1
Temat: Ochrona praw człowieka w Polsce.
Konstytucja Rzeczpospolitej a Prawa Człowieka
- Demokratyczna Polska zapewnia swoim obywatelom poszanowanie praw człowieka oraz
praw obywatelskich. Gwarancje takie zawarte są w aktach prawnych, spośród których
największe znaczenie ma Konstytucja RP, uchwalona w 1997 roku.
Zgodnie z nią, "przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i
praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest
obowiązkiem władz publicznych". Konstytucja RP zapewnia takŜe obywatelom naleŜącym do
mniejszości narodowych i etnicznych "wolność zachowania i rozwoju własnego języka,
zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury".
- Regulacja konstytucyjna poświęcona problematyce praw człowieka jest bardzo
rozbudowana. Przede wszystkim ujęta została w rozdziale II Konstytucji RP. Jednak przepisy
odnoszące się bezpośrednio do statusu jednostki zawarte są równieŜ we wstępie (preambule),
rozdziale I (Rzeczpospolita) oraz XI (Stany nadzwyczajne).
- Prawa o wolności zapisane w Konstytucji RP zostały podzielone na prawa i wolności
człowieka przysługujące wszystkim ludziom oraz prawa i wolności obywatela - przysługujące
tylko obywatelom polskim.
ZaskarŜenie na drodze sądowej
- KaŜdy obywatel ma prawo zastosowania środka odwoławczego w postaci rewizji czy
zaŜalenia.
- Sądy rejonowe rozstrzygają większość spraw karnych, cywilnych, rodzinnych,
opiekuńczych, gospodarczych z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych.
- Sądy okręgowe stanowią pierwszą instancję w sprawach o zbrodnie, o ochronę praw
autorskich, dóbr osobistych, rozwodów itp. Oraz kontrolują i rozpatrują prawidłowość
podjętych rozstrzygnięć sądów rejonowych, jako II instancja.
- Od orzeczeń sądów okręgowych moŜna się odwołać do sądu apelacyjnego.
- Rozpoznawanie kasacji orzeczeń sądowych oraz nadzór nad działalnością innych sądów w
zakresie orzekania naleŜy do Sądu NajwyŜszego.
Skarga do Trybunału Konstytucyjnego
- Prawo do wystąpienia ze skargą konstytucyjną przewiduje artykuł 79 ustawy 1 Konstytucji
RP.
- Szczegółowe uregulowania zawiera ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 o Trybunale
Konstytucyjnym.
- Skargę konstytucyjną sporządzić dla skarŜącego wyłącznie adwokat lub radca prawny.
2
- Jej przedmiotem moŜe być wyłącznie akt normatywny. W skardze konstytucyjnej moŜna
kwestionować tylko regulację prawną, która była podstawą danego orzeczenia.
- Trybunał konstytucyjny rozpoznaje takie skargi konstytucyjne, które związane są z
naruszeniem praw lub wolności określonych w Konstytucji RP
- Skargę naleŜy złoŜyć do Trybunału Konstytucyjnego po wyczerpaniu drogi prawnej w ciągu
3 miesięcy od dnia doręczenia skarŜącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub
innego ostatecznego rozstrzygnięcia.
- Skarga musi zawierać informacje ogólne (miejsce i datę sporządzenia, imię, nazwisko i
adres skarŜącego oraz jego pełnomocnika), określenie przedmiotu skargi konstytucyjnej
(dokładne określenie skarŜonego aktu normatywnego oraz wskazanie przepisów konstytucji,
które zostały naruszone), określenie podstawy skargi konstytucyjnej (m. in. Wskazanie
orzeczenia organu władzy publicznej, z którym skarŜący łączy naruszenie przysługujących
mu praw oraz wolności osobistych, przedstawienie argumentów wskazujących na ostateczny
charakter orzeczenia oraz dowodzących iŜ skarŜący wyczerpał wszystkie przysługujące mu
ś
rodki zaskarŜenia i odwoławcze) oraz uzasadnienie zarzutu niezgodności z konstytucją.
Wniosek o pomoc do Rzecznika Praw Obywatelskich
- KaŜdy obywatel ma prawo wystąpienia do Rzecznika Praw Obywatelskich, z wnioskiem o
pomoc w obronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej.
- O pomoc moŜe zwrócić się obywatel, cudzoziemiec, który znajduje się na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej, a takŜe osoba prawna, organizacje społeczne i organ samorządu.
- Rzecznik Praw Obywatelskich moŜe takŜe podjąć czynności z własnej inicjatywy.
- Rzecznik moŜe wybrać jeden z trzech trybów działania: samodzielnie prowadzić
postępowanie wyjaśniające, zwrócić się o zbadanie sprawy do organów nadzoru lub
prokuratury lub zwrócić się do Sejmu o zlecenie NIK-owi przeprowadzenia kontroli
określonej sprawy.
- Prowadząc własne postępowanie, rzecznik ma prawo zbadać kaŜdą sprawę na miejscu,
zaŜądać złoŜenia wyjaśnień i przedstawienia akt kaŜdej sprawy prowadzonej przez organy
administracji państwowej, organizacje społeczne, samorządowe, osoby prawne itd.
- Zakres uprawnień RPO nie obejmuje podejmowania decyzji w sprawie naruszenia praw
obywatelskich.
- Rola rzecznika polega na zwracaniu uwagi na przypadki naruszania praw i wolności
obywateli oraz wszczynania przewidzianych przez prawo trybów postępowania,
zmierzających do usunięcia nieprawidłowości
- MoŜe on występować do właściwych organów z wnioskiem o podjęcie odpowiedniej
inicjatywy ustawodawczej bądź wydanie lub zmianę aktów prawnych niŜszych niŜ ustawa.
- Rzecznik Praw Obywatelskich ma równieŜ prawo zwrócić się do Trybunału
konstytucyjnego o uznanie aktu normatywnego lub przepisu za sprzeczny z Konstytucją.
-
3
MoŜe takŜe formułować i przedstawiać odpowiednim organom opinie i wnioski dotyczące ich
działalności, jeśli są one związane ze sferą praw i wolności człowieka.
- Wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich powinien zawierać: informacje ogólne (imię i
nazwisko, adres), określenie przedmiotu wniosku oraz potwierdzenie zasadności zarzutów.
Polska przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka w Strasburgu
- Prawo wniesienia skargi indywidualnej ma kaŜda osoba fizyczna, organizacja pozarządowa
lub grupa osób, które są ofiarami naruszenia praw zawartych w Konwencji i protokołach.
- Skarga do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu powinna zawierać strony
postępowania (skarŜący oraz przeciwko komu kierowana jest skarga), oświadczenie
dotyczące stanu faktycznego, oświadczenie o domniemanych naruszeniach konwencji wraz z
uzasadnieniem, oświadczenie dotyczące środków odwoławczych podjętych przed władzami
państwowymi, oświadczenie dotyczące Ŝądań skarŜącego, oświadczenie dotyczące
postępowania przed innymi organami międzynarodowymi jak równieŜ wykaz załączonych
dokumentów, datę oraz podpis.
Skarga do Komitetu Praw Człowieka ONZ
- KaŜdy obywatel, którego państwo ratyfikowało Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich
i Politycznych oraz pierwszy artykuł protokołu fakultatywnego, moŜe zwrócić się do
Komitetu Praw Człowieka z indywidualną prośbą o rozpatrzenie skargi dotyczącej naruszenia
jego praw
- W razie stwierdzenia dopuszczalności, czy zasadności skargi, komitet moŜe zaŜądać
wyjaśnień od pozwanego państwa oraz zwrócić się z prośbą o naprawienie szkody.
- Komitet nie posiada jednak Ŝadnych moŜliwości prawnych, by wyegzekwować
respektowanie praw zapisanych w paktach.
- Skuteczność występowania do komitetu wynika jednak z wysokiego autorytetu jego opinii
na arenie międzynarodowej.
Początki działalności organizacji obywatelskich
Procesy demokratycznych przemian w Polsce, które miały miejsce począwszy od roku 1989
umoŜliwiły Polsce, pełną akceptację międzynarodowych regulacji w dziedzinie ochrony praw
człowieka. Efektem tych zmian było ratyfikowanie wielu umów oraz przyjęcie
międzynarodowych procedur kontrolnych.
Pierwsze organizacje i ruchy obywatelskie, stawiające sobie za cel działania, obronę praw
człowieka, zaczęły powstawać po uchwaleniu aktu końcowego KBWE w 1975 roku.
Jednym z nich był Komitet Obrony Robotników (KOR), powstały w reakcji na represje władz
państwowych wobec uczestników protestu robotniczego w czerwcu 1976 roku. Głównym
zadaniem KOR było finansowe i prawne wspieranie prześladowanych robotników. Kolejnym
ugrupowaniem opozycyjnym był Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela (ROPCiO),
działający w latach 1977-1981. Ruch widział moŜliwość realizacji stawianych sobie celów
4
poprzez zmiany ustrojowe, zmierzające do budowy państwa obywatelskiego oraz
uniezaleŜnienie Polski od wpływów ZSRR.
Spośród powstałych wówczas organizacji działa do chwili obecnej Komitet Helsiński w
Polsce, który od momentu powołania w 1982 roku kontroluje przestrzeganie praw człowieka i
podstawowych wolności, gwarantowanych w przyjętych przez Polskę umowach
międzynarodowych oraz dokumentach KBWE/OBWE. Pogarszająca się pod koniec lat 70.
sytuacja polityczna i ekonomiczna kraju doprowadziła m.in. do utworzenia przez
opozycyjnych działaczy Wolnych Związków Zawodowych.
W rezultacie kierowanego przez związki strajku w Stoczni Gdańskiej w 1980 roku było
utworzenie, za zgodą władz, NiezaleŜnego Samorządnego Związku Zawodowego
"Solidarność". Prowadzenie w Polsce stanu wojennego w grudniu 1981 roku zahamowało
oficjalną aktywność organizacji obywatelskich i pracowniczych, zmuszając je do
prowadzenia w podziemiu działalności na rzecz praw człowieka.
Wyrazem uznania społeczności międzynarodowej dla poczynań opozycji demokratycznej w
Polsce było przyznanie w 1983 roku Pokojowej Nagrody Nobla przywódcy "Solidarności" i
późniejszemu prezydentowi Rzeczypospolitej - Lechowi Wałęsie.
Organizacje pozarządowe działające na rzecz ochrony praw człowieka w Polsce
- Polska struktura Amnesty International, będąca częścią światowego ruchu działającego
w oparciu o idee Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka.
- Helsińska Fundacja Praw Człowieka w Polsce - niezaleŜny instytut edukacyjno-badawczy.
Sposób dochodzenia własnych praw w kraju
- W Polsce gwarancje ochrony wolności i praw zostały określone w Konstytucji w
podrozdziale o takim samym tytule. Na podstawie art. 77 ust. 2, podstawowym środkiem
dochodzenia własnych praw i wolności jest niczym nieograniczona oraz przed nikim nie
zamknięta droga sądowa.
- W polskim systemie sądowym i administracyjnym obowiązuje dwuinstancyjność. Oznacza
to, Ŝe wszystkim obywatelom przysługuje prawo zaskarŜenia orzeczeń i decyzji wydanych
przez organ pierwszej instancji.
- Równocześnie kaŜdy obywatel moŜe zwrócić się do Rzecznika Praw Obywatelskich z
wnioskiem o pomoc w ochronie swoich praw i wolności naruszonych przez organy władzy
publicznej.
- Poszkodowani mają równieŜ prawo wnoszenia skargi do Trybunału Konstytucyjnego, w
sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie
którego sąd lub organ administracyjny orzekł lub podjął decyzję naruszającą ich prawa lub
wolności.
- Obywatelowi przysługuje prawo do rekompensaty, jeŜeli organ władzy publicznej poprzez
działania niezgodne z prawem wyrządził mu szkodę.