m_sc_8

Inicjatywy Witryny Edukacji Filozoficznej CODN

Szkolne „Sokrates Cafe”

Prezentacja Projektu i Ksi

ąż

ki Christophera Phillipsa

Materiały prasowe ksi

ąż

ki „Sokrates Café” opracowane przez wydawnictwo SZAFA

Udost

pnione dla Witryny Edukacji Filozoficznej CODN

www.wydawnictwoszafa.pl

, e-mail: wydawnictwo@wydawnictwoszafa.pl

Projekt

Sokrate Cafe

TAKI STARY?

Jest wczesna wiosna. Trzydziestosze

cioosobowa grupa dzieci i osób w podeszłym

wieku zebrała si

wokół długiego prostok

tnego stołu w jasno o

wietlonej i

przestronnej sali wykładowej w Montclair w stanie New Jersey. Dokładnie o drugiej

po południu przybyła Brenda Saunders, nauczycielka trzecioklasistów, ci

c za

sob

gromadk

uczniów. Przyszli ze szkoły podstawowej, oddalonej o jakie

sto

metrów. Wszyscy seniorzy – regularni uczestnicy rozmaitych Sokrates Café, które

pomagałem organizowa

w miejscowych kawiarniach i domach opieki – s

miejscu.

W sumie osiemna

cioro młodszych ludzi i osiemna

cioro starszych ludzi. I ja,

gdzie

tak po

rodku, ale nieodwołalnie zbli

cy si

wiekiem do grupy seniorów.

Z socjotechniczn

przemy

lno

posadziłem dzieci i starszych na przemian. Wiem,

e starsi i młodsi uczestnicy dyskusji nigdy wcze

niej si

nie spotkali. Jednak

usadowiwszy si

na swoich miejscach, natychmiast zaczynaj

ze sob

rozmawia

–

dzy łykami lemoniady i k

sami czekoladowych herbatników – tak jakby byli

kumplami, którzy spotkali si

po latach.

Kiedy zaproponowałem starszym uczestnikom Sokrates Café z całej okolicy,

aby wzi

li udział w tym dialogu, wszyscy zapewniali mnie,

e za

adne skarby nie

chc

straci

takiej okazji. Który

z nich powiedział mi: „Dajesz mi szans

uczenia si

od naszych najmłodszych nauczycieli”.

Kiedy prosz

o zaproponowanie pytania do dyskusji, Helen, jedna z seniorek,

wygl

da na zakłopotan

. Najpierw wyci

ga r

w gór

, ale zaraz j

cofa. Potem

znowu j

wyci

ga.

- Ja mam pytanie – decyduje si

w ko

cu.

- Prosz

– mówi

- Kiedy

powiedziałam pewnej osobie,

e chodz

na zaj

cia do college‘u, a kiedy

wyznałam jej, ile mam lat, zawołała „Nie jeste

taka stara!” – opowiada Helen. –

Wówczas wcale si

tym nie przej

łam. Ale teraz zastanawiam si

, co miała na my

li.

Inicjatywy Witryny Edukacji Filozoficznej CODN

Szkolne „Sokrates Cafe”

Prezentacja Projektu i Ksi

ąż

ki Christophera Phillipsa

Materiały prasowe ksi

ąż

ki „Sokrates Café” opracowane przez wydawnictwo SZAFA

Udost

pnione dla Witryny Edukacji Filozoficznej CODN

www.wydawnictwoszafa.pl

, e-mail: wydawnictwo@wydawnictwoszafa.pl

Zastanawiam si

, czy w ogóle wiedziała, o czym mówi. To znaczy, zastanawiam

... co to znaczy „taka stara”?

- Kto na to odpowie? – pytam.

Tia wyrzuca r

w gór

, mimo

e buzi

ma pełn

ciastka. – Taka stara –

wiadcza rezolutna trzecioklasistka – jeste

wtedy, gdy masz około setki.

- Dlaczego? – pytam.

- No bo jak masz dziewi

ęć

dziesi

t lat, to jeste

stara, a jak masz sto, to jeste

taka

stara.

- A wi

c wygl

da na to,

e dla ciebie „taka stara” znaczy „naprawd

stara” – mówi

– Ale dlaczego sto znaczy „taka stara”, a dziewi

ęć

dziesi

t nie?

- Sto po prostu dobrze brzmi – odpowiada Tia, posyłaj

c anielski u

mieszek.

- Po prostu dobrze brzmi – powtarzam. – Hmmmm... Zobaczmy, czy inni mog

nam

pomóc.

Jej kolega z klasy, Alex, ledwo mo

e usiedzie

, tak pali si

do zabrania głosu.

- Jak jeste

mały, to nawet dziesi

ęć

znaczy dla ciebie bardzo stary, albo „taki stary”

– mówi Alex, który jest niew

tpliwie najwy

szym uczniem w klasie i wygl

da, jakby

miał co najmniej dwa lata wi

cej, ni

ma w istocie. – Wi

c to, czy co

jest „takie

stare”, zale

y od tego, ile masz lat. Je

eli masz dziesi

ęć

lat i znasz kogo

, kto ma

sze

ść

dziesi

t, to ta osoba jest „taka stara”.

- Ale co to znaczy stary? Jak mo

esz mówi

, co znaczy „taki stary” – przez

porównanie z czym

lub w jaki

inny sposób – je

li nie wiesz, co znaczy samo słowo

„stary”?

Alex duma nad tym przez chwil

. – Starym jest si

wtedy, kiedy si

ma siwe

włosy – mówi w ko

cu, ale widz

e nie jest zadowolony ze swojego wyja

nienia.

Spogl

da na Dorothy, która siedzi obok niego. Włosy osiemdziesi

ciolatki s

zupełnie siwe. Chłopiec zakrywa twarz dło

mi,

eby ukry

zmieszanie.

Dorothy klepie go po plecach i mówi:

- Moja siostra miała siwe włosy ju

w wieku dziewi

tnastu lat. Dlatego dla mnie

siwizna wcale nie oznacza staro

ci. Poza tym niektórzy ludzie z siwymi włosami

farbuj

je, wi

c nie mo

esz stosowa

siwizny jako kryterium.

Mark Evans, jeden z seniorów, mówi:

- My

e rozwi

zaniem kwestii „taki stary” jest słówko „

e”...

Inicjatywy Witryny Edukacji Filozoficznej CODN

Szkolne „Sokrates Cafe”

Prezentacja Projektu i Ksi

ąż

ki Christophera Phillipsa

Materiały prasowe ksi

ąż

ki „Sokrates Café” opracowane przez wydawnictwo SZAFA

Udost

pnione dla Witryny Edukacji Filozoficznej CODN

www.wydawnictwoszafa.pl

, e-mail: wydawnictwo@wydawnictwoszafa.pl

- Jak to? – pytam.

- Mógłbym powiedzie

: „Jestem taki stary,

e mam wnuki” – odpowiada Mark,

emerytowany policjant, który obecnie jako ochotnik nadzoruje regionalny program

zapobiegania narkomanii. – Jednak dla mnie takie powiedzenie o niczym nie

przes

dza. Dalej nie wyja

nia, czy jeste

stary, czy młody. Z tego, co powiedziałem,

nie nale

y wyci

adnego wniosku poza tym,

e jestem dostatecznie stary, by

mie

wnuki. Tak wi

c słówko „

e” pełni funkcj

kwalifikacyjn

. Mógłbym powiedzie

„Jestem taki stary,

e mog

głosowa

”, albo „Jestem taki stary,

e mog

legalnie

prowadzi

samochód”. W takim kontek

cie znaczy to po prostu,

e jestem w wieku,

który otwiera lub zamyka przede mn

pewne mo

liwo

ci – nic ponadto.

Karen Jenkins, inna seniorka, mówi wówczas:

- Nigdy nie my

lałam o tym w ten sposób, ale wydaje mi si

e Mark ma racj

eli mówi

e jestem dostatecznie stara, aby mie

córk

i dostatecznie stara, aby

babci

, to, jak powiedział Mark,

adna z tych uwag nie oznacza,

e jestem stara

albo „taka stara”. Tak samo jak trzylatek jest „taki stary”,

e potrafi je

dzi

na rowerku

na trzech kółkach, ja jestem dostatecznie „taka stara”, aby mie

córk

i wnuczk

Albo jestem „taka stara”,

e zdobyłam wystarczaj

co bogate do

wiadczenia, aby

pisa

autobiografi

– co rzeczywi

cie robi

! Tak wi

c mo

na patrze

na „taki stary” w

relacji do rzeczy, które mo

emy – lub nie mo

emy - robi

albo mie

, a mo

na te

patrze

na to jak na sposób okre

lania, do czego ju

jeste

my – lub jeszcze nie

jeste

my – zdolni b

przysposobieni.

- Z tego, co dotychczas powiedzieli tutaj młodzi ludzie, „taki stary” znaczy aalee

staaryy – mówi Dorothy. – To co

naprawd

tragicznego, co

, co ostatecznie czeka

nas wszystkich i na co nie wszyscy si

ciesz

. Ale niektórzy si

ciesz

. Nazywaj

złotym wiekiem. Oczywi

cie ja nie uwa

am si

za staruszk

. Jestem nastolatk

recyklingu. – Wszyscy, młodzi i starzy, wybuchaj

miechem.

Mówi dalej:

- Mój zapał do nauki nigdy si

nie zestarzał. Nadal lubi

chodzi

na ró

ne zaj

cia i

uczy

nowych rzeczy. Tak naprawd

im jestem starsza, tym bardziej chc

uczy

i do

wiadcza

czego

nowego. Obecnie chodz

na lekcje ta

ca towarzyskiego

i ucz

chi

skiego, bo chc

pracowa

jako wolontariuszka w o

rodku, który

zajmuje si

dzie

mi chi

skich imigrantów.

Inicjatywy Witryny Edukacji Filozoficznej CODN

Szkolne „Sokrates Cafe”

Prezentacja Projektu i Ksi

ąż

ki Christophera Phillipsa

Materiały prasowe ksi

ąż

ki „Sokrates Café” opracowane przez wydawnictwo SZAFA

Udost

pnione dla Witryny Edukacji Filozoficznej CODN

www.wydawnictwoszafa.pl

, e-mail: wydawnictwo@wydawnictwoszafa.pl

Słowa Dorothy przywodz

mi na my

l pochwał

Sokratesa, jak

napisał kiedy

Michel de Montaigne: „Nic w Sokratesie nie jest bardziej godne uwagi ni

fakt,

e w

podeszłym wieku znalazł czas na to, aby bra

lekcje ta

ca i gry na instrumentach, i

uwa

ał to za czas sp

dzony u

ytecznie“. Na krótko przed

mierci

Montaigne napisał

aforyzm, który streszcza filozofi

Dorothy na temat staro

ci: „Im krótsze jest

ycie,

które mam przed sob

, tym gł

bszym i pełniejszym musz

je czyni

“.

Spogl

dam teraz na Barbar

, jedn

z najbardziej wygadanych uczestniczek

Sokrates Café, na które przychodzi regularnie do miejscowej kawiarni. Dzisiaj jest

nadzwyczaj cicha. Tak j

zaabsorbowało słuchanie dzieci,

e sama nie powiedziała

ani słowa.

- A co ty my

lisz, Barbaro? – pytam.

- Wygl

da na to,

e wielu ludzi niech

tnie przyznaje,

e s

starzy, poniewa

wydaje

im si

e by

starym to co

złego – mówi po dłu

szej chwili. – S

dobre strony

bycia starym. Na przykład Dorothy jest powa

ana, poniewa

jest stara. Mo

powiedzie

e jest „taka stara”,

e j

bardzo szanuj

. Ludzie nie krytykuj

tak

bardzo, kiedy jeste

stary – ci

gnie. – My

e wiesz wi

cej, poniewa

jeste

stary,

c ci

słuchaj

. Ale nie jestem pewna, czy starsi ludzie wiedz

cej. My

równie du

o mo

na si

nauczy

od dzieci, tak jak ja ju

mnóstwo nauczyłam od

obecnych tu dzieci. Po prostu uczysz si

od nich innych rzeczy ni

od starszych.

Przerywa. Potem mówi pewnym głosem:

- Drzewa si

starzej

, meble si

starzej

, pami

tki si

starzej

; wszystko to staje si

z wiekiem cenniejsze. Ludzie je

żą

ogl

wiekowe sekwoje, bo im starsze, tym

bardziej s

cenne. Bi

uteria zyskuje dla nas na warto

ci, kiedy si

starzeje.

Po czym mówi:

- Wszystko z czasem si

zmienia. Wszystko si

starzeje. Wielu ludzi uwa

a czas za

wroga. Nie chc

, aby rzeczy si

zmieniały. Ale zmiana jest cz

ęś

ycia, tak samo

jak czas.

Wielu dawnych filozofów, jak si

wydaje, rzeczywi

cie uwa

ało czas i zmian

za wrogów człowieka. Według nich czas i zmiana s

w istocie iluzoryczne, a

„ostateczna rzeczywisto

ść

” jest wieczna i niezmienna. Na przykład presokratycy, jak

Pitagoras – który był równie

matematykiem, mistykiem i zało

ycielem religijnego

bractwa, wierz

cego w nie

miertelno

ść

i w

drówk

duszy – kojarzył doskonało

ść

Inicjatywy Witryny Edukacji Filozoficznej CODN

Szkolne „Sokrates Cafe”

Prezentacja Projektu i Ksi

ąż

ki Christophera Phillipsa

Materiały prasowe ksi

ąż

ki „Sokrates Café” opracowane przez wydawnictwo SZAFA

Udost

pnione dla Witryny Edukacji Filozoficznej CODN

www.wydawnictwoszafa.pl

, e-mail: wydawnictwo@wydawnictwoszafa.pl

wieczno

i uwa

ał zmian

za okropn

skaz

lub wad

. Ale w II wieku rzymski

cesarz i filozof Marek Aureliusz, zwolennik stoicyzmu utrzymuj

cy,

mier

jest

równie naturalna jak narodziny, napisał,

e czas i zmiana s

nieodł

czne i

e „Nie

dzieje si

adne zło ulegaj

cym zmianie [...]“

. Uwa

ał,

e nic od „przemiany” nie jest

„milsze i zwyklejsze dla wszechnatury [...]. Czy

c nie widzisz,

e i twoja

przemiana jest podobna i podobnie do tamtych niezb

dnie potrzebna dla

wszechnatury?“

. Walter Kaufmann idzie odrobin

dalej, utrzymuj

e czas i

zmiana s

nie tylko nieodł

cznymi towarzyszami, lecz równie

swego rodzaju

artystami. Na lepsze i na gorsze, powiada on, czas przekształca i przeobra

wszystko: „Czas cz

sto działa destrukcyjnie – jak dawni rze

biarze, którzy niszczyli

kamie

, ociosuj

c go. Jednak stare twarze mog

wyra

znacznie wi

cej ni

młode,

a stare mury i rze

by bywaj

znacznie okazalsze ni

nowe“. A przecie

czas ma

niew

tpliwie cechy niszczycielskie, odmalowane jaskrawo przez Stephena Kinga w

Zielonej mili, której stuletni narrator Paul Edgecombe został „zmuszony” przez wnuki

do zamieszkania w domu opieki. Czas tutaj, mówi Edgecombe, „jest jak niezbyt

kwas – osłabia najpierw pami

ęć

, a potem ch

ęć

dalszego

ycia“

iii

- A ty co my

lisz o tym,

e kto

jest stary albo „taki stary”? – pytam, zwracaj

c si

tym razem do Weroniki. Pow

gliwa dziewi

ciolatka jak na razie nie odezwała si

ani słowem. Obmy

laj

c odpowied

, skubie swoje dwa warkoczyki.

- Czasami, kiedy zadajesz starszej osobie pytanie – mówi w ko

cu – to ju

po jej

odpowiedzi mo

na pozna

e wie wi

cej ni

ty. Ja zadaj

mojej babci mnóstwo

pyta

–

eby mi poradziła, albo pomogła w szkole, tego typu rzeczy – bo jest „taka

stara”,

e ma wielkie do

wiadczenie.

- Co rozumiesz przez do

wiadczenie? – pytam.

- No bo nauczyła si

cej ni

ja, przytrafiło si

jej wi

cej rzeczy, znacznie dłu

ej tu

jest. Wi

c wie wi

cej ode mnie. Dlatego jak mam jaki

problem z kole

ank

albo w

szkole, to jest szansa,

e babcia prze

yła co

podobnego, bo jest „taka stara” i mo

mi da

jakie

dobre rady oparte na własnym do

wiadczeniu.

- A wi

c my

lisz,

e starzenie si

– bycie „takim starym” w znaczeniu, jakiego ty

ywasz – jest pod wieloma wzgl

dami czym

dobrym? – pytam.

- Tak my

– odpowiada Weronika.

Inicjatywy Witryny Edukacji Filozoficznej CODN

Szkolne „Sokrates Cafe”

Prezentacja Projektu i Ksi

ąż

ki Christophera Phillipsa

Materiały prasowe ksi

ąż

ki „Sokrates Café” opracowane przez wydawnictwo SZAFA

Udost

pnione dla Witryny Edukacji Filozoficznej CODN

www.wydawnictwoszafa.pl

, e-mail: wydawnictwo@wydawnictwoszafa.pl

- Ja te

tak my

– mówi Barbara. – Zdecydowanie tak. W moim własnym odczuciu

jestem „taka stara”,

e ciesz

ró

nymi rzeczami i doceniam je bardziej ni

kiedykolwiek w przeszło

ci.

- Na przykład jakie rzeczy masz na my

li?

- Doceniam to, co mówi

tutaj ci młodzi ludzie. Doceniam to,

e poznaj

ich pogl

dy.

Nabieraj

dla mnie wi

kszej warto

ci, bo teraz ceni

wiedz

bardziej ni

w młodo

ci.

Wydaje mi si

e dopóki człowiek si

nie zestarzeje, nie docenia prawdziwej

warto

ci rzeczy. Nie znałam warto

ci uczenia si

, zanim stałam si

„taka stara”.

Zacz

łam chodzi

do college’u na zaj

cia z ekologii i mam nadziej

e pomo

e mi to

w ochotniczej pracy na rzecz ochrony

rodowiska. W ogóle, kto wie... Mo

e zrobi

doktorat. – Kilka osób zerka na ni

, jakby chc

c si

przekona

, czy nie

artuje, ale

ona najwyra

niej mówi zupełnie powa

nie. Po chwili dodaje:

- Nie bardzo wiem, jak to uj

ąć

, ale uczenie si

sprawia,

e czuj

młodo. Dzi

niemu mam

ywy stosunek do mojego

ycia i w ogóle do

ycia wokół mnie.

W ksi

ąż

ce The Third Age socjolog William A. Sadler pisze o kobiecie, która po

przej

ciu na emerytur

wróciła na studia i w wieku siedemdziesi

ciu kilku lat obroniła

doktorat. Dzisiaj jest uznanym naukowcem i działaczk

społeczn

, cz

sto

zapraszan

do udziału w audycjach i spotkaniach po

conych zagadnieniom

zwi

zanym ze starzeniem si

. Kobieta ta powiedziała Sadlerowi,

e chocia

rzeczywi

cie mo

na j

zaliczy

do osób uznawanych za „stare”, nadal uwa

a si

„pod wieloma wzgl

dami młod

” i pod wieloma wzgl

dami lepsz

, „poniewa

ksze do

wiadczenie“ i, jak s

dzi, „wi

ksz

dro

ść

”. Sadler opisuje j

jako „star

a nie star

, młod

, a nie młod

“ i sugeruje,

e jej „niezdecydowanie” w kwestii

przyj

cia okre

lonej etykietki „uchroniło j

przed podporz

dkowaniem si

konwencjonalnemu pojmowaniu danego wieku i pomogło w ukształtowaniu

samo

ci, która pozwala jej starzej

c si

– równocze

nie młodnie

“. Dokładnie tymi

samymi słowami mógłby opisa

Barbar

i wielu innych starszych ludzi bior

cych

udział w naszym dialogu.

- Karen? – zwracam si

do Karen Jenkins, która robi wra

enie gł

boko zamy

lonej.

- My

o tej piosence ze Skrzypka na dachu, „Sło

ce wschodzi, sło

ce zachodzi” –

mówi Karen. –

piewa j

ojciec, który nagle u

wiadomił sobie,

e jego córka jest ju

kobiet

, a on a

do tej chwili nie zdawał sobie nawet sprawy,

e dorasta. To dzieje

Inicjatywy Witryny Edukacji Filozoficznej CODN

Szkolne „Sokrates Cafe”

Prezentacja Projektu i Ksi

ąż

ki Christophera Phillipsa

Materiały prasowe ksi

ąż

ki „Sokrates Café” opracowane przez wydawnictwo SZAFA

Udost

pnione dla Witryny Edukacji Filozoficznej CODN

www.wydawnictwoszafa.pl

, e-mail: wydawnictwo@wydawnictwoszafa.pl

tak szybko – jak skok kwantowy. Jestem „taka stara”,

e zrobiłam skok kwantowy

z bycia całkiem młod

osob

do bycia star

. Jestem „taka stara”,

e, na przykład, ju

sobie tak dobrze nie radz

i jestem „taka stara”,

e wi

kszo

ść

moich przyjaciół z

dzieci

stwa ju

nie

yje.

Wzdycha, ale potem u

miecha si

promiennie. – A jednak w

rodku jestem t

sam

osob

, jak

byłam w wieku pi

tnastu lat – mówi. – Po prostu zdobyłam troch

cej wiedzy i do

wiadczenia.

- Ciało i umysł zmieniaj

z biegiem czasu – odzywa si

Dorothy. – Mo

powiedzie

e „staj

wiekowe”. Ale nie s

eby to musiało znaczy

to samo,

co „starzej

”. Oczywi

cie, je

li wyrzekniesz si

pasji uczenia si

ycia, twój

umysł mo

e „zestarze

” wskutek nieu

ywania, ale to mo

e si

przydarzy

bardzo młodym wieku. Je

eli twój umysł jest nieustannie

wiczony, to mo

e zacz

ąć

„młodnie

”, kiedy tobie przybywa

dzie lat.

- My

e pi

knie to uj

ła

– odzywa si

po raz pierwszy Anna,

wawa i bystra

dziewi

ęć

dziesi

ciolatka, która przez pi

ęć

dziesi

t osiem lat była nauczycielk

pierwszoklasistów, a

trzy lata temu przeszła na emerytur

i obrała sobie za główne

zaj

cie dawne hobby, malarstwo olejne. Popada w milcz

zadum

, u

miechaj

do siebie, tak

e odnosz

wra

enie, i

ta powa

na, małomówna kobieta

powiedziała ju

wszystko, co miała do powiedzenia. Jednak ona spogl

da na nas i

mówi:

- Zaczynam my

e mo

na si

nie tylko „ładnie starze

”, ale, je

li nieustannie

wiczy si

swój zmysł zadziwienia, mo

na si

„młodo starze

”.