296

„Przemoc wobec dziecka”

Prawa dziecka są równieŜ odbiciem praw człowieka i podobnie jak one są ustalane

poprzez parlamenty poszczególnych państw. Są ściśle związane z funkcjonowaniem państwa,
stanowią ogólne normy regulujące zachowanie jednostek, a takŜe umoŜliwiają kontrolę
państwa nad lojalnością obywateli.

Prawa i podstawowe obowiązki obywateli zawierają konstytucje poszczególnych

państw a dotyczą najbardziej Ŝywotnych interesów zarówno obywateli, jak i państwa.

Dzieci są najmłodszymi obywatelami kraju, a ich prawa mieszczą się równieŜ

w prawach obowiązujących wszystkich członków społeczeństwa.

Rodzina jest podstawowa komórką społeczna, od której jakości zaleŜy wartość

społeczeństwa,  jak  równieŜ  los  jednostki.  Człowiek  przeŜywa  w  niej  najwaŜniejszy  okres,
kształtujący  między  innymi  jego  styl  Ŝycia,  osobowość,  poglądy  na  świat.  Środowisko
szkolne,  rówieśnicy,  wywierają  tylko  wtórny  wpływ  na  jednostkę  i  mogą  umacniać  wpływ
rodziny  lub  modyfikować  i  uzupełniać  go.  Dobrej  rodziny  nie  jest  w  stanie  zastąpić  Ŝadna
instytucja.

Często zdarza się, Ŝe rodzice nie zawsze właściwie pojmują własne posłannictwo

wychowawcze. Przy planowaniu rodziny przede wszystkim uwagę zwracają na względy
materialne, mieszkaniowe, rzadziej uzgadniają stanowisko dotyczące posiadania dzieci
i tworzenia im jak najlepszego środowiska, zacisznego domu.

Potrzeba bezpieczeństwa, czyli posiadania „bezpiecznego domu”, w którym człowiek

jest  akceptowany  i  znajduje  zrozumienie  jest  równie  waŜne,  jak  codzienne  poŜywienie.
Dziecko  przeświadczone  o  miłości  rodzicielskiej,  kochane  przez  rodziców  czuje  się
bezpieczne.  Wartość  wychowawcza  środowiska  rodzinnego  jest  zdominowana  przez  kulturę
ogólną i kulturę pedagogiczną obojga rodziców, wyraŜona we wzajemnym odnoszeniu się do
siebie  małŜonków,  w  ich  zainteresowaniach,  sposobie  spędzania  czasu  wolnego,  urządzaniu
mieszkania,  akceptowaniu  dziecka  takim  jakie  jest  dawanie  mu  odpowiedniego  zakresu
swobody dostrzegania jego walorów.

Kultura pedagogiczna rodziców wyraŜa się takŜe przez stosowanie metod

wychowawczych  –  nagrody  i  kary.  Sukcesy  wychowawcze  wobec  własnych  dzieci  odnoszą
rodzice cieszący się autorytetem. Ze zdaniem matki czy ojca mający autorytet  dziecko liczy
się bez zastrzeŜeń, pragnie naśladować ich postępowanie, a w trudnych chwilach zastanawia
się  jakiej  udzieliłyby  rady,  jak  postąpiłyby  w  podobnej  sytuacji.  Autorytet  nie  jest
właściwością  wrodzoną  lecz  zdobytą  usilną  pracą  nad  sobą  opanowaniem,  dobrocią
i  mądrością.  W  zdobyciu  uznania  i  szacunku  u  dziecka  pomaga  konsekwencja  w
postępowaniu rodziców, dotrzymywania danego dzieciom słowa czy obietnicy.

W wielu rodzinach taka idylla nie jest zjawiskiem tak częstym, jak byśmy tego chcieli,

często domownicy przeŜywają koszmar wzajemnych pretensji, nieporozumień, napięć,
nawarstwiających się konfliktów. Wówczas następuje refleksja, próba ratowania, ale często
jest juŜ za późno.

Znęcanie się fizyczne nad człowiekiem jest praktyką stosowaną od najdawniejszych

czasów jako kara za przekroczenie ustalonych praw obyczajowych lub nawet za przekonania
niezgodne z ideologią. Z czasem niesiono karę chłosty wobec ludzi dorosłych, chociaŜ
przemoc fizyczna bywa czasem stosowana w zakładach karnych czy grupach przestępczych.
Ludzie dorośli boją się cierpienia fizycznego.

W niektórych rodzinach ma miejsce barbarzyński sposób traktowania przez męŜczyzn

swoich  Ŝon,  występujący  najczęściej  w  chwilach  zamroczenia  alkoholowego,  ale  nie  tylko.
Fakty  takie  są  kompromitujące,  wstydliwe,  niezgodne  z  naszą  kulturą,  etyką  dlatego  są
starannie  ukrywane.  Agresja  wobec  dorosłych  budzi  społeczną  dezaprobatę,  potępienie,
oburzenie.  Jednak  jakŜe  rzadko  oburzamy  się  tak  samo  gwałtownie  na  widok  lub
ś

wiadomość, Ŝe rodzice biją swoje dzieci i to zarówno po pijanemu, jak i na trzeźwo.

„Rodzicom przyznaje się prawo do rodzonego dziecka, skoro więc jest to własność,

mogą z nim robić, co im się podoba”.

adna ustawa ani kodeks nie mówią, Ŝe za bicie dziecka grozi kara do utraty wolności

włącznie. Zaznacza się wprawdzie, Ŝe za znęcanie się moralne i fizyczne nad dzieckiem grozi
kara,  ale  dotyczy  to  raczej  osób  obcych,  a  nie  rodziców.  Jedynie  w  przypadku  cięŜkiego
pobicia  lub  zabicia  dziecka  rodzice  stają  przed  sądem.  Obcy  człowiek  nie  ma  w  zasadzie
prawa interweniować nawet wtedy, gdy słyszy za ścianą najbardziej rozpaczliwy krzyk bitego
dziecka. Okrucieństwo  człowieka dorosłego bijącego dziecko bywa przeraŜające: „Porównaj
własną  wielką,  twardą  rękę  z  małą  rączką  dziecka,  porównaj  zgrubiałą  skórę  z  jego  gładką
i  cienką.  Przyjrzyj  mu  się  ,  małemu  beznadziejnie  zaleŜnemu  od  ciebie.  Ani  sił  bronić,  ani
prawa.  Nie  znajduję  porównania  w  Ŝyciu  dorosłego  człowieka.  JuŜ  nie  najsilniejsze  w  pasji
wyrŜniecie,  ale  kaŜde  uderzenie  przypomina  notowanego  w  więzieniu  skazańca.  Pamiętać
naleŜy, Ŝe to niesilne uderzenie jest równieŜ karą brutalną – bijemy bezbronnego”.

Dorośli dopuszczają się swoistego paradoksu – zabraniają dzieciom tego, co robią

sami.  Mówią,  Ŝe  nie  wolno  znęcać  się  nad  słabszym,  zwierzętami,  młodszym  rodzeństwem,
a sami biją właśnie słabszych od siebie, bezbronnych. Czasem nawet zabraniają by w czasie
bicia  dziecko  krzykiem  wyraŜało  swój  protest,  innym  razem  oczekują  tego  protestu,  ale
dziecko potrafi zacisnąć zęby i cierpieć w milczeniu.

Bite są dzieci w róŜnym wieku, nawet te najmłodsze. Rzadziej kary fizyczne

stosowane  są  wobec  dzieci  starszych,  młodsze  bije  się  częściej.  Te  najmłodsze  ofiary
brutalności  rodzicielskiej  często  zostają  kalekami,  nierzadko  dochodzi  do  zgonu  z  powodu
pobicia.

Częściowym rozwiązaniem problemu byłoby informowanie ich np. w szkole, Ŝe nie

muszą biernie znosić rodzicielskiej tyranii, Ŝe mogą uzyskać pomoc i gdzie jej szukać. Tylko,
Ŝ

e w szkole dziecko stara się ukryć swoją sytuację, bojąc się ośmieszenia wobec kolegów, Ŝe

nauczyciel nie będzie wstanie im pomóc, wreszcie, Ŝe rodzice zaprzeczą a następnie
wymierzą dziecku nową karę.

_______________

Janusz Korczak „Pisma wybrane” Tom II, s. 219

Najczęściej dzieci bite są w rodzinach uznawanych za patologiczne, ale teŜ uznanych

za „normalne”, gdzie dzieci bije się tak, by nie pozostawić śladów. Są prześladowane
rzekomo dla ich „dobra”, Ŝeby wyrosły na wartościowych ludzi. Dopóki są małe nie wiedzą,
Ŝ

e mogłoby być inaczej, nie buntują się tylko cierpią; boją się ale nie protestują. Starsze

domyślają się, Ŝe ich sytuacja nie jest normalna i cierpią z tego powodu często bardziej niŜ
z zadanego bólu.

Za co rodzice najczęściej biją dzieci? Trudno jednoznacznie ustalić przyczyny

przemocy fizycznej. Z wypowiedzi dzieci wynika, Ŝe najczęściej karane są za
nieposłuszeństwo i złe oceny w szkole.

W świadomości wielu rodziców funkcjonuje przekonanie, Ŝe posłuszeństwo

i podporządkowanie się ich wymaganiom jest ideałem wychowawczym. Za nieposłuszeństwo
stosuje się kary tym dotkliwsze, im bardziej dziecko przekroczy nakazy i zakazy rodziców.
Ś

lepe, czy bezkrytyczne posłuszeństwo, bez moŜliwości przedstawienia własnych racji

przyzwyczaja do uległości w obawie przed karą, powoduje zamykanie się w sobie oraz
traktowanie własnego losu jak zła, z którym nie da się walczyć.

Oprócz ocen szkolnych i nieposłuszeństwa wymienia się złe zachowanie. Dzieci

karze  się  „jak  coś  przeskrobią”,  za  przewinienia,  za  „pyskówki”,  za  kłamstwo,  bicie
młodszego  rodzeństwa,  późny  powrót  do  domu,  brzydkie  wyrazy.  Otrzymują  lanie  za
nieporządek, kiedy kręcą się po kuchni, przeszkadzają.

Zgoła inaczej wygląda znęcanie się w rodzinach patologicznych, gdzie bije się bez

względu na to czy dziecko coś zrobiło. Wyładowuje się po prostu pijacką agresję. Kara
stosowana w zamroczeniu alkoholowym jest najczęściej nieproporcjonalna do przewinienia.
Ś

wiadczyć mogą o tym chociaŜby doniesienia w prasie, radio, telewizji. Często zdarza się,

e matka w skutek upojenia bije dziecko dlatego, Ŝe płakało i nie chciało zasnąć.

Rodzice rezerwują sobie prawo racji. Najlepiej wiedzą na czym polega „dobro” ich

dziecka i dlatego Ŝądają całkowitego posłuszeństwa. Jakie formy bicia stosują rodzice, czyli
po prostu czym biją? Najczęściej są to uderzenia ręką. Prawdopodobnie ma to miejsce
wówczas, gdy nie mają pod ręką nic innego. Następnie pas, kabel, smycz, gumowa rurka, kij,
parasol, but, trzepaczka, ścierka, rózga...

Brutalne kary fizyczne pozostawiają na ciele dziecka kompromitujące ślady w

postaci  sińców,  obrzęków,  często  wywołują  kalectwo.  Szczególnie  niebezpieczne  jest
uderzenie w główkę małego dziecka, gdyŜ moŜe to spowodować urazy mózgu. Najtrudniejsze
jednak  do  wyleczenia  są  urazy  jakich  doznaje  psychika  dziecka.  Maltretowanie  fizyczne
dziecka  jest  zauwaŜalne  ewidentnie.  Przemoc  fizyczna  zostawia  ślady.  Znęcanie  się
psychiczne nad dzieckiem nie pozostawia cielesnych symptomów, lecz wywołuje negatywne
przeŜycia:  strach,  obawę,  poczucie  niesprawiedliwości,  świadomość  braku  miłości
rodzicielskiej, bunt, chęć zemsty i inne dotkliwe przeŜycia.

Straszenie dziecka jest tak rozpowszechnione, Ŝe mało kto domyśla się, Ŝe w ten

sposób zadaje dziecku ból. Straszymy dzieci pająkami, wilkami, smokami, babą jagą itp. nie
wiedząc  co  przeŜywa  dziecko.  Niektórzy  rodzice  posługują  się  w  wychowaniu  krzykiem.
Nie  zwracają  się  do  dziecka  normalnie,  o  byle  co  podnoszą  głos.  WraŜliwe  dziecko  cierpi
z  tego  powodu.  Czasami  widzi,  Ŝe  dorośli  nie  krzyczą  na  kota,  czy  psa  tak,  jak  na  nie.
A przecieŜ dziecko posiada swoją godność, ma prawo do szacunku, jest człowiekiem.

Godność dziecka poniŜają wszelkiego rodzaju przezwiska, epitety piętnujące

jego  słabość.  Obrzucane  epitetami  przez  rodziców,  odreagowuje  swój  Ŝal,  przezywając
kolegów  w  piaskownicy,  w  przedszkolu,  w  szkole.  PoniŜanie  godności  dziecka  jest  cięŜkim
przewinieniem  rodziców,  nauczycieli  w  przedszkolu  czy  szkole.  Maltretowanie  psychiczne
występuje  równieŜ,  gdy  poniewiera  się  prawo  dziecka  do  intymności,  posiadania  własnych
tajemnic, doznań i przeŜyć. Ma to miejsce zwłaszcza w okresie dorastania.

Inna formą psychicznego dręczenia dziecka moŜe być moralizowanie. Dzieci często

uskarŜają się na długie „karanie”. Wiele woli dostać lanie od nie kończącego się gderania,
umoralniania.

Częstsze znęcanie się nad dzieckiem ma związek z narastaniem konfliktów

małŜeńskich, z alkoholizmem i innymi patologiami rodzinnymi, przeŜywanymi przez
rodziców frustracjami, kiedy dziecko nie spełnia oczekiwań, błędami wychowawczymi, niską
ś

wiadomością wychowawczą rodziców.