Pobierz cały dokument
Prawo rzymskie cz III prawo osobowe z czynnościami prawnymi.pdf
Rozmiar 257,9 KB

Prawo rzymskie cz III prawo osobowe z czynnościami prawnymi

background image

 

1 

http://strony.wp.pl/wp/eltho/

 

 
PRAWO OSOBOWE Z CZYNNOŚCIAMI PRAWNYMI. 

 
93.Zdolność prawna  
Możliwość zajęcia w stosunkach prawnych stanowiska podmiotu prawa lub 
obowiązku nazywamy zdolnością prawną. Zdolności prawnej wymagała  możliwość 
‘’bycia’ ’np. właścicielem lub wierzycielem (czynna zdolność majątkowa), ale też 
dłużnikiem (bierna zdolność majątkowa).  
 
94.Nasciturus 
Mianem tym określano płód w okresie ciąży matki. Osobowość człowieka 
rozpoczyna się z chwilą jego urodzenia, ale dla pełnej zdolności prawnej prawo 
rzymskie wymagało spełnienia trzech status. Jednakże pewne prawa – np. do spadku – 
dostrzegano już dla nasciturus . Przyjmowano w związku z tym fikcję, że dziecko 
poczęte przyszło już na świat.  
 
95.Początek i koniec zdolności prawnej 
Osobowość człowieka rozpoczyna się z chwilą jego urodzenia, a kończy się z 
chwilą śmierci
. 
Specyfika konstrukcji zdolności prawnej (status) zakładała zmiany w tej dziedzinie 
jeszcze za życia. 
Utrata , bądź zmiana w obrębie któregoś ze status powodowała ‘’umniejszenie’’ 
osobowości (deminutio caput ) 
Pewne prawa – np. do spadku – dostrzegano już dla nasciturus . Przyjmowano w 
związku z tym fikcję, że dziecko poczęte przyszło już na świat. Miało to duże 
znaczenie , zwłaszcza w prawie spadkowym. 
 
96.Zdolność prawna – zdolność do czynności prawnych 
Jakkolwiek pozornie podobne, nie miały oba terminy nic ze sobą wspólnego. 
Zdolność prawna to możliwość zajęcia w stosunkach prawnych stanowiska podmiotu 
prawa lub obowiązku, a zdolność do czynności prawnych, polega na możliwości 
składania i przyjmowania takich oświadczeń woli, które wywołują skutek prawny. 
Można było posiadać jeden przymiot , a drugiego nie i vice versa.   
 
97.Zdolność prawna – status 
Zdolność prawna 
to możliwość zajęcia w stosunkach prawnych stanowiska podmiotu 
prawa lub obowiązku. Jednak pełną zdolność warunkowały aż trzy czynniki – status . 
Wolność (status libertatis), obywatelstwo (status civitatis), stanowisko w rodzinie 
(status familiae) . Tylko ten był w pełni zdolny prawnie (miał caput) , kto był:  wolny, 
miał obywatelstwo rzymskie, a w rodzinie nie podlegał niczyjej władzy. 
 
98.Status osoby fizycznej 
 
99.Status libertatis 
 

background image

 

2 

100.Kategorie osób ze względu na status 
a) Ze względu na status libertatis istniał podział na osoby wolne - liberi  i  
niewolników – servi . 
Ludzi wolnych dzielono jeszcze na wolne od urodzenia – ingenui  i wyzwoleńców – 
liberti. 
 
b) Ze względu na status civitatis występował podział na obywateli rzymskich –civis 
Romanus
, zwanych też Kwirytami , Latynów – Latini , oraz cudzoziemców – 
peregrini. 
 
c) Ze względu na status familiae (czyli stanowisko zajmowane w rodzinie), osoby 
dzielono na nie pdlegające niczyjej władzy – sui iuris oraz podlegające władzy 
męskiego zwierzchnika 
– alieni iuris.  
 
101.Infamia i turpitudo 
Infamia
 było to umniejszenie czci obywatelskiej, przewidywane albo z mocy ustawy, 
albo edyktu pretorskiego.  
Infamią dotknięte były niektóre zawody ( aktor, gladiator), jak i zachowania ( 
wstąpienie w nowy związek małżeński bez oficjalnego starego). Mogła też być 
rezultatem wyroku sądowego (poddanie egzekucji osobistej łączyło się z infamią) 
Osoby dotknięte infamią nie mogły sprawować opieki, składać zeznań przed sądem, 
wnosić pewnych skarg i inne. 
 
102.Capitis deminutio 
Capitis deminutio
 – czyli ograniczenia zdolności prawnej. Istniały trzy takie 
deminutio caput : 

-  capitis deminutio maxima  w przypadku utraty wolności , powodująca utratę 

zdolności prawnej w ogóle; 

-  capitis deminutio media w przypadku utraty obywatelstwa rzymskiego, 

prowadziła do utraty zdolności ale tylko na gruncie ius civile;  

-  capitis deminutio minima – gdy zmienił swe stanowisko w rodzinie, 

powodowała najłagodniejsze ograniczenia, a w prawie justyniańskim 
konsekwencje prawne praktycznie wygasły. 

 
103.Postliminium ; fictio legis Corneliae 
W przypadku, kiedy obywatel rzymski tracił wolność na skutek  niewoli w trakcie 
działań wojennych, powrót z niej przywracał mu , na zasadzie ius postliminii 
wszystkie, wcześniej posiadane prawa.   Fictio legis Corneliae było zaś przyjmowaną 
fikcją , że zmarł w momencie dostania się do niewoli a więc jako osoba wolna. Było to 
niezbędne , aby np. zachować ważność jego testamentu. 
 
104.Powstanie niewoli 
Głównymi zdarzeniami powodującymi powstanie niewoli były: 

- wzięcie w niewolę nieprzyjacielską 
- urodzenie 

się z matki niewolnicy 

background image

 

3 

- sprzedaż w niewolę trans Tiberim -czyli poza graniczną rzekę Tyber -

niewypłacalnego dłużnika. 

-  

105.Senatus consultum Claudianum 
 
106.Sytuacja prawna niewolników 
Niewolnik
(servus) w prawie rzymskim nie był traktowany jako podmiot , lecz jako 
przedmiot prawa
. Nawet w przypadku śmierci właściciela nie odzyskiwał wolności. 
Był wówczas rzeczą niczyją – res nullus – i mógł być przedmiotem zawłaszczenia- 
occupatio . Właściciel miał nad niewolnikiem prawo życia i śmierci (ius vitae ac 
necis
 ) Nie mógł więc być niewolnik ani właścicielem, ani wierzycielem, nie mógł 
pozywać ani być pozwanym. 
 Pożycie niewolnika z niewolnicą, a nawet z osobą wolną nie było traktowane jako 
małżeństwo, lecz jako stan faktyczny,zwany contuberium. Dziecko z takiego związku 
(partus ancillae) też było niewolnikiem. 
 Właściciel , mógł przekazać swojemu niewolnikowi część swego majątku w zarząd 
tzw. peculium . 
Wszystkie rzeczy nabyte przez niewolnika od osób trzecich należały do właściciela. 
                                                        
107.Peculium 
Właściciel , mógł przekazać  niewolnikowi część swego majątku w zarząd tzw. 
peculium . Była to sprytna forma zachęty do wydajnej pracy na rzecz pana. Często 
zawierana była umowa, że niewolnik odzyska wolność , jeśli pomnoży peculium do 
pewnej wysokości  (od Marka Aureliusza była to umowa zaskarżalna ).  
Peculium mogło być też przekazane przez ojca swojemu synowi (filius familias). 
Przedmiotem periculum mogły  być pieniądze, przedsiębiorstwo handlowe, 
gospodarstwo rolne. Wyodrębnienie było tylko ekonomiczne, a nie prawne. Pater 
familias
  nadal był jego właścicielem. 
 
108.Peculium castrense i quasi castrense 
Za cesarza Augusta filius familias otrzymał czynną zdolność majątkową . Mógł on od 
tej chwili zatrzymać dla siebie wszystko to co otrzymał w związku ze służbą 
wojskową, w ramach peculium castrense. Syn mógł tym majątkiem dowolnie 
rozporządzać nie wyłączając z tego darowizn i rozporządzeń na wypadek śmierci. Jeśli 
jednak zmarł nie pozostawiwszy spadkobierców peculium , z racji iure peculii stawało 
się własnością ojca.  
Peculium quasi castrense było tworem okresu poklasycznego. Stanowił go majątek 
zdobyty przez syna w okresie pełnienia służby cywilnej . Jego reżim prawny był taki 
sam jak peculium castrense. Nieco później filius familias  mógł też zatrzymać majątek 
pozostawiony mu przez matkę jako bona adventicia.  
 
109.Sposoby wyzwolenia niewolników 
Wyzwolenie niewolnika to manumissio. Odbywać się mogło na różne sposoby. 
Głównymi, były: 

-  manumissio vindicta – dokonywana w obecności pretora, właściciela i osoby 

trzeciej, która za zgodą właściciela oświadczała, że niewolnik jest osobą wolną;    

background image

 

4 

-  manumissio censu  - przez wpisanie niewolnika, za zgodą właściciela na 

sporządzaną co 5 lat przez cenzora listę obywateli;  

-  manumissio testamento – przez nadanie wolności w testamencie;  
-  manumissio in ecclesia – w czasach dominatu dokonywana przez 

oświadczenie właściciela złożone przed biskupem. 

Oprócz powyższych, opartych na ius civile , wyzwolenia odbywać się mogły na 
prawie pretorskim.  
 Wystarczało tu oświadczenie o wyzwoleniu w obecności świadków , bądź za pomocą  
listu.  
110.Sytuacja prawna wyzwoleńców 
Wyzwoleni na prawie cywilnym otrzymywali wolność i obywatelstwo rzymskie, ale 
jako wyzwoleńcy                 ( libertini) mieli węższe prawa publiczne niż wolno 
urodzeni (np. nie mieli dostępu do urzędów), a wyzwoleni na prawie pretorskim 
również i prawa prywatne. 
 
111.Latini Iuniani 
Kategoria ludzi zamieszkująca Imperium . Po nadaniu im obywatelstwa rzymskiego 
(lex Iulia et Plautia Papira z 89 r. ) latinias- lako obywatelskie pośrednie między 
rzymskim, a peregrinitas nada była jako przywilej (Latini Iuniani) w stosunku do 
peregrynów. 
 
112.Ustawowe ograniczenia wyzwoleń niewolników 
Pod koniec okresu republiki liczba wyzwoleń – manumissio – gwałtownie wzrosła, co 
zagrażało czystości etnicznej Rzymian. Skłoniło to cesarza Augusta do wydania ustaw 
ograniczających wyzwolenia.  
Lex Fufia Caninia z 2r. p.n.e.,   Lex Aelia Sentia z 4r. p.n.e. i  Lex Junia Norbana z 
19r. p.n.e. 
Dwie pierwsze odnosiły się do ograniczeń w nadawaniu wyzwoleń testamentowych, 
trzecia dotyczyła osób wyzwolonych w sposób nieformalny – na prawie pretorskim. 
 
113.Lex Fufia Caninia – Lex Aelia Sentia – Lex Junia Norbana 
Lex Fufia Caninia z 2r. p.n.e 
 - zastrzegała wyzwalanie testamentowe tylko 
określonej liczby niewolników. Właściciel, w zależności od posiadanej liczby 
niewolników mógł ich wyzwalać w proporcjach: 
2-10 – połowę; 10-30 – jedną trzecią; 30-100 – jedną czwartą; 100-500 – jedną piątą. 
Większej liczby niż stu niewolników nie wolno było wyzwolić. 
 Lex Aelia Sentia z 4r. p.n.e. – dotyczyła wszystkich wyzwoleń, określając , że 
wyzwalający musiał ukończyć 20 rok życia , a wyzwalany – 30 lat. 
Lex Junia Norbana z 19r. p.n.e.  regulowała sytuację prawną wyzwolonych 
nieformalnie. Ustawa ta dawała im wolność , ale nie nadawała obywatelstwa 
rzymskiego. Latyn juniański –latini Juniani – bo tak ich nazywano, był upośledzony 
pod względem majątkowym. Żył on jak wolny człowiek, ale w przypadku śmierci jego 
majątek, tak jak niewolnicze peculium wracał do dawnego właściciela. 

 

114.Prawo patronatu 

background image

 

5 

Dotyczyło wyzwoleńców w sferze prywatnoprawnej . Określało wzajemny stosunek 
między wyzwalającym, a wyzwalanym. Wyzwolony był zobowiązany do szacunku i 
posłuszeństwa, z tego też powodu nie mógł pozwać patrona przed sąd bez zgody 
pretora. W ogóle niedopuszczalne było wniesienie skargi infamującej jak i 
podnoszenie niektórych zarzutów(zarzutu podstępu). Patron mógł być zasądzony tylko 
do wysokości własnego majątku. Wg Ustawy XII Tablic patron dziedziczył majątek 
wyzwolonego w przypadku gdy nie pozostawił on testamentu lub najbliższych 
krewnych – heredes sui. 
 
115.Osoby półwolne 
Wszystkie te osoby, które z przyczyn innych niż wyzwoleńcy mieli ograniczony 
zakres wolności nazywane były osobami półwolnymi. Byli to: dłużnik , który uległ 
egzekucji osobistej  i dostał się do prywatnego więzienia wierzyciela, osoba 
wykupiona z niewoli do czasu odpracowania sumy wykupu. Częściej występowały 
jednak dalsze kategorie osób półwolnych, a mianowicie : oddani w mancipium , oraz 
koloni (dziś uważani za poprzedników chłopów pańszczyźnianych). 
 
116.Personae in mancipio  
W mancipium mogło być oddane dziecko przez swego ojca. Było ono praktykowane w 
okresie republiki , stanowiło formę okresowego wynajmu usług syna czy córki obcej 
osobie celem np. przyuczenia do zawodu.  
W okresie klasycznym zachowało się jako skutek wydania dziecka pokrzywdzonemu 
celem odpracowania szkody. Osoba pozostająca w mancipium pod względem 
majątkowym podobna była do niewolnika, zachowywała jednak swe prawa publiczne.   
 
117.Koloni 
Koloni 
 byli to dzierżawcy gruntów rolnych, ludzie osobiście wolni. Wraz z 
postępującym kryzysem systemu niewolniczego byli oni coraz bardziej przywiązywani 
do ziemi. W IV wieku przybrało to charakter prawny , a koloni wytworzyli odrębną 
kategorię społeczną. Pozbawieni zostali prawa opuszczania gruntu pod groźbą utraty 
wolności i jakkolwiek wolni, zostali de facto przytwierdzeni do ziemi (servi terrae 
ipsius- 
niewolnicy samej  
ziemi). 
 
 
 
118.Status civitas 
 
 
 
 
119.Nabycie obywatelstwa rzymskiego 
Odbywało się na podstawie: wyzwolenia na prawie cywilnym, pod warunkiem ,że 
wyzwalający był obywatelem rzymskim; urodzenia się w legalnym związku, jeżeli 
ociec w chwili poczęcia był obywatelem rzymskim; aktu nadania obywatelstwa.  
 

background image

 

6 

120.Status familiae 
 
121.Agnacja i kognacja 
Różnica między tymi pokrewieństwami, polegała na tym, że krewnym agnacyjnym 
można się było stać bez pokrewieństwa naturalnego. Mogło ono powstać tylko ze 
strony ojca bo tylko mężczyzna mógł dzierżyć pater familias. Kognacja powstawała 
również ze strony matki.  
 
122.Rodzina agnatyczna 
Rodzina rzymska powiązana sztucznym tworem zwierzchnictwa familijnego- pater 
familias
 . Członkowie takiej rodziny to agnaci, a łącząca ich więź to agnacja albo po 
prostu pokrewieństwo agnacyjnene – agnatio. Krewnymi agnacyjnymi były więc 
osoby podległe tej samej władzy ojcowskiej, lub podlegałyby gdyby ów ojciec żył.  
 
123.Kognacja  
Naturalne więzy krwi tworzące tak zwane pokrewieństwo kognacyjne.  
Kognacja w przeciwieństwie do agnacji powstawała również ze strony matki. 
 
124.Quod generationes, tot gradus 
Zasada według której rzymianie mierzyli stopnie pokrewieństwa. 
Quod generationes, tot gradus  znaczyło , że o bliskości pokrewieństwa decydowała 
liczba urodzeń potrzebnych do tego, aby dane pokrewieństwo powstało. 
     
125.Powinowactwo 
Powinowactwo (affinitas), jest wzajemnym stosunkiem powstałym w wyniku zawarcia 
małżeństwa łączącym jednego małżonka z krewnymi drugiego. Powinowatym był 
więc krewny małżonka lub małżonek krewnego. 
 
126.Osoby sui i alieni iuris 
Osoby sui iuris , to takie które nie podlegały w rodzinie niczyjej władzy, a alieni iuris 
podlegały męskiej zwierzchności (np. syn) 
 
127.Sytuacja prawna osób alieni iuris 
Sytuacja prawna osoby alieni iuris była w sferze stosunków majątkowych podobna do 
sytuacji niewolnika. Osoba podlegająca pater familiae pozbawiona była zdolności 
majątkowej, więc wszystkie jej nabytki stanowiły własność zwierzchnika. Zakres 
zdolności majątkowej w przypadku osoby  alieni iuris poszerzał się z biegiem czasu, 
co do niewolnika nie było żadnego postępu. 
 
128.Osoby prawne w prawie rzymskim 
Osoby prawne w prawie rzymskim mogły być albo zespół osób (stowarzyszenia, 
korporacje), albo masa majątkowa (fundacje, zakłady ) którym prawo nadaje 
podmiotowość prawną
. Szczególny charakter tego prawa objawia się w tym, że 
wierzytelności i prawa rzeczowe np. stowarzyszenia nie są prawami osób 
wchodzących w jej skład lecz osoby prawnej jako takiej. Tak samo zobowiązania , 
dotyczyły tylko majątku osoby prawnej , a nie majątku osób wchodzących w jej skład. 

background image

 

7 

 
129.Korporacje i fundacje 
Fundacje –
piae causae – powstawały w V i VI wieku. Związane były z agendami 
Kościoła. Były to odrębne majątki pozostające pod nadzorem biskupów. Głównie były 
to szpitale, przytułki, a środki na utrzymania pochodziły z darowizn. 
Korporacje znane były już od Ustawy XII Tablic , mając jednak początkowo 
charakter prywatny.  
 
130.Ograniczenia zdolności do czynności prawnych 
Zdolność do czynności prawnych
, polega na możliwości składania i przyjmowania 
takich oświadczeń woli, które wywołują skutek prawny. Istniały w prawie rzymskim 
cztery czynniki ograniczające tę zdolność. 

a)  wiek  , występowały  tu jeszcze cztery przedziały ( dzieci, niedojrzali, dojrzali, 

dojrzali powyżej 25 lat) 

b)  płeć . Kobiety po wyjściu z okresu niedojrzałości ograniczone były w 

czynnościach prawnych czynności te mogły podejmować za zgodą opiekuna. 

        c)   choroba umysłowa  Chory umysłowo (furiosus) wyzbyty był całkowicie 
zdolności do czynności     prawnych. Majątkiem chorego zawiadywał curator furiosi. 
        d)   marnotrawstwo  . Marnotrawca (prodigus), czyli  uznany przez pretora za 
lekkomyślnie trwoniącego majątek miał ograniczone zdolności do czynności  
prawnych. W sprawach umniejszających jego stan majątkowy decydował specjalnie 
powoływany kurator. 
 
131.Ograniczenia zdolności do czynności prawnych ze względu na wiek 
Dzieci
 (infantes) – w czasach nadjawniejszych te które nie umiały mówić , a od 
Justyniana te , które nie ukończyły 7 roku życia nie posiadały zdolności do czynności 
prawnych w ogóle. 
Niedojrzali (impuberes) – dziewczęta od 7 do 12 , a chłopcy od 7 do 14 roku życia 
mieli ograniczone zdolności do czynności  prawnych. Dokonana przez niedojrzałego 
czynność prawna wywoływała skutek prawny tylko w odniesieniu do korzyści. W 
części zobowiązującej była to czynność kulejąca (negotius claudicans) – nie 
wywoływała skutku prawnego. 
Dojrzali od 14 do 25 lat (puberes minores XXV annis) mieli pełną zdolność , ale ze 
względu na brak doświadczenia życiowego prawo chroniło ich przed wyzyskiem 
poprzez exeptio pretora w procesie, albo przywrócenie do stanu poprzedniego 
(restitutio in integrum) 
Dojrzali powyżej 25 lat (puberes maiorec XXV annis) nie podlegali żadnym 
ograniczeniom , nabywali pełną zdolność do czynności prawnych. 
 
132.Negotium claudicans 
Dokonana przez niedojrzałego czynność prawna wywoływała skutek prawny tylko w 
odniesieniu do korzyści. W części zobowiązującej była to czynność kulejąca 
(negotius claudicans) – nie wywoływała skutku prawnego. 
 
133.Furiosus i prodigus 

background image

 

8 

Chory umysłowo (furiosus) wyzbyty był całkowicie zdolności do czynności prawnych. 
Majątkiem chorego zawiadywał curator furiosi. 
Marnotrawca (prodigus), czyli  uznany przez pretora za lekkomyślnie trwoniącego 
majątek miał ograniczone zdolności do czynności  prawnych. W sprawach 
umniejszających jego stan majątkowy decydował specjalnie powoływany kurator. 
 
134.Pojęcie i rodzaje czynności prawnych 
Oświadczenia woli mające na celu powstanie, zmianę lub wygaśnięcie stosunku 
prawnego to czynności prawne. 
Dzielić je można na: 
a)jednostronne (jeśli do wywołania skutku wystarcza oświadczenie woli jednej 
osoby) i dwustronne (jeśli potrzebne są oświadczenia dwóch osób).                
b)formalne(gdy ważność czynności zależna jest od zachowanej formy) i nieformalne 
(gdy prawo nie stawia pod tym względem wymogów) 
c)między żyjącymi (inter vivos) – jeśli regulują stosunki za życia podmiotu i na 
wypadek śmierci
 (mortis causa) – jeśli skutek czynności ma nastąpić po jego śmierci. 
d)zobowiązujące (powodujące jedynie powstanie zobowiązania) i 
rozporządzające(powodujące bezpośrednią zmianę stanu prawnego działającego. 
e)obciążające (jeśli nakładają obowiązek na obie strony) i pod tytułem darmym 
(czynność rodzi obowiązek tylko po jednej stronie, druga odnosi same korzyści) 
f)kausalne (przyczynowe) i abstrakcyjne 
 
135.Czynności prawne mortis causa 
Czynności prawne mortis causa 
 miały miejsce , gdy skutek czynności prawnej miał 
nastąpić dopiero po śmierci osoby składającej oświadczenie . Typowy przykład to 
testament. 
 
136.Czynności prawne rozporządzające i zobowiązujące 
Czynności prawne rozporządzające 
powodowały bezpośrednia zmianę stanu 
prawnego podmiotu działającego (przeniesienie własności) , zobowiązujące zaś to 
takie które powodowały jedynie powstanie zobowiązania (kupno-sprzedaż). 
 
137.Forma czynności prawnych 
 
138.Czynności formalne prawa rzymskiego 
Były nimi te czynności prawne , które wymagały zachowania odpowiedniej formy 
prawnej np. stypulacja wymagająca użycia odpowiednich słów.  
 
139.Mancypacja i jej zastosowania 
Mancypacja 
 była formą nabycia własności, pierwotnie formalną umową kupna-
sprzedaży dokonywanym w obecności 5 świadków. Z chwilą pojawienia się pieniądza 
bitego , wymiana towaru za pieniądz odbywała się poza aktem mancypacyjnym. 
Mancypacja w dawnym prawie rzymskim miała zastosowanie w celu osiągania 
różnych skutków prawnych (emancypacja, adopcja, testament) Wypierana przez inne 
czynności zniknęła  w okresie justyniańskim. 
 

background image

 

9 

140.In iure cessio 
In iure cessio 
również była formą nabycia własności . Był to pozorny proces 
windykacyjny, w którym, zbywca występował w roli pozwanego, a nabywca – 
powoda. Powód  przed pretorem w fazie in iure procesu dotykał laską przedmiotu 
zbycia, twierdząc, że stanowi jego własność. Pozwany milczał albo przyznawał rację 
powodowi , który zgodnie z confessio in iure wygrywał proces. Nabywał wówczas 
powód prawo własności do spornej rzeczy.  
 
141.Składniki treści czynności prawnych 
Składniki treści czynności prawnych mogły być: 

-  istotne- essentialia negoti 
-  nieistotne- naturalia negoti 
-  dodatkowe-  accidentalia negoti 

 
142.Essentialia, naturalia i accidentalia negotii 
Essentialia negotii 
. Bez nich dany akt w ogóle nie może dojść do skutku. Np. w 
umowie kupna-sprzedaży były to a)porozumienie co do b) towaru i c) ceny. 
Naturalia negotii to elementy których obecność jest wynikiem porozumienia stron. W 
umowie kupna-sprzedaży może to być postanowienie o odpowiedzialności sprzedawcy 
za wady towaru. Strony mogą tę odpowiedzialność rozszerzyć, zawęzić, albo uchylić. 
Accidentalia negotii to dodatkowe elementy składowe takie jak: - warunek; 
                                                                                                          - termin 

                                                                                                   - polecenie 
 

143.Warunek i  termin 
Warunek
( conditio) to zastrzeżenie, w wyniku którego skutek jakiejś czynności 
uzależnia się od zdarzenia przyszłego i niepewnego. Jeśli od zdarzenia takiego 
uzależnione jest rozpoczęcie skutku czynności – jest to warunek zawieszający, jeśli 
zaś ustanie skutku – warunek rozwiązujący.  
Warunek może być ponadto :dodatni – zmieniający uprzednio istniejącą 
rzeczywistość,  ujemny- utrzymujący poprzednią rzeczywistość, potestatywny- gdy 
następstwo zdarzenia przyszłego i niepewnego zależy od woli kontrahenta,  kazualny- 
gdy zależy tylko od przypadku. 
Termin (dies) to zastrzeżenie, w wyniku którego skutek jakiejś czynności uzależnia 
się od zdarzenia przyszłego i pewnego. Może być termin zawieszający (dies a quo) , 
jeśli z jego nadejściem ma nastąpić, lub rozwiązujący (dies ad quem) jeśli z jego 
nadejściem skutek czynności ma ustać. 
 
144.Pojęcie i rodzaje warunku 
Warunek
( conditio) to zastrzeżenie, w wyniku którego skutek jakiejś czynności 
uzależnia się od zdarzenia przyszłego i niepewnego. Jeśli od zdarzenia takiego 
uzależnione jest rozpoczęcie skutku czynności – jest to warunek zawieszający, jeśli 
zaś ustanie skutku – warunek rozwiązujący.  
Warunek może być ponadto :dodatni – zmieniający uprzednio istniejącą 
rzeczywistość,  ujemny- utrzymujący poprzednią rzeczywistość, potestatywny- gdy 

background image

 

10 

następstwo zdarzenia przyszłego i niepewnego zależy od woli kontrahenta,  kazualny- 
gdy zależy tylko od przypadku. 
 
145.Polecenie (modus) 
 Polecenie (
modus) jest klauzulą dodatkową do czynności o charakterze darmowym 
(darowizna, wyzwolenie), nakazującą odnoszącemu korzyść, określone zachowanie 
się.  
 
146.Causa Curiana 
 
 
 
 
 
 
147.Wady oświadczenia woli 
Są to wszystkie te wypadki, w których zachodzi niezgodność między aktem woli a 
jego przejawem – oświadczeniem woli. Rozbieżność  ta może być spowodowana 
celowo , bądź niezamierzona. 
Zamierzone  niezgodności między aktem woli, a jego przejawem na zewnątrz: 

- Oświadczenie nie na serio (per iocum) gdy z okoliczności wynika , że nie 

towarzyszy mu akt woli. 

- Czynność prawna pozorna (simulatio) gdy strony umawiają się, że ich 

oświadczenia nie mają powodować żadnych skutków prawnych, albo że mają 
powodować inne, niż te , które powinny wynikać ze złożonych oświadczeń. 

- Zastrzeżenie potajemne (reservatio mentalis) gdy składający oświadczenie nie 

ma zamiaru wywołania skutków prawnych, ale nie ujawnia tego drugiej stronie. 

Niezamierzone niezgodności , czyli błąd (error) , przez który rozumie się mylne 
wyobrażenie o okolicznościach zawieranej umowy: 

- Błąd co do rodzaju czynności prawnej(error in negotio) gdy dwie strony 

złożyły oświadczenia woli, ale każda z nich miała w zamiarze wywołanie 
innych skutków. 

- Błąd co do tożsamości osoby (error in persona) jeśli oświadczenie zostało 

złożone stronie mylnie wziętej za kogo innego. 

- Błąd co do tożsamości przedmiotu czynności prawnej (error in corpore) gdy 

każda ze stron uczestniczących miała na uwadze np. przy umowie kupna-
sprzedaży , inny grunt nabywany za określoną cenę. 

- Błąd co do istotnych właściwości przedmiotu czynności prawnej (error in 

substantia) jeśli np. pierścień nabyty jako złoty okazał się miedziany. 

- Błąd co do jakości przedmiotu (error in qualitate)  

Do wad oświadczenia woli zalicza się również i te wypadki w których zachodziła 
nieprawidłowość w powzięciu aktu woli , chociaż uzewnętrznionego zgodnie z 
zamiarem. 

-  Przymus psychiczny (metus) gdy czynność została podjęta pod wpływem 

obawy. 

background image

 

11 

- Podstęp (dolus) polegający na umyślnym wprowadzeniu w błąd celem 

osiągnięcia korzyści majątkowej. 

 
148.Symulacja czynności prawnej 
Symulacja czynności prawnej 
ma miejsce wówczas, gdy strony umawiają się, że ich 
oświadczenia nie mają powodować żadnych skutków prawnych, albo że mają 
powodować inne, niż te , które powinny wynikać ze złożonych oświadczeń. Np. pod 
umową dzierżawy kryje się umowa kupna-sprzedaży. 
 
149.Błąd w czynności prawnej 
 
150.Dolus i metus 
Przymus psychiczny
 (metus) miał miejsce wówczas gdy czynność została podjęta pod 
wpływem obawy, wywołanej groźbą. Wg prawa cywilnego czynność taka była ważna 
skoro towarzyszył jej akt woli i jego przejaw w oświadczeniu. W edykcie Hadriana 
została ona jednak uznana za wzruszalną , a więc strona otrzymywała środki prawne 
do uchylenia się od skutków takiego oświadczenia. 
Podstęp (dolus) polegający na umyślnym wprowadzeniu w błąd celem osiągnięcia 
korzyści majątkowej z punktu widzenia prawa cywilnego uważało taką czynność za 
ważną, a uchylić się od niej można było dzięki prawu pretorskiemu.  
 
151.Nabycie prawa 
Jeśli stajemy się podmiotem danego prawa ma miejsce nabycie prawa . Może ono być 

-  pierwotne , jeśli ktoś staje się podmiotem prawa niezależnie od praw tej osoby 

, która je utraciła , albo nabywa prawo , które nie należało uprzednio do nikogo. 

-  pochodne  , jeśli prawo przechodzi z jednego podmiotu na drugi. 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
152.Wymogi ważności czynności prawnej 
Bezwzględna nieważność czynności prawnej 
(następująca z mocy samego prawa) 
miała miejsce gdy zabrakło nawet jednej z przesłanek ważności : 

- zdolności do czynności prawnych podmiotu składającego oświadczenie woli 
- zgodności treści czynności prawnej z przepisami prawa i dobrymi obyczajami 
-  zachowania poprawnej formy przy zawieraniu danej czynności 

Względna nieważność czynności prawnej polega na tym , ze złożone oświadczenie 
woli  wywołuje zamierzone skutki prawne, ale mogą być one zniesione przez działanie 

background image

 

12 

osoby zainteresowanej. Były to tzw. czynności wzruszalne. Podstawą unieważnienia 
była wada w oświadczeniu woli, a środkami procesowymi były: 

-  zarzut procesowy, który zobowiązywał sędziego do uwzględnienia wady i 

oddalenia powództwa, 

-  odmówienie przez pretora ochrony procesowej (denegatio actionis) w stadium 

in iure. 

-  uzyskanie od pretora in integrum restitutio – przywrócenia do stanu 

poprzedniego. 

 
 
153.Konwalidacja (konwalescencja) i konwersja czynności prawnych 
Konwalidacja 
 polegała na tym , że czynność prawna w której miało miejsce 
naruszenie którejś z przesłanek bezwzględnej nieważności czynności prawnej nie 
mogła stać się ważną. 
Konwersja czynności prawnych zaś , polegała na tym , że gdyby osoba składająca 
oświadczenie woli wiedziała, że nie wywoła ono skutków prawnych , a z okoliczności 
wynikałoby , że gdyby o tym wiedziała , dokonała by innej czynności , przyjmuje się 
istnienie tej drugiej czynności. 
 
154.Czynności prawne wzruszalne 
Przymus psychiczny
 (metus) i  podstęp (dolus) były wadami oświadczeń woli , ale 
czynności prawne zawarte z takimi błędami wywoływały skutek prawny.  Mogły być 
one zniesione przez działanie osoby zainteresowanej. Były to tzw. czynności 
wzruszalne
. Podstawą unieważnienia była wada w oświadczeniu woli, a środkami 
procesowymi były: 

-  zarzut procesowy, który zobowiązywał sędziego do uwzględnienia wady i 

oddalenia powództwa, 

-  odmówienie przez pretora ochrony procesowej (denegatio actionis) w stadium 

in iure. 

-  uzyskanie od pretora in integrum restitutio – przywrócenia do stanu 

poprzedniego. 

-  wniesienie  przez poszkodowanego actio de dolo (związaną z podstępem) 

 
155.Zastępstwo w czynnościach prawnych 
Czynność prawna dokonywana może być osobiście lub poprzez zastępcę. Zastępstwo 
może być bezpośrednie    ( zastępca dokonuje czynności w imieniu drugiej osoby z 
bezpośrednim dla niej skutkiem np. zastępca nabywa jakiś przedmiot na rzecz osoby 
zastępowanej , to ona właśnie ma obowiązek zapłaty za tą rzecz), lub pośrednie , 
kiedy zastępca nabywa jakieś prawa i obowiązki dla siebie, a w wyniku dalszych 
czynności przenosi te prawa i obowiązki  na zastępowanego. 
 
156.Czynności prawne kazualne i abstrakcyjne 

background image

 

13 

Czynności prawne kazualne to takie przy złożeniu których porządek prawny 
przewidywał dla nich ochronę prawną. Czynności abstrakcyjne  skutek prawny 
oświadczenia woli, jako od causa oderwany wyrażał się w samym fakcie złożenia 
określonego oświadczenia woli.  
 
157.Nemo plus iuris... 
Nemo plus iuris in alium transferre potest, quam ipse habet . Nikt nie może przenosić 
na drugiego więcej prawa niż sam ma . Znaczy to, że suma uprawnień nabywcy nie 
może być większa niż suma uprawnień które przysługiwały zbywcy. 
 
158.Sukcesja uniwersalna i sygnularna 
Sukcesja
 to zajęcie przez jedną osobę pozycji prawa lub obowiązku, jaki zajmowała 
inna osoba w stosunku do tego samego prawa lub obowiązku.  
Sukcesja sygnularna występuje np. przy przeniesieniu własności  pojedyńczej rzeczy. 
Nabywca wstępuje tu tylko w wycinek praw podmiotowych zbywcy. 
Sukcesja uniwersalna występuje w przypadku spadkobrania. Dziedzic, jednym aktem 
wstępuje w ogół praw majątkowych jakie przysługiwały spadkodawcy. 
 


Document Outline

  • Lex Fufia Caninia z 2r. p.n.e
  • 2-10 – połowę; 10-30 – jedną t
  • Lex Aelia Sentia z 4r. p.n.e.  
  • Quod generationes, tot gradus
  • Niedojrzali \(impuberes\) – dz
  • Dojrzali od 14 do 25 lat \(pub
  • Dojrzali powyżej 25 lat \(pube
  • Dokonana przez niedojrzałego c
  • Czynności prawne mortis causa
  • In iure cessio również była fo
  • Naturalia negotii to elementy 
  • Konwalidacja  polegała na tym
  • Czynności prawne kazualne to t
  • Sukcesja uniwersalna występuje
Pobierz cały dokument
Prawo rzymskie cz III prawo osobowe z czynnościami prawnymi.pdf
Rozmiar 257,9 KB
Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Prawo rzymskie cz. III prawo osobowe z czynnościami prawnymi, Prawo rzymskie
Prawo osobowe, Prawo rzymskie cz. III prawo osobowe z czynno˜ciami prawnymi, PRAWO OSOBOWE Z CZYNNOŚ
Prawo rzymskie cz. III prawo osobowe z czynnościami prawnymi, PRAWO, PRAWO - I, Prawo Rzymskie
Prawo rzymskie - prawo osobowe z czynnościami prawnymi, INNE KIERUNKI, prawo
PRAWO OSOBOWE Z CZYNNOŚCIAMI PRAWNYMI, prawoznawstwo, polskie prawo konstytucyjne, Logika i wykładni
Prawo rzymskie cz III prawo osobowe
Cz III Ubezpieczenia osobowe i majątkowe
III-PRAWO OSOBOWE, Prawo, PRAWO RZYMSKIE
Prawo rzymskie - prawo osobowe, prawoznawstwo, polskie prawo konstytucyjne, Logika i wykładnia prawa
Prawo rzymskie cz II Proces cywilny
kobieta, Prawo, Prawo rzymskie, Prawo osobowe
ZDOLNOŚĆ PRAWNA I ZADOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH, PRAWO OGÓLNE
Prawo osobowe, rzym elementy czynnosci prawnej, Działania prawne
2010 SP Kat prawo cywilne cz III
forma czynności prawnych-ściąga, Prawo Administracyjne, Gospodarcze i ogólna wiedza prawnicza
Wiecza o panstwie i prawie - wyklad cz III, logistyka, szkoła, studia mat, prawo
prawo cywilne, 9. Forma czynnosci prawnych, Możność zaciągania praw i obowiązków, wywoływania określ
Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych, logistyka, prawo
pr prawo osobowe, Prawo rzymskie

więcej podobnych podstron

Kontakt | Polityka prywatności