Pojęcie „postawy” i „postawy rodzicielskiej” .............................................................. 6

1.2. Źródła postaw rodzicielskich ........................................................................................ 7

1.3. Typologie postaw rodzicielskich ................................................................................ 10

Rozdział II – Zachowania dewiacyjne ........................................................................... 16

2.1. Pojęcie nieprzystosowania społecznego i zachowań dewiacyjnych ........................... 16

2.2. Teorie zachowań dewiacyjnych .................................................................................. 18

2.3. Wpływ postaw rodzicielskich na zachowania dewiacyjne ......................................... 33

Rozdział III – Metodologia badań własnych ................................................................. 34

3.1. Cel i przedmiot badań ................................................................................................. 34

3.2. Problemy i hipotezy badawcze ................................................................................... 34

3.3. Metody, techniki i narzędzia badawcze ...................................................................... 36

3.4. Teren i przebieg badań ................................................................................................ 41

3.5. Charakterystyka badanych grup .................................................................................. 42

Rozdział IV – Analiza wyników badań .......................................................................... 46

4.1. Analiza wyników ankiety dotyczącej oceny zachowań dewiacyjnych przez młodzież
szkół ponadgimnazjalnych ................................................................................................. 46

4.2. Analiza wyników Skali Postaw Rodzicielskich .......................................................... 57

Podsumowanie i wnioski ................................................................................................. 89

Bibliografia ........................................................................................................................ 91

Spis tabel ............................................................................................................................ 93

Aneks ................................................................................................................................. 95

Wstęp

Rodzina jako podstawowa pierwotna grupa społeczna stanowi bardzo ważny

element w rozwoju osobowości każdego człowieka. To właśnie rodzina jest pierwszą

grupą odniesienia, która uczy nas jak postrzegać rzeczywistość. Od rodziców uczymy się

jak komunikować się z innymi ludźmi, jakie zachowania są właściwe a jakie nie.

Harmonijny stosunek między rodzicami tworzy atmosferę odpowiednią do zaspokajania

psychicznych potrzeb dziecka oraz do prawidłowego jego rozwoju. Model wychowania

jaki preferują rodzice, jest bardzo ważnym czynnikiem który decyduje o tym jak będzie

się kształtowała osobowość młodego człowieka. Budowanie relacji opartych na

wzajemnej akceptacji, szacunku dla własnej odrębności i zaufaniu, procentuje w

przyszłości, gdyż dziecko które nie jest przez rodziców lekceważone, zdominowane przez

ich nadopiekuńczość czy zbyt wysokie wymagania, uczy się samodzielnego oceniania

otaczającej go rzeczywistości.

W rodzinie dziecko po raz pierwszy spotyka się z drugim człowiekiem, uczy się

posłuszeństwa, zrozumienia, szacunku, wrażliwości. Rodzina w której panuje klimat

wzajemnej miłości i poczucia silnych więzów osobowych promieniuje swoim ciepłem na

innych, w takiej rodzinie dziecko doświadcza bezpieczeństwa, akceptacji, kształtuje

swoje postawy religijne i hierarchię wartości, pobudza do rozwoju. Jest jednym i

niepowtarzalnym środowiskiem naturalnym gdzie dziecko może prawdziwie wzrastać.

Rola rodziny w wychowaniu dzieci jest olbrzymia. Rodzina spełnia tu

fundamentalne zadanie, którego nikt w pełni nie może wykonać, inne instytucje czy

czynniki wychowawcze jedynie uzupełniają to działanie, na nim budują i do niego się

odwołują.

Niniejsza praca składa się z czterech rozdziałów: dwóch teoretycznych,

metodologicznego oraz empirycznego.

Pierwszy rozdział poświęcony jest postawom rodzicielskim. Wyjaśnione są w nim

terminy związane z postawami rodzicielskimi. Opisane są też źródła i typologie tych

postaw.

W drugim rozdziale znajdują się informacje na temat nieprzystosowania

społecznego oraz zachowań dewiacyjnych. Zawarta w nim jest terminologia dotycząca

nieprzystosowania społecznego i zachowań dewiacyjnych. Są też opisane teorie

zachowań dewiacyjnych, a także wyjaśniony jest wpływ postaw rodzicielskich na

zachowania dewiacyjne.

Trzeci rozdział jest rozdziałem metodologicznym. Wyjaśnione są w nim pojęcia

celu i przedmiotu badań, metod, technik i narzędzi, problemów i hipotez badawczych.

Ponadto opisany jest teren i przebieg badań oraz charakterystyka grup badawczych.

Czwarty rozdział poświęcony jest analizie wyników badań własnych. Są w nim

analizowane wyniki badań uzyskane za pomocą ankiety dotyczącej oceny zachowań

dewiacyjnych przeprowadzonej wśród młodzieży ze szkół ponagimnazjalnych oraz Skali

Postaw Rodzicielskich rodziców badanych uczniów.

Ostatnią częścią pracy jest podsumowanie w którym zawarte są ogólne wnioski

jakie zostały wyciągnięte po przeanalizowaniu przeprowadzonych badań.

Rozdział I – Postawy rodzicielskie

1.1. Pojęcie „postawy” i „postawy rodzicielskiej”

Pojęcie „postawa” jest w literaturze psychologicznej rozumiane wieloznacznie.

Wynika to zarówno z różnorodności kierunków, których przedstawiciele podejmują

próby zdefiniowania tego terminu, jak i tego, że różne komponenty uznają oni za

najważniejsze w strukturze definicji. W literaturze przedmiotu można wyróżnić takie

definicje, które za najistotniejszy dla postawy postrzegają czynnik poznawczy,

emocjonalno-motywacyjny lub behawioralny, a także takie, które pojęcie postawy łączą

ze wszystkimi trzema komponentami. Uzasadnia się to tym, że natura aktów

psychicznych jest taka, że nie można oddzielić w procesie poznawania i oceniania sfery

emocjonalnej, ani rozdzielić elementów intelektualnych i emocjonalnych w ludzkim

zachowaniu (T. Mądrzycki, 1977).

Postawa nie jest przejściowym ustosunkowaniem się podmiotu do jakiegoś

aspektu rzeczywistości, ale stosunkiem utrwalonym i powiązanym z osobowością

człowieka. Owa względność postaw przyczynia się do tego, iż znajomość ludzkich

postaw ma duże znaczenie dla praktyki wychowawczej. Pozwala to przewidzieć reakcje i

sposoby zachowania się człowieka, a w konsekwencji skuteczniej kierować jego

postępowaniem w przyszłości (T. Mądrzycki, 1977).

Jak twierdzi T. Tomaszewski, każda postawa zawiera w sobie trzy składniki –

myślowy, uczuciowy i działania. „Kiedy mówimy o czyjejś postawie wobec jakiejś

sprawy, to mamy na ogół na myśli: po pierwsze – jego wiedzę i przekonania na ten temat;

po drugie – jego oceny i stosunek uczuciowy do sprawy; po trzecie – to, co zdolny jest w

tej sprawie zrobić” (M. Ziemska, 1973).

W przypadku pojęcia „postawy rodzicielskiej” możemy mówić o „całościowej

formie ustosunkowania się rodziców do dzieci i zagadnień wychowawczych,

ukształtowaną podczas pełnienia funkcji rodzicielskich” (J. Rembowski, 1972) lub też o

„w pewnym stopniu utrwalonej, nabytej strukturze poznawczo – dążeniowo – afektywnej,

ukierunkowującą zachowanie się rodziców wobec dziecka (M. Ziemska, 1973).

Trzy składniki postawy – myślowy, uczuciowy i działania, w przypadku postawy

rodzicielskiej mogą się przejawiać odpowiednio w formie poglądu na dziecko, ekspresji

towarzyszącej wypowiedziom na temat dziecka i czynnym zachowaniu wobec dziecka

(np. przytulaniu, karceniu). Jeżeli np. matka ma nieprzychylną postawę wobec dziecka, to

myśli o nim i wyraża pogląd, że jest niegrzeczne, odczuwa silne negatywne uczucia

wobec niego i może przejawiać to w działaniu, np. unikając kontaktu z nim, bijąc,

pozbywając się z domu. Postawa rodzicielska nie jest wyłącznie mniemaniem o dziecku,

zawiera ona ładunek uczuciowy, który determinuje działanie w stosunku do dziecka (M.

Ziemska, 1973).

Postawa rodzicielska jest zazwyczaj plastyczna i zmienia się w miarę, jak zmienia

się jej przedmiot, czyli dziecko. Wiadomo, że inne postawy przyjmuje się wobec

niemowlęcia a inne wobec dorastającego nastolatka. Szczególnie zmienia się stopień i

jakość swobody dawanej dziecku oraz formy dozoru, bliskości kontaktu fizycznego oraz

kontaktu i więzi psychicznej z rodzicami. Zmiany te dokonują się samorzutnie wraz ze

zmianą fazy rozwoju dziecka, jeśli jednak postawom rodziców brak elastyczności, mogą

pojawić się konflikty powodujące zaburzenia w zachowaniu dziecka, a po dłuższym

czasie deformacje w rozwoju osobowości (M. Ziemska, 1973).

1.2. Źródła postaw rodzicielskich

Na kształtowanie się postaw rodzicielskich wpływa wiele czynników. Do

najważniejszych zalicza się dziedzictwo z rodziny pochodzenia, uwarunkowania

podmiotowe rodziców, jakość związku małżeńskiego rodziców dziecka i czynniki

tkwiące w dziecku:

a) Dziedzictwo z rodziny generacyjnej: Wcześniejsze doświadczenia nabyte w

rodzinie pochodzenia mają ogromny wpływ na kształtowanie się zasobów

warunkujących postawy rodzicielskie, to znaczy na zdrowie psychiczne i

osobowość potencjalnego rodzica. Systemy rodziny które funkcjonują

prawidłowo, o wysokim poziomie tolerancji dla autonomii i intymności, dobrej

komunikacji między członkami, uczące brania odpowiedzialności za realizowane

zadania i okazywania sobie nawzajem szacunku, stwarzają dobre warunki do

rozwijania u przyszłych rodziców cierpliwości, umiejętności komunikacyjnych,

empatii i wrażliwości. Rodzina jest pierwszą grupą społeczną, z którą spotyka się

dziecko, tak więc doświadczenia wyniesione z domu rodzinnego i interakcje

uczuciowe z rodzicami w okresie dzieciństwa mogą odgrywać istotną rolę w

kształtowaniu się postaw wobec własnych dzieci. Rodzice stanowią pewne wzory

zachowań, które mogą być punktem odniesienia dla własnego postępowania (M.

Ziemska, 1973). Oprócz zachowań związanych bezpośrednio z mechanizmami

naśladowania czy identyfikacji z własnymi rodzicami, należy zwrócić uwagę

także na ogólny wpływ doświadczeń życia rodzinnego na kształtowanie się

osobowości i struktury emocjonalnej jednostki, co pośrednio także wpływa na

przejawianie określonych postaw uczuciowych wobec własnych dzieci (M. Plopa,

2005).

b) Uwarunkowania podmiotowe rodziców: Osobowościowe cechy mające

wpływ na kształtowanie postaw, to między innymi różne właściwości

temperamentalne, rola uczuć w życiu psychicznym, uzdolnienia poznawcze,

giętkość lub sztywność myślenia, hierarchia wartości (T. Mądrzycki, 1977).

Osobiste cechy, kształtowane w toku życia jednostki, mają związek z

prezentowanymi postawami rodzicielskimi, ponieważ jednostki o określonych

cechach osobowości są bardziej skłonne do prezentowania takich a nie innych

postaw. Na przykład rodzic o zaniżonym poczuciu wartości może w celu

kompensacji nadmiernie skoncentrować się na powodzeniu w roli rodzicielskiej, a

w konsekwencji przyjąć postawę nadmiernie skoncentrowaną na dziecku (M.

Ziemska, 1973). Duże znaczenie dla postaw wobec dziecka ma wsparcie

społeczne, jakie rodzice otrzymują od przyjaciół, krewnych i sąsiadów. Wiąże się

to ze zwiększeniem rodzicielskich kompetencji, częstszą reakcją na potrzeby

dziecka, zwiększoną cierpliwością i wrażliwością, wyższym poczuciem własnej

wartości. Rodzice mogą otrzymywać ze społeczeństwa zarówno wsparcie

emocjonalne, w postaci porad udzielanych przez inne osoby, lub też wsparcie

instrumentalne w postaci np. opieki nad dzieckiem czy pomocy w trudnej sytuacji

życiowej. Istotna jest także praca i podejście pracodawcy. Możliwość zapewnienia

dziecku odpowiedniej opieki na czas pobytu w pracy, oraz świadomość zmiany

planu pracy w szczególnych przypadkach (np. choroba dziecka) ogranicza stres

jaki towarzyszy rodzicowi który musi zrównoważyć wymagania pracy,

małżeństwa i rodzicielstwa (M. Plopa, 2005).

c) Jakość związku małżeńskiego: Prawidłowo funkcjonujący związek małżeński

zapewnia jego uczestnikom wsparcie emocjonalne oraz instrumentalne, pomocne

w pełnieniu funkcji rodzica. Wsparcie emocjonalne, czyli komunikat dla

małżonka, że jest on kochany i szanowany, wpływa pozytywnie na zaangażowanie

i cierpliwość jakie rodzic przejawia w relacji z dzieckiem. Z kolei wsparcie

instrumentalne oznacza stworzenie takiego standardu życia, który pozwoli na

poświęcenie więcej energii procesowi opieki nad dzieckiem i wychowania. W

przypadku konfliktu w małżeństwie, rodzice mogą wykorzystywać dziecko jako

źródło emocjonalnego wsparcia albo też winić je za powstające problemy (M.

Plopa, 2005). Stresy i wymagania rodzicielskie mogą być rozsądnie zarządzane w

przypadku gdy zasoby osobiste małżonków są bogate, a związek małżeński

prezentuje wysoką jakość. Brak małżeńskiego systemu wsparcia, nieumiejętność

rozwiązywania małżeńskich konfliktów i zaleganie psychologicznych problemów

między rodzicami zwiększa prawdopodobieństwo, że nie będą oni skutecznie

reagować na potrzeby swoich dzieci (M. Plopa, 2005).

d) Czynniki tkwiące w dziecku: Czynniki podmiotowe dziecka, takie jak płeć,

wiek rozwojowy czy stan emocjonalny, mogą także w dużym stopniu prowokować

czy kształtować różne oddziaływania rodziców. Inne cechy dziecka, które

wpływają na postawy rodziców to nastrój, poziom aktywności, Zasięg uwagi,

intensywność reakcji, itp. Dziecko jako podmiot postawy wskutek ciągłego

obcowania z rodzicami, determinuje ich stosunek do niego – na przykład matka

może doznawać frustracji pod wpływem kłopotów z dzieckiem, co prowadzi do

przeżywania przez nią lęku w konsekwencji czego może pojawić się postawa

nadmiernie wymagająca a nawet odrzucająca. Doświadczanie emocjonalnej

satysfakcji z faktu posiadania dziecka w większości przypadków prowadzi do

silniejszej integracji rodziny i utrwalania się pozytywnych postaw wobec dziecka

(M. Plopa, 2005).

Ponadto współczesne badania dotyczące relacji między rodzicami i dziećmi

wskazują także na wpływ czynników kulturowych na kształtowanie postaw

rodzicielskich. Kultura wpływa na styl sprawowania opieki rodzicielskiej poprzez

kształtowanie wartości, nastawień, postaw i przekonań, które rodzice wnoszą do relacji ze

swoimi dziećmi. Na przykład w jakiejś kulturze wysoko cenioną wartością może być

edukacja, w innej kreatywność i spontaniczność, a w jeszcze innej szczególnie cenione

może być posłuszeństwo i szacunek dla autorytetów. Kultura jednak nie determinuje

postaw bezpośrednio, zależy to raczej od cech podmiotowych i sytuacji, a także od tego

jak silnie dana jednostka identyfikuje się z kulturą (M. Plopa, 2005).

1.3. Typologie postaw rodzicielskich

Żywe zainteresowanie badaczy wpływem postaw rodzicielskich na rozwój

osobowości dziecka przyczynia się do powstawania coraz liczniejszych prac dotyczących

tego zagadnienia. W porządkowaniu istniejących typologii można posłużyć się różnymi

kryteriami, m. innymi sposobem konstrukcji – wyróżniając typologie opisowe i

czynnikowe (M. Plopa, 2005).

1.3.1. Opisowe typologie postaw rodzicielskich

Pierwsze próby ujmowania poszczególnych postaw prezentowała w swoich

pracach M. Kenworthy, która wprowadziła pojęcie odrzucenia i nadmiernej opieki.

Odrzucenie przejawiało się w zaniedbywaniu dziecka, bezwzględnej dyscyplinie,

chłodzie emocjonalnym i ogólnym niezadowoleniem z posiadania dziecka, natomiast

postawę nadmiernie ochraniającą charakteryzowały takie zachowania, które dążą do

przedłużenia opieki nad dzieckiem i ciągłego z nim przebywania.

H. Newell przy postawie odrzucającej wskazywał także na takie czynniki jak:



Robienie ostrych wymówek



Obojętność wobec dziecka



Podejrzliwość



Dokuczanie



Pogróżki



Wyganianie z domu

Ponadto w pracach M. Kenworthy i D. Levy pojawiały się także takie określenia,

jak nadmierna koncentracja, uległość, wrogość. M. Figge wprowadziła jeszcze jeden

wymiar postaw rodzicielskich, mianowicie postawę neutralną, zawartą pomiędzy

odrzuceniem a nadmierną opieką (M. Plopa, 2005).

L. Kanner, opierając się na pracach D. Levy, M. Kenworthy i H. Newella

wyodrębnił cztery typy postaw rodzicielskich:



Akceptację i uczucie



Jawne odrzucenie



Perfekcjonizm



Nadmierna opieka

M. Fitz-Simmons w swoim modelu wyróżniła dwie pary przeciwstawnych

postaw: akceptacji – odrzucenia i dominowania – posłuszeństwa.

Z kolei A. Baldwin, J. Kalhorn i . Brese na podstawie obserwacji zachowań

rodziców w ich interakcjach z dziećmi do lat 14 wyodrębnili trzy główne wymiary

postaw rodzicielskich:

1. Demokratyczne traktowanie

2. Akceptację dziecka

3. Pobłażliwe traktowanie (M. Plopa, 2005)

D.R. Peterson wyodrębnił pięć typów zachowań rodzicielskich:



Postawa ograniczająca



Dostosowanie



Ciepło i akceptacja



Agresja

Inny zestaw zachowań matek został przedstawiony przez L.E. Longstreth, są to:

1. Ochranianie

2. Ograniczanie

3. Wrogość

4. Mobilizowanie (M. Plopa, 2005)

Na uwagę zasługuje również dwuwymiarowy model oddziaływań rodzicielskich

P.S. Slatera. Przedstawia on przestrzennie postawy rodzicielskie, rozmieszczone na

obwodzie koła. Znajdują się w nim cztery pary biegunowo przeciwstawnych postaw:



Pobłażliwość – surowość



Tolerancja – brak tolerancji



Ciepło – chłód



Uzależnianie – separowanie się

Koło podzielone jest dwiema prostopadłymi osiami, co doprowadza do

wyodrębnienia czterech sektorów rodzicielskiego zachowania wobec swoich dzieci. (M.

Plopa, 2005)

W Polsce typologię postaw rodzicielskich o szerokim zastosowaniu opracowała

M. Ziemska. Opierała się ona na krytycznej analizie prac L. Krannera, P. Slattera, A. Roe,

M. Siegelmana i E. Schaefera, oraz na własnych doświadczeniach z pracy klinicznej.

Celem było stworzenie typologii przydatnej zarówno w diagnozowaniu postaw

rodzicielskich jak i korygowaniu ich, a więc takiej która skupiałaby się na postawach

niewłaściwych, wymagających zmiany, ale także na tych prawidłowych (M. Ziemska,

1973). Autorka zakładała też, że optimum postawy powinno znajdować się w środku

skali, a bieguny stanowić jego nadmiar i niedomiar (M. Plopa, 2005). M. Ziemska

wyróżniła osiem postaw naczelnych, które układają się w przeciwstawne pary:



Akceptacja – odrzucenie



Współdziałanie – unikanie



Rozumna swoboda – nadmierne ochranianie



Uznanie praw – nadmierne wymaganie

M. Ziemska dzieli postawy rodzicielskie na właściwe i niewłaściwe. Właściwe

postawy to:



Postawa akceptująca – rodzice kochają dziecko niezależnie od jego

możliwości, dysfunkcji, osobowości; nie ukrywają przed dzieckiem

swoich uczuć. Okazują mu miłość, akceptację, zaspokajają jego potrzeby i

zapewniają poczucie bezpieczeństwa. Kiedy dziecko zachowuje się

nieodpowiednio dają mu do zrozumienia, że nie podoba im się jego

zachowanie a nie, że to ono jest złe.



Postawa współdziałająca – rodzice świadomie angażują dziecko w życie

rodzinne mając na względzie jego możliwości, są aktywni w

nawiązywaniu kontaktu z dzieckiem, uczą je samodzielności ale zawsze

gotowi są pomóc mu jeśli z czymś sobie nie radzi – nie poprzez

wyręczenie, ale przez wspieranie i wyjaśnianie.



Uznanie praw – rodzice akceptują aktywność dziecka, nie stosują kar i

wymuszeń, wymagając coś od dziecka mają na uwadze poziom jego

rozwoju i umiejętności, zapewniają dziecku odpowiedni zakres swobody i

indywidualności.



Rozumna swoboda – rodzice utrzymują autorytet, kierują i opiekują się

dzieckiem, ale równocześnie dają mu poczucie swobody i pozwalają na

samodzielną aktywność bez ich nadmiernej ingerencji (M. Ziemska,

1973).

Postawy niewłaściwe to wg M. Ziemskiej:



Postawa odrzucająca – rodzice są niechętni lub wrodzy wobec dziecka,

są nim rozczarowani, otwarcie krytykują, stosują surowe zakazy, nakazy,

zastraszają dziecko, nie tolerują jego wad i nie biorą pod uwagę stopnia

jego rozwoju stawiając mu wymagania.



Postawa unikająca – rodzice mało interesują się dzieckiem, zaniedbują

jego potrzeby. Kontakt z dzieckiem jest pozornie dobry, ale rodzice nie

dbają o jego bezpieczeństwo, są niekonsekwentni, nie angażują dziecka do

życia rodzinnego.



Postawa nadmiernie chroniąca – rodzice starają się chronić dziecko

przed wszystkimi możliwymi zagrożeniami paraliżując w ten sposób

samodzielną aktywność dziecka. Uważają że jest ono doskonałe,

podchodzą do niego bezkrytycznie, ulegają mu i spełniają jego zachcianki.



Postawa nadmiernie wymagająca – rodzice pragną mieć idealne dziecko,

nie liczą się z jego potrzebami oraz możliwościami, stawiają mu coraz

wyższe wymagania, stale krytykują, poprawiają (M. Ziemska, 1973).

1.3.2. Czynnikowe typologie postaw rodzicielskich

Jedną z pierwszych czynnikowych typologii postaw rodzicielskich jest typologia

opracowana przez M. Roffa i G.A. Miltona. M. Roff na podstawie przeprowadzonych

badań wyodrębnił pięć rodzajów zachowań rodzicielskich:



Koncentracja na dziecku



Demokratyczne kierowanie



Swoboda



Harmonijne współżycie



Brak reaktywności (M. Plopa, 1983)

G.A. Milton na podstawie wywiadów z matkami dzieci w wieku 5-6 lat

wyodrębnił pięć wymiarów postaw rodziców wobec dzieci:



Ograniczanie



Ogólne rodzinne interakcje



Ciepłe kontakty



Odpowiedzialna orientacja wychowawcza



Postawy wobec agresji i kar (M. Plopa, 1983)

P. Slater na podstawie retrospektywnej oceny pełnionych ról rodzicielskich przez

mężczyzn wyodrębnił dwie skale:



Emocjonalne wspieranie



Zakazujące wymagania (M. Plopa, 1983)

M. Siegelman wyodrębnił takie czynniki obrazujące rodzicielskie postawy, jak:



Miłość – pomoc i obdarzanie dziecka uczuciem



Wymaganie – kontrolowanie, narzucanie się rodziców



Karanie – stosowanie kar fizycznych i nieliczenie się z potrzebami dziecka

(M. Plopa, 2005).

L.E. Longstreth na podstawie analizy czynnikowej różnych opisów zachowań

matek w interakcjach z dziećmi wyróżnił cztery czynniki:



Swobodne traktowanie



Uczucie i ciepło



Odpowiedzialne wychowanie dziecka



Stosunek do agresywności dziecka (M. Plopa, 1983)

W.C. Becker na podstawie analizy czynnikowej własnych badań uzyskał pięć

wymiarów zachowań rodziców wobec dzieci:



Uczucie – wrogość



Swoboda – ograniczanie



Lękowe wychowywanie – spokojne wychowywanie



Niespokojne – spokojne traktowanie zachowań związanych z płcią dziecka



Wysokie – niskie karanie fizyczne

Wymiary owe można zdaniem Beckera zredukować do dwóch meta wymiarów:



Ciepło – wrogość



Swoboda – ograniczanie (M. Plopa, 1983)

Rozdział II – Zachowania dewiacyjne

2.1. Pojęcie nieprzystosowania społecznego i zachowań dewiacyjnych

Pojęcie niedostosowania społecznego jest często używane w rozmaitych

badaniach dotyczących różnych problemów społecznych. Do polskiej terminologii

wprowadziła je Maria Grzegorzewska tłumacząc na język polski angielski termin

„socially mal adjusted child”, czyli „dziecko społecznie źle dostosowane”. Określenie to

wiąże niedostosowanie społeczne z przeciwstawianiem się normom i obyczajom

obowiązującym w danej grupie społecznej. Spotykane jest także szersze określenie,

„socially mal adjusted and emotionally disturbed child”, czyli „dziecko społecznie źle

dostosowane i zaburzone emocjonalnie” (K. Kluz, 2005).

Otton Lipkowski niedostosowanie społeczne opisuje jako „zaburzenie

charakterologiczne

niejednolitych

objawach,

spowodowane

niekorzystnymi

zewnętrznymi lub wewnętrznymi warunkami rozwoju, a wyrażające się wzmożonymi i

długotrwałymi trudnościami w dostosowaniu się do normalnych warunków społecznych i

w realizacji zadań życiowych danej jednostki” (O. Lipkowski; za: K. Pospiszyl, 1976).

Przez Kazimierza Pospiszyla niedostosowanie społeczne zostało określone, jako

wszelkie formy wadliwego stosunku do innych ludzi, wypływającego z różnych zaburzeń

emocjonalnych (K. Pospiszyl, 1976).

Natalia Han – Ilgiewicz rozróżniała kilka wymiarów niedostosowania –

niedostosowanie do warunków, niedostosowanie do norm, niedostosowanie do ludzi,

niedostosowanie do celów i wartości. Podkreślała ona takie cechy charakteryzujące osobę

niedostosowaną, jak: stan zagrożenia, niedorozwój emocjonalny, infantylne postawy,

niepokój, poczucie niemożności rozwikłania trudnej sytuacji zgodnie z uznawanymi

społecznie normami postępowania (N. Han – Ilgiewicz; za: K. Kluz, 2005).

Z kolei D.H. Stott wyróżnił sześć kryteriów niedostosowania: dziecko nie działa

w swoim najlepszym interesie, stwarza sobie kłopoty, których nie może rozwikłać,

reaguje w sposób nieprzewidywalny i nieproporcjonalny do bodźców, brakuje w jego

życiu sukcesów, ma złe samopoczucie i nie czuje się nieszczęśliwe (B. Urban, 2000).

Powyższe zjawiska w literaturze określane są również jako nieprzystosowanie

społeczne. Według Lesława Pytki definicje nieprzystosowania można dzielić na

objawowe, teoretyczne i operacyjne (K. Pospiszyl, 1976). Różne definicje

nieprzystosowania społecznego wskazują na to, iż przejawami nieprzystosowania są takie

zachowania, które pozostają w sprzeczności z powszechnie uznawanymi normami,

wartościami i oczekiwaniami. Młody człowiek negatywnie odnosi się do roli przypisanej

mu przez otoczenie, nadużywa alkoholu i środków odurzających, stosuje przemoc,

kłamstwie, jest konfliktowy, lękliwy. Lesław Pytka wyróżnia trzy stadia

nieprzystosowania:

1) Pojawia się poczucie odrzucenia, w rezultacie którego jednostka zaczyna się

buntować, czemu towarzyszą niekontrolowane reakcje emocjonalne.

2) Utrwala się negatywne nastawienie do świata, zwłaszcza środowisk najbliższych i

najważniejszych dla procesu socjalizacji. Jednostka zaczyna szukać zaspokojenia

swoich potrzeb gdzie indziej.

3) W stadium trzecim rodzi się impuls wejścia w inne środowisko, np. przestępcze.

Skutki nieprzystosowania stają się odczuwalne dla całego systemu społecznego.

deficyt poczucia jednostkowego i zbiorowego bezpieczeństwa. (L. Pytka, 1995)

Z kolei Czesław Czapów wyróżnił trzy typy wykolejenia społecznego:

1) zwichniętą socjalizację, u źródeł której tkwią niedostatki w socjalizacji dziecka

2) demoralizację, gdzie prawidłowo zsocjalizowane dziecko dostaje się pod wpływy

innej kultury i procesy przewartościowania mogą stać się początkiem

demoralizacji

3) socjalizację podkulturową, czyli identyfikację z grupa podkulturową popada w

konflikt z oficjalnym zbiorem norm). (Cz. Czapów, 1978)

Bronisław Urban łączył ze sobą niedostosowanie i zaburzenia w zachowaniu, gdyż

zmiany rozwojowe dziecka sprawiają, iż problem przestaje dotyczyć tylko jego samego i

jego najbliższego otoczenia, a staje się problemem społecznym. (B. Urban, 2000)

Zaburzenia w zachowaniu, czyli zachowania dewiacyjne, definiowane są jako takie

zachowania jednostki, które są odchylone od norm moralnych, obyczajowych i

zwyczajów przyjętych w środowisku do którego ona przynależy. (J. Konopnicki, 1971)

Zachowania dewiacyjne nie zawsze jednak są definiowane jako coś negatywnego, i tak

np. J. Kwaśniewski i A. Kojder proponują definicję zachowań dewiacyjnych, w której

„zachowaniami dewiacyjnymi określamy te wszystkie zachowania dewiacyjne, które

wykraczają poza obszar społecznej obojętności, tzn. wywołują silne potępienie lub też

wyższą od przeciętnej aprobatę społeczną” (J. Kwaśniewski i A. Kojder, za: T. Kluz,

2005)

2.2. Teorie zachowań dewiacyjnych

2.2.1. Teoria anomii R. K. Mertona

Koncepcja ta genezy dewiacji upatruje bezpośrednio w strukturze społecznej.

Zachowanie dewiacyjne nie oznacza dla Mertona tego samego co patologia społeczna,

gdyż zachowanie dewiacyjne nie jest czymś nienormalnym czy patologicznym, lecz

stanowi oczekiwany rezultat napięć w strukturze społecznej i kulturowej. Pojawiające się

tu pojęcia struktury społecznej i kulturowej są kluczowymi pojęciami w teorii Mertona.

Struktura społeczna jest to „zorganizowany zespół społecznych zależności, w które

uwikłani są w różny sposób członkowie społeczeństwa lub grupy” (R.K. Merton; za: A.

Siemaszko, 1993). Struktura kulturowa jest to „zespół kierujących zachowaniem wartości

normatywnych, wspólnych członkom określonego społeczeństwa czy grupy” (R.K.

Merton; za: A. Siemaszko, 1993). Struktura kulturowa składa się z celów kulturowych,

które są ze sobą powiązane tworząc w ten sposób hierarchię wartości oraz

usankcjonowanych środków służących do realizacji celów.

Merton uważał, że prawidłowo zintegrowane społeczeństwo to takie, którego

członkowie czerpią satysfakcję tak samo z realizacji wymogów kulturowych jak i z

przestrzegania sposobów ich realizacji. Wyróżnił on przy tym dwa typy społeczeństw

które miały stanowić przykład braku prawidłowej integracji między celami kulturowymi i

wiodącymi do nich środkami. W społeczeństwie pierwszego typu silniejszy jest nacisk na

to by cele kulturowe zrealizować, niż na to jakimi środkami się tego dokona. W takim

społeczeństwie cel kulturowy jest ponad środkami które do niego prowadzą, dozwolone

są wszelkie sposoby by go osiągnąć. Natomiast w drugim typie społeczeństwa środki

wiodące do osiągnięcia celów kulturowych stają się celem samym w sobie. Cele

kulturowe przestają być dla społeczeństwa istotne, liczy się jedynie przestrzeganie zasad.

Sytuacja anomii pojawia się wtedy, gdy istnieje silna rozbieżność między normami i

celami kulturowymi a możliwościami członków społeczeństwa do działania zgodnie z

tymi normami.

Merton wyróżnił pięć typów adaptacji jednostki do sytuacji anomii. Warto

zauważyć, że odnoszą się one nie do charakteru czy typu osobowości jednostki, ale do ról

społecznych pełnionych przez nią w określonej sytuacji. Oznacza to, że dana jednostka

może przystosowywać się do sytuacji anomii w różny sposób w zależności od

okoliczności w jakich się znajduje. Wyróżnione prze Mertona typy adaptacji to:

1) Konformizm – konformizm jest najpopularniejszym typem adaptacji. Według

Mertona konformistyczny typ adaptacji musi być dominujący w społeczeństwie,

by system mógł właściwie funkcjonować. Jednostki dostosowujące się w sposób

konformistyczny akceptują cele kulturowe do których mają dążyć, i

usankcjonowane środki prowadzące do ich osiągnięcia.

2) Innowacja – w innowacyjnym typie adaptacji jednostka akceptuje narzucone jej

cele kulturowe, jednakże dąży do ich osiągnięcia za pomocą nieinstytucjonalnych

środków. Prawdopodobieństwo pojawienia się takiego typu adaptacji pojawia się

wtedy, gdy z jakiegoś powodu jednostka ma utrudnione lub uniemożliwione

osiągnięcie celu kulturowego za pomocą społecznie aprobowanych środków.

Rezultatem może być pojawienie się zachowań dewiacyjnych.

3) Rytualizm – rytualizm jako forma adaptacji oznacza odrzucenie celów

kulturowych, a jednocześnie akceptację środków instytucjonalnych. Jednostka

przystosowująca się w taki sposób rezygnuje z aspiracji do osiągnięcia

wyznaczonego celu kulturowego, jednak bezwzględnie podporządkowuje się

obowiązującym normom postępowania.

4) Wycofanie – w reakcji adaptacyjnej typu wycofanie jednostka odrzuca zarówno

cele kulturowe, jak i instytucjonalne środki prowadzące do osiągnięcia tych celów.

Jednostka pozostaje członkiem społeczeństwa jedynie formalnie, pośrednio

negując cały system społeczny. Reakcja wycofania pojawia się wtedy, kiedy

jednostka zinternalizuje zarówno cele kulturowe jak i normy, ale jej pozycja w

społeczeństwie nie pozwala na w żaden sposób na realizację tych celów za

pomocą instytucjonalnych środków, natomiast zinternalizowane normy nie

pozwalają na wykorzystanie środków nonkonformistycznych.

5) Bunt – typ adaptacji nazywany buntowniczym polega na odrzuceniu przez

jednostkę zarówno celów kulturowych jak i instytucjonalnych środków służących

do ich osiągnięcia, przy jednoczesnym dążeniu do tego by wprowadzić nowe cele

i nowe normy ich realizacji. Ważną cechą tego typu adaptacji jest jej

zorganizowany charakter, gdyż zachowania buntownicze zawsze występują w

grupie. (A. Siemaszko 1993, str. 23- 85)

2.2.2. Teoria konfliktu kultur Sellina

Sellin sprzeciwiał się traktowaniu norm prawno-karnych jako jedynej jednostki

analiz kryminologii czy też socjologii przestępczości. Uważał, że socjologia

przestępczości i kryminologia powinny się zajmować nie tyle pewnym sztucznie

wyodrębnionym wycinkiem norm społecznych, ile generalnym problemem norm

zachowania, w tym także kwestią czynników prowadzących do naruszania norm. Normy

zachowania to społeczne postawy grupy normatywnej wobec określonych sposobów

zachowania w pewnych okolicznościach krystalizujące się w normę, której naruszenie

wywołuje reakcję grupy. Normę zachowania można traktować jako regułę popartą

sankcją odzwierciedlającą wartość lub jako wykrystalizowany opór ze strony grupy, która

wyposaża ją w wewnętrzną cechę słabości lub siły. Wewnętrzną energię czy siłę normy

możemy nazwać potencjałem oporu.

Sellin dokonał klasyfikacji subiektywnego postrzegania oporu grupy przeciwko

naruszaniu normy zachowania:

1) Brak oporu ze strony grupy – jednostka nie odczuwa oporu ze strony grupy jeśli

norma nie stanowi elementu jej osobowości, lub jeśli narusza normę

przypadkowo.

2) Zredukowany opór ze strony grupy – jeżeli jednostka przyswoiła różne normy

reakcji, konflikt norm stanowi element jej osobowości i odczuwa ona

zredukowany opór ze strony grupy.

3) Całkowity opór ze strony grupy – jeśli jednostka przyswoiła sobie tylko jedną

normę postępowania w danej sytuacji, to naruszając ją odczuwa całkowity opór ze

strony grupy.

Sellin ujmował społeczeństwo jako zbiorowisko różnych kultur, grup i

społeczności wyznających inne wartości i przestrzegających innych norm postępowania.

Zachowanie w jednej grupie traktowane jako dewiacyjne, w innej grupie może być

tolerowanym lub nawet zalecanym. Zróżnicowanie kulturowe rodzi konflikt wartości i

norm postępowania, który wywołuje zachowania dewiacyjne. Zderzanie się lub

nakładanie na siebie odmiennych systemów normatywnych występuje najczęściej w

trzech sytuacjach: gdy odmienne „kodeksy kulturowe” zderzają się na granicy

sąsiadujących ze sobą obszarów kulturowych; gdy zasady obowiązujące w jednej grupie

kulturowej są przenoszone do innej grupy; gdy członkowie jednej grupy kulturowej

migrują na obszar zamieszkały przez inną grupę. (A. Siemaszko 1993, str. 77-84)

2.2.3. Teoria zróżnicowanych powiązań E.H. Sutherlanda

Teoria zróżnicowanych powiązań E.H. Sutherlanda od lat jest podstawą analizy

zjawisk dewiacyjnych i jedną z ważniejszych teorii w socjologii dewiacji. Głównym jego

założeniem był wpływ wzorców pochodzących ze środowiska na uczenie się zachowań

przez jednostkę. Teoria Sutherlanda składa się z dziewięciu twierdzeń wraz z ich

rozwinięciami.

1) Zachowanie przestępcze jest zachowaniem wyuczonym – Sutherland uważał, że

człowiek nie ma żadnych wrodzonych predyspozycji do zachowań przestępczych,

ponieważ zachowania konformistyczne jak i nonkonformistyczne każda jednostka

przyswaja w toku socjalizacji.

2) Uczenie się zachowania przestępczego następuje w toku interakcji z innymi

osobami w procesie komunikowania się – osobowość człowieka, jego potrzeby i

wyobrażenie o sobie są kształtowane poprzez interakcje ze społeczeństwem,

komunikację z innymi ludźmi (zarówno werbalną jak i niewerbalną).

3) Zasadnicza część procesu uczenia się zachowania przestępczego odbywa się w

obrębie grup pierwotnych – według Sutherlanda to właśnie grupy pierwotne, takie

jak rodzina, grupa rówieśnicza czy sąsiedzi odgrywają główną rolę w

przekazywaniu wzorców zachowań, także tych niewłaściwych. Środki masowego

przekazu mogą przekazać jednostce pewną wiedzę na temat możliwych zachowań

przestępczych, jednak wykształcić je może tylko w grupie pierwotnej.

4) Uczenie się zachowania przestępczego obejmuje zarówno techniki popełniania

przestępstw – czasami skomplikowane, czasami zaś bardzo proste – jak i

konkretne kierunki motywacji, dążeń, racjonalizacji i postaw – Sutherland uważał,

że uczenie się zachowań przestępczych obejmuje przede wszystkim nabywanie

określonych postaw, motywacji, itd., tzn. posiadanie umiejętności przydatnych do

popełnienia przestępstwa nie oznacza predyspozycji do wyboru przestępczego

wzoru działania.

5) Uczenie się konkretnych kierunków motywacji i dążeń jest wynikiem takiego

sposobu definiowania norm prawnych, który sprzyja bądź nie sprzyja naruszaniu

ich – oznacza to, że nabywanie określonych wzorców zachowania jest zależne od

tego jaki stosunek do prawa ma kultura do której jednostka przynależy –

Sutherland wyróżnił pod tym względem trzy typy kultur, całkowicie przestępczą,

całkowicie nieprzestępczą oraz typ pośredni – konfliktowy.

6) Jednostka staje się przestępcą wskutek nadwyżki definicji sprzyjających

naruszaniu prawa nad definicjami nie sprzyjającymi naruszaniu prawa –

jednostka wykształca u siebie postawę przestępczą, gdy wpływ przestępczych

wzorców zachowań jest większy niż wzorców nieprzestępczych.

7) Zróżnicowane powiązania mogą się różnić częstotliwością, czasem trwania,

uprzedniością i intensywnością – Sutherland twierdził, że na utrwalenie

przestępczych wzorców wpływ mogą mieć różne czynniki – częstotliwość

kontaktu z danym wzorcem, czas trwania kontaktu, jak wcześnie się on pojawił i

jak ważne jest źródło danego wzorca dla jednostki.

8) Chociaż zachowanie przestępcze jest wyrazem ogólnych potrzeb i wartości, nie

można go nimi wyjaśnić, gdyż zachowanie nieprzestępcze jest wyrazem takich

samych potrzeb i wartości – W procesie uczenia się zachowań przestępnych

poprzez powiązania z kryminalnymi i antykryminalnymi wzorcami występują te

wszystkie mechanizmy, które występują przy każdym uczeniu się. Zarówno

przestępcy jak i osoby postępujące zgodnie z prawem chcą osiągnąć podobne cele

– np. bogactwo materialne, wysoki status społeczny. Od przyswojonych wzorców

zachowań, a nie celów do których dążą, zależy jaką drogę osiągnięcia ich wybiorą

(A. Siemaszko 1993, str. 88-103).

2.2.4. Teorie podkultur Cohena

Według teorii Cohena wszystkie ludzkie problemy powstają i są rozwiązywane w

ramach dwóch kategorii determinant: ich ram odniesienia, sytuacji w której działają.

Rozwiązywanie problemów polega na zmianie jednego bądź obydwu tych czynników.

Sytuacja w ujęciu Cohena to „świat, w którym żyjemy i miejsce, w którym w świecie tym

jesteśmy usytuowani”. Na postrzeganie sytuacji przez człowieka wpływają takie czynniki

jak: wychowanie, stereotypy, postawy, wartości i interesy. Czynniki te stanowią swoisty

pryzmat przez który postrzegana jest sytuacja. Każda zmiana ram odniesienia wiąże się z

uruchomieniem mechanizmów przystosowawczych min.: projekcji, racjonalizacji,

substytucji.

W swojej teorii Cohen kładł duży nacisk na konformizm – grupy odniesienia

wywierają na jednostkę presję w kierunku zachowania się zgodnie ze standardami, które

w nich obowiązują. Z powyższego wynika że nie każde możliwe rozwiązanie problemu

jest dostępne dla jednostki, dostępne jest jedynie to, które jest zgodne ze standardami,

normami, obyczajami obowiązującymi daną grupę. Dzieje się tak ponieważ konformizm

jest nagradzany akceptacją natomiast dewiacja karana jest odrzuceniem. Konformizm

stanowi kryterium trafności i zasadności ram odniesienia rozpatrywanej jednostki.

Nonkonformizm może spowodować utratę statusu w grupie a nawet odrzucenie przez jej

członków.

Podstawowym warunkiem wyłonienia się nowych form podkulturowych jest

według Cohena interakcja jednostek, które mają podobne problemy w przystosowaniu.

Procesy interakcji mogą zachodzić między jednostkami oraz całymi grupami. Dwa

elementy koncepcji kształtowania się podkultur wymagają podkreślenia. Pierwszy:

dochodzenie w toku interakcji do nowych rozwiązań oraz wykształcenie się odmiennych

norm i wartości jest zjawiskiem grupowym. Drugi: innowacyjny rezultat wcale nie musi

być zamierzony, a poszczególni uczestnicy interakcji mogą się przyczynić do jego

osiągnięcia zarówno przez bezpośrednie jak i pośrednie działanie (lub w ogóle jego

zaniechanie).

Spoistość podkultury zwiększa się poprzez poczucie zagrożenia zewnętrznego dla

danej grupy - członkowie nowo powstałej podkultury nie są do końca przekonani, czy

przyjęty przez nich system aksjologiczno-normatywny jest zasadny, a jego

uwierzytelnieniu służy mechanizm obronnej prowokacji. Obronna prowokacja polega na

zachowaniu się w sposób który wywołuje gniew, oburzenie i potępienie społeczeństwa.

Reakcje otoczenia świadczą potwierdzają bowiem to, że społeczeństwo jako całość jest

wrogo ustosunkowane do członków podkultury. Skutkiem jest to, że więzi łączące

członków podkultury zacieśniają się przy jednoczesnym zerwaniu ostatnich więzi ze

społeczeństwem

Młodzieżowe podkultury dewiacyjne stanowiły dla Cohena przykład powstawania

podkultur dewiacyjnych w ogóle. Jego zdaniem wzory postępowania zinternalizowane

przez młodzież z niższych warstw społecznych są takie, że uniemożliwiają one im

konkurować z młodzieżą z warstw średnich w drodze do uzyskania celów wyznaczonych

przez wartości warstw średnich. Ponieważ jednak młodzież warstw niższych

zinternalizowała wartości wyznawane przez średnie warstwy, niemożność realizacji

celów przez nie wyznaczanych powoduje u nich frustrację i napięcia. Młodzież pozornie

odrzuca te cele i wartości, negując je poprzez swoje zachowanie.

Główne cechy młodzieżowej podkultury dewiacyjnej według Cohena to:

1) bezcelowość – przyjmuje się, że np kradzież stanowi środek do jakiegoś celu, a

zatem jest ona działaniem racjonalnym i utylitarnym. Tymczasem większość

kradzieży dokonywanych przez młodzież nie jest tym umotywowana, kradzież jest

zabawą, sposobem na zanegowanie wartości cenionych w warstwach średnich.

2) złośliwość – przejawia się między innymi w pozbawionym szacunku odnoszeniu

się do nauczycieli czy ludzi w ogóle. Jest ona źródłem demonstracyjnej negacji

autorytetów i wartości warstw średnich, które uosabiają nauczyciele.

3) negatywizm – poczucie odrzucenia ze strony instytucji formalnej kontroli

społecznej i izolacji sprawia, że członkowie podkultury stają się w coraz

większym stopniu skazani na osiąganie statusu w ramach standardów

wykształconych przez grupę, co prowadzi do dalszego rozwoju dewiacji (A.

Siemaszko 1993, str. 136-150).

2.2.5. Koncepcja kultury warstw niższych W.B. Millera

Koncepcją kulturową która polemizuje z teorią Cohena, jest koncepcja kultury

warstw niższych Millera. W jego ujęcia kultura warstw niższych ma wykształconą własną

tradycję, cele i motywacje. Postrzeganie zachowania jej przedstawicieli jako

„dewiacyjne” bierze się z porównania systemu obowiązującego w niższych warstwach

społecznych z konkurencyjny, czyli w tym wypadku z systemem warstw średnich.

Miller zamiast „wartości” istotnych dla danej warstwy społeczeństwa wyróżniał

„centralne punkty zainteresowania”. Dla warstw niższych takimi centralnymi punktami

zainteresowania są:



kłopoty – posiadanie lub unikanie ich jest głównym przedmiotem aktywności

członków niższych warstw społecznych, szczególnie jeśli chodzi o kłopoty z

prawem. Stanem pożądanym jest brak kłopotów, jednak w rzeczywistości

posiadanie kłopotów z prawem jest wysoko cenione w warstwach niższych.



twardość – rozumiana jest jako siła psychiczna i fizyczna, odwaga,

wytrzymałość, brak skrupułów oraz lekceważenie dla intelektualizmu



spryt – jest to umiejętność dochodzenia do wyznaczonego celu przy

minimalnym wysiłku, poprzez manipulowanie czy wręcz oszukiwanie



emocje – poszukiwanie silnych przeżyć (bójki, konflikty z prawem, hazard,

itp.) które mają zrekompensować monotonię codziennego życia w kulturze

niższych warstw



przeznaczenie – wiara w to, że kontrola nad życiem człowieka jest poza jego

zasięgiem pozwala pozornie uniknąć odpowiedzialności za skutki swoich

czynów, w końcu wszystko co się dzieje jest kwestią „szczęścia” lub jego

braku.



niezależność – członkowie społeczeństwa warstw niższych z jednej strony

uzewnętrzniają wrogi stosunek do zewnętrznej kontroli, z drugiej zaś wydają

się tej kontroli poszukiwać.

Centralne punkty zainteresowania młodzieży warstw niższych to:



przynależność – jest ona rozpatrywana w dwóch aspektach: pierwszym jest stałe

weryfikowanie kto jest, a kto nie jest członkiem grupy, co wpływa na jej

integrację, drugim aspektem jest udowadnianie przez członków grupy swojej

przynależności do niej – np. poprzez zachowania przestępcze



status – aby go osiągnąć, utrzymać lub podwyższyć członkowie grupy

demonstrują cechy które są w niej wysoko cenione: odwagę, spryt, opór wobec

oficjalnych autorytetów. Według Millera „młodzieżowa odmiana kultury warstw

niższych reprezentuje zmaksymalizowany lub zintensyfikowany przejaw wielu jej

najbardziej charakterystycznych cech” (Siemaszko za: W.B. Miller).

Według Millera przystosowanie się członków niższych warstw społecznych do norm

obowiązujących w ich kulturze automatycznie pociągało za sobą konsekwencje w postaci

naruszenia norm zachowania obowiązujących w kulturze warstw średnich – nie jest to

jednak celowe działanie, lecz efekt odmiennych norm w obu kulturach (A. Siemaszko

1993, str. 154-162).

2.2.6. Teoria zróżnicowanych możliwości Clowarda i Ohlina

Wykształcenie się podkultur jest według Clowarda i Ohlina jest uzależnione od

tego, czy jednostka przypisuje swe niepowodzenia własnym wadom lub

niedoskonałościom charakteru, czy też uważa, ze istniejący porządek społeczny

uniemożliwia jej osiągniecie kulturowo wyznaczonych celów. Gdy jednostka dostrzega

strukturalne bariery na drodze do sukcesu, sprzyja to zachowaniom dewiacyjnym.

Jednostka może być przekonana o tym, że dane normy są moralnie właściwe,

jednocześnie uważając, że w konkretnej sytuacji nie można ich zastosować ze względu

np. na ich nieskuteczność. Odbieranie w ten sposób prawomocności normom wpływa na

większe zaangażowanie dewiacyjne jednostki, gdyż pozbywa się ona wyrzutów sumienia

związanych z łamaniem narzuconych przez kulturę norm. Mimo to jednostka odczuwa

niepewność, lęk i napięcie spowodowane sprzeciwieniem się reszcie społeczeństwa.

Poszukuje więc ona innych osób o podobnych problemach. Rola grupy polega przede

wszystkim na dostarczaniu moralnego wsparcia rozwiązaniom nonkonformistycznym

m.in. przez racjonalizowanie zachowań dewiacyjnych. Nieprzychylna reakcja otoczenia

na błahe występki może powodować skutki odwrotne do zamierzonych – zamiast

ograniczać dewiację, prowadzi do jej nasilenia, gdyż wpływa dodatnio na poczucie

solidarności i odrębności grup dewiacyjnych (zwłaszcza młodzieżowych).

Adaptacja do sytuacji rozdźwięku między kulturowo wyznaczonymi celami, a

możliwościami ich realizacji ma charakter grupowy, a nie indywidualny. Na wybór

zachowania zgodnego lub sprzecznego z prawem wpływa dostępność do środków

koniecznych do podjęcia zachowań antyprawnych, chodzi tu o dostęp do środków

konformistycznych jaki i nonkonformistycznych.

1) Podkultury przestępcze – powstają gdy nieletni żyją w środowisku społecznym w

którym jest wielu dorosłych kryminalistów, pod których kontrola pozostają i mogą

się od nich nauczyć wykonywania ról społecznych, także tych przestępczych.

Młodzież uczy się zachowań przestępczych poprzez udział w gangach i

młodzieżowych podkulturach przestępczych. Działania które z początku służyły

głównie zabawie z czasem okazują się przynosić jakieś korzyści (np. sprzedaż

ukradzionych „dla draki” przedmiotów), co motywuje młodzież do dalszego ich

podejmowania.

2) Podkultury konfliktowe – formują się w środowiskach zdezorganizowanych, w

których nieletni nie stykają się ze stabilnym systemem ról społecznych

konwencjonalnych czy przestępczych. Prowadzi to często do powstawania

zbiorowości rozwiązujących swoje problemy w sposób konfliktowy – polegający

na stosowaniu przemocy wewnątrz grupy i wobec innych grup. Ponieważ ten

sposób uzyskiwania statusu nie jest aprobowany przez dorosłych, młodzież z grup

konfliktowych po przekroczeniu granicy wieku dojrzałego musi dołączyć do

zbiorowości konformistycznych albo przestępczych

3) Podkultury wycofania – podkultury te koncentrują się głównie wokół zażywania

narkotyków. Trafiają do nich jednostki, którym nie udało się odnieść sukcesu ani

na drodze działań konformistycznych, ani przestępczych. Charakterystyczna dla

tej podkultury jest solidarność, która jest o wiele mniejsza niż w przypadku dwóch

wyżej opisanych – wiąże się to z walką o dostęp do narkotyków między

poszczególnymi członkami grupy (A. Siemaszko 1993, str. 165-179).

2.2.7. Teoria neutralizacji Sykesa i Matzy

Głównym założenie tej teorii było zanegowanie istnienia podkultur. Zdaniem

Sykesa i Matzy można jedynie mówić o podkulturach dewiacji czy też przestępczości.

Operując pojęciem „podkultura dewiacyjna” akcentuje się nadmiernie odrębność danej

klasy wartości i norm zachowania w stosunku do kultury dominującej. Według autorów

w społeczeństwie istnieją dwa systemy wartości:

1) Wartości oficjalne – konformistyczne, związane z czasem pracy, nauki, z

działalnością polityczną lub społeczną

2) Wartości podskórne – dewiacyjne, związane są z czasem wolnym od pracy

(weekendy, wakacje, święta)

Według Sykesa i Matzy wartości podskórne przejawia się tylko w czasie, którego

ramy są dokładnie określone przez wymogi kulturowe. Młodzież dewiacyjna nie chce

bądź nie potrafi ograniczyć wyrażania wartości podskórnych wyłącznie do tego czasu –

jest ona nie tyle dewiacyjna, co po prostu konformistyczna wobec drugiego typu wartości.

Sykes i Matza zakładali, że młodzież przestępcza czuje się mimo wszystko

związana z obowiązującym systemem normatywnym i wartościami wyznawanymi przez

konformistyczną część społeczeństwa, i w związku z tym odczuwa poczucie winy z

powodu łamania obowiązujących norm. Osłabieniu mocy obowiązywania normy służą

techniki zwane „technikami neutralizacji”. Wykształcają się one jeszcze przed

popełnieniem czynu i pozwalają na naruszanie norm mimo ciągłej aprobaty dla nich.

Techniki neutralizacji- teoria ta zajmuje się stosowaniem argumentacji służących

usprawiedliwianiu zachowań przestępnych. Argumentacje takie trzeba sobie przyswoić i

nauczyć się nimi posługiwać. Autorzy ci uważają, że młodzież popełniająca przestępstwa

internalizuje w procesie socjalizacji poprawny system wartości i norm, lecz wynajduje

sposoby usprawiedliwiania postępowania niezgodnego z tym systemem, Działający w ten

sposób nie przeczy, że jego czyn jest naganny, ale wskazuje na okoliczności pozwalające

mu na wyłączenie działania zinternalizowanej normy (zneutralizowanie). Taka operacja

pozwala mu na uniknięcie poczucia winy związanego z naruszeniem normy.

1) Kwestionowanie odpowiedzialności - sprawca stwierdza, że zachowanie

dewiacyjne którego się dopuścił było w rzeczywistości niezamierzone lub też, że

został bez swojej woli uwikłany w sytuację w której nie mógł postąpić w inny

sposób.

2) Kwestionowanie szkody – sprawca uważa, że jego działanie nie wyrządziło

nikomu krzywdy lub tylko niewielką, bądź jest sprawą wyłącznie pomiędzy nim a

osobą poszkodowaną i nikogo nie powinno to obchodzić.

3) Kwestionowanie ofiary – dewiant przyjmuje pozę „sprawiedliwego”, który

wymierza karę tym którzy na to zasługują, przedstawiając relację pomiędzy sobą a

ofiarą w taki sposób, by nastąpiła zamiana ról. Innym wymiarem tej techniki jest

też zaprzeczenie istnienia ofiary w sytuacji gdy jest ona trudna do

zidentyfikowania tzn. trudno ustalić kto właściwie został pokrzywdzony w wyniku

danego czynu.

4) Potępienie potępiających – sprawca usprawiedliwia się tym, że ci którzy potępiają

jego zachowanie (w szczególności instytucje formalnej kontroli społecznej) w

rzeczywistości również nie postępują zgodnie z normami moralnymi – a więc nie

mają prawa go oceniać

5) Odwołanie się do wyższych racji - sprawca powołuje się na kolizję wartości

wymagającą poświęcenia subiektywnie niższej wartości dla dobra wartości

wyższej.

Wspólną cechą technik neutralizacji jest dokonanie pojęciowej manipulacji

odbierającej w oczach sprawcy możliwość obciążenia go negatywnym zachowaniem. Do

zastosowania techniki neutralizacji dochodzi gdy naruszane normy są przez sprawcę

zinternalizowane i ich zakres działania nie jest ograniczony, a wartość naruszana zdaniem

sprawcy w zasadzie podlega ochronie (A. Siemaszko 1993, str. 184-194).

2.2.8. Koncepcja Reissa

Koncepcja ta opiera się na dwóch podstawowych pojęciach: kontroli wewnętrznej

i zewnętrznej. Kontrola wewnętrzna to „zdolność jednostki do powstrzymywania się od

takiego sposobu realizowania potrzeb, który pozostaje w konflikcie z normami i regułami

obowiązującymi w społeczeństwie” (A.J. Reiss; za: A. Siemaszko). Kontrola zewnętrzna

to „zdolność grup społecznych lub instytucji do skutecznego egzekwowania zachowań

zgodnych z normami i regułami” (A.J. Reiss; za: A. Siemaszko).

Spośród zewnętrznych źródeł kontroli najistotniejsza jest kontrola sprawowana

przez społeczność, w której żyje jednostka (sąsiadów, kościół, organizacje społeczne,

szkołę) oraz kontrola sprawowana przez grupy pierwotne, zwłaszcza przez rodzinę (w

niej odbywa się proces przekazywania konformistycznych norm postępowania i kształtują

się i konformistyczne role społeczne).

Spośród wewnętrznych źródeł kontroli duże znaczenie mają grupy pierwotne.

Dlatego też przestępczość jest skutkiem niepowodzenia grup pierwotnych w

kształtowaniu odpowiednich nieprzestępczych ról społecznych i w sprawowaniu kontroli

społecznej w taki sposób, by jednostka akceptowała te role lub się im

podporządkowywała zgodnie z oczekiwaniami.

Prawdopodobieństwo zachowania dewiacyjnego zwiększa się w trzech typach

sytuacji: gdy zespól mechanizmów kontrolnych w grupie odniesienia ulega osłabieniu,

gdy brak jest klarownych reguł i norm postępowania w grupach do których jednostka

dostosowuje swoje zachowanie lub gdy normy obowiązujące w poszczególnych grupach

pozostają ze sobą w konflikcie; oraz gdy jednostka nie przyswoiła sobie

konformistycznych norm zachowania.

Zachowanie dewiacyjne może być niezależnym skutkiem osłabienia

któregokolwiek elementu kontroli zewnętrznej, jak i braku adekwatnej kontroli

wewnętrznej, które powoduje, że źródła kontroli nie mogą doprowadzić do zachowań

zgodnych z normami obowiązującymi w społeczeństwie (A. Siemaszko 1993, str. 218-

221).

2.2.9. Koncepcja Nye’a

Koncepcja Nye’a stanowiła swoistą krytykę koncepcji Reissa. Nye twierdził, że

zarówno kontrola wewnętrzna jak i zewnętrzna są w gruncie rzeczy efektem kontroli

sprawowanej przez społeczeństwo nad jednostką, gdyż kontrola wewnętrzna rozwija się u

jednostki w toku socjalizacji.

Nye wyróżnił trzy zasadnicze rodzaje kontroli społecznej (wewnętrzna, pośrednia

i bezpośrednia) oraz jeden element quasi-kontrolny (zaspokojenie potrzeb):

1) kontrola wewnętrzna – zinternalizowane normy tworzą sumienie jednostki. Każda

grupa odniesienia usiłuje przekazać i zaszczepić obowiązujące w niej zasady

postępowania jednostkom wchodzącym w jej skład, brak skuteczności kontroli

wewnętrznej wynika z braku zgodności co do treści norm i z niemożności

realizacji za ich pomocą istotnych wartości.

2) kontrola pośrednia – jest związana z uczuciową identyfikacją z rodzicami oraz

innymi osobami o nastawieniu konformistycznym. Liczenie się z opinią

pozytywnych grup odniesienia o nastawieniu konformistycznym samo przez się

wymusza konformizm. Kontrola pośrednia może być skuteczna jeżeli istnieje więź

uczuciowa z konformistycznymi grupami odniesienia.

3) kontrola bezpośrednia- zewnętrzna kontrola formalina i nie sformalizowana,

sprawowana za pomocą rozmaitych bodźców negatywnych, m.in. ostracyzm,

dezaprobata, ośmieszenie, sankcje stosowane przez przedstawicieli instytucji

formalnej kontroli społecznej oraz zinstytucjonalizowane typy kar.

Rodzina pełni wiele funkcji w systemie kontroli społecznej, wpływa na kształtowanie

się kontroli wew. ze względu na swoja funkcję socjalizacyjną. Wpływ kontroli pośredniej

słabnie wraz ze wzrosłem negatywnych uczuć wobec rodziców. Rodzina stanowi także

ważne ogniwo kontroli bezpośredniej przez fakt sprawowania nadzoru nad dziećmi i

stosowanie sankcji w przypadku ich niewłaściwego zachowania.

Ponadto istotnym aspektem kontroli społecznej jest zaspokojenie potrzeb. Im większy

jest stopień zaspokojenia potrzeb, tym słabsza może być kontrola społeczna. Te potrzeby

to potrzeba uczucia, uznania, bezpieczeństwa i nowych doświadczeń. Szczególna rola w

zaspokajaniu potrzeb przypada rodzinie; rodzina zaspokaja potrzeby emocjonalne,

umożliwia realizację wielu istotnych potrzeb materialnych, fizycznych, rekreacyjnych,

przygotowuje do społecznie pożądanych sposobów realizacji tych potrzeb w przyszłości.

Nie przygotowanie jednostki do zaspokajania własnych potrzeb może doprowadzić do

zachowań dewiacyjnych (A. Siemaszko 1993, str. 229-232).

2.2.10. Koncepcja Hirschiego

W koncepcji tej jednostka może dokonywać czynów przestępczych, kiedy jej

więzi ze społeczeństwem zostały w jakiś sposób zerwane.

Komponenty więzi jednostki ze społeczeństwem:

1) Przywiązanie – jednostka silnie przywiązana do swego otoczenia czuje się

moralnie zobligowana do przestrzegania norm, które to otoczenie uznaje. Ludzie

wrażliwi na negatywne opinie otoczenia powstrzymują się przed naruszaniem

norm. Przywiązanie ulega osłabieniu w chwili, gdy jednostka przestaje się liczyć z

opinią otoczenia, jest ono równoznaczne z kontrolą wewnętrzną.

2) Zaangażowanie – oznacza stosowanie się do reguł z obawy przed konsekwencjami

ich naruszania. Konformizm jednostki wynika iż konformizm się opłaca, dewiacja

przynosi straty. Zarówno błędna ocena sytuacji, jak i brak stosownych informacji

mogą stanowić możliwe wyjaśnienia zachowania dewiacyjnego. Naruszenie norm

społecznych jest szczególnie prawdopodobne w tych środowiskach i u tych

jednostek, które mają stosunkowo mało do stracenia w wypadku zachowań

niepożądanych, są mało zaangażowane w działalność konformistyczną (np. osoby

o niskim statusie społecznym). Aspiracje i ambicje sprzyjają konformizmowi a nie

dewiacji.

3) Zaabsorbowanie – jednostka zaabsorbowana działalnością konformistyczną jest

związana spotkaniami, terminami, godzinami pracy, planami więc nie ma okazji

do zachowań dewiacyjnych. Zaabsorbowanie jest pochodną zaangażowania,

konformistyczne aspiracje i motywacje wymagają poświęcenia wiele czasu i

wysiłku. Zajęcie się czymś pożytecznym przeciwdziała zachowaniom

dewiacyjnym.

4) Przekonanie – im mniej jednostka jest przekonana o konieczności przestrzegania

norm, tym większe jest prawdopodobieństwo ich naruszenia. Przyczyną słabnięcia

przekonania o konieczności przestrzegania norm społecznych jest osłabienie więzi

jednostki ze społeczeństwem (A. Siemaszko 1993, str. 237-246).

2.2.11. Koncepcja Eriksona

Erikson definiował dewiację jako zachowanie uważane powszechnie za

wymagające zainteresowania instytucji kontroli społecznej. Dewiacyjność stanowi cechę

przypisaną

przez

społeczeństwo

obserwowanym

przez

nie

zachowaniom.

Charakterystyczną cechą społeczeństwa jest bliski bezpośredni kontakt tworzących je

osób i wspólne doświadczenia. Każda społeczność ma poczucie odrębności, zasób

aktywności, wartości, zwyczajów – w ten sposób nie nastąpi jej połączenie z innymi;

będzie miała stale wyznaczone i utrzymane granice w przestrzeni kulturowej. Przestrzeń

kulturową można ustalić w trakcie konfrontacji dewianta z instytucjami kontroli

społecznej. Dewiant jest jednostką, której działalność wkroczyła poza granice grupy i

kiedy społeczność każe mu się wytłumaczyć z przewinienia, ustala on charakter i

położenie swoich granic. W trakcie konfrontacji dochodzi do określenia odmienności,

jaka może tolerować grupa nie tracąc swej odrębności. Zachowania dewiacyjne stanowią

istotny warunek utrzymania stabilności życia społecznego. Instytucji kontroli społecznej

pełnią funkcję zwalczania i zapobiegania zachowaniom patologicznym. Rejestrowane

rozmiary zachowań dewiacyjnych są uzależnione od technicznych, materialnych i

organizacyjnych środków jakimi w danej chwili te instytucje dysponują, społeczność

mierzy sprawność aparatu kontroli społecznej, a nie dewiacyjnej skłonności swych

członków.

Ponadto Erikson twierdził, że każda społeczność ma swój styl dewiacji, pewną

grupę zachowań, która wzbudza silne negatywne emocje i na której skupiona jest uwaga

opinii publicznej. Między społecznościami występują odmienne systemy wartości.

Erikson stwierdził występowanie różnic kulturowych pod względem wartości centralnych

np. zachowań seksualnych, zdrowia psychicznego. W każdy społeczeństwie pewna grupa

ludzi świadomie decyduje się na czyny godzące w wartości centralne, wyrażając w ten

sposób protest przeciwko wartościom. Inna grupa ludzi narusza normy związane z

wartościami istotnymi dla społeczeństwa w skutek nadmiernego dążenia do ich realizacji

(A. Siemaszko, 1995 str. 283-293).

2.3. Wpływ postaw rodzicielskich na zachowania dewiacyjne

Rola rodziny i wychowania w procesie socjalizacji jednostki jest nie do

przecenienia. To właśnie w rodzinie dziecko po raz pierwszy styka się z wartościami,

rodzina staje się pierwotnym środowiskiem wychowawczym i to w niej dziecko uczy się

jak postępować w kontaktach z innymi ludźmi. Trudności w przystosowaniu się jednostki

biorą się najczęściej z nieprawidłowości występujących w którymś ze środowisk które są

człowiekowi najbliższe wtedy kiedy najintensywniej się on rozwija – mowa tu o szkole,

grupie rówieśniczej i właśnie (przede wszystkim) rodzinie (E. Żabczyńska, 1974).

Rozdział III – Metodologia badań własnych

3.1. Cel i przedmiot badań

Celem badań jest dążenie do wzbogacenia wiedzy o osobach, rzeczach lub

zjawiskach będących przedmiotem badań. Przez cel badań należy rozumieć rodzaj efektu,

który zamierzamy uzyskać w wyniku badań, a także rodzaj czynników, z którymi efekty

te będą się wiązać. W. Zaczyński, pisząc o celu badań podaje, że jest to określenie, do

czego zmierza badacz, co pragnie osiągnąć w swoim działaniu. (W. Dutkiewicz, 2001)

Według W. L. Neumana celem badań naukowych są treści uzyskane w badaniach

oraz ich pragmatyczne, operacyjne znaczenie. „Zasadniczym celem poznania naukowego

jest zdobycie wiedzy naukowej, maksymalnie ścisłej, maksymalnie pewnej, maksymalnie

ogólnej, maksymalnie prostej, o maksymalnej zawartości informacji. Takie dopiero

poznanie prowadzi do wyższych form funkcjonowania wiedzy, a są nimi prawa nauki i

prawidłowości.” (T. Pilch, T. Bauman, 2001).

Przedmiotem badań naukowych jest określony zbiór zjawisk, przedmiotów lub

osób. Badania psychologiczne i pedagogiczne dotyczą wybranej kategorii osób określanej

mianem populacji (Z. Skorny, 1984) .

Celem niniejszej pracy było zbadanie czy istnieje zależność między postawami

rodzicielskimi a sposobem w jaki młodzież ocenia zachowania dewiacyjne.

3.2. Problemy i hipotezy badawcze

W badaniach pedagogicznych bardzo ważną rolę pełnia problemy badawcze.

W literaturze pedagogicznej możemy spotkać się z wieloma definicjami problemu

badawczego. M. Łobocki uważa, iż problem badawczy jest pytaniem „na które szukamy

odpowiedzi na drodze badań naukowych, czyli głównie poprzez własny wysiłek, nie zaś

przez oczekiwanie gotowej odpowiedzi od innego człowieka” (M. Łobocki, 2000).

Tadeusz Pilch uważa, iż określanie problemów badawczych jest zabiegiem bardzo

ważnym, który wymaga poważnego namysłu i zasobu wiedzy, bowiem problemy te

stanowią podstawę tworzenia hipotez, a pośrednio także podstawę do typologii

zmiennych zależnych i niezależnych. Prawidłowo sformułowany problem musi spełniać

kilka podstawowych warunków:



Powinien być rozstrzygalny empirycznie i posiadać wartość praktyczną



Koniecznością jest zawarcie w nim wszystkich generalnych zależności

między zmiennymi



Sformułowany problem musi wyczerpywać zakres naszej niewiedzy,

naszych wątpliwości, tym samym określając teren badawczych

poszukiwań (T. Pilch, 1995).

Biorąc pod uwagę powyższe wytyczne sformułowane przeze mnie problemy

badawcze brzmią:



Jakie postawy rodzicielskie dominują w grupie badanych uczniów liceum

ogólnokształcącego i zasadniczej szkoły zawodowej?



Jakie zachowania dewiacyjne są najczęściej aprobowane a jakie potępiane wśród

uczniów liceum ogólnokształcącego i zasadniczej szkoły zawodowej?



Czy postawy rodzicielskie wpływają na stosunek badanej młodzieży do zachowań

dewiacyjnych?

Sformułowanie problemu badawczego oraz wyżej problemów szczegółowych

pozwala na przejście do kolejnego etapu postępowania badawczego, jakim jest

sformułowanie hipotezy.

Hipoteza jest to stwierdzenie, co do którego istnieje prawdopodobieństwo, iż jest to trafną

odpowiedzią na sformułowany wcześniej problem badawczy. Są to jednak tylko

przypuszczenia lub założenia, które wymagają potwierdzenia lub odrzucenia w wyniku

badań naukowych. Hipotezy są to więc założenia odnoszące się do przewidywanego

końcowego rezultatu badań nad interesującym badacza problemem, ale nigdy nie

przesadzają one o ich ostatecznych wynikach lub płynących z nich wnioskach. Zaleca się

również by hipoteza nie była zdaniem przeczącym, oceniającym, pytającym lub

postulującym (T. Pilch, 1995).

W niniejszej pracy hipotezy przedstawiają się następująco:



Postawy rodzicielskie dominujące wśród rodziców badanych uczniów Liceum

Ogólnokształcącego to postawy akceptacji i autonomii, natomiast w grupie

uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej – wymagania i odrzucenia.



Zachowania dewiacyjne najczęściej oceniane przez badanych uczniów jako

potępiane to zachowania związane z prostytucją i kradzieżą, a jako aprobowane

związane z paleniem papierosów, spożywaniem alkoholu oraz agresją.



Postawy rodzicielskie są jednym z czynników, które mają wpływ na kształtowanie

się oceny zachowań dewiacyjnych w percepcji młodzieży.

3.3. Metody, techniki i narzędzia badawcze

Według T. Pilcha metoda to zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów

kompensacyjnych

oraz

instrumentalnych

obejmujący

najogólniej

całokształt

postępowania badacza, który zmierza do rozwiązania określonego problemu naukowego.

(T. Pilch, 1995).

W literaturze metodologicznej możemy wyróżnić następujące rodzaje metod:



Sondaż diagnostyczny – jest to sposób gromadzenia wiedzy o atrybutach

strukturalnych i funkcjonalnych jaki i dynamice zjawisk społecznych, opiniach

i poglądach wybranych zbiorowości, nasileniu się i kierunku rozwoju określonych

zjawisk i wszelkich zjawisk nie zlokalizowanych instytucjonalnie, posiadających

znaczenie wychowawcze, w oparciu o specjalnie dobrana grupę reprezentującą

populację generalną w której występuje badane zjawisko. (T. Pilch, 1995)



Monografia – jest to forma diagnozy i rodzaj badań terenowych jakościowych.

Polega ona na traktowaniu układu społecznego jako pewnej całości i dąży do

zanalizowania układu reakcji pomiędzy częściami tej całości, dynamiki i zasad jej

funkcjonowania. Przedmiotem tej metody często są „struktury sformalizowane”

interesującej badacza instytucji lub wspomnianej formy działalności z wyraźnym

uwzględnieniem pełnionej funkcji wychowawczej, opiekuńczej lub kształcącej

(M. Łobocki, 2004).



Eksperyment pedagogiczny – to metoda badania zjawisk związanych

z nauczaniem, wychowaniem i kształceniem wywołanych celowo przez badacza,

w kontrolowanych przez niego warunkach celem poznania tych zjawisk

(M. Łobocki, 2004).



Socjometria – jest to metoda polegająca na dokonywaniu wyborów pozytywnych

lub negatywnych, spośród członków jakiejś grupy ze względu na ściśle określone

kryterium wyborcze lub kilku autorytetów. Kryteria te precyzuje się w formie

specjalnie sformułowanych pytań, na które osoby badane podają dane wybranych

przez siebie osób z grupy, której te pytania dotyczą (M. Łobocki, 2004).

Natomiast techniki badawcze są to bliżej skonkretyzowane sposoby postępowania

badawczego. Odnoszą się one do bardziej uszczegółowionych sposobów postępowania

badawczego i faktycznie stosowanych w danej nauce. Podporządkowane są metodom

badawczym, gdyż stanowią jakby dopełnienie danej metody badań, która jest dla nich

istotnym punktem odniesienia obejmującym kilka ich odmian:



Wywiad – to sposób gromadzenia interesujących badacza informacji w

bezpośrednim kontakcie z osobą badaną. W jego przeprowadzeniu uczestniczą co

najmniej dwie osoby: respondent i osoba prowadząca wywiad (M. Łobocki,

2004). Wyróżniamy dwie odmiany wywiadu:

1. Wywiad nieskategoryzowany – lub tez inaczej częściowo skategoryzowany;

pozostawia on prowadzącemu go w miarę duży zakres swobody w zadawaniu

pytań respondentom. Stosuje się w nim zarówno pytania otwarte, jak i

zamknięte. Dopuszczalne jest również zadawanie pytań nie znajdujących się

w kwestionariuszu wywiadu. Przeprowadzany w ten sposób może czasami

przypominać całkiem swobodną rozmowę.

2. Wywiad skategoryzowany – inaczej strukturalizowany; polega na zadawaniu

pytań zamkniętych, wcześniej przygotowanych, zadawanych w odpowiedniej

kolejności.

a) Wywiad indywidualny – przeprowadzany tylko z jedną osobą.

b) Wywiad jawny – badani zdają sobie sprawę, przeprowadza się go z nimi;

znają ogólnie jego cele badawcze i wyrażaj zgodę na przeprowadzenie i

jego bezpośrednie zapisywanie lub nagrywanie magnetofonowe

(M. Łobocki, 2004).

3. Obserwacja – to najbardziej wszechstronna technika gromadzenia materiału.

Jest to czynność badawcza polegająca na gromadzeniu danych drogą spostrzeżeń.

Najpopularniejsza postacią obserwacji jest obserwacja otwarta albo swobodna.

Daje nam ona sumę wiedzy o przedmiocie zainteresowań lub pracy pozwalając na

sprawniejsze działanie w określonej dziedzinie (M. Łobocki, 2004).

4. Analiza dokumentów – polega na interpretacji i uporządkowaniu zawartych w

nich treści pod katem problemu badawczego lub hipotezy roboczej. Dotyczy ona

nie tylko materiału otrzymanego w procesie zainicjowanych badań, lecz również

w wyniku działań nie połączonych bezpośrednio z podejmowanym procesem

badawczym. Sprzyja ona lepszemu poznaniu dzieci i młodzieży, umożliwia im

odreagowanie przykrych i bolesnych przeżyć, podnosi poczucie własnej wartości

oraz skłania do refleksji nad własnym postępowaniem. (M. Łobocki, 2004)

5. Testy pedagogiczne i psychologiczne – test jest to zadanie lub próba

wystandaryzowania o maksymalnym stopniu obiektywności, której wyniki

ujmowane są ilościowo i ów rezultat ilościowy jest podstawą wnioskowania o

pewnych właściwościach psychicznych osoby lub grupy osób badanych.

6. Wytwory dzieci i młodzieży:



Analiza wypracowań – polega na swobodnych i spontanicznych

wypowiedziach pisemnych na określony temat. Jej zaletą jest uzyskanie

spontanicznych i swobodnych wypowiedzi. (M. Łobocki, 2004)



Analiza rysunków – rysunki mogą być wykorzystane jako cenny materiał do

badań naukowych. Wnioski wynikające z analizy rysunków wymagają

sprawdzenia i uzupełnienia za pomocą innych technik badawczych. (T. Pilch,

1995)

7. Ankieta – to technika gromadzenia informacji polegająca na uzupełnianiu

najczęściej samodzielnie przez osobę badaną specjalnych kwestionariuszy, na

ogół o wysokim stopniu standaryzacji w obecności lub częściej bez obecności

ankietera. (T. Pilch, 1995)

Wyróżniamy również narzędzie badawcze, które służy jako przedmiot do

realizacji wybranej techniki badań. O ile ta technika badawcza ma znaczenie

czasownikowe i oznacza czynność np. obserwowanie, wprowadzenie do wywiadu, to

wtedy narzędzie badawcze ma znaczenie rzeczownikowe i służy do technicznego

gromadzenia danych z badań. (T. Pilch, 1995)

Możemy wymienić następujące rodzaje narzędzi badawczych:



Kwestionariusz wywiadu, ankiety



Testy socjometryczne



Arkusz obserwacyjny



Kryteria oceny dokumentów



Rozmowa, wywiad



Arkusz testowy



Kryteria oceny wytworów dzieci

W badaniach do niniejszej pracy wykorzystano metodę sondażu diagnostycznego i

technikę badawczą w postaci ankiety. Technika ta umożliwia zdobycie pożądanych

informacji od wybranych osób za pośrednictwem wydrukowanej listy pytań (W.

Zaczyński, 1995).

Ankieta badająca ocenę zachowań dewiacyjnych przez młodzież składa się z 41

pytań dotyczących 8 kategorii zachowań dewiacyjnych, metryczki oraz instrukcji

wypełnienia ankiety. Kategorie te to:



Narkotyki (5 pytań)



Prostytucja (5 pytań)



Agresja (6 pytań)



Kłamstwa (5 pytań)



Wagary i ucieczki z domu (4 pytania)



Palenie papierosów (3 pytania)



Spożywanie alkoholu (7 pytań)



Kradzieże (6 pytań)

Pytania ankiety dotyczą zachowań dewiacyjnych o charakterze negatywnym, przy

czym głównym kryterium doboru pytań było to, jak często młodzież z danymi

zachowaniami może się spotykać. Pytania odnoszą się do zachowań które najczęściej

mogły być obserwowane przez młodzież.

Skala według której badani uczniowie oceniali dane zachowania składa się z

pięciu stopni, gdzie 1 – oznaczało że dane zachowanie jest całkowicie potępiane, 2 –

raczej potępiane, 3 – obojętne, 4 – raczej akceptowane, 5 – zdecydowanie akceptowane.

Postawy rodzicielskie badane były za pomocą Skali Postaw Rodzicielskich w

opracowaniu M. Plopy. Skala składa się z 75 stwierdzeń dotyczących zachowań matki w

stosunku do badanego i 75 pytań dotyczących ojca. Pytania są przyporządkowane do 5

skal, w każdej skali jest 15 pytań:



Skala akceptacji – odrzucenia

Rodzic prezentujący postawę akceptacji akceptuje dziecko takim jakim jest, stwarza

klimat sprzyjający obustronnej wymianie myśli i poglądów oraz partnerskim

stosunkom z dzieckiem. Obcowanie z rodzicem daje dziecku poczucie

przynależności, ciepła. Dziecko traktowane jest z godnością i szacunkiem.

W postawie odrzucenia dziecko odbiera rodzica jako osobę chłodną, zdystansowaną.

Rodzic nie okazuje dziecku zainteresowania jego potrzebami psychologicznymi,

zaspokaja jedynie potrzeby materialne, nie podejmuje prób zbliżenia się do dziecka,

traktuje je instrumentalnie a nie podmiotowo.



Skala autonomii

Rodzic przyjmujący postawę autonomii dostosowuje swoje zachowanie do potrzeb

rozwojowych dziecka, rozumie jego potrzebę prywatności, nie narzuca dziecku

swojego zdania, wspiera samodzielne próby rozwiązywania problemów, szanuje

poglądy dziecka nawet jeśli ich nie akceptuje.



Skala ochraniania

Rodzic prezentujący postawę nadmiernego ochraniania traktuje dziecko jako osobę

wymagającą stałej opieki, niesamodzielną. Wszelkie przejawy autonomii dziecka są

odbierane z lękiem, rodzic nie wierzy że dziecko jest w stanie poradzić sobie bez jego

pomocy i nie rozumie, że to jego postawa może mieć na to negatywny wpływ.



Skala wymagania

W postawie nadmiernie wymagającej rodzic uważa, że jest autorytetem we

wszystkich sprawach dziecka, nie rozumie jego potrzeb, ostro egzekwuje

wykonywanie poleceń, perfekcjonistycznie podchodzi do oceny obowiązków

wykonywanych przez dziecko. Nie akceptuje poczynań dziecka które są niezgodne z

jego poglądami, oczekiwaniami. Obwinia dziecko za rozbieżności między

osiągnięciami dziecka a własnymi oczekiwaniami.



Skala niekonsekwencji

W postawie niekonsekwentnej stosunek rodzica do dziecka jest zmienny w zależności

od różnych czynników. Brak stabilności w postępowaniu rodzica powoduje

powstawanie emocjonalnego dystansu u dziecka, ukrywanie problemów. Dziecko

postrzega rodzica jako zbyt zmiennego by można było podjąć z nim partnerski dialog.

(M. Plopa, 2005)

Badani oceniają adekwatność stwierdzeń do zachowań ich rodziców w skali

pięciostopniowej, gdzie P – prawdziwe, RP – raczej prawdziwe, ? – trudno powiedzieć,

RN – raczej nieprawdziwe, N – nieprawdziwe.

3.4. Teren i przebieg badań

Badanie przeprowadzane były na terenie Liceum Ogólnokształcącego z

Oddziałami Integracyjnymi im. Mieszka I w Świnoujściu, oraz Zasadniczej Szkole

Zawodowej w Świnoujściu.

Liceum Ogólnokształcące z Oddziałami Integracyjnymi im. Mieszka I to szkoła z

wieloletnimi tradycjami. Powstała ona w 1946 r. Początkowo szkoła funkcjonowała jako

liceum i szkoła podstawowa. W latach 70-tych sprofilowano klasy licealne. Powstały

klasy: matematyczno-fizyczna, humanistyczna, biologiczno-chemiczna i ogólna. Obecnie

w Liceum funkcjonują klasy o profilach: matematyczno–fizycznym, matematyczno-

informatycznym,

biologiczno–chemicznym,

matematyczno–geograficznym

oraz

humanistycznym. Łącznie w szkole jest 18 klas i uczęszcza do niej około 500 uczniów.

Warto wspomnieć, że jest to jedyne państwowe liceum ogólnokształcące na

terenie miasta Świnoujście, stąd też dyrekcja szkoły bardzo dba o tradycje i o wizerunek

szkoły oraz jej uczniów.

Zasadnicza Szkoła Zawodowa w Świnoujściu funkcjonuje od 1965 roku.

Uczniowie kształcą się w kierunku zdobycia zawodu sprzedawcy, fryzjera, elektryka oraz

w klasach tzw. wielozawodowych. Łącznie w szkole jest 10 klas i uczęszcza do niej

około 300 uczniów.

Badania przeprowadzane były w maju 2009 roku, w obu klasach odbywały się na

godzinie wychowawczej. Podczas przeprowadzania badań obecny był nauczyciel

wychowawca.

3.5. Charakterystyka badanych grup

Badania przeprowadzono wśród 57 uczniów II klas szkół ponadgimnazjalnych.

Pierwszą grupę stanowili uczniowie Liceum Ogólnokształcącego z Oddziałami

Integracyjnymi im. Mieszka I w Świnoujściu, druga grupa to uczniowie Zasadniczej

Szkoły Zawodowej w Świnoujściu.

Tabela nr 1. Wiek badanych

Wiek
badanych

Uczniowie LO

Uczniowie ZSZ

96,6

85,7

3,4

14,3

Ogółem

100,0

χ2=2,091; df=1; p<0,148

Nie stwierdzono różnic istotnych statystycznie w wieku młodzieży z obu grup

badanych uczniów (p<0,148). Wśród 29 badanych uczęszczających do Liceum

Ogólnokształcącego jest 28 osób w wieku 18 lat (96,6% całej grupy) oraz jedna osoba w

wieku 19 lat (3,4%). W porównaniu do tej grupy wśród uczniów Zasadniczej Szkoły

Zawodowej jest więcej osób w wieku 19 lat. Na 28 osób 4 są w tym wieku (14,3%

grupy), natomiast pozostałe 24 osoby mają 18 lat (85,7%).

Tabela nr 2. Płeć badanych

Płeć
badanych

Uczniowie LO

Uczniowie ZSZ

Kobiety

62,1

42,9

Mężczyźni

37,9

57,1

Ogółem

100,0

χ2=2,109; df=1; p<0,146

Nie stwierdzono różnic istotnych statystycznie w płci badanych w obu grupach

młodzieży (p<0,146). Spośród 29 badanych uczniów Liceum Ogólnokształcącego 18

osób (62,1%) to kobiety, natomiast 11 osób (37,9%) to mężczyźni. W przeciwieństwie do

grupy uczniów LO, wśród uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej większość stanowią

mężczyźni. W 28-osobowej grupie jest 16 mężczyzn (57,1%) i 12 kobiet (42,9%).

Tabela nr 3. Pochodzenie badanych

Pochodzenie
badanych

Uczniowie LO

Uczniowie ZSZ

Miasto

62,1

64,3

Wieś

37,9

35,7

Ogółem

100,0

χ2=0,030; df=1; p<0,862

Nie stwierdzono różnic istotnych statystycznie w pochodzeniu młodzieży w obu

grupach badanych uczniów (p<0,862). Wśród 29 badanych uczęszczających do Liceum

Ogólnokształcącego 18 osób (62,1%) jako miejsce pochodzenia podało miasto, natomiast

wieś – 11 osób (37,9%). W grupie przebadanych uczniów Zasadniczej Szkoły

Zawodowej kwestia pochodzenia przedstawia się podobnie – z miasta pochodzi 18 osób

(64,3%), natomiast ze wsi 10 osób (35,7%).

Tabela nr 4. Wykształcenie ojca

Wykształcenie
ojca

Uczniowie LO

Uczniowie ZSZ

Podstawowe

17,2

46,4

Średnie

34,5

32,1

Zawodowe

17,2

17,9

Wyższe

31,0

3,6

Ogółem

100,0

χ2=9,994; df=3; p<0,019

W przypadku poziomu wykształcenia ojców młodzieży z obu grup stwierdzono

różnice istotne statystycznie (p<0,019).

Na pytanie o wykształcenie ojca w grupie 29 uczniów Liceum

Ogólnokształcącego najwięcej osób odpowiedziało, że ich ojcowie mają wykształcenie

średnie (10 osób, co stanowi 34,5% grupy) oraz wyższe (9 osób, czyli 31% grupy).

Wykształcenie podstawowe mają ojcowie 5 uczniów (17,2%). Tyle samo osób

odpowiedziało że ich ojcowie mają wykształcenie zawodowe.

Wśród ojców 28 przebadanych uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej przeważa

wykształcenie podstawowe (13 osób, czyli 46,4%) oraz średnie (9 osób, co stanowi

32,1%). W dalszej kolejności jest wykształcenie zawodowe (5 osób, czyli 17,9%) oraz

wyższe (tylko 1 osoba stanowiąca 3,6%). Wynika z tego, że wykształcenie ojców

uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej jest niższe od wykształcenia ojców badanej

grupy uczniów Liceum Ogólnokształcącego.

Tabela nr 5. Wykształcenie matki

Wykształcenie
matki

Uczniowie LO

Uczniowie ZSZ

Podstawowe

17,2

32,1

Średnie

34,5

39,3

Zawodowe

27,6

28,6

Wyższe

20,7

0,0

Ogółem

100,0

χ2=7,175; df=3; p<0,067

W przypadku poziomu wykształcenia matek młodzieży z obu grup nie

stwierdzono różnic istotnych statystycznie (p<0,067).

Na pytanie o wykształcenie matki w grupie 29 uczniów Liceum

Ogólnokształcącego najwięcej było odpowiedzi wskazujących na wykształcenie średnie

(odpowiedziało tak 10 osób, czyli 34,%) oraz zawodowe (8 osób, czyli 27,6%). Mniej

uczniów deklarowało że ich matki mają wykształcenie wyższe (6 osób, czyli 20,7%) oraz

podstawowe (5 osób, czyli 17,2%).

W grupie 29 badanych uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej również

najczęściej wybieraną odpowiedzią było wykształcenie średnie (11 osób, czyli 39,3%)

potem podstawowe (9 osób, 32,9%) i zawodowe (8 osób, czyli 28,6%). W tej grupie

żadna z matek nie ma wykształcenia wyższego. Wynika z tego iż matki uczniów

Zasadniczej Szkoły Zawodowej mają wykształcenie na niższym poziomie niż matki

uczniów

liceum

Ogólnokształcącego

Rozdział IV – Analiza wyników badań

4.1. Analiza wyników ankiety dotyczącej oceny zachowań dewiacyjnych przez

młodzież szkół ponadgimnazjalnych

Badania przeprowadzone wśród uczniów Liceum Ogólnokształcącego oraz

Zasadniczej Szkoły Zawodowej miały na celu sprawdzenie, jak młodzież ucząca się w

tych szkołach ocenia zachowania dewiacyjne, które z tych zachowań są przez nią

najbardziej akceptowane a które najbardziej potępiane.

Na potrzeby tych badań skonstruowania została ankieta składająca się z 41

przykładów zachowań dewiacyjnych o charakterze negatywnym, przyporządkowanych

do ośmiu kategorii. Młodzież oceniała zachowania na pięciostopniowej skali – od

„zdecydowanie potępiam” do „zdecydowanie aprobuję”.

Tabela nr 6. Ocena zachowań dewiacyjnych związanych z zażywaniem narkotyków

Zachowania dewiacyjne

Uczniowie

ZSZ

Nar

Treść pytania:

1.Regularne zażywanie
narkotyków

1,620 0,493 2,000 0,769 0,379 -

2,222

0,030

7.Namawianie kogoś do
zażywania narkotyków

1,517 0,687 1,321 0,547 0,195

1,186

0,241

10.Sprzedawanie
narkotyków

1,310 0,470 1,071 0,262 0,238

2,355

0,022

22.Sporadyczne,
okazjonalne zażywanie
narkotyków

2,103 0,817 1,607 0,566 0,496

2,656

0,010

40.Zażywanie
narkotyków by popisać
się przed kolegami

1,517 0,574 1,500 0,630 0,017

0,107

0,915

Tabela nr 6 przedstawia oceny zachowań dewiacyjnych związanych z

zażywaniem narkotyków. Istotne statystycznie różnice można zaobserwować w trzech z

pięciu pytań. Pierwsza dotyczy pytania nr 1. Regularne zażywanie narkotyków, gdzie

p<0,030. Uczniowie Liceum Ogólnokształcącego oceniali zjawisko regularnego

zażywania narkotyków bardziej negatywnie, niż uczniowie Zasadniczej Szkoły

Zawodowej. Kolejna różnica dotyczy pytania nr 10. Sprzedawanie narkotyków, gdzie

p<0,022. To zjawisko zostało surowiej ocenione przez uczniów Zasadniczej Szkoły

Zawodowej, niż przez uczniów Liceum Ogólnokształcącego. Podobną sytuację można

zaobserwować w przypadku odpowiedzi na pytanie nr 22. Sporadyczne, okazjonalne

zażywanie narkotyków, gdzie p<0,010. W przypadku tego pytania mniej negatywnych

ocen wystąpiło w grupie uczniów Liceum Ogólnokształcącego, niż wśród uczniów

Zasadniczej Szkoły Zawodowej.

W pozostałych dwóch pytaniach różnice odpowiedzi są niewielkie. W pytaniu nr

7. Namawianie kogoś do zażywania narkotyków, uczniowie Zasadniczej Szkoły

Zawodowej ocenili to zjawisko nieznacznie niżej niż w grupie uczniów Liceum

Ogólnokształcącego, X=1,321 dla Zasadniczej Szkoły Zawodowej, natomiast dla Liceum

Ogólnokształcącego X=1,517. W przypadku pytania nr 40. Zażywanie narkotyków by

popisać się przed kolegami odpowiedzi obu grup są podobne, nieco wyższe w grupie

uczniów Liceum Ogólnokształcącego, gdzie X=1,517, a niższe w grupie uczniów

Zasadniczej Szkoły Zawodowej, gdzie X=1,500.

Tabela nr 7. Ocena zachowań dewiacyjnych związanych z prostytucją

Zachowania dewiacyjne

Uczniowie

ZSZ

ostyt

cja

Treść pytania:

2.Namawianie kogoś do
prostytucji

1,275 0,454 1,428 0,503 -

0,152

-
1,202

55 0,235

6.Prostytuowanie się w
celu łatwego zdobycia
pieniędzy

1,241 0,435 1,142 0,356 0,098

0,933

0,355

9.Prostytuowanie się w
celu zdobycia środków
do życia

1,517 0,508 1,142 0,356 0,374 3,208

0,002

27.Prostytuowanie się
by zdobyć narkotyki

1,482 0,508 1,678 0,611 -

0,195

-
1,316

55 0,194

37.Prostytuowanie się
by zdobyć modne
ubrania, gadżety

1,206 0,412 1,321 0,475 -

0,114

-
0,973

0,335

Tabela nr 7 prezentuje oceny zachowań dewiacyjnych związanych z prostytucją.

Istotne statystycznie różnice można zaobserwować w przypadku jednego pytania. Jest to

pytanie nr 6. Prostytuowanie się w celu zdobycia środków do życia, gdzie p<0,002. W

przypadku tego zjawiska uczniowie Zasadniczej Szkoły Zawodowej częściej oceniali je

jako zdecydowanie godne potępienia, niż uczniowie Liceum Ogólnokształcącego.

W przypadku pozostałych pytań średnie odpowiedzi nie różniły się bardzo dla obu

grup. W pytaniu nr 2. Namawianie kogoś do prostytucji, w grupie uczniów Liceum

Ogólnokształcącego X=1,275 natomiast w grupie uczniów Zasadniczej Szkoły

Zawodowej X=1,428, co oznacza, że uczniowie ZSZ są do takiego zjawiska nastawieni

nieco bardziej pobłażliwie niż uczniowie LO. Inaczej jest w przypadku pytania nr 6.

Prostytuowanie się w celu łatwego zdobycia pieniędzy, gdzie średnia odpowiedzi

licealistów X=1,241 a wśród uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej X=1,142, co

wskazuje na większą tolerancję uczniów LO dla takiego zjawiska. Z kolei w pytaniu nr

27. Prostytuowanie się by zdobyć narkotyki wyższą średnią odpowiedzi obserwujemy

w grupie uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej, gdzie X=1,678 podczas gdy średnia

odpowiedzi uczniów Liceum Ogólnokształcącego X=1,482. Także w ostatnim pytaniu z

tej kategorii, 37. Prostytuowanie się by zdobyć modne ubrania, gadżety, średnie

odpowiedzi wskazują na wyższy poziom akceptacji takiego zachowania u uczniów ZSZ -

w grupie uczniów Liceum Ogólnokształcącego X=1,206 a w grupie uczniów Zasadniczej

Szkoły Zawodowej X=1,321.

Tabela nr 8. Ocena zachowań dewiacyjnych związanych z agresją

Zachowania dewiacyjne

Uczniowie

ZSZ

Agr

esja

Treść pytania:

3.Kłótliwość, częste
kłótnie bez powodu

2,827 0,966 2,214 0,786 0,613

2,622

0,011

5.Obmawianie innych za
plecami, plotkowanie

2,862 1,059 2,071 0,899 0,790

3,031

0,004

14.Wyzywanie kogoś,
wyśmiewanie

2,724 1,098 2,892 1,165 -

0,168

-
0,563

55 0,576

16.Niszczenie cudzych
rzeczy

1,862 0,693 2,142 0,890 -

0,280

-
1,331

55 0,189

21.Częste wdawanie się w
bójki

1,931 0,997 2,035 0,922 -

0,104

-
0,411

55 0,683

39.Grożenie komuś,
zastraszanie

2,000 0,654 2,250 0,844 -

0,250

-
1.252

55 0,216

Tabela nr 8 przedstawia odpowiedzi na pytania dotyczące oceny zachowań

dewiacyjnych związanych z różnymi formami agresji. Różnice istotne statystycznie

pojawiają się w odpowiedziach na dwa pytania. Pierwsze to pytanie nr 3. Kłótliwość,

częste kłótnie bez powodu, gdzie p<0,011. Drugie pytanie w którym wystąpiły istotne

różnice to pytanie nr 5. Obmawianie innych za plecami, plotkowanie, w którym

p<0,004. Uczniowie Liceum Ogólnokształcącego byli bardziej skłonni akceptować

kłótliwość oraz obmawianie innych, niż uczniowie Zasadniczej Szkoły Zawodowej.

W odpowiedziach na pozostałe pytania pojawiały się niewielkie różnice. W

pytaniu nr 14. Wyzywanie kogoś, wyśmiewanie uczniowie Liceum Ogólnokształcącego

byli mniej skłonni do akceptacjo takiego zachowania. Średnia odpowiedzi w grupie

uczniów Liceum Ogólnokształcącego X=2,724, natomiast w grupie uczniów Zasadniczej

Szkoły Zawodowej X=2,892. Podobnie w pytaniu nr 16. Niszczenie cudzych rzeczy

niższa średnia odpowiedzi jest w grupie młodzieży uczącej się w liceum (X=1,862 dla

LO, podczas gdy wśród uczniów ZSZ X=2,142). Inaczej wyglądają odpowiedzi na

pytanie nr 21. Częste wdawanie się w bójki – to twierdzenie uczniowie LO ocenili

bardziej negatywnie niż uczniowie ZSZ. W grupie uczniów Liceum Ogólnokształcącego

X=1,931, w grupie uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej X=2,035. Na pytanie 39.

Grożenie komuś, zastraszanie, obie grupy odpowiadały podobnie, gdyż w grupie

uczniów liceum X=2,000 a w grupie uczniów szkoły zawodowej X=2,250.

Tabela nr 9. Ocena zachowań dewiacyjnych związanych z kłamstwem

Zachowania dewiacyjne

Uczniowie

ZSZ

Kł

amst

Treść pytania:

4.Kłamanie w celu
osiągnięcia korzyści

2,275 1,098 2,928 0,899 -

0,652

-
2.290

55 0,026

15.Kłamanie by ukryć
fakty ze swojego życia

2,827 1,226 2,928 0,978 -

0,100

-
0,343

0,733

19.Okłamywanie
rodziców i nauczycieli

2,517 1,089 1,928 0,766 0,588 2,352

0,907

29.Namawianie kogoś
do kłamstwa

1,793 0,559 1,821 0,611 -

0.028

-
0,183

55 0,856

35.Kłamanie by uniknąć
odpowiedzialności

3,034 1,179 2,142 0,848 0,891 3,266

0,002

Tabela nr 9 podsumowuje odpowiedzi uczniów dotyczące kategorii kłamstwa.

Różnica istotna statystycznie obserwowana jest przy dwóch pytaniach: pytaniu nr 35.

Kłamanie by uniknąć odpowiedzialności, p<0,002. Znacznie większa średnia wartość

występuje w przypadku grupy uczniów liceum, osoby uczęszczające do Zasadniczej

Szkoły Zawodowej przejawiają mniejszą akceptacje dla takiego zachowania. Drugim

pytaniem przy którym różnica jest istotna statystycznie to pytanie nr 4. Kłamanie w celu

osiągnięcia korzyści. W tym przypadku p<0,026, a uczniowie Zasadniczej Szkoły

Zawodowej udzielonymi przez siebie odpowiedziami osiągnęli wyższą średnią niż

uczniowie Liceum Ogólnokształcącego co świadczy o tym, że mniej niż uczniowie ZSZ

potępiają kłamanie dla osiągnięcia korzyści.

Pozostałe pytania prezentują zróżnicowane średnie, a ich różnice nie są istotne

statystycznie. W pytaniu nr 15. Kłamanie by ukryć fakty ze swojego życia w grupie

uczniów Liceum Ogólnokształcącego X=2,827 a w grupie uczniów Zasadniczej Szkoły

Zawodowej X=2,928. Także w pytaniu nr 19. Okłamywanie rodziców i nauczycieli,

odpowiedzi uczniów LO osiągnęły wyższą średnią niż odpowiedzi uczniów ZSZ. Średnia

grupy uczniów liceum X=2,517 natomiast wśród uczniów szkoły zawodowej X=1,928.

Świadczy to o tym, iż uczniowie Zasadniczej Szkoły Zawodowej mniej aprobują

okłamywanie rodziców i nauczycieli oraz wykorzystywanie kłamstwa do ukrycia faktów

ze swojego życia. Obie grupy niechętnie podchodzą do zachowań związanych z

namawianiem kogoś do kłamstw, jak wskazują odpowiedzi na pytanie nr 29.

Namawianie kogoś do kłamstwa, gdzie dla grupy uczniów Liceum Ogólnokształcącego

X=1,793 a dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej X=1,821.

Tabela nr 9. Ocena zachowań dewiacyjnych związanych z wagarowaniem i
ucieczkami z domu

Zachowania dewiacyjne

Uczniowie

ZSZ

uciecz

ki z

Treść pytania:

8.Ucieczka z domu
(jeden raz)

2,586 0,982 2,714 1,083 -

0,128

-
0,468

55 0,642

23.Przebywanie poza
domem bez wiedzy
rodziców

2,620 1,049 2,214 0,832 0,406

1,616

0,112

25.Ucieczki z domu
(kilka razy)

1,827 0,710 2,000 0,720 -

0,172

-
0,910

0,367

41.Wagarowanie,
ucieczki z lekcji

2,655 0,768 2,750 0,887 -

0,094

-
0,432

55 0,668

Tabela nr 9 przedstawia rezultaty ankiety, które dotyczą wagarowania oraz

ucieczek z domu. W tej kategorii nie wystąpiły różnice istotne statystycznie.

W pytaniu nr 8. Ucieczka z domu (jeden raz) średnia ocen zachowania wśród

uczniów Liceum Ogólnokształcącego X=2,586, natomiast wśród uczniów Zasadniczej

Szkoły Zawodowej X=2,714. Jak widać, uczniowie Liceum mniej liberalnie oceniali

nawet jednorazową ucieczkę z domu. Przeciwnie w pytaniu nr 23. Przebywanie poza

domem bez wiedzy rodziców, tutaj odpowiedzi uczniów LO miały wyższą średnią, co

świadczy o większej ich akceptacji dla danego zjawiska. Średnia odpowiedzi dla tego

pytania wynosiła u uczniów Liceum Ogólnokształcącego X=2,620 a uczniów Zasadniczej

Szkoły Zawodowej X=2,214. Odwrotnie wygląda sytuacja jeśli chodzi o średnie

odpowiedzi dla pytania nr 25. Ucieczki z domu (kilka razy), tutaj wyższą średnią

osiągnęły odpowiedzi uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej X=2,000 podczas gdy w

grupie młodzieży uczęszczającej do liceum X=1,827. Podobnie jest w pytaniu nr 41.

Wagarowanie i ucieczki z lekcji, gdzie średnia odpowiedzi uczniów Zasadniczej Szkoły

Zawodowej X=2,750 a uczniów Liceum Ogólnokształcącego X=2,655 – czyli uczniowie

ZSZ są bardziej skłonni akceptować takie zachowania jak uciekanie z lekcji i wagary.

Tabela nr 10. Ocena zachowań dewiacyjnych związanych z paleniem papierosów

Zachowania dewiacyjne

Uczniowie

ZSZ

Papi

osy

Treść pytania:

11.Palenie papierosów
by popisać się przed
kolegami

1,793 0,818 1,928 0,857 -

0,135

-
0,610

55 0,544

30.Pomaganie w
zdobyciu papierosów
osobom które nie
ukończyły 18 lat

2,000 0,755 2,500 1,000 -

0,500

-
2,134

0,037

38.Nałogowe palenie
papierosów

2,241 0,872 2,571 0,959 -

0,330

-
1,360

0,179

Tabela nr 10 jest zestawieniem wyników pytań dotyczących stosunku młodzieży

do zachowań dewiacyjnych związanych z paleniem papierosów. Z trzech pytań wartość

różnicy istotną statystycznie otrzymaliśmy tylko przy pytaniu nr 30. Pomaganie w

zdobyciu papierosów osobom które nie ukończyły 18 lat, gdzie p<0,037. Uczniowie

Zasadniczej Szkoły Zawodowej są bardziej gotowi zaakceptować takie zachowanie niż

uczniowie Liceum Ogólnokształcącego.

W pytaniu nr 11. Palenie papierosów by popisać się przed kolegami średnia

ocen dla grupy uczniów Liceum Ogólnokształcącego X=1,793, natomiast dla uczniów

Zasadniczej Szkoły Zawodowej X=1,192, co wskazuje na to iż uczniowie ZSZ są mniej

skłonni akceptować palenie w celu popisania się przed kolegami. Podobny stosunek mają

oni do nałogowego palenia papierosów nr 38. Nałogowe palenie papierosów, gdzie dla

grupy uczniów Liceum Ogólnokształcącego X=2,241 a dla uczniów Zasadniczej Szkoły

Zawodowej X=2,571.

Tabela nr 11. Ocena zachowań dewiacyjnych związanych ze spożywaniem alkoholu

Zachowania dewiacyjne

Uczniowie

ZSZ

Alk

Treść pytania:

12.Namawianie
innych do picia
alkoholu

2,137 0,743 1,500 0,577 0,637

3,611

55 0,001

18.Sporadyczne,
okazjonalne picie
alkoholu

3,206 1,114 2,821 1,055 0,385

1,340

0,186

20.Nałogowe picie
alkoholu

2,241 0,830 2,214 0,917 0,027

0,117

0,907

24.Upicie się jeden
raz (więcej się to nie
powtórzyło)

2,689 1,137 3,214 0,956 -

0,524

-
1,881

0,065

32.Picie alkoholu by
popisać się przed
kolegami

2,586 0,907 2,571 1,033 0,014

0,057

0,954

33.Sporadyczne
upijanie się

3,138 1,245 2,857 1,078 0,280

0,908

0,368

36.Pomaganie w
zdobyciu alkoholu
osobom które nie
ukończyły 18 lat

2,689 0,849 3,178 0,983 -

0,488

-
2,011

0,049

Tabela nr 11 przedstawia oceny zachowań dewiacyjnych związanych ze

spożywaniem alkoholu. Istotne statystycznie różnice można zaobserwować w dwóch z

siedmiu pytań. Pierwsza dotyczy pytania nr 12. Namawianie innych do picia alkoholu,

dla którego p<0,001. Uczniowie Liceum Ogólnokształcącego byli zdecydowanie bardziej

przychylni zjawisku namawianiu do spożycia alkoholu, niż uczniowie Zasadniczej Szkoły

Zawodowej. Kolejna różnica dotyczy pytania nr 36. Pomaganie w zdobyciu alkoholu

osobom które nie ukończyły 18 lat, gdzie p<0,049. W tym wypadku zdecydowanie

bardziej ten rodzaj zachowań akceptowalny jest dla uczniów Zasadniczej Szkoły

Zawodowej.

W pozostałych pytaniach nie obserwujemy różnic istotnych statystycznie. W

pytaniu nr 18. Sporadyczne, okazjonalne picie alkoholu, w grupie uczniów Liceum

Ogólnokształcącego X=3,206 a w grupie uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej

X=2,821, co świadczy o tym iż uczniowie LO bardziej niż uczniowie ZSZ skłaniają się

ku aprobowaniu okazjonalnego spożywania alkoholu. Podobnie w pytaniu nr 20.

Nałogowe picie alkoholu, uczniowie LO oceniali to zachowanie wyżej niż uczniowie

ZSZ. Średnia ocen w tym pytaniu wynosiła dla grupy uczniów Liceum

Ogólnokształcącego X=2,241, natomiast dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej

X=2,214. W pytaniu nr 32. Picie alkoholu by popisać się przed kolegami, odpowiedzi

nie różniły się bardzo, nieznacznie wyższe były dla grupy uczniów Liceum

Ogólnokształcącego (X=2,586), niż dla grupy uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej

(X=2,571). W pytaniu nr 24. Upicie się jeden raz (więcej się to nie powtórzyło), dla

grupy uczniów Liceum Ogólnokształcącego X=2,689 a dla uczniów Zasadniczej Szkoły

Zawodowej X=3,214. Świadczy to o tym iż uczniowie ZSZ mniej surowo oceniają

jednorazowe upicie się. Z kolei w ostatnim pytaniu z tej kategorii, 33. Sporadyczne

upijanie się, średnia grupy uczniów uczęszczających do liceum (X=3,138) była wyższa

niż uczniów szkoły zawodowej (X=2,857) co wskazywało na bardziej liberalny stosunek

do sporadycznego upijania się wśród młodzieży LO.

Tabela nr 12. Ocena zachowań dewiacyjnych związanych z dokonywaniem
kradzieży

Zachowania dewiacyjne

Uczniowie

ZSZ

Kradzie

że

Treść pytania:

13.Jednorazowa
kradzież (więcej się to
nie powtórzyło)

2,413 0,907 2,500 0,881 -

0,086

-
0,364

55 0,718

17.Kradzież w celu
zdobycia środków do
życia

2,310 0,891 1,643 0,558 0,667

3,376

0,001

26.Namawianie kogoś
do kradzieży

1,620 0,622 1,571 0,572 0,049

0,311

0,757

28.Kradzież w celu
popisania się przed
kolegami

1,827 0,759 1,464 0,507 0,363

2,116

0,039

31.Pomaganie komuś w
popełnieniu kradzieży

1,724 0,702 1,536 0,508 0,188

1,158

0,252

34.Kradzieże by zdobyć
modne ubrania, gadżety

1,793 0,675 1,821 0,723 -

0,028

-
0,153

55 0,879

Tabela nr 12 przedstawia wyniki pytań dotyczących stosunku młodzieży do

zachowań związanych z kradzieżami. W tej kategorii wartości p dla dwóch z sześciu

pytań sugerują różnicę istotną statystycznie. W przypadku pytania 17. Kradzież w celu

zdobycia środków do życia (p<0,001) grupa badana w liceum osiągnęła średnią wartość

2,310 co wskazuje na średni stopień akceptacji takiego zjawiska, natomiast osoby badane

w szkole zawodowej w znacznej mierze potępiają takie zachowania. Drugim istotnym

pytaniem w tej kategorii jest pytanie nr 28. Kradzież w celu popisania się przed

kolegami, osiągające wartość p<0,039. Obie grupy są raczej nieprzychylnie nastawione

do takiego zjawiska przy czym w wypadku uczniów Liceum Ogólnokształcącego takie

zachowanie jest bardziej akceptowalne niż dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej.

W pytaniu nr 13. Jednorazowa kradzież, gdzie dla grupy uczniów Liceum

Ogólnokształcącego X=2,413, a dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej X=2,500.

Młodzież uczęszczająca do Liceum Ogólnokształcącego była bardziej skłonna

akceptować jednorazowe popełnienie kradzieży, niż uczniowie Zasadniczej Szkoły

Zawodowej. Także w pytaniu nr 26. Namawianie kogoś do kradzieży, młodzież LO

wykazała się mniej negatywną ocenę danego zachowania. W grupie uczniów Liceum

Ogólnokształcącego X=1,620, w grupie uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej

X=1,571. Podobnie jest w kolejnych pytaniach. Średnie odpowiedzi wskazywały na

bardziej liberalny stosunek młodzieży LO zarówno w przypadku pomagania w

popełnieniu kradzieży, jak i w popełnianiu kradzieży w celu zdobycia modnych ubrań lub

gadżetów. W pytaniu nr 31. Pomaganie komuś w popełnieniu kradzieży, średnia ocen

dla grupy uczniów Liceum Ogólnokształcącego X=1,724, natomiast dla uczniów

Zasadniczej Szkoły Zawodowej X=1,536. Podobna różnica średniej wystąpiła w pytaniu

nr 34. Kradzieże by zdobyć modne ubrania, gadżety, gdzie dla grupy uczniów Liceum

Ogólnokształcącego X=1,793, a dla grupy uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej

X=1,821.

Tabela nr 13. Podsumowanie wyników ankiety w poszczególnych kategoriach
zachowań dewiacyjnych

Zachowania
dewiacyjne

Uczniowie

ZSZ

Kategoria

Kłamstwo

12,448 2,873 11,750 2,136 0,698

1,038 55 0,304

Narkotyki

6,448

1,502 6,750

1,205 -

0,302

-
0,835

55 0,408

Alkohol

20,793 3,599 19,964 3,191 0,829

0,919 55 0,362

Agresja

14,206 2,623 13,607 2,346 0,560

0,909 55 0,368

Prostytucja

6,724

1,065 6,714

0,896 0,009

0,038 55 0,970

Ucieczki

9,689

1,910 9,678

1,944 0,011

0,022 55 0,983

Kradzież

11,689 1,853 10,535 1,502 1,154

2,576 55 0,013

Palenie papierosów

6,034

2,008 7,000

1,784 -

0,965

-
1,916

55 0,061

Tabela nr 13 podsumowuje wyniki ankiety o stosunku młodzieży do

poszczególnych typów zachowań dewiacyjnych. Różnicę istotną statystycznie

obserwujemy tylko w jednej kategorii, tj. zachowań dewiacyjnych związanych z

kradzieżami, gdzie p<0,013. Młodzież uczęszczająca do Liceum Ogólnokształcącego

bardziej sprzyja kradzieżom niż młodzi ludzie z Zasadniczej Szkoły Zawodowej.

W pozostałych kategoriach bardziej liberalnym stosunkiem do zachowań

dewiacyjnych wykazali się uczniowie Liceum Ogólnokształcącego w kategorii zachowań

związanych z kłamstwem (X=12,448 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego i

X=11,750 dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej), spożywaniem alkoholu

(X=20,793 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego i X=19,964 dla uczniów Zasadniczej

Szkoły Zawodowej), agresją (X=14,206 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego i

X=13,607 dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej) i paleniem papierosów

(X=6,034 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego i X=7,000 dla uczniów Zasadniczej

Szkoły Zawodowej). Jedynie w kategorii związanej z narkotykami wyższą średnią

obserwujemy w grupie uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej, gdzie X=6,750 podczas

gdy w grupie uczniów Liceum Ogólnokształcącego X=6,448. W kategorii dotyczącej

zachowań związanych z prostytucją i ucieczkami odpowiedzi były bardzo podobne a

średnia wynosiła dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego X=6,724 w kategorii

prostytucji i X=9,689 w kategorii ucieczek, oraz dla uczniów Zasadniczej Szkoły

Zawodowej X=6,714 w kategorii prostytucji i X=9,678 w kategorii ucieczek.

4.2. Analiza wyników Skali Postaw Rodzicielskich

Badania przeprowadzone wśród uczniów Liceum Ogólnokształcącego oraz

Zasadniczej Szkoły Zawodowej miały na celu wyeksponowanie jakie postawy

rodzicielskie są reprezentowane przez ich rodziców. Uczniowie mieli subiektywnie

ocenić jaki stosunek mają do nich rodzice.

Do przeprowadzenia tego badania wykorzystana została Skala Postaw

Rodzicielskich w opracowaniu Mieczysława Plopy. W kwestionariuszu wyodrębniono

pięć skal postaw: akceptacji – odrzucenia, wymagania, autonomii, niekonsekwencji i

ochraniania. Kwestionariusz składa się z dwóch testów – dotyczących postaw matki i

ojca. Każdy test zawiera 75 twierdzeń opisujących stosunek rodziców do dziecka.

Uczniowie oceniali prawdziwość tych twierdzeń w stosunku do własnych rodziców na

pięciostopniowej skali – od „prawdziwe” do „nieprawdziwe”.

Tabela nr 14. Odpowiedzi na pytania Skali Postaw Rodzicielskich – Moja Matka.
Skala akceptacji – odrzucenia

SPR Moja Matka

Uczniowie

ZSZ

ala ak

tac

Treść pytania:

1. Jest szczerze
zainteresowana moimi
sprawami.

2,551 1,120 2,678 1,090 -0,126

-
0,433

0,667

6. Gdy mam jakieś
kłopoty, stara się pomoc
mi je rozwiązać.

2,689 1,284 2,821 1,389 -0,131

-
0,372

0,711

11. W kontaktach ze mną
jest ciepła i serdeczna.

2,758 1,243 2,928 1,412 -0,169

-
0,483

0,631

16. Chętnie rozmawia ze
mną na różne tematy.

2,827 1,283 3,107 1,227 -0,279

-
0,840

0,405

21. Odczuwam, że bez
żadnych obaw mogę
zwierzyć się jej ze swoich
problemów.

2,965 0,981 2,428 0,920 0,536

2,129

0,056

26. Sądzę, że myśli o mnie
często.

2,965 1,051 2,321 0,983 0,644

2,386

0,020

31. Gdy potrzebuję
pomocy, to poświęca mi
wiele czasu.

2,931 0,798 2,464 0,881 0,466

2,097

0,041

36. Przyjemnie jest z nią
rozmawiać.

2,586 1,150 2,321 0,904 0,264

0,964

0,339

41. Daje mi do
zrozumienia, że mnie
kocha.

2,724 1,098 2,142 0,803 0,581

2,273

0,027

46. Często uśmiecha się do
mnie.

2,724 0,996 2,571 1,136 0,152

0,540

0,591

51. Jest moim
prawdziwym przyjacielem.

2,620 1,115 2,250 0,844 0,370

1,411

0,063

56. Rozmowa z nią o
moich kłopotach przynosi
mi ulgę.

3,172 1,071 3,178 1,218 -0,006

-
0,020

0,984

61. Chętnie wysłuchuje
moich poglądów i opinii.

2,965 1,267 2,678 1,020 0,286

0,940

0,006

66. Nie pragnę żadnych
zmian w jej postępowaniu
wobec mnie.

3,000 1,164 2,357 0,989 0,642

2,242 55

0,029

71. Jest zadowolona ze
mnie.

3,172 1,167 2,321 0,983 0,850

2,972

0,005

Tabela nr 14 prezentuje wartości odpowiedzi w ankiecie SPR Moja Matka

dotyczących skali akceptacji. Sześć z piętnastu wyników wykazuje wartość średnich

istotną statystycznie. W wypadku wszystkich istotnych statystycznie odpowiedzi wyższą

wartość przyjmują te wskazywane przez uczniów Liceum Ogólnokształcącego. W

pytaniu nr 26. Sądzę, że myśli o mnie często, p<0,020, X=2,965 dla uczniów liceum i

mniejszy wynik X=2,321 uczniów szkoły zawodowej. W pytaniu nr 31. Gdy potrzebuję

pomocy, to poświęca mi wiele czasu, p<0,041, średnia młodzieży z LO X=2,931,

młodzieży ZSZ X=2,464. W pytaniu nr 41. Daje mi do zrozumienia, że mnie kocha,

p<0,027 niższy wynik obserwujemy przy uczniach z Zasadniczej Szkoły Zawodowej

X=2,142, natomiast wyższy przy uczniach Liceum Ogólnokształcącego (X=2,724). W

pytaniu 61. Chętnie wysłuchuje moich poglądów i opinii, p<0,006. Wyższa średnia

X=2,965 występuje u uczniów Liceum Ogólnokształcącego, niższa 2,678 u uczniów

szkoły zawodowej. 66. Nie pragnę żadnych zmian w jej postępowaniu wobec mnie,

p<0,029, większa średnia X=3,000 uczniów liceum oraz niższa X=2,321 uczniów ZSZ.

71. Jest zadowolona ze mnie, p<0,005, najwyższa średnia z pytań istotnych

statystycznie X=3,172 - uczniów LO oraz mniejsza X=2,32 średnia uczniów Zasadniczej

Szkoły Zawodowej. Wynika z tego iż uczniowie Liceum Ogólnokształcącego częściej niż

uczniowie Zasadniczej Szkoły Zawodowej twierdzili, że ich matki nie myślą o nich

często, nie poświęcają im czasu kiedy ci potrzebują pomocy, nie dają im do zrozumienia

że ich kochają, nie wysłuchują ich poglądów i opinii. Z drugiej strony jednak uczniowie

LO częściej twierdzą, że matki są z nich zadowolone, nie pragną też by matki zmieniły

swoje postępowanie wobec nich.

Pozostałe różnice średnich nie są istotne statystycznie: W pytaniu nr 1. Jest

szczerze zainteresowana moimi sprawami, uczniowie szkoły zawodowej rzadziej niż

uczniowie LO oceniali matki jako bardziej zaangażowane w ich sprawy. (X=2,551 dla

uczniów Liceum Ogólnokształcącego, X=2,678 dla uczniów Zasadniczej Szkoły

Zawodowej); w pytaniu nr 6. Gdy mam jakieś kłopoty, stara się pomoc mi je

rozwiązać także matki uczniów ZSZ były oceniane jako mniej chętnie do pomocy.

(X=2,689 dla uczniów LO, X=2,821 dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej). Z

odpowiedzi na pytanie 11. W kontaktach ze mną jest ciepła i serdeczna wynika, iż

uczniowie LO częściej niż uczniowie ZSZ postrzegają swoje matki jako serdeczne w

kontaktach z nimi (X=2,758 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego, X=2,928 dla

uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej). Twierdzenie nr 16. Chętnie rozmawia ze

mną na różne tematy częściej było oceniane jako prawdziwe przez uczniów LO niż ZSZ

(X=2,827 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego, X=3,107 dla uczniów Zasadniczej

Szkoły Zawodowej). Jednak odpowiedzi na twierdzenie 21. Odczuwam, że bez żadnych

obaw mogę zwierzyć się jej ze swoich problemów, pokazują, że to uczniowie ZSZ mają

silniejsze poczucie, że mogą porozmawiać z matką kiedy mają jakieś problemy (X=2,965

dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego, X=2,428 dla uczniów ZSZ). Uczniowie ZSZ

częściej też twierdzili, że lubią rozmawiać ze swoimi matkami, co widać w

odpowiedziach na pytanie nr 36. Przyjemnie jest z nią rozmawiać (X=2,586 dla

uczniów Liceum Ogólnokształcącego, X=2,321 dla uczniów Zasadniczej Szkoły

Zawodowej). Także w pytaniu nr 46. Często uśmiecha się do mnie (X=2,724 dla

uczniów Liceum Ogólnokształcącego, X=2,571 dla uczniów Zasadniczej Szkoły

Zawodowej) widać, że uczniowie ZSZ częściej oceniali to twierdzenie jako prawdziwe w

stosunku do ich matek. Uczniowie Zasadniczej Szkoły Zawodowej częściej oceniali

matkę jako swojego przyjaciela – pytanie nr 51. Jest moim prawdziwym przyjacielem

(X=2,620 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego, X=2,250 dla uczniów Zasadniczej

Szkoły Zawodowej) za to uczniowie Liceum Ogólnokształcącego częściej twierdzili, że

rozmowa z matką pomaga im w trudnych sytuacjach – pytanie nr 56. Rozmowa z nią o

moich kłopotach przynosi mi ulgę (X= 3,172 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego,

X=3,178 dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej)

Tabela nr 15. Odpowiedzi na pytania Skali Postaw Rodzicielskich – Moja Matka.

Skala autonomii

SPR Moja Matka

Uczniowie

ZSZ

a au

tono

Treść pytania:

3. Pozwala mi samemu
decydować o różnych
sprawach.

3,069 1,131 3,000 1,122 0,068

0,231

0,818

8. Zgadza się z tym, że o
wielu sprawach mogę sam
decydować.

3,103 1,263 3,035 1,170 0,067

0,210

0,835

13. Nie przesadza we
wtrącaniu się w moje
sprawy.

3,000 1,253 2,857 1,325 0,142

0,418

0,677

18. Gdy się ze mną nie
zgadza, to nie narzuca mi
swojego zdania.

2,827 1,197 2,250 1,040 0,577

1,941

0,057

23. Jest zadowolona, gdy
samodzielnie podejmuję
różne decyzje.

3,310 1,256 2,750 1,075 0,560

1,806

0,076

28. Zgadza się z tym, że
mogę mieć swoje tajemnice.

3,000 1,195 2,535 1,104 0,464

1,521

0,134

33. Jest przekonana, że
może na mnie polegać.

2,586 1,180 2,107 0,875 0,479

1,735

55 0,088

38. Liczy się z moim
zdaniem.

2,689 1,198 2,285 0,937 0,403

1,414

0,163

43. Szanuje moje poglądy i
zainteresowania.

2,689 1,105 2,321 0,944 0,368

1,350

0,183

48. Rozumie, że mogę
popełniać błędy.

3,000 1,069 2,535 1,136 0,464

1,588

0,118

53. Gdy się ze mną w
czymś nie zgadza, to nie
robi z tego problemu.

2,655 1,110 2,642 1,026 0,012

0,043

0,966

58. Ma do mnie zaufanie.

3,310 1,137 2,678 1,090 0,631

2,140 55 0,037

63. Gdy ją przekonam, że
nie ma racji, to mi ustępuje.

3,379 1,049 2,500 1,071 0,879

3,130

55 0,003

68. Nie wymaga, abym ze
wszystkiego się jej
zwierzał.

2,862 1,186 2,535 1.070 0,326

1,089

0,281

73. Mogę w dużym stopniu
decydować o tym, jak
spędzam czas.

3,137 1,186 2,857 1,112 0,280

0,921

0,361

Tabela nr 15 przedstawia wyniki SPR Moja Matka dla skali autonomii. Dwie z

piętnastu różnic średnich okazały się istotne statystycznie. 58. Ma do mnie zaufanie,

p<0,037 gdzie młodzież licealna wykazała średnią wartości odpowiedzi równą X=3,310,

która jest wartością większą w porównaniu do wyniku uczniów Zasadniczej Szkoły

Zawodowej X=2,678. Podobnie wyższy wynik osiągają przy pytaniu 63. Gdy ją

przekonam, że nie ma racji, to mi ustępuje, przy tym pytaniu X=3,379, a dla młodzieży

ze szkoły zawodowej X=2,500. Tutaj uczniowie Liceum Ogólnokształcącego częściej

twierdzili, że matka nie ma do nich zaufania, oraz że jest nieustępliwa nawet kiedy

próbują ją przekonać do swojego zdania.

Reszta różnic średnich nie wskazuje na istotność statystyczną. W pytaniu nr 3.

Pozwala mi samemu decydować o różnych sprawach uczniowie ZSZ częściej oceniali

twierdzenie jako adekwatne do tego jak zachowują się ich matki (x=3,069 dla uczniów

Liceum Ogólnokształcącego, X=3,000 dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej).

Uczniowie ZSZ częściej zgadzali się z tym, że mogą decydować samodzielnie o wielu

sprawach – pytanie nr 8. Zgadza się z tym, że o wielu sprawach mogę sam decydować

(X=3,103 LO, X=3,035 dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej) a także, że matka

nie ingeruje nadmiernie w ich sprawy – pytanie nr 13. Nie przesadza we wtrącaniu się

w moje sprawy (X=3,000 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego, X=2,857 dla

uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej). Również w pytaniu nr 18. Gdy się ze mną nie

zgadza, to nie narzuca mi swojego zdania widać, że uczniowie ZSZ oceniali swoje

matki bardziej pozytywnie niż uczniowie LO. (X=2,827 dla uczniów Liceum

Ogólnokształcącego, X=2,250 dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej). Częściej też

twierdzili oni, że matki wspierają samodzielne podejmowanie przez nich decyzji –

pytanie nr 23. Jest zadowolona, gdy samodzielnie podejmuję różne decyzje (X=3,310

dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego, X=2,750 dla uczniów Zasadniczej Szkoły

Zawodowej); oraz że akceptują ich potrzebę prywatności – pytanie nr 28. Zgadza się z

tym, że mogę mieć swoje tajemnice (X=3,000 LO, X=2,535 dla uczniów Zasadniczej

Szkoły Zawodowej). Uczniowie ZSZ pozytywnie oceniali zaufanie matek do nich –

pytanie nr 33. Jest przekonana, że może na mnie polegać (X=2,689 dla uczniów

Liceum Ogólnokształcącego; X=2,285 dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej) a

także szacunek dla ich poglądów i zainteresowań – pytanie nr 43. Szanuje moje poglądy

i zainteresowania. (X=2,689 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego, X=2,321 dla

uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej). Twierdzili też, że matki rozumieją ich prawo

do popełniania błędów – pytanie nr 48. Rozumie, że mogę popełniać błędy (X=3,000 dla

uczniów Liceum Ogólnokształcącego, X=2,535 dla uczniów Zasadniczej Szkoły

Zawodowej), oraz do posiadania odmiennego zdania 53. Gdy się ze mną w czymś nie

zgadza, to nie robi z tego problemu (X=2,655 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego,

X=2,642 dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej). Matki uczniów ZSZ w percepcji

swoich dzieci częściej dają akceptują posiadanie przez nich własnych sekretów i tajemnic

– pytanie nr 68. Nie wymaga, abym ze wszystkiego się jej zwierzał (X=2,862 dla

uczniów Liceum Ogólnokształcącego, X=2,535 dla uczniów Zasadniczej Szkoły

Zawodowej); oraz dają im prawo do decydowania o tym w jaki sposób dzieci spędzają

czas – pytanie nr 71. Mogę w dużym stopniu decydować o tym, jak spędzam czas

(X=3,137 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego, X=2,857 dla uczniów Zasadniczej

Szkoły Zawodowej).

Tabela nr 16. Odpowiedzi na pytania Skali Postaw Rodzicielskich – Moja Matka.
Skala wymagania

SPR Moja Matka

Uczniowie

ZSZ

ala wym

agan

Treść pytania:

2. Często krytykuje to, co
zrobię.

2,965

1,179

3,035

1,201

-0,070

-
0,223

0,825

7. Usiłuje zmieniać mnie
ustawicznie.

2,620

1,146

2,892

1,314

-0,272

-
0,834

0,408

12. Często prawi mi
„kazania” na temat
mojego postępowania.

2,896

1,234

2,857

1,325

0,039

0,116

0,908

17. Daje mi wyraźnie do
zrozumienia, kto „rządzi”
w domu.

2,758

1,214

2,928

1,119

-0,169

-
0,549

0,585

22. Wymaga ode mnie
bezwzględnego
posłuszeństwa.

3,137

1,216

2,535

1,104

0,602

1,954

0,056

27. Jest ciągle
niezadowolona ze mnie.

2,620

1,082

2,285

0,937

0,334

1,247

0,218

32. Uważa, że nie mam
prawa się jej sprzeciwiać.

2,965

0,680

2,392

1,030

0,576

2,484

0,016

37. Daje mi do
zrozumienia, że ona
ciągle ma rację.

2,344

1,173

2,214

0,875

0,130

0,475

0,637

42. Ściśle przestrzega,
abym postępował zgodnie

2,413

0,945

2,464

1,104

-0,050

-
0,186

0,853

z jej wymaganiami.

47. Często poucza mnie,
jak mam postępować.

3,241

1,023

2464

0,922

0,777

3,008

0,004

52. Nie rozumie, że na
różne sprawy mogę
patrzeć inaczej niż ona.

2,896

1,205

2,357

0,911

0,539

1,900

0,063

57. Gdy coś jest nie tak,
doszukuje się winy w
moim postępowaniu.

3,137

1,156

2,571

1,103

0,566

1,891

0,064

62. Daje mi do
zrozumienia, że ona wie
najlepiej, co jest dla mnie
dobre a co złe.

2,827

1,197

2,642

1,061

0,184

0,616

0,541

67. Ciągle narzeka, że nie
tak wykonuję swoje
obowiązki.

3,000

1,164

2,214

0,875

0,785

2,870

0,006

72. Często stawia mi za
wzór moich kolegów.

3,344

1,110

2,535

1,112

0,809

2,936

0,005

Tabela nr 16 przedstawia wyniki skali wymagania SPR Moja Matka. Cztery z

piętnastu pytań wykazały istotność statystyczną. W każdym z tych pytań większą wartość

przyjmowały średnie wyniki z ankiety przeprowadzonej wśród grupy licealistów. 32.

Uważa, że nie mam prawa się jej sprzeciwiać, p<0,016, X=2,965 i mniejsza średnia

grupy uczniów szkoły zawodowej: X=2,392. 47. Często poucza mnie, jak mam

postępować, p<0,004, średnia grupy licealistów X=3,241 oraz grupy z Zasadniczej

Szkoły Zawodowej X=2,464. 67. Ciągle narzeka, że nie tak wykonuję swoje

obowiązki, p<0,006, X=3,000 dla Liceum Ogólnokształcącego i X=2,214 dla szkoły

zawodowej. 72. Często stawia mi za wzór moich kolegów, p<0,005, dla liceum

X=3,344, dla Zasadniczej Szkoły Zawodowej X=2,535. Z tych wyników można odczytać,

że uczniowie Liceum Ogólnokształcącego oceniali swoje matki jako mniej surowe, niż

uczniowie Zasadniczej Szkoły Zawodowej. Uczniowie ZSZ częściej odpowiadali, że

matka nie toleruje sprzeciwu z ich strony, poucza ich, narzeka na to jak wykonują swoje

obowiązki, oraz że porównuje ich do kolegów.

Pozostałe wyniki nie przedstawiły wartości istotnych statystycznie. Uczniowie

Liceum rzadziej identyfikowali się z twierdzeniem z pytania nr 2. Często krytykuje to,

co zrobię (X=2,965 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego, X=3,035 dla uczniów

Zasadniczej Szkoły Zawodowej), rzadziej też uważali, że matka próbuje ich ciągle

zmieniać – pytanie nr 7. Usiłuje zmieniać mnie ustawicznie (X=2,620 dla uczniów

Liceum Ogólnokształcącego; X=2,892 dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej),

jednak częściej niż uczniowie w ZSZ twierdzili, że matka prawi im „kazania” na temat

tego co robią – pytanie nr 12. Często prawi mi „kazania” na temat mojego

postępowania (X=2,896 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego, X=2,857 dla uczniów

Zasadniczej Szkoły Zawodowej). Matki uczniów ZSZ były oceniane jako bardziej

dominujące w domu – pytanie nr 17. Daje mi wyraźnie do zrozumienia, kto „rządzi” w

domu (X=2,758 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego, X=2,928 dla uczniów

Zasadniczej Szkoły Zawodowej), ale to matki uczniów LO postrzegane były przez swoje

dzieci jako wymagające bezwzględnego posłuszeństwa – pytanie nr 22. Wymaga ode

mnie

bezwzględnego

posłuszeństwa

(X=3,137

dla

uczniów

Liceum

Ogólnokształcącego, X=2,535 dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej). Uczniowie

LO rzadziej twierdzili za to, że matka ciągle jest z nich niezadowolona – pytanie nr 27.

Jest ciągle niezadowolona ze mnie (X=2,620 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego,

X=2,285 dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej) oraz że daje im do zrozumienia że

tylko ona ma rację – pytanie nr 37. Daje mi do zrozumienia, że ona ciągle ma rację

(X=2,344 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego, X=2,214 dla uczniów Zasadniczej

Szkoły Zawodowej). Niższa średnia odpowiedzi w grupie uczniów LO wystąpiła także w

pytaniu nr 42. Ściśle przestrzega, abym postępował zgodnie z jej wymaganiami

(X=2,413 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego; X=2,464 dla uczniów Zasadniczej

Szkoły Zawodowej), co oznacza że matki uczniów ZSZ bardziej przestrzegają by dzieci

spełniały ich wymagania. Uczniowie ZSZ częściej zarzucali swoim matkom, że nie

rozumieją one tego, iż pewne sprawy postrzegają oni inaczej niż ich rodzicielki – pytanie

nr 52. Nie rozumie, że na różne sprawy mogę patrzeć inaczej niż ona (X=2,896 dla

uczniów Liceum Ogólnokształcącego, X=2,357 dla uczniów Zasadniczej Szkoły

Zawodowej), ale to matki uczniów LO postrzegane były jako osoby, które zrzucają winę

za niepowodzenia na swoje dzieci – pytanie nr 57. Gdy coś jest nie tak, doszukuje się

winy w moim postępowaniu (X=3,137 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego,

X=2,571 dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej). Uczniowie ZSZ częściej zgadzali

się ze stwierdzeniem, że matki uważają że lepiej od nich wiedzą, co jest dla nich dobre –

pytanie nr 62. Daje mi do zrozumienia, że ona wie najlepiej, co jest dla mnie dobre a

co złe (X=2,827 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego, X=2,642 dla uczniów

Zasadniczej Szkoły Zawodowej)

Tabela nr 17. Odpowiedzi na pytania Skali Postaw Rodzicielskich – Moja Matka.
Skala niekonsekwencji

SPR Moja Matka

Uczniowie

ZSZ

a n

iekons

ekw

enc

Treść pytania:

4. Trudno jest mi zwierzyć
się jej z czegoś, bo nie
wiem jak się zachowa.

2,724 1,098 2,928 1,303 -0,204

-
0,641

0,524

9. W postępowaniu ze mną
łatwo traci cierpliwość.

2,827 1,311 2,928 1,303 -0,100

-
0,292

55 0,772

14. Powtarza, że pewnego
dnia za wszystko mnie
surowo ukarze.

2,662 1,381 3,000 1,154 -0,137

-
0,408

0,685

19. Czasami wydaje mi się,
że bardzo mnie kocha, a
czasami, że jestem jej
obojętny.

3,275 1,161 2,428 1,033 0,847

2,905 55

0,005

24. Gdy jest zdenerwowana,
wolę z nią nie rozmawiać.

3,448 1,152 3,071 1,086 0,376

1,270

0,210

29. Gdy zrobię coś
niewłaściwego, to nie wiem,
czy mi podaruje, czy
surowo ukarze.

2,586 1,052 2,321 1,020 0,264

0,964

0,339

34. Gdy jest zdenerwowana
, to trudno przewidzieć, jak
się zachowa.

3,000 1,133 2,428 0,959 0,571

2,050

0,045

39. Liczy się z moim
zdaniem

2,827 0,804 2,071 0,899 0,756

3,347

0,001

44. Kara, jaką mi wymierza,
często zależy od jej
nastroju.

2,655 0,973 2,321 0,904 0,333

1,339

0,186

49. Muszę uważać, aby jej
czymś nie zdenerwować.

2,724 1,130 2,571 1,069 0,152

0,524

0,603

54. Dla świętego spokoju
nie mówię jej o wszystkim.

2,827 1,167 2,928 1,214 -0,100

-
0,320

0,750

59. Gdy się zdenerwuję, to
mnie mocniej karze.

3,310 1,168 2,607 1,065 0,703

2,372

0,021

64. Często mówi do mnie
podniesionym głosem.

3,482 1,021 2,964 1,318 0,518

1,662

0,102

69. Gdy ma zły dzień to
krzyczy na mnie bez
powodu.

3,069 1,162 2,678 1,156 0,390

1,271

0,209

74. Nieraz nie wiem, co o
niej myśleć.

2,896 1,263 2,142 0,848 0,753

2,635

0,011

Tabela nr 17 zestawia wyniki SPR Moja Matka odnoszące się do skali

niekonsekwencji. Z piętnastu pytań wyniki pięciu prezentują wartości istotne

statystycznie. 19. Czasami wydaje mi się, że bardzo mnie kocha, a czasami, że jestem

jej obojętny, p<0,005, X=3,275 dla Liceum Ogólnokształcącego oraz X=2,428 dla

uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej, wynik ankiety przeprowadzonej w liceum ma

większą średnia w przypadku tego pytania jak i pozostałych istotnych statystycznie dla te

skali. 34. Gdy jest zdenerwowana, to trudno przewidzieć, jak się zachowa, p<0,045,

X=3,000 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego oraz X=2,428 dla uczniów

Zasadniczej Szkoły Zawodowej. 39. Liczy się z moim zdaniem, p<0,001, większa

średnia X=2,8276 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego oraz mniejsza ze szkoły

zawodowej X=2,071. 59. Gdy się zdenerwuje, to mnie mocniej karze, p<0,021,

X=3,310 uczniów Liceum Ogólnokształcącego i niższe X=2,607 uczniów Zasadniczej

Szkoły Zawodowej. 74. Nieraz nie wiem, co o niej myśleć, p<0,011, X=2,896 dla

uczniów Liceum Ogólnokształcącego i X=2,142 dla uczniów Zasadniczej Szkoły

Zawodowej. Matki uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej były przez nich postrzegane

jako bardziej niekonsekwentne niż miało to miejsce wśród uczniów Liceum. Częściej

zgadzali się oni z tym, że mają problem z przewidywaniem zachowania matki kiedy ta

jest zdenerwowana, że matka mocniej karze ich pod wpływem emocji oraz że czasem nie

wiedzą co o niej myśleć – jednocześnie jednak częściej od uczniów LO twierdzili, że

liczy się ona z ich zdaniem.

Pozostałe jedenaście wyników nie przedstawiło wartości istotnych statystycznie.

W pytaniu nr 4. Trudno jest mi zwierzyć się jej z czegoś, bo nie wiem jak się zachowa

(X=2,724 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego, X=2,928 dla uczniów Zasadniczej

Szkoły Zawodowej) to uczniowie ZSZ częściej przyznawali się do problemów ze

zwierzaniem się matce; ale za to uczniowie LO częściej twierdzili że matka łatwo traci

przez nich cierpliwość – pytanie nr 9. W postępowaniu ze mną łatwo traci cierpliwość

(X=2,827 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego, X=2,928 ZSZ) oraz że grozi im, iż

kiedyś wyciągnie konsekwencje ich niewłaściwego zachowania – pytanie nr 14.

Powtarza, że pewnego dnia za wszystko mnie surowo ukarze (X=2,662 dla uczniów

Liceum Ogólnokształcącego, X=3,000 dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej).

Uczniowie ZSZ częściej zgadzali się z twierdzeniem, że unikają rozmów z matką kiedy ta

jest zdenerwowana – pytanie nr 24. Gdy jest zdenerwowana, wolę z nią nie rozmawiać

(X=3,448 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego, X=3,071 dla uczniów Zasadniczej

Szkoły Zawodowej); oraz że nigdy nie mają pewności czy zostaną za złe postępowanie

ukarani czy też nie – pytanie nr 29. Gdy zrobię coś niewłaściwego, to nie wiem, czy mi

podaruje, czy surowo ukarze (X=2,586 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego,

X=2,321 dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej). Ci sami uczniowie twierdzili też,

że kara jaka jest im wymierzana zależy od aktualnego nastroju matki - pytanie nr 44.

Kara, jaką mi wymierza, często zależy od jej nastroju (X=2,655 dla uczniów Liceum

Ogólnokształcącego, X=2,321 dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej). Uczniowie

LO częściej identyfikowali się z twierdzeniem z pytania nr 49. Muszę uważać, aby jej

czymś nie zdenerwować (X=2,724 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego, X=2,571

dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej) oraz z pytania nr 54. Dla świętego spokoju

nie mówię jej o wszystkim (X=2,827 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego, X=2,928

dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej). Uczniowie ZSZ częściej twierdzili, że

matka podnosi głos kiedy z nimi rozmawia – pytanie nr 64. Często mówi do mnie

podniesionym głosem (X=3,482 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego; X=2,9643 dla

uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej) oraz, że krzyczy na nich bez powodu kiedy jest

w gorszym nastroju – pytanie nr 69. Gdy ma zły dzień to krzyczy na mnie bez powodu

(X=3,069 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego, X=2,678 dla uczniów Zasadniczej

Szkoły Zawodowej).

Tabela nr 19. Odpowiedzi na pytania Skali Postaw Rodzicielskich – Moja Matka.
Skala ochraniania

SPR Moja Matka

Uczniowie

ZSZ

a och

rani

ania

Treść pytania:

5. Daje mi do zrozumienia
że jestem dla niej
najważniejszą osobą w
rodzinie.

2,896 1,318

2,857 1,145 0,039

0,120

0,905

10. Stara się chronić mnie
przed wszelkimi
trudnościami.

2,827 1,3905 2,607 1,257 0,220

0,627

0,553

15. Chce zawsze wiedzieć,
gdzie przebywam poza
domem.

2,931 1,252

2,892 1,257 0,038

0,115

0,909

20. Gdy nie wracam do
domu o czasie, bardzo
niepokoi się o mnie.

3,206 1,264

2,321 0,944 0,885

2,987

0,004

25. Chce wiedzieć o
wszystkim, co mi się
przydarzy.

2,793 1,206

2.500 0,962 0,293

1,012

0,316

30. Za bardzo się o mnie
troszczy.

2,758 1,057

2,214 0,917 0,544

2,073

0,043

35. Zachowuje się, tak
jakbym był ciągle małym
dzieckiem.

3,034 1,051

2,214 0,956 0,820

3,077

0,003

40. Chce zawsze wiedzieć,
gdzie przebywam i co
robię.

2,758 1,154

2,250 0,887 0,508

1,860

0,068

45. Często wydaje mi się,
że żyje tylko dla mnie.

2,896 1,205

2,321 1,020 0,575

1,941

0,057

50. Niepokoi się o mnie,
jak o małe dziecko.

2,862 1,059

2,607 0,916 0,254

0,970

0,336

55. Martwi się, że w wielu
sprawach nie dam sobie
rady w życiu.

2,965 1,238

2,535 0,961 0,429

1,460

0,150

60. Wydaje mi się, że bez
niej nie dam sobie rady w
życiu.

3,206 1,114

2,428 0,920 0,778

2,870

0,006

65. Gdy jest poza domem,
odczuwa lęk, że coś może
mi się stać.

2,793 1,145

2,964 1,318 0,471

1,615

0,102

70. Najbardziej lubi, gdy
wakacje spędzam w jej
towarzystwie.

3,275 1,192

2,392 1,065 0,883

2,944

0,005

75. Nie rozumie, że jestem
już prawie dorosły.

3,069 1,162

2,392 0,956 0,676

2,393

0,020

Tabela nr 18 prezentuje zestawienie wyników SPR Moja Matka dla skali

ochraniania. W powyższej skali sześć z piętnastu wyników okazało się istotnych

statystycznie: 20. Gdy nie wracam do domu o czasie, bardzo niepokoi się o mnie,

p<0,004, średnia wartość liczbowa wybieranych odpowiedzi w grupie licealistów jest

wyższa niż w grupie uczniów szkoły zawodowej: X=3,206 dla uczniów Liceum

Ogólnokształcącego i X=2,321 dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej; podobnie

wyniki prezentują się przy pozostałych istotnych statystycznie pytaniach: 30. Za bardzo

się o mnie troszczy, p<0,043, X=2,758 dla Liceum, X=2,214 dla uczniów Zasadniczej

Szkoły Zawodowej; 35. Zachowuje się, tak jakbym był ciągle małym dzieckiem,

p<0,003 i X=3,034 dla młodzieży z Liceum Ogólnokształcącego oraz X=2,214 dla

uczniów szkoły zawodowej; 60. Wydaje mi się, że bez niej nie dam sobie rady w życiu,

p<0,006, X=3,206 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego i X=2,428 dla uczniów

Zasadniczej Szkoły Zawodowej; 70. Najbardziej lubi, gdy wakacje spędzam w jej

towarzystwie, p<0,005, dla uczniów liceum X=3,275, a dla uczniów szkoły zawodowej

X=2,392; 75. Nie rozumie, że jestem już prawie dorosły, p<0,020, średnie wartości

wynoszą X=3,069 i X=2,392 odpowiednio dla młodzieży z liceum i szkoły zawodowej.

Wynika z tego, iż uczniowie LO oceniają swoje matki jako mniej opiekuńcze niż

uczniowie ZSZ. Uczniowie z tej drugiej grupy częściej zgadzali się z tym, iż matki

bardzo niepokoją się kiedy oni nie wracają do domu o umówionej porze, nadmiernie

troszczą się o nich, traktują jak małe dziecko a także iż sądzą że bez niej nie poradzą

sobie w życiu. Bliskie uczniom ZSZ były też stwierdzenia, że matki lubią kiedy spędzają

z nimi wakacje oraz że nie rozumieją one tego, iż są oni prawie dorośli.

Pozostałe, odpowiedzi były nieistotne statystycznie. Uczniowie Zasadniczej

Szkoły Zawodowej częściej zgadzali się z tym, że matki traktują ich jak najważniejszych

członków rodziny – pytanie nr 5. Daje mi do zrozumienia że jestem dla niej

najważniejszą osobą w rodzinie (X=2,896 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego,

X=2,857 dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej) oraz że starają się ich przed

wszystkim chronić – pytanie nr 10. Stara się chronić mnie przed wszelkimi

trudnościami (X=2,827 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego, X=2,607 dla

uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej). Częściej też przyznawali, że matki wymagają

od nich informowania, gdzie przebywają kiedy są poza domem – pytanie nr 15. Chce

zawsze wiedzieć, gdzie przebywam poza domem (X=2,931 dla uczniów Liceum

Ogólnokształcącego, X=2,892 dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej), chcą

wiedzieć o wszystkich wydarzeniach w ich życiu – pytanie nr 25. Chce wiedzieć o

wszystkim, co mi się przydarzy (X=2,793 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego,

X=2,500 dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej) oraz że chcą wiedzieć gdzie ich

dzieci przebywają i co robią – pytanie nr 40. Chce zawsze wiedzieć, gdzie przebywam i

co robię (X=2,758 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego, X=2,250 dla uczniów

Zasadniczej Szkoły Zawodowej). Wiąże się to zapewne z tym, że uczniowie ZSZ częściej

przyznawali, że wydaje im się, iż są głównym sensem życia swoich matek – pytanie nr

45. Często wydaje mi się, że żyje tylko dla mnie (X=2,896 dla uczniów Liceum

Ogólnokształcącego, X=2,321 dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej). Matki

uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej częściej były przez nich oceniane jako

nadmiernie opiekuńcze biorąc pod uwagę wiek swoich dzieci – pytanie nr 50. Niepokoi

się o mnie, jak o małe dziecko (X=2,862 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego,

X=2,607 dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej). Uczniowie Zasadniczej Szkoły

Zawodowej częściej też dostrzegali obawy swoich matek o to, że nie poradzą sobie oni w

życiu bez ich pomocy – pytanie nr 55. Martwi się, że w wielu sprawach nie dam sobie

rady w życiu (X=2,965 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego; X=2,535 dla uczniów

Zasadniczej Szkoły Zawodowej) oraz że może im zagrażać jakieś niebezpieczeństwo w

czasie kiedy nie mają możliwości bezpośrednio sprawować nad nimi opieki – pytanie nr

65. Gdy jest poza domem, odczuwa lęk, że coś może mi się stać (X=2,793 dla uczniów

Liceum Ogólnokształcącego, X=2,964)

Tabela nr 20. Podsumowanie wyników wszystkich skal Skali Postaw Rodzicielskich
– Moja Matka

SPR Moja Matka

Uczniowie

ZSZ

Skala

Akceptacji-odrzucenia

42,655 6,825 38,571 5,934 4,083

2,407

0,019

Autonomii

44,620 9,302 38,892 6,436 5,727

2,694

0.009

Ochraniania

44,275 8,911 36,857 7,367 7,418

3,419

0,001

Wymagania

43,172 7,216 38,392 5,202 4,779

2,860

0,006

Niekonsekwencji

44,517 5,660 39,392 5,711 5,124

3,402

0,001

Tabela nr 14 podsumowuje wyniki ankiety SPR Moja Matka dla poszczególnych

skal postaw. Wszystkie wyniki wykazują różnicę średnich będącą istotną statystycznie. W

każdej z pięciu skali wyższą średnią uzyskali uczniowie Liceum Ogólnokształcącego.

Odpowiednio są to: Skala Akceptacji, p<0,019, X=42,6552 dla Liceum

Ogólnokształcącego i X=38,571 dla Zasadniczej Szkoły Zawodowej; Skala Autonomii,

p<0,009, X=44,6027 dla Liceum Ogólnokształcącego i X=38,892 dla Zasadniczej Szkoły

Zawodowej; Skala Ochraniania, p<0,001, X=44,275 dla Liceum Ogólnokształcącego i

X=36,8571 dla Zasadniczej Szkoły Zawodowej; Skala Wymagania, p<0,006, X=43,172

dla Liceum Ogólnokształcącego i X=38,392 dla Zasadniczej Szkoły Zawodowej; Skala

Niekonsekwencji, p<0,001, X=44,517 dla Liceum Ogólnokształcącego i X=39,392 dla

Zasadniczej Szkoły Zawodowej.

Średnie odpowiedzi uczniów Liceum Ogólnokształcącego są dla każdej ze skal

wyższe od tych udzielonych przez uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej. Większe

różnice odpowiedzi dla poszczególnych skal w grupie uczniów ZSZ pozwalają wskazać

postawę dominującą wśród matek – jest to postawa ochraniająca. W przypadku

odpowiedzi udzielonych przez uczniów LO różnice pomiędzy poszczególnymi skalami są

tak niewielkie, że trudno wyodrębnić spośród nich dominującą. Może to świadczyć o

tym, iż matki uczniów LO charakteryzują się postawą zmieniającą się w zależności od

różnych czynników.

Tabela nr 21. Odpowiedzi na pytania Skali Postaw Rodzicielskich – Mój

Ojciec. Skala akceptacji-odrzucenia

SPR Mój Ojciec

Uczniowie

ZSZ

ala ak

tac

-od

Treść pytania:

1. Ma zaufanie do mnie.

2,965

1,401

2,892

1,257

0,072

0,206

55 0,830

6. Gdy mam jakieś
kłopoty, stara się pomóc
mi je rozwiązać.

3,206

1,235

2,321

0,944

0,885

3,031

0,004

11. W kontaktach ze mną
jest ciepły i serdeczny.

2,689

1,036

2,321

1,020

0,368

1,350

0,183

16. Gdy potrzebuję
pomocy, to poświęca mi
wiele czasu.

2,689

1,072

2,607

0,916

0,082

0,312

0,756

21. Przyjemnie jest z nim
rozmawiać.

3,103

1,080

2,535

0,961

0,567

2,093

0,041

26. Wydaje mi się, że jest
zadowolony ze mnie.

2,931

1,279

2,428

0,920

0,502

1,697

0,095

31. Chętnie wysłuchuje
moich opinii i poglądów.

3,043

1,149

2,321

1,055

0,713

2,437

0,018

36. Daje mi do
zrozumienia, że mnie
kocha.

2,827

1,104

2,392

1,065

0,434

1,511

0,136

41. Usiłuje zrozumieć
mój sposób patrzenia na
życie.

2,827

1,037

2,250

1,040

0,577

2,098

0,041

46. Często uśmiecha się
do mnie.

2,931

1,131

2,785

1,315

0,145

0,448

0,656

51. Jest moim
prawdziwym
przyjacielem.

2,862

1,156

2,785

1,315

0,076

0,233

0,817

56. Jego zachowanie
wobec mnie jest bez
zastrzeżeń.

3,103

1,113

2,750

1,481

0,353

1,021

0,312

61. Daje mi odczuć, że
zależy mu na mnie.

3,172

1,197

2,642

1,223

0,529

1,651

0,104

66. Jest szczerze
zainteresowany moimi
sprawami.

3,069

1,193

2,607

1,100

0,461

1,518

0,135

71. Czuję, że jestem dla
niego kimś ważnym.

2,620

0,978

2,535

1,070

0,084

0,313

0,850

Tabela nr 20 ukazuje odpowiedzi udzielone na pytania skali akceptacji w ankiecie

SPR „Mój ociec”. Spośród piętnastu pytań różnica okazała się istotna statystycznie przy

czterech pytaniach. Są to pytania nr: 6. Gdy mam jakieś kłopoty, stara się pomóc mi je

rozwiązać, p<0,004, średnia odpowiedzi uczniów Liceum Ogólnokształcącego X=3,206

a uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej X=2,321; nr 21. Przyjemnie jest z nim

rozmawiać, p<0,041, średnia odpowiedzi uczniów Liceum Ogólnokształcącego X=3,103

a uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej X=2,535, nr 31. Chętnie wysłuchuje moich

opinii i poglądów, p<0,018, średnia odpowiedzi uczniów Liceum Ogólnokształcącego

X=3,043 a uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej X=2,535 oraz nr 41. Usiłuje

zrozumieć mój sposób patrzenia na życie, p<0,041, średnia odpowiedzi uczniów

Liceum Ogólnokształcącego X=2,827 a uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej

X=2,250. Wyższe średnie odpowiedzi na wszystkie pytania wystąpiły w grupie uczniów

Liceum Ogólnokształcącego. Świadczy to o mniejszym nasileniu postawy akceptacji u

ojców uczniów z tej grupy. Rzadziej oceniali oni swoich ojców jako pomocnych w

trudnych sytuacjach i chętnych do wysłuchiwania ich opinii i poglądów. Mniej było w tej

grupie odpowiedzi potwierdzających że uczniowie lubią rozmawiać ze swoimi ojcami,

oraz że starają się oni zrozumieć sposób patrzenia na życie swoich dzieci.

Pozostałe różnice średnich nie mogą zostać uznane za istotne statystycznie ale

ukazują w każdym wypadku niższe wartości przy grupie uczniów z Zasadniczej Szkoły

Zawodowej, wyższe zaś w wypadku uczniów Liceum Ogólnokształcącego. Uczniowie

Zasadniczej Szkoły Zawodowej częściej przyznawali, że ojciec ma do nich zaufanie –

pytanie nr 1. Ma zaufanie do mnie (X=2,965 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego i

X=2,892 dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej). Częściej też oceniali kontakty z

rodzicem jako ciepłe i serdeczne – pytanie nr 11. W kontaktach ze mną jest ciepły i

serdeczny (X=2,689 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego, X=2,321 dla uczniów

Zasadniczej Szkoły Zawodowej). Częściej niż w grupie uczniów LO przyznawali, że

ojcowie poświęcają im więcej czasu kiedy tego potrzebują – pytanie nr 16. Gdy

potrzebuję pomocy, to poświęca mi wiele czasu (X=2,689 dla uczniów Liceum

Ogólnokształcącego i X=2,607 dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej) oraz że są

zadowoleni ze swoich dzieci – pytanie nr 26. Wydaje mi się, że jest zadowolony ze

mnie (X=2,931 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego i X=2,428 dla uczniów

Zasadniczej Szkoły Zawodowej). Uczniowie Zasadniczej Szkoły Zawodowej częściej

dostrzegali miłość okazywaną przez ich ojców – pytanie nr 36. Daje mi do zrozumienia,

że mnie kocha (X=2,827 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego i X=2,392 dla

uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej), oraz pozytywne emocje przejawiane w

stosunku do nich – pytanie nr 46. Często uśmiecha się do mnie (X=2,931 dla uczniów

Liceum Ogólnokształcącego i X=2,785 dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej). W

porównaniu do uczniów LO częściej oceniali oni ojców jako swoich przyjaciół – pytanie

nr 51. Jest moim prawdziwym przyjacielem (X=2,862 dla uczniów Liceum

Ogólnokształcącego i X=2,785 dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej) i nie

wyrażali zastrzeżeń odnoście ich zachowania w stosunku do siebie – pytanie nr 56. Jego

zachowanie wobec mnie jest bez zastrzeżeń (X=3,103 dla uczniów Liceum

Ogólnokształcącego i X=2,750 dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej). W

percepcji uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej ich ojcowie częściej dawali im odczuć

że im na nich zależy – pytanie nr 61. Daje mi odczuć, że zależy mu na mnie (X=3,1724

dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego i X=2,6429 dla uczniów Zasadniczej Szkoły

Zawodowej) oraz że interesują się ich sprawami – pytanie nr 66. Jest szczerze

zainteresowany moimi sprawami (X=3,0690 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego i

X=2,6071 dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej). Częściej też przyznawali, że

czują się ważni dla swoich ojców – pytanie nr 71. Czuję, że jestem dla niego kimś

ważnym (X=2,6207 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego i X=2,5357 dla uczniów

Zasadniczej Szkoły Zawodowej).

Tabela nr 22. Odpowiedzi na pytania Skali Postaw Rodzicielskich – Mój Ojciec.
Skala autonomii

SPR Mój Ojciec

Uczniowie

ZSZ

a au

tono

Treść pytania:

3. Pozwala mi samemu
decydować o różnych
sprawach.

2,793 1,292 2,928 1,119 -0,135

-
0,422

0,674

8. Pozwala mi zapraszać
kolegów do domu.

2,862 1,059 2,535 1,104 0,326

1,138

0,260

13. Zgadza się z tym, że o
wielu sprawach mogę sam
decydować.

3,034 1,051 2,464 0,922 0,570

2,173

0,034

18. Nie przesadza we
wtrącaniu się w moje
sprawy.

2,655 1,110 2,357 0,911 0,298

1,105

0,274

23. Zgadza się z tym, że
mam swoje tajemnice.

3,206 1,114 2,571 1,103 0,635

2,163

0,035

28. Jest przekonany, że
może na mnie polegać.

3,344 1,078 2,642 1,061 0,701

2,476

0,016

33. Liczy się z moim
zdaniem.

2,862 1,216 2,214 0,875 0,647

2,300

0,025

38. Szanuje moje poglądy,
przekonania.

3,517 0,986 2,535 0,961 0,981

3,802

0,000

43. Rozumie, że mogę
popełniać błędy.

2,724 1,221 3,214 1,166 -0,490

-
1,548

0,127

48. Gdy się z nim w czymś
nie zgadzam, nie robi z
tego problemu.

3,103 1,144 3,000 1,333 0,103

0,315

0,754

53. Wydaje mi się, że ma
do mnie zaufanie.

2,931 1,131 3,071 1,274 -0,140

-
0,440

0,662

58. Gdy go przekonam, że
nie ma racji, to mi ustępuje.

2,724 1,098 3,000 1,305 -0,275

-
0,864

0,391

63. Gdy się ze mną nie
zgadza, to nie narzuca siłą
swojego zdania.

3,310 1,137 3,214 1,133 0,096

0,319

0,751

68. Jest zadowolony, gdy
samodzielnie podejmuję
różne decyzje.

2,620 1,146 2,571 1,069 0,049

0,168

0,868

73. Mogę w dużym stopniu
decydować o tym, jak
spędzę wakacje.

2,551 1,065 2,714 0,937 -0,162

-
0,603

0,549

Tabela nr 22 prezentuje wyniki SPR Mój Ociec w skali autonomii. Wśród

piętnastu pytań różnica istotna statystycznie występuje w pięciu. W pytaniu nr 13.

Zgadza się z tym, że o wielu sprawach mogę sam decydować, p<0,034, wyższa średnia

jest u uczniów Liceum Ogólnokształcącego X=3,034, a niższa u uczniów Zasadniczej

Szkoły Zawodowej X=2,464. Również w pytaniu nr 23. Zgadza się z tym, że mam

swoje tajemnice, p<0,035, wyższą średnią prezentują wyniki uczniów Liceum

Ogólnokształcącego X=3,206 w porównaniu do wyników uczniów Zasadniczej Szkoły

Zawodowej X=2,571. Podobnie jest także w pytaniu nr 28. Jest przekonany, że może na

mnie polegać, p<0,016, ponownie wyższa średnia jest w grupie młodzieży z liceum

X=3,344, niższa w wypadku Zasadniczej Szkoły Zawodowej X=2,642 oraz w pytaniu nr

33. Liczy się z moim zdaniem, p<0,025; X=2,862 dla uczniów Liceum

Ogólnokształcącego jest wyższe niż uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej X=2,214 i

w pytaniu nr 38. Szanuje moje poglądy, przekonania, p<0,000; gdzie X=3,517.

Oznacza to, że uczniowie Liceum Ogólnokształcącego rzadziej niż uczniowie

Zasadniczej Szkoły Zawodowej przyznawali że ich ojcowie zgadzają się by ci sami

podejmowali decyzje w swoich sprawach, posiadali swoje sekrety i tajemnice oraz mieli

do nich zaufanie. Rzadziej pojawiały się też odpowiedzi deklarujące że ojcowie badanych

uczniów Liceum Ogólnokształcącego liczą się ze zdaniem swoich dzieci oraz szanują ich

poglądy i przekonania.

Różnica średnich w pozostałych pytaniach nie jest istotna statystycznie.

Uczniowie Liceum Ogólnokształcącego częściej przyznawali, że ojcowie pozwalają im

na podejmowanie samodzielnych decyzji – pytanie nr 3. Pozwala mi samemu

decydować o różnych sprawach (X=2,793 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego i

X=2,928 ZSZ) za to rzadziej zgadzali się na zapraszanie przez nich gości – pytanie nr 8.

Pozwala mi zapraszać kolegów do domu (X=2,862 dla uczniów Liceum

Ogólnokształcącego i X=2,535 dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej). Uczniowie

LO częściej oceniali angażowanie się ojców w ich sprawy jako nadmierne – pytanie nr

18. Nie przesadza we wtrącaniu się w moje sprawy (X=2,655 dla uczniów Liceum

Ogólnokształcącego i X=2,357 dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej) ale za to

twierdzili iż ojcowie rozumieją, że mogą oni popełniać błędy – pytanie nr 43. Rozumie,

że mogę popełniać błędy (X=2,724 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego i X=3,214

dla uczniów ZSZ). Wśród uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej częściej pojawiały się

opinie, że ojcowie pozwalają im nie zgadzać się ze swoim zdaniem – pytanie nr 48. Gdy

się z nim w czymś nie zgadzam, nie robi z tego problemu (X=3,103 dla uczniów

Liceum Ogólnokształcącego i X=3,000 dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej) ale

uczniowie LO częściej twierdzili że ojcowie mają do nich zaufanie – pytanie nr 53.

Wydaje mi się, że ma do mnie zaufanie (X=2,931 dla uczniów Liceum

Ogólnokształcącego i X=3,071 dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej). Także

wśród uczniów LO ojcowie częściej byli oceniani jako spolegliwi – pytanie nr 58. Gdy

go przekonam, że nie ma racji, to mi ustępuje (X=2,724 LO i X=3,000 dla uczniów

Zasadniczej Szkoły Zawodowej). Uczniowie ZSZ częściej twierdzili, że ojcowie nie

zmuszają ich do przyjęcia swojej opinii – pytanie nr 63. Gdy się ze mną nie zgadza, to

nie narzuca siłą swojego zdania (X=3,310 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego i

X=3,214 dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej) oraz że wspierają samodzielne

podejmowanie przez nich decyzji – pytanie nr 68. Jest zadowolony, gdy samodzielnie

podejmuję różne decyzje (X=2,620 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego i X=2,571

dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej). Uczniowie Liceum Ogólnokształcącego

częściej niż ich rówieśnicy z ZSZ przyznawali że ojcowie pozwalają im mieć duży

wpływ na decyzję o sposobie spędzania wakacji – pytanie nr 73. Mogę w dużym stopniu

decydować o tym, jak spędzę wakacje (X=2,551 dla uczniów Liceum

Ogólnokształcącego i X=2,714 dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej)

Tabela nr 23. Odpowiedzi na pytania Skali Postaw Rodzicielskich – Mój Ojciec.

Skala ochraniania

SPR Mój Ojciec

Uczniowie

ZSZ

a och

rani

ania

Treść pytania:

5. Daje mi do zrozumienia,
że jestem dla niego
najważniejszą osobą w
rodzinie.

2,931 1,131

2,428 1,033 0,502

1,748

0,086

10. Stara się chronić mnie
przed wszelkimi
trudnościami.

3,241 1,299

3,071 1,086 0,169

0,535

0,595

15. Chce zawsze wiedzieć,
gdzie przebywam poza
domem.

2,827 1,037

2,571 1,069 0,256

0,918

0,363

20. Gdy nie wracam do
domu o czasie bardzo
niepokoi się o mnie.

3,034 1,179

2,928 1,214 0,105

0,334

0,740

25. Chce wiedzieć
wszystko, co mi się
przydarzyło.

3,241 1,0907 2,607 1,065 0,634

2,219

0,031

30. Za bardzo się o mnie
troszczy.

2,931 1,131

2,964 1,318 -0,033

-
0,102

0,919

35. Chce zawsze wiedzieć,
gdzie przebywam i co
robię.

2,620 0,941

2,678 1,156 -0,057

-
0,208

0,836

40. Wydaje mi się, że żyje
tylko dla mnie.

2,724 1,278

2,357 1,193 0,367

1,119

0,268

45. Niepokoi się o mnie
jak o małe dziecko.

2,965 1,085

2,928 1,184 0,036

0,123

0,903

50. Myśli o mnie bardzo
często.

3,000 1,195

3,035 1,373 -0,035

-
0,105

0,917

55. Martwi się, że w wielu
sprawach mogę sobie nie
dać rady w życiu.

3,482 1,153

2,928 1,303 0,554

1,702

0,094

60. Wydaje mu się, że bez
niego nie dam sobie rady
w życiu.

3,103 1,205

2,785 1,133 0,317

1,024

0,310

65. Gdy jestem poza
domem, odczuwa lęk, że
coś mi się stanie.

2,586 1,150

3,571 1,103 -0,985

-
3,299

0,002

70. Nie rozumie, że jestem
już prawie dorosły.

2,482 1,056

2,428 1,103 0,054

0,189

0,850

75. Zachowuje się tak,
jakbym był ciągle małym
dzieckiem.

2,620 1,014

2,535 1,104 0,084

0,303

0,763

Tabela nr 23 prezentuje wyniki SPR Mój Ociec związane ze skalą ochraniania.

Różnica średnich jest istotna statystycznie dla dwóch z piętnastu pytań. 25. Chce

wiedzieć wszystko, co mi się przydarzyło, p<0,031. Wyższą średnią obserwujemy u

uczniów liceum (X=3,241) w wypadku tego pytania niż u uczniów szkoły zawodowej

(X=2,607), odwrotnie przy pytaniu 65. Gdy jestem poza domem, odczuwa lęk, że coś

mi się stanie, p<0,002. U młodzieży Liceum Ogólnokształcącego widzimy niższy średnią

X=2,586, a u osób z Zasadniczej Szkoły Zawodowej wyższą średnia X=3,571. Widzimy,

że uczniowie Zasadniczej Szkoły Zawodowej częściej oceniali ojców jako

zainteresowanych co się dzieje z ich dzieckiem, ale rzadziej przyznawali że niepokoją się

oni o ich bezpieczeństwo.

Pozostałe pytania nie wykazują różnic istotnych statystycznie. Uczniowie ZSZ

częściej twierdzili że czują się najważniejszą osobą dla swojego ojca – pytanie nr 5. Daje

mi do zrozumienia, że jestem dla niego najważniejszą osobą w rodzinie (X=2,931 dla

uczniów Liceum Ogólnokształcącego, X=2,428 dla uczniów Zasadniczej Szkoły

Zawodowej) oraz że ojcowie starają się chronić ich przed trudnościami – pytanie nr 10.

Stara się chronić mnie przed wszelkimi trudnościami (X=3,241 dla uczniów Liceum

Ogólnokształcącego, X=3,071 dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej). Częściej też

przyznawali, że ojcowie chcą znać miejsce ich pobytu kiedy gdzieś wychodzą – pytanie

nr 15. Chce zawsze wiedzieć, gdzie przebywam poza domem (X= 2,827 dla uczniów

Liceum Ogólnokształcącego, X=2,571 dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej) oraz

że martwią się kiedy badani nie wracają do domu o umówionej porze – pytanie nr 20.

Gdy nie wracam do domu o czasie bardzo niepokoi się o mnie (X=3,034 dla uczniów

Liceum Ogólnokształcącego, X=2,928 dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej).

Uczniowie LO częściej oceniali ojców jako nadopiekuńczych – pytanie nr 30. Za bardzo

się o mnie troszczy (X=2,931 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego, X=2,964 dla

uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej) oraz twierdzili że ojcowie zawsze chcą

wiedzieć co w danej chwili robią – pytanie nr 35. Chce zawsze wiedzieć, gdzie

przebywam i co robię (X=2,620 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego, X=2,678 dla

uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej). Uczniowie Zasadniczej Szkoły Zawodowej

częściej identyfikowali się ze stwierdzeniem z pytania nr 40. Wydaje mi się, że żyje

tylko dla mnie (X=2,724 dla uczniów LO, X=2,357 dla uczniów Zasadniczej Szkoły

Zawodowej). Uczniowie Liceum Ogólnokształcącego częściej twierdzili że ojcowie

nadmiernie niepokoją się o nich – pytanie nr 45. Niepokoi się o mnie jak o małe dziecko

(X=2,965 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego, X=2,928 dla uczniów Zasadniczej

Szkoły Zawodowej) oraz że często o nich myślą – pytanie nr 50. Myśli o mnie bardzo

często (X=3,000 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego, X=3,035 dla uczniów

Zasadniczej Szkoły Zawodowej). Uczniowie Zasadniczej Szkoły Zawodowej częściej

odnosili wrażenie, że ojcowie nie wierzą w to iż są oni w stanie poradzić sobie

samodzielnie w życiu – pytanie nr 55. Martwi się, że w wielu sprawach mogę sobie nie

dać rady w życiu (X=3,482 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego, X=2,928 dla

uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej) i że pomoc ojca jest im w życiu niezbędna –

pytanie nr 60. Wydaje mu się, że bez niego nie dam sobie rady w życiu (X=3,103 dla

uczniów Liceum Ogólnokształcącego, X=2,785 dla uczniów Zasadniczej Szkoły

Zawodowej). W średnich odpowiedziach obu grup na pytanie nr 70. Nie rozumie, że

jestem już prawie dorosły nie wystąpiły żadne różnice (X=2,482 dla uczniów Liceum

Ogólnokształcącego, X=2,428 dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej), ale z

kolejnym twierdzeniem - nr 75. Zachowuje się tak, jakbym był ciągle małym

dzieckiem, częściej zgadzali się uczniowie zasadniczej Szkoły Zawodowej (X=2,620 dla

uczniów Liceum Ogólnokształcącego, X=2,535 dla uczniów Zasadniczej Szkoły

Zawodowej).

Tabela nr 24. Odpowiedzi na pytania Skali Postaw Rodzicielskich – Mój Ojciec.
Skala wymagania

SPR Mój Ojciec

Uczniowie

ZSZ

a w

agan

Treść pytania:

2. Często krytykuje to co
robię.

3,000 1,224 3,107 1,227 -0,107

-
0,330

0,743

7. Wypomina mi przy
różnych okazjach, co zrobił
dla mnie.

3,275 1,192 2,428 0,920 0,847

2,996

0,004

12. Domaga się, abym
dokładnie wykonywał jego
polecenia.

3,275 1,031 2,571 1,136 0,704

2,452

0,017

17. Usiłuje zmienić mnie
ustawicznie.

2,862 1,245 2,250 0,844 0,612

2,164

0,035

22. Często prawi mi
„kazania” na temat mojego
postępowania.

3,103 1,205 3,178 1,218 -0,075

-
0,234

0,816

27. Daje mi wyraźnie do
zrozumienia, kto „rządzi” w
domu.

2,827 1,283 2,678 1,020 0,149

0,484

0,630

32. Wymaga ode mnie
bezwzględnego
posłuszeństwa.

3,000 1,195 2,357 0,989 0,642

2,208

0,031

37. Jest ciągle
niezadowolony ze mnie.

2,793 1,114 2,321 0,961 0,471

1,692

0,096

42. Uważa, że nie mam
prawa mu się sprzeciwiać.

2,620 1,049 2,535 1,070 0,084

0,303

0,763

47. Daje mi do
zrozumienia, że ma zawsze
rację.

3,172 1,037 2,750 1,322 0,422

1,344

0,184

52. Uważa, że bez
sprzeciwu powinienem
godzić się z jego decyzjami.

3,034 1,295 2,678 1,306 0,355

1,033

0,306

57. Ściśle przestrzega,
abym postępował zgodnie z
jego wymaganiami.

3,034 1,149 2,857 1,297 0,177

0,547

0,587

62. Nie rozumie, że na
różne sprawy mogę patrzeć
inaczej niż on.

2,965 1,117 2,607 1,030 0,358

1,257

0,214

67. Nie rozumie, że na
różne sprawy mogę patrzeć
po swojemu.

2,448 0,948 2,357 0,869 0,091

0,378

0,707

72. Ciągle narzeka, że źle
wykonuję swoje obowiązki.

2,482 1,056 2,676 0,904 -0,195

-
0,750

0,456

Tabela nr 24 obrazuje wyniki ankiety SPR Mój Ojciec dotyczące skali

wymagania. Wśród 15 pytań dotyczących tej skali odpowiedzi na cztery pytania są

istotne statystycznie. We wszystkich tych przypadkach większą średnią wartość osiągają

wyniki uczniów z Liceum Ogólnokształcącego: 7. Wypomina mi przy różnych

okazjach, co zrobił dla mnie, p<0,004, przy tym pytaniu obserwujemy dużą średnią

wartość X=3,275 w wypadku uczniów liceum i mniejszą X=2,428 dla młodzieży z

Zasadniczej Szkoły Zawodowej. 12. Domaga się, abym dokładnie wykonywał jego

polecenia, p<0,017, większy wynik obserwujemy u uczniów Liceum Ogólnokształcącego

X=3,275 niż u uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej X=2,571. 17. Usiłuje zmienić

mnie ustawicznie, p<0,035 X=2,862 dla młodzieży z liceum ogólnokształcącego oraz

X=2,250 w wypadku młodzieży z Zasadniczej Szkoły Zawodowej. 32. Wymaga ode

mnie bezwzględnego posłuszeństwa, p<0,031 gdzie większa wartość X=3,000 przypada

na odpowiedzi uczniów Liceum Ogólnokształcącego, a mniejsza X=2,357 młodzieży

uczęszczającej

Zasadniczej

Szkoły

Zawodowej.

Uczniowie

Liceum

Ogólnokształcącego oceniali ojców jako mniej wymagających. Wśród uczniów

Zasadniczej Szkoły Zawodowej częściej pojawiały się odpowiedzi potwierdzające, że

ojcowie wypominają im to, co dla nich zrobili, domagają się dokładnego wykonywania

poleceń, usiłują ich zmieniać i oczekują od nich bezwzględnego posłuszeństwa.

Pozostałe odpowiedzi nie osiągnęły odpowiednich różnic średnich by uznać je za

istotne statystycznie. Uczniowie Liceum Ogólnokształcącego częściej czuli się

krytykowani przez swoich ojców – pytanie nr 2. Często krytykuje to co robię (X=3,000

dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego, X=3,107 dla uczniów Zasadniczej Szkoły

Zawodowej) oraz częściej musieli wysłuchiwać monologów dotyczących ich

zachowania – pytanie nr 22. Często prawi mi „kazania” na temat mojego

postępowania (X=3,103 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego, X=3,178 dla uczniów

Zasadniczej Szkoły Zawodowej). Uczniowie Zasadniczej Szkoły Zawodowej postrzegali

swoich ojców jako bardziej dominujących w domu – pytanie nr 27. Daje mi wyraźnie do

zrozumienia, kto „rządzi” w domu (X=2,827 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego,

X=2,678 dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej) oraz niezadowolonych ze swojego

dziecka – pytanie nr 37. Jest ciągle niezadowolony ze mnie (X=2,793 dla uczniów

Liceum Ogólnokształcącego, X=2,321 dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej).

Ojcowie uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej częściej byli oceniani jako nieznoszący

sprzeciwu – świadczy o tym zarówno pytanie nr 42. Uważa, że nie mam prawa mu się

sprzeciwiać (X=2,620 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego, X=2,535 dla uczniów

Zasadniczej Szkoły Zawodowej) jak i pytanie nr 47. Daje mi do zrozumienia, że ma

zawsze rację (X=3,172 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego, X=2,750 dla uczniów

Zasadniczej Szkoły Zawodowej) oraz pytanie nr 52. Uważa, że bez sprzeciwu

powinienem godzić się z jego decyzjami (X=3,034 dla uczniów Liceum

Ogólnokształcącego, X=2,678 dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej). Uczniowie

Zasadniczej Szkoły Zawodowej częściej twierdzili, że ojcowie oczekują od nich ścisłego

wypełniania narzuconych wymagań – pytanie nr 57. Ściśle przestrzega, abym

postępował zgodnie z jego wymaganiami (X=3,034 dla uczniów Liceum

Ogólnokształcącego, X=2,857 dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej) oraz że nie

rozumieją, że ich dzieci mogą mieć własną opinię o pewnych sprawach – świadczą o tym

odpowiedzi na pytanie nr 62. Nie rozumie, że na różne sprawy mogę patrzeć inaczej

niż on (X=2,965 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego, X=2,607 dla uczniów

Zasadniczej Szkoły Zawodowej) i 67. Nie rozumie, że na różne sprawy mogę patrzeć

po swojemu (X=2,448 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego, X=2,357 dla uczniów

Zasadniczej Szkoły Zawodowej). Za to ojcowie tych uczniów rzadziej byli niezadowoleni

ze sposoby w jaki ich dzieci wypełniają swoje obowiązki – pytanie nr 72. Ciągle

narzeka, że źle wykonuję swoje obowiązki (X=2,482 dla uczniów Liceum

Ogólnokształcącego, X=2,676 dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej).

Tabela nr 25. Odpowiedzi na pytania Skali Postaw Rodzicielskich – Mój Ojciec.
Skala niekonsekwencji

SPR Mój Ojciec

Uczniowie

ZSZ

a n

iekons

ekw

enc

Treść pytania:

4. Trudno jest mi zwierzyć
mu się z czegoś, bo nie wiem
jak się zachowa.

2,758 1,214 2,250 1,040 0,508

1,695

0,096

9. W postępowaniu ze mną
łatwo traci cierpliwość.

3,103 1,205 2,750 1,075 0,353

1,166

0,248

14. Powtarza, że pewnego
dnia za wszystko mnie
surowo ukarze.

2,689 1,168 2,535 1,137 0,152

0,504

0,616

19. Gdy jest zdenerwowany
to wolę z nim nie rozmawiać.

2,896 1,144 2,642 1,026 0,253

0,880

0,383

24. Gdy zrobię coś
niewłaściwego, to nie wiem,
czy mi podaruje czy też
surowo ukarze.

3,275 1,192 2,678 1,090 0,597

1,972

0,054

29. Gdy jest zdenerwowany,
to trudno przewidzieć, jak się
zachowa.

3,482 0,986 2,500 1,071 0,982

3,605

0,001

34. Czasami nie rozumiem,
dlaczego za to samo karze
mnie raz mocniej, a raz
mniej.

3,000 1,164 2,535 1,070 0,464

1,565

0,123

39. Nie spełnia wielu swoich
obietnic.

2,931 1,193 2,857 1,112 0,073

0,242

0,810

44.Kara, jaką mi wymierza,
często zależy od jego
nastroju.

2,793 1,081 3,178 1,156 -0,385

-
1,300

0,199

49. Muszę uważać, żeby go
czymś nie zdenerwować.

3,344 1,142 3,035 1,318 0,309

0,947

0,348

54. Dla świętego spokoju nie
mówię mu o wszystkim.

3,275 0,996 2,964 1,373 0,311

0,983

0,330

59. Gdy się zdenerwuje, to
mnie mocno karze.

3,000 1,224 2,714 1,242 0,285

0,874

0,386

64. Często mówi do mnie
podniesionym głosem.

3,137 1,186 2,928 1,214 0,209

0,658

0,513

69. Gdy ma zły dzień to
krzyczy na mnie bez powodu.

2,448 1,120 3,000 1,154 -0,551

-
1,831

0,073

74. Nieraz nie wiem, co o
nim myśleć.

2,448 1,020 2,571 1,199 -0,123

-
0,418

0,678

Tabela nr 24 prezentuje wyniki SPR Mój Ociec odwołujące się do skali

niekonsekwencji. Tylko jedna odpowiedź w tej skali ma wartość p<0,001 pozwalającą

zaliczyć ją do istotnych statystycznie. 29. Gdy jest zdenerwowany, to trudno

przewidzieć, jak się zachowa. Obserwujemy przy tym pytaniu wyższe wyniki u uczniów

Liceum Ogólnokształcącego (X= 3,482) niż u uczniów w uczniów Zasadniczej Szkole

Zawodowej (X=2,500). Świadczy to o tym iż uczniowie Zasadniczej Szkoły Zawodowej

postrzegają swoich ojców jako bardziej przewidywalnych niż uczniowie Liceum

Ogólnokształcącego.

Żadne ze średnich odpowiedzi do pozostałych pytań nie mogą zostać uznane za

statystycznie istotne. Uczniowie Zasadniczej Szkoły Zawodowej częściej przyznawali się

do problemów ze zwierzaniem się swoim ojcom – pytanie nr 4. Trudno jest mi zwierzyć

mu się z czegoś, bo nie wiem jak się zachowa (X=2,758 dla uczniów Liceum

Ogólnokształcącego, X=2,250 dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej) oraz do tego,

że ich ojcowie łatwo tracą do nich cierpliwość – pytanie nr 9. W postępowaniu ze mną

łatwo traci cierpliwość (X=3,103 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego, X=2,750 dla

uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej) i odgrażają się wyciągnięciem konsekwencji z

ich postępowania w przyszłości – pytanie nr 14. Powtarza, że pewnego dnia za

wszystko mnie surowo ukarze (X=2,689 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego,

X=2,535 dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej). W grupie uczniów ZSZ częściej

pojawiały się też opinie iż wolą oni unikać rozmów ze swoim ojcem kiedy ten jest z

jakiegoś powodu zdenerwowany - pytanie nr 19. Gdy jest zdenerwowany to wolę z nim

nie rozmawiać (X=2,896 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego, X=2,642 dla

uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej) oraz że nie potrafią oni przewidzieć reakcji

ojca na swoje niewłaściwe zachowanie – pytanie nr 24. Gdy zrobię coś niewłaściwego,

to nie wiem, czy mi podaruje czy też surowo ukarze (X=3,275 dla uczniów Liceum

Ogólnokształcącego, X=2,678 dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej). Młodzież

ucząca się w ZDZ częściej identyfikowała się z twierdzeniem nr 34. Czasami nie

rozumiem, dlaczego za to samo karze mnie raz mocniej, a raz mniej (X=3,000 dla

uczniów Liceum Ogólnokształcącego, X=2,535 dla uczniów Zasadniczej Szkoły

Zawodowej) oraz przyznawała, że ojciec często nie realizuje tego, co im obiecał – pytanie

nr 39. Nie spełnia wielu swoich obietnic (X=2,931 dla uczniów Liceum

Ogólnokształcącego; X=2,857 dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej). W

przypadku uczniów Liceum Ogólnokształcącego częściej niż w drugiej grupie badanych

pojawiały się opinie, iż to w jaki sposób zostaną oni ukarani za złe zachowanie zależy w

dużej mierze od aktualnego nastroju ojca – pytanie nr 44. Kara, jaką mi wymierza,

często zależy od jego nastroju (X=2,793 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego,

X=3,178 dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej). Uczniowie Zasadniczej Szkoły

Zawodowej częściej oceniali ojca jako osobę którą łatwo zdenerwować, co widać w

odpowiedziach na pytanie nr 49. Muszę uważać, żeby go czymś nie zdenerwować

(X=3,344 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego, X=3,035 dla uczniów Zasadniczej

Szkoły Zawodowej) oraz w pytaniu nr 54. Dla świętego spokoju nie mówię mu o

wszystkim (X=3,275 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego, X=2,964 dla uczniów

Zasadniczej Szkoły Zawodowej) i 59. Gdy się zdenerwuje, to mnie mocno karze

(X=3,000 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego, X=2,714 dla uczniów Zasadniczej

Szkoły Zawodowej). Uczniowie Zasadniczej Szkoły Zawodowej częściej przyznawali, że

ojcowie rozmawiając z nimi podnoszą ton głosu 64. Często mówi do mnie

podniesionym głosem (X=3,137 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego; X=2,928 dla

uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej). Za to twierdzenie nr 69. Gdy ma zły dzień to

krzyczy na mnie bez powodu (X=2,448 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego;

X=3,000 dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej) częściej było potwierdzane przez

uczniów Liceum. W odpowiedziach na pytanie nr 74. Nieraz nie wiem, co o nim myśleć

wystąpiły niewielkie różnice (X=2,448 dla uczniów Liceum Ogólnokształcącego,

X=2,571 dla uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej) wskazujące jednak na to, że

uczniowie liceum mają większy problem z określeniem tego, jaki jest ich stosunek do

ojca.

Tabela nr 26. Podsumowanie wyników wszystkich skal Skali Postaw Rodzicielskich
– Mój Ojciec

SPR Mój Ojciec

Uczniowie LO Uczniowie ZSZ

Skala

Akceptacji-odrzucenia

44,034 4,784 38,178

7,045

5,855

3,683

55 0,001

Autonomii

44,241 5,552 41,035

6,562

3,205

1,993

0,051

Ochraniania

43,793 4,386 41,821

5,812

1,971

1,449

0.153

Wymagania

43,896 5,066 39,357

5,774

4,539

3,158

0.003

Niekonsekwencji

44,586 4,931 41,142

8,431

3,443

1,890

0,064

Tabela nr 24 podsumowuje wyniki dla poszczególnych skal zachowań

rodzicielskich dla ankiety SPR „Mój Ojciec”. Różnice średnich istotne statystycznie

obserwujemy przy dwóch z pięciu skal. p<0,001 przy Skali akceptacji-odrzucenia,

większą akceptacją w stosunku do swoich dzieci wykazują się ojcowie uczniów

Zasadniczej Szkoły Zawodowej, mniejszy poziom akceptacji obserwujemy u ojców

uczniów Liceum Ogólnokształcącego. Przy Skali wymagania p<0,003 ponownie niższe

wyniki są przy grupie ze Szkoły Zawodowej. Pozostałe skale prezentują umiarkowane

wyniki, przy czym najwyższe X=44,586 dla skali niekonsekwencji dla uczniów liceum

(X=41,142 dla uczniów szkoły zawodowej), a najniższe X=41,035 uczniowie Zasadniczej

Szkoły Zawodowej przy Skali autonomii (X=44,241 dla uczniów Liceum

Ogólnokształcącego), w Skali ochraniania wyższy wynik obserwujemy u uczniów

Liceum Ogólnokształcącego.

Podobnie jak w przypadku testu SPR „Moja matka”, także i w tym teście

odpowiedzi uczniów Liceum Ogólnokształcącego są bardzo podobne i trudno jest

wyodrębnić dominującą postawę. W grupie uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej

niższe średnie odpowiedzi dla Skali akceptacji – odrzucenia, oraz Skali wymagania

wskazują iż właśnie dominującą postawą jest postawa akceptująca oraz nadmiernie

wymagająca.

Podsumowanie i wnioski

Celem niniejszej pracy było zbadanie opinii młodzieży szkół ponadgimnazjalnych

dotyczących zachowań dewiacyjnych oraz wykazanie, czy istnieją zależności między

tymi opiniami a postawami rodzicielskimi preferowanymi przez rodziców badanej

młodzieży. Badania przeprowadzone zostały w klasach II Liceum Ogólnokształcącego

oraz Zasadniczej Szkoły Zawodowej. Przebadanych zostało 59 osób, z czego 29 osób to

uczniowie Liceum Ogólnokształcącego a pozostałe 28 osób uczy się w Zasadniczej

Szkole Zawodowej.

Do przeprowadzenia badań wykorzystana została ankieta dotycząca oceny

zachowań dewiacyjnych stworzona specjalnie na potrzeby pracy, oraz Skala Postaw

Rodzicielskich składająca się z dwóch testów – dotyczących matki i ojca.

W związku z głównym celem pracy wyodrębniono trzy cele szczegółowe oraz

postawiono trzy hipotezy.

Pierwszy problem badawczy brzmi: Jakie postawy rodzicielskie dominują w

grupie badanych uczniów liceum ogólnokształcącego i zasadniczej szkoły zawodowej?

Hipoteza postawiona w odpowiedzi na ten problem nie potwierdziła się. Według

sformułowanej hipotezy, postawami rodzicielskimi dominującymi wśród rodziców

uczniów Liceum Ogólnokształcącego miały się okazać postawy akceptacji i autonomii,

natomiast wśród rodziców uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej – wymagania i

odrzucenia. Przeprowadzone badania wykazały, że postawy preferowane przez rodziców

uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej to postawa akceptacji i ochraniania w

przypadku matki oraz akceptacji i wymagania w przypadku ojca. Wyniki testów

przeprowadzonych wśród uczniów Liceum Ogólnokształcącego są na tyle zbliżone w

obrębie poszczególnych skal, że trudno jest wyodrębnić dominujące postawy

rodzicielskie zarówno w przypadku ojca, jak i matki. Można więc powiedzieć, że rodzice

uczniów Liceum Ogólnokształcącego charakteryzują się postawą ambiwalentną,

niestabilną, zmieniającą się w zależności od rozmaitych czynników – np. określonej

sytuacji, własnego nastroju w danym momencie lub też zachowania dziecka.

Kolejnym problemem badawczym było zbadanie, jakie zachowania dewiacyjne są

przez młodzież najczęściej aprobowane, a jakie potępiane. W tym wypadku postawiona

hipoteza potwierdziła się, ale częściowo. Założono bowiem, że zachowaniami najczęściej

potępianymi w obu grupach będą zachowania związane z prostytucją i kradzieżą,

natomiast aprobowanymi – związane ze spożywaniem alkoholu, agresją, oraz paleniem

papierosów. O ile faktycznie najniżej ocenianymi zachowaniami w obu grupach były te

związane z dokonywaniem lub namawianiem do kradzieży oraz z prostytucją, to najwyżej

badani uczniowie oceniali zachowania wymienione w hipotezie, jednak z wyłączeniem

zachowań związanych z paleniem papierosów - zachowania te oceniane były jako niezbyt

aprobowane.

Trzeci problem badawczy postawiony w niniejszej pracy to poszukiwanie

odpowiedzi na pytanie, czy postawy rodzicielskie preferowane przez rodziców uczniów

mają wpływ na to, jaki jest ich stosunek do zachowań dewiacyjnych. Hipoteza

postawiona w odpowiedzi na ów problem brzmiała, iż postawy rodzicielskie są jednym z

czynników, które mają wpływ na kształtowanie się oceny zachowań dewiacyjnych w

percepcji młodzieży. Z przeprowadzonych badań wynika, że w grupie uczniów Liceum

Ogólnokształcącego, których rodzice prezentują nieokreślony, zmienny stosunek do

swoich dzieci pojawiało się więcej odpowiedzi które skłaniały się ku aprobowaniu

zachowań dewiacyjnych. Dotyczyły one takich kategorii zachowań jak: kłamstwo,

spożywanie alkoholu, agresja. W grupie uczniów Zasadniczej Szkoły Zawodowej

dominującymi postawami rodzicielskimi były postawy akceptacji, autonomii oraz

wymagania najwyżej oceniane były te same zachowania dewiacyjne. Warto jednak

zaznaczyć, że w przypadku jednej z kategorii zachowań, która oceniana była w obu

grupach negatywnie, tzn. związana z popełnianiem kradzieży, wystąpiła istotna różnica w

odpowiedziach – uczniowie Liceum Ogólnokształcącego oceniali te zachowania

zdecydowanie bardziej liberalnie niż uczniowie Zasadniczej Szkoły Zawodowej. Może to

świadczyć o tym, że postawy rodzicielskie mają wpływ na ocenę zachowań

dewiacyjnych.

Bibliografia

1. Adamski F. (2002), Rodzina. Wymiar społeczno-kulturowy. Wydawnictwo UJ,

Kraków.

2. Bielicki E. (1983), Wybrane problemy patologii przystosowania społecznego i

pedagogiki resocjalizacyjnej. Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły

Pedagogicznej, Bydgoszcz.

3. Czapów Cz. (1978), Wychowanie resocjalizujące.

4. Dutkiewicz W. (2001), Podstawy metodologii badań do pracy magisterskiej i

licencjackiej z pedagogiki. Wydawnictwo Stachurski, Kielce.

5. Grygielski M. (1994), Style komunikacji rodzicielskiej a identyfikacja dzieci z

rodzicami. Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego,

Lublin.

6. Kluz T. (2005), Zachowania dewiacyjne młodzieży w percepcji rówieśników.

Studium psychologiczno - pedagogiczne. Wydawnictwo UMK, Toruń.

7. Konopnicki J. (1971), Niedostosowanie społeczne.

8. Kozłowska A. (2000), Znaczenie relacji rodzinnych dla pozytywnego rozwoju

dziecka. Diagnoza i terapia. CMPPP, Warszawa.

9. Kwieciński Z., Śliwerski B. (2000), Pedagogika. Podręcznik akademicki. PWN,

Warszawa.

10. Łobocki M. (2000), Metody i techniki badań pedagogicznych. Impuls, Kraków.

11. Łobocki M. (2004), Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych.

Impuls, Kraków.

12. Maszke A.W. (2004), Metodologiczne podstawy badań pedagogicznych.

Wydawnictwo UR, Rzeszów.

13. Mądrzycki T. (1977), Psychologiczne prawidłowości kształtowania się postaw.

14. Nowak S. (1967), Metodologiczne problemy teorii wychowania pojętej jako

nauka praktyczna.[w:] H. Muszyński (red.), Metodologiczne problemy

pedagogiki. Wydawnictwo Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków.

15. Okoń W. (1984), Słownik pedagogiczny. Warszawa.

16. Pilch T. (1995), Zasady badań pedagogicznych. Żak, Warszawa.

17. Pilch T., Bauman T. (2001), Zasady badan pedagogicznych. Strategie ilościowe i

jakościowe. Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa.

18. Plopa M. (1983), Funkcjonowanie spoleczno-emocjonalne młodzieży a percepcja

postaw matek i ojców. „Psychologia Wychowawcza”, nr 2, s. 129-142.

19. Pytka L. (1995), Pedagogika resocjalizacyjna, Wydawnictwo WSPS im. Marii

Grzegorzewskiej, Warszawa.

20. Rembowski J. (1972), Rodzina w świetle psychologii.

21. Sakowicz T. (2006), Dysfunkcjonalność rodziny a resocjalizacja. Impuls, Kraków.

22. Skorny Z. (1984), Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki. WSiP,

Warszawa.

23. Siemaszko A. (1993), Granice tolerancji. O teoriach zachowań dewiacyjnych.

Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

24. Tarnowska A. (2005), Niewłaściwe metody wychowawcze. UMK, Toruń.

25. Tyszka Z. (2002), Rodzina we współczesnym świecie. Wydaw. Nauk. UAM,

Poznań.

26. Urban B. (2001), red. Dewiacje wśród młodzieży: uwarunkowania i profilaktyka.

Wydawawnictwo UJ, Kraków.

27. Urban B. (2000), Zaburzenia w zachowaniu i przestępczość młodzieży.

Wydawnictwo UJ, Kraków.

28. Urban B. (1995), Zachowania dewiacyjne młodzieży. Wydawnictwo UJ, Kraków.

29. Ziemska M. (2005), Rodzina współczesna, Wydawnictwo Uniwersytetu

Warszawskiego, Warszawa.

Spis tabel

Tabela nr 1. Wiek badanych …………………………………………………………str. 42

Tabela nr 2. Płeć badanych ………………………………..…………………………str. 43

Tabela nr 3. Pochodzenie badanych ………………………………………………… str.43

Tabela nr 4. Wykształcenie ojca ………………………………………...………….. str. 44

Tabela nr 5. Wykształcenie matki …………………………………..……………… str. 44

Tabela nr 6. Ocena zachowań dewiacyjnych związanych z zażywaniem narkotyków

……………………………………………………………………………………….str. 46

Tabela nr 7. Ocena zachowań dewiacyjnych związanych z prostytucją…………… str. 47.

Tabela nr 8. Ocena zachowań dewiacyjnych związanych z agresją……………...… str. 48

Tabela nr 9. Ocena zachowań dewiacyjnych związanych z kłamstwem …………... str. 49

Tabela nr 10. Ocena zachowań dewiacyjnych związanych z wagarowaniem i ucieczkami

z domu ……………………………………………………………………………… str. 51

Tabela nr 11. Ocena zachowań dewiacyjnych związanych z paleniem papierosów

……………………………………………………………………………………… str. 52

Tabela nr 12. Ocena zachowań dewiacyjnych związanych ze spożywaniem alkoholu

……………………………………………………………………………………… str. 53

Tabela nr 13. Ocena zachowań dewiacyjnych związanych z dokonywaniem kradzieży

……………………………………………………………………………………… str. 54

Tabela nr 14. Podsumowanie wyników ankiety w poszczególnych kategoriach zachowań

Tabela nr dewiacyjnych ………………………………………………………….... str. 56

Tabela nr 15. Odpowiedzi na pytania Skali Postaw Rodzicielskich – Moja Matka. Skala

akceptacji – odrzucenia …………………………………………………………… str. 58

Tabela nr 16. Odpowiedzi na pytania Skali Postaw Rodzicielskich – Moja Matka. Skala

autonomii …………………………………………………………………………. str. 61

Tabela nr 17. Odpowiedzi na pytania Skali Postaw Rodzicielskich – Moja Matka. Skala

wymagania ……………………………………………………………………….. str. 64

Tabela nr 18. Odpowiedzi na pytania Skali Postaw Rodzicielskich – Moja Matka. Skala

niekonsekwencji ………………………………………………………………….. str. 67

Tabela nr 19. Odpowiedzi na pytania Skali Postaw Rodzicielskich – Moja Matka. Skala

ochraniania ……………………………………………………………………….. str. 70

Tabela nr 20. Podsumowanie wyników wszystkich skal Skali Postaw Rodzicielskich –

Moja Matka …………………………………………………………………….. ….str. 73

Tabela nr 21. Odpowiedzi na pytania Skali Postaw Rodzicielskich – Mój Ojciec. Skala

akceptacji-odrzucenia ……………………………………………………………… str. 74

Tabela nr 22. Odpowiedzi na pytania Skali Postaw Rodzicielskich – Mój Ojciec. Skala

autonomii ………………………………………………………………………….. str. 77

Tabela nr 23. Odpowiedzi na pytania Skali Postaw Rodzicielskich – Mój Ojciec. Skala

ochraniania …………………………………………………………………………. str. 80

Tabela nr 24. Odpowiedzi na pytania Skali Postaw Rodzicielskich – Mój Ojciec. Skala

wymagania ………………………………………………………………………….. str. 83

Tabela nr 25. Odpowiedzi na pytania Skali Postaw Rodzicielskich – Mój Ojciec. Skala

niekonsekwencji ……………………………………………………………………..str. 86

Tabela nr 26. Podsumowanie wyników wszystkich skal Skali Postaw Rodzicielskich –

Mój Ojciec ………………………………………………………………………….. str. 89

ANEKS