1

Wpływ telewizji na kształtowanie się postaw ludzi 

 
1. Czym jest „postawa”? 
Ludzie  znajdują  się  i  funkcjonują  w  otaczającym  ich  świecie,  w  którym  ciągle 

oddziałuje na nich wiele bodźców, przedmiotów i zjawisk, a wśród nich szczególne znaczenie 
mają te o charakterze społecznym.  

Kiedy człowiek styka się z jakąś nową rzeczą, to po pierwsze - stara się ją poznać. Do 

tego wykorzystuje posiadane zmysły: dotyku, węchu, słuchu, wzroku i smaku. Poznanie cech 
danego  przedmiotu  nie  prowadzi  do  wytworzenia  jakiegoś  jednego  przekonania,  zwykle  w 
procesie  poznawania  danego  przedmiotu  tworzy  się  wiele  odnoszących  się  do  niego 
przekonań.  Dopiero  posiadanie  moŜliwie  wielu  odczuć  dotyczących  danego  przedmiotu, 
pozwala  na  „poprawne  posługiwanie  się  nim  lub  na  właściwe  działanie  w  jego  obecności”

1

. 

Podobnie przebiega równieŜ poznawanie cech przedmiotów mających społeczny charakter – 
grup społecznych, ideologii, itp. 

Kiedy  dokona  się  juŜ  proces  poznania  i  wytworzone  zostanie  przekonanie,  następuje 

proces ustosunkowania się do danego przedmiotu, czyli reakcja emocjonalna lub uczuciowa. 
W  zaleŜności  od  poprzednich  doznań  człowiek  ustosunkowuje  się  pozytywnie  lub 
negatywnie, a to natomiast wywołuje określone reakcje wobec przedmiotu i oddziaływanie na 
niego.  Dobre  poznanie  składników  świata  zewnętrznego  pozwala  na  właściwe  reagowanie  i 
działanie w ich obecności czy w stosunku do nich. 

Ze  względu  na  istnienie  struktur  złoŜonych  z  procesów  poznawczych  (poznanie 

przedmiotu), emocjonalnych (ustosunkowanie się do przedmiotu) i motywacyjnych (podjęcie 
określonych  działań),  jak  równieŜ  determinowanie  przez  te  procesy  zachowań  wobec 
przedmiotów  znajdujących  się  w  otaczającym  świecie,  potrzebny  jest  konstrukt  teoretyczny, 
pozwalający na adekwatny opis specyfiki tych struktur. Tym konstruktem jest postawa. 

Według  koncepcji  socjologicznych,  których  reprezentantem  jest  Kaziemierz 

Obuchowski, postawa jest względnie trwałym stosunkiem emocjonalnym lub oceniającym do 
przedmiotu  bądź  dyspozycja  do  występowania  takiego  stosunku,  wyraŜająca  się  w 
kategoriach pozytywnych, negatywnych lub neutralnych.

2

 

Trochę inny sposób pojmowania postawy proponuje Stanisław Mika. Jego zadaniem o 

postawie moŜemy mówić wtedy, gdy: 

a.

 

w otoczeniu jakiejś osoby istnieje pewien przedmiot czy fakt; 

b.

 

osoba ta spostrzega ten przedmiot, kształtuje sobie o nim określone przekonania, które 
zostają utrwalone; 

c.

 

w  trakcie  kontaktów  z  przedmiotem  i  w  miarę  kształtowania  sobie  o  nim  przekonań, 
osoba  ta  ustosunkowuje  się  do  niego  w  pewien  sposób  –  takie  ustosunkowanie  ma 
charakter  uczuciowy  (pozytywny,  negatywny  lub  neutralny),  jest  stopniowane  i 
względnie trwałe; 

d.

 

stosunek  emocjonalny  do  danego  przedmiotu  motywuje  osobę  do  pewnych 
określonych zachowań wobec niego.

3

 

Kształtowanie  się  postaw  jest  zdeterminowane  głównie  czynnikami  społecznymi 

(wpływami  oddziałującymi  w  otoczeniu,  w  którym  przebywają  ludzie),  a  tylko  w 
nieznacznym  stopniu  pewnymi  czynnikami  wewnętrznymi,  np.  motywacją.  Czynniki  te 
oddziałują zgodnie z następującym schematem komunikacji: 

 

Nadawca ---------------- Przekaz ---------------- Kanał ---------------- Odbiorca 

                                                           

1

 

S. Mika, Wstęp do psychologii społecznej, PWN, Warszawa 1972, s. 60

 

2

 

por. K. Obuchowski, Psychologia dąŜeń ludzkich, PWN, Warszawa 1966

 

3

 

por. S. Mika, Wstęp do psychologii społecznej, op. cit., s.67 

 

2

  
Postawy kształtując się przez całe Ŝycie podlegają oddziaływaniu róŜnych nadawców. 

Początkowo  są  to  rodzice,  później  koledzy  (grupa  rówieśnicza),  w  wieku  szkolnym  – 
nauczyciele,  wychowawcy,  a  od  najmłodszych  lat  i  przez  całe  Ŝycie  –  środki  masowego 
przekazu. 

 
2. Jak telewizja wpływa na ludzi? 
Według  badań  OBOP-u  z  kwietnia  1998  roku  „Opinie  o  wpływie  telewizji  i  innych 

instytucji  na  młodzieŜ”

1

  wynika,  Ŝe  61%  badanych  osób  wskazało  na  telewizję,  jako 

instytucję  w  największym  stopniu  oddziaływującą  na  młodzieŜ.  Ponad  dwie  piąte 
respondentów  uwaŜa  ten  wpływ  za  niekorzystny,  podczas  gdy  tylko  jedna  dziesiąta  uwaŜa 
wpływ telewizji za korzystny. 

Oglądanie telewizji redukuje liczbę rozmów w rodzinie, a większa ilość odbiorników 

zmniejsza równieŜ ilość czasu spędzanego razem przez członków rodziny. 

Telewizja oddziałuje na ludzi (w tym szczególnie na dzieci) przez

2

: 

-

 

czas,  który  poświęcany  na  jej  oglądanie,  nie  jest  czasem  poświęcanym  na  np.  czytanie 
ksiąŜek, ruch na świeŜym powietrzu, zabawę, itp.; 

-

 

sposób  przekazu  –  obraz  pozbawia  ludzi  potrzeby  tworzenia  wyobraŜeń,  bo  wszystko 
podane  jest  wprost;  znaczenie  symboliczne  obrazu  sprawia  czasami  dzieciom  trudności, 
więc  często  pozostają  one  przy  bezpośrednio  danej  płaszczyźnie  spostrzeŜeń;  „...moŜna 
sądzić, Ŝe telewizją sprzyja bierności i lenistwu umysłowemu oraz obniŜeniu sprawności 
myślenia abstrakcyjnego”;

3

 

-

 

przekazywane  treści  –  telewizja:  podaje  oglądającemu  gotowe  wzorce  (zachowania, 
wyglądu,  itp.),  nadaje  znaczenie  –  wiąŜe  określone  emocje  z  określonym  zachowaniem 
(nadmiar emocji moŜe prowadzić jednak do desensytyzacji). 

Psycholodzy od dawna juŜ starają się zbadać wpływ telewizji na psychikę człowieka. 

Do tej pory dopracowano się kilku teorii. Oto niektóre z nich

4

: 

Teoria  katharsis  odwołuje  się  do  klasycznej  koncepcji  psychoanalitycznej 

redukowania  popędów  za  pośrednictwem  wyobraźni.  Zgodnie  z  nią  „oglądanie  scen 
przemocy  i  zadawania  bólu  innym  powoduje  u  widzów  redukcję  niewłaściwych  popędów,  a 
oglądanie następstw przemocy uwraŜliwia na cierpienie.”

5

 

Teoria  powstrzymania  zakłada  z  kolei,  Ŝe  „oglądanie  przemocy  wywołuje 

zahamowania w psychice, a co za tym idzie, zanik zachowań agresywnych.”

6

 Fantazje widza 

na temat tego, jak niszczy ludzi, którzy mu w Ŝyciu przeszkadzają, wywołują u niego strach i 
poczucie winy, co powstrzymuje go od wrogich uczuć i tłumi agresje. 

Teorii  stymulacji  według  której  „telewizja  oddziaływuje  na  widzów  zdecydowanie 

negatywnie  i  prowadzi  do  pojawienia  się  zachowań  agresywnych.”

7

  Najbardziej  radykalne 

stanowisko  wśród  zwolenników  tej  teorii  zajmuje  m.in.  Albert  Bandura  (teoria  społecznego 
uczenia  się  przez  obserwację).  Jego  zdaniem  oglądanie  filmów  i  programów  prezentujących 
przemoc  wzmaga  agresywność  widza  i  prowadzi  do  przyswajania  przestępczych  wzorów 
zachowań. 

3. Co (najczęściej) kształtuje postawy? 

                                                           

1

 

ź

ródło

: 

http://www.obop.com.pl/zach_mlodych.htm 

2

 

Maria Braun-Gałkowska, Wpływ telewizyjnych obrazów przemocy na psychikę dzieci, w: Problemy Opiekuńczo- 

   Wychowawcze

 

3

 

op. cit. s.10 

4

 

ź

ródło: 

http://www.aws.com.pl/n_25/24tele.html

 

5

 

ź

ródło: 

http://www.aws.com.pl/n_25/24tele.html

 

6

 

ź

ródło: 

http://www.aws.com.pl/n_25/24tele.html

 

7

 

ź

ródło: 

http://www.aws.com.pl/n_25/24tele.html

 

 

3

Podstawę  informacji  o  zdarzeniach  kształtują  głównie  szkoła  i  mass  media.  Oba  te 

ź

ródła powinny zmierzać do moŜliwie pełnego i obiektywnego przekazu informacji o świecie, 

rzadko  jednak  udaje  im  się  to  osiągnąć.  Do  środków  masowego  przekazu  naleŜą  między 
innymi:  ksiąŜki,  filmy,  radio  i  telewizja,  a  ostatnio  równieŜ  internet.  Ich  cechą 
charakterystyczną  jest  właśnie  masowość,  tzn.,  Ŝe  przekaz  pochodzący  z  jednego  źródła 
dociera do wielu odbiorców mniej więcej w tym samym czasie. Nie wiele osób jednak zdaje 
sobie sprawę z tego, Ŝe informacje przekazywane przez mass media ulegają jednak pewnym 
zniekształceniom,  jeszcze  zanim  dotrą  do  odbiorcy.  Przechodzą  one  przez  szereg  „filtrów”. 
Przykładowo źródłem informacji nie zawsze są naoczni świadkowie (są to najczęściej ludzie, 
którzy  te  historie  usłyszeli),  więc  juŜ  w  tym  momencie  mamy  do  czynienia  z  czyjąś 
subiektywną  relacją,  później  informacja  jest  dostosowywana  do  profilu  wydawnictwa 
(telewizji, radia), do zasięgu oddziaływania informacji, do bieŜących potrzeb.

1

  

W  obecnych  czasach,  gdy  szkoła  powoli  traci  swój  autorytet,  a  rodzice  zajęci 

robieniem  kariery  i  pogonią  za  pieniędzmi  coraz  częściej  nie  mają  czasu  na  rozmowę  z 
dziećmi,  telewizor  stał  się  najwaŜniejszym  sprzętem  w  domu.  Pełni  zarówno  funkcję 
rozrywkową i informacyjną, jak i równieŜ – w wielu domach – funkcję niani. Często rodzice, 
by  „mieć  spokój”,  włączają  dziecku  bajkę  i  czują  się  „rozgrzeszeni”.  (Wyliczono,  iŜ 
statystyczny  Polak  spędza  przed  telewizorem  trzy  godziny  i  czterdzieści  minut  dziennie.)

2

 

Najczęściej  dorośli  nie  mają  nawet  świadomości,  Ŝe  w  ten  sposób  dzieci  uczą  się  nie  tylko 
sposobu  spędzania  wolnego  czasu.  Nie  mając  innych  wzorów,  muszą  zadowolić  się  tym,  co 
znajdują  przed  ekranem.  MoŜe  nie  byłoby  to  jeszcze  problemem,  gdyby  wraz  z  dzieckiem 
telewizję oglądał ktoś, kto będzie mu w stanie wyjaśnić to, co ono widzi. Najczęściej jednak 
młodzi  widzowie  są  zdani  sami  na  siebie.  „Dzieci  nie  powinny  być  pozostawione  przed 
telewizorem bez kogoś, kto na bieŜąco będzie mógł z nimi oceniać, co jest w telewizji złe, a co 
dobre.  Nawet  jeśli  jest  to  kreskówka,  w  której  znajdują  się  brutalne  sceny,  to  ktoś  dorosły 
musi  dziecku  powiedzieć,  Ŝe  kotek  zachował  się  bardzo  brzydko,  bo  kogoś  skrzywdził. 
Rozmowa z telewizorem powinna odbywać się przez cały czas podczas oglądania programu.”

3

  

programu.”

3

  

Ś

wiat  prezentowany  przez  telewizję  jest  często  tym  najwaŜniejszym,  bo  łatwo 

dostępnym.  Zgodnie  z  cytowaną  definicją  postawy  Stanisława  Miki,  człowiek  otoczony 
informacjami i obrazkami płynącymi z odbiornika, zaczyna sobie kształtować określone  
przekonanie o tym, co widzi. Z czasem dochodzi do tego ustosunkowanie, a w końcu równieŜ 
stosunek  emocjonalny,  który  motywuje  do  pewnych  określonych  zachowań.  Ludzie  mają 
tendencję do generalizowania raz przyswojonych wiadomości, dlatego teŜ postawy nabyte w 
trakcie oglądania telewizji zostaną rozszerzone na całe otoczenie. Wzory zachowań i postaw 
prezentowane przez bohaterów filmowych, ludzi polityki i innych związanych z mediami, są 
łatwo  przyswajalne,  bo  oglądanie  ich  rzadko  prowokuje  do  myślenia.  Oni  zazwyczaj  dają 
gotowe rozwiązania sytuacji. Nie waŜne, Ŝe nie zawsze są to rozwiązania najlepsze.  

„Wszystko, co płynie z telewizora, wpada bezpośrednio do umysłu odbiorcy, który nie 

ma  Ŝadnych  szans,  aby  taką  informację  przetworzyć,  przemyśleć.  Gazetę  moŜna  odłoŜyć, 
przeczytać to, co się chce, do czegoś wrócić. Telewizja nie daje takiej szansy.”

4

 

Człowiek  wytworzył  sobie  jeszcze  jeden  mechanizm  obronny,  który  zwalnia  go  od 

analizowania  nowych  wiadomości.  L.  Festinger  sformułował  teorię  dysonansu 
poznawczego,  która  wyjaśnia  zjawisko  unikania  przez  odbiorcę  informacji  sprzecznych  z 
jego wcześniejszymi nastawieniami. Jeśli więc dwie bliskie sobie osoby mają róŜne opinie o 

                                                           

1

 

por. W. Domachowski, S. Kowalik, J. Miluska Z zagadnień psychologii społecznej, PWN, Warszawa 1984, s. 17

 

2

 

ź

ródło

: 

http://www.obop.pl/gif_srczas_big.htm

 

3

 

fragment wywiadu z Robertem Cialdini, źródło

: 

http://www.rzeczpospolita.pl/Pl-iso/dodatki/plus_minus_990619/plus_minus_a_7.html

 

4

 

fragment wywiadu z Robertem Cialdini, źródło cytowane

 

 

4

wspólnym  przedmiocie  zainteresowania,  to  moŜe  pojawić  się  zjawisko  dysonansu,  który 
najprościej moŜna zredukować przez taką zmianę opinii, tak aby stały się wzajemnie zgodne. 

 
4. Na zakończenie 
Na  zakończenie  przytoczę  fragment  z  ksiąŜki  Zbyszka  Melosika  i  Tomasza 

Szkudlarka,  zatytułowanej:  „Kultura,  toŜsamość  i  edukacja  –  migotanie  znaczeń.  Jest  ono 
podsumowaniem dotychczasowych rozwaŜań 

„Wartości moŜna przyjmować i porzucać - niemal do woli. Nowe pokolenie ma juŜ ten 

nawyk postrzegania rzeczywistości w kategoriach “oferty”. Rzeczywistość traktowana jest jak 
supermarket. Wrzucamy do koszyka kolejne wartości, nie bacząc, czy są spójne z poprzednimi 
(kogo  będzie  w  markecie  raziło,  gdy  u  klienta  w  koszyku  zobaczy  piwo  obok  bobo-frutów; 
niskokaloryczny jogurt i mroŜone hamburgery?).  

W  tym  świecie,  gdzie  środki  masowej  komunikacji  decydująco  wpływają  na  nasze 

poczucie “ja”, wartości wędrują poprzez przestrzeń znaczeń, zmieniają swoje loci, osadzają 
się  we  wciąŜ  odmiennych  kontekstach.  Jest  to  proces  nieustanny,  nieuchronny  i  odbywający 
się z duŜą szybkością.”

1

 

                                                           

1

 

Z. Melosik, T. Szkudlarek, Kultura, toŜsamość i edukacja – migotanie znaczeń, Wydawnictwo „Impuls”, Kraków 1997,       

  s.43