Formy materializmu
dr hab. Andrzej M. Łukasik
dr hab. Andrzej M. Łukasik
Instytut Filozofii UMCS
Instytut Filozofii UMCS
http://
http://
bacon.umcs.lublin.pl
bacon.umcs.lublin.pl
/~
/~
lukasik
lukasik
lukasik@bacon.umcs.lublin.pl
lukasik@bacon.umcs.lublin.pl
ZAGADNIENIE SUBSTANCJI ŚWIATA
(PŁASZCZYZNA GENETYCZNA)
natura rzeczywistości
(aspekt genetyczny sporu)
monizm
(materia lub duch)
dualizm
(materia i duch)
pluralizm
(materia, duch, idee)
materializm
spirytualizm
ZAGADNIENIE SUBSTANCJI ŚWIATA
(PŁASZCZYZNA AKTUALNA)
natura rzeczywistości
(aspekt aktualny sporu)
materializm
idealizm
skrajny
umiarkowany
umiarkowany
skrajny
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA MATERIALIZMU
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA MATERIALIZMU
naturalizm (
naturalizm (
antysupranaturalizm
antysupranaturalizm
)
)
–
–
istnieją tylko przedmioty
istnieją tylko przedmioty
fizyczne
fizyczne
nieuznawanie istnienia substancji duchowej, bogów, niezależnego
nieuznawanie istnienia substancji duchowej, bogów, niezależnego
od materii świata idealnego
od materii świata idealnego
monizm materialistyczny
monizm materialistyczny
realizm
realizm
matafizyczny
matafizyczny
w odniesieniu do istnienia świata
w odniesieniu do istnienia świata
przestrzenno
przestrzenno
-
-
czasowego, podlegającego obiektywnym
czasowego, podlegającego obiektywnym
prawidłowościom przyrodniczym
prawidłowościom przyrodniczym
empiryzm genetyczny (anty
empiryzm genetyczny (anty
-
-
aprioryzm)
aprioryzm)
optymizm poznawczy
optymizm poznawczy
-
-
wszystko w świecie jest (zasadniczo)
wszystko w świecie jest (zasadniczo)
poznawalne
poznawalne
ateizm
ateizm
racjonalizm (
racjonalizm (
antyirracjonalizm
antyirracjonalizm
)
)
„
„
Z punktu widzenia umiarkowanego materializmu istnieją tylko
Z punktu widzenia umiarkowanego materializmu istnieją tylko
rzeczy materialne, krócej
rzeczy materialne, krócej
-
-
materia” (w.
materia” (w.
Krajewski
Krajewski
,
,
Współczesna filozofia naukowa, s. 101)
Współczesna filozofia naukowa, s. 101)
MATERIALIZM NAIWNY
MATERIALIZM NAIWNY
Tales
Tales
,
,
Anaksymander
Anaksymander
,
,
Anaksymenes
Anaksymenes
, Heraklit,
, Heraklit,
Empedokles
Empedokles
naiwny realizm
naiwny realizm
-
-
zaufanie do zmysłów
zaufanie do zmysłów
ruch immanentny materii
ruch immanentny materii
materia = zbiór zmysłowo postrzegalnych ciał
materia = zbiór zmysłowo postrzegalnych ciał
pierwotność materii pierwszej
pierwotność materii pierwszej
-
-
czyste tworzywo, substancja
czyste tworzywo, substancja
MATERIALIZM MECHANISTYCZNY
MATERIALIZM MECHANISTYCZNY
Leukippos
Leukippos
,
,
Demokryt
Demokryt
, Epikur, Lukrecjusz, Galileusz,
, Epikur, Lukrecjusz, Galileusz,
Boyle
Boyle
,
,
Gassendi
Gassendi
,
,
Hobbes
Hobbes
, La
, La
Mettrie
Mettrie
,
,
Holbach
Holbach
istnieją wspólne, podstawowe elementy składowe
istnieją wspólne, podstawowe elementy składowe
obserwowalnych zjawisk, ostateczne składniki materii
obserwowalnych zjawisk, ostateczne składniki materii
(atomizm)
(atomizm)
wszelkie zachodzące w świecie zmiany mają charakter ruchu
wszelkie zachodzące w świecie zmiany mają charakter ruchu
mechanicznego
mechanicznego
różnice jakościowe są redukowalne do różnych przestrzennych
różnice jakościowe są redukowalne do różnych przestrzennych
układów atomów
układów atomów
układ złożony = zbiór układów prostych i składników
układ złożony = zbiór układów prostych i składników
elementarnych, zbiór własności składników elementarnych i
elementarnych, zbiór własności składników elementarnych i
prostych układów
prostych układów
dusza = układ atomów, ruch ciał lub funkcja ciała
dusza = układ atomów, ruch ciał lub funkcja ciała
obiekt materialny = indywiduum
obiekt materialny = indywiduum
materia = zbiór obiektów elementarnych
materia = zbiór obiektów elementarnych
MATERIALIZM DIALEKTYCZNY
MATERIALIZM DIALEKTYCZNY
nie istnieją ostateczne składniki rzeczywistości (jedynie
nie istnieją ostateczne składniki rzeczywistości (jedynie
obiekty względnie elementarne)
obiekty względnie elementarne)
istnieją tylko ciała materialne z różnorodnymi własnościami i
istnieją tylko ciała materialne z różnorodnymi własnościami i
relacjami
relacjami
ruch = wszelka zmiana (także jakościowa)
ruch = wszelka zmiana (także jakościowa)
-
-
własność materii
własność materii
emergentyzm: różnorodne (jakościowo różne) postaci materii
emergentyzm: różnorodne (jakościowo różne) postaci materii
powstają jedna z drugiej, bardziej złożone z prostszych
powstają jedna z drugiej, bardziej złożone z prostszych
antyredukcjonizm
antyredukcjonizm
: własności układów nie są redukowalne do
: własności układów nie są redukowalne do
własności elementów składowych
własności elementów składowych
układy są całościami tylko względnie autonomicznymi
układy są całościami tylko względnie autonomicznymi
realizm
realizm
-
-
antysubiektywizm
antysubiektywizm
jedność materialna świata
jedność materialna świata
prawa dialektyki
prawa dialektyki
MATERIALIZM HISTORYCZNY
MATERIALIZM HISTORYCZNY
Karol Marks i Fryderyk Engels
Karol Marks i Fryderyk Engels
-
-
materialistyczna interpretacja
materialistyczna interpretacja
procesów społeczno
procesów społeczno
-
-
historycznych i kulturowych
historycznych i kulturowych
rozwój społeczeństwa określają obiektywne prawa, które nauka
rozwój społeczeństwa określają obiektywne prawa, które nauka
może wykryć i badać
może wykryć i badać
poglądy ludzi i instytucje społeczne, zmiany w zakresie polityki
poglądy ludzi i instytucje społeczne, zmiany w zakresie polityki
,
,
ideologii i kultury są warunkowane przez rozwój materialnego
ideologii i kultury są warunkowane przez rozwój materialnego
życia społecznego, rozwój form świadomości, tj. dorobku nauki,
życia społecznego, rozwój form świadomości, tj. dorobku nauki,
kultury, religii itp., które oddziałują zwrotnie na dalszy rozwó
kultury, religii itp., które oddziałują zwrotnie na dalszy rozwó
j
j
zarówno życia materialnego, jak i duchowego ludzi
zarówno życia materialnego, jak i duchowego ludzi
„byt określa świadomość”
„byt określa świadomość”
REIZM
REIZM
Tadeusz Kotarbiński
Tadeusz Kotarbiński
ł
ł
ac.
ac.
res
res
-
-
rzecz
rzecz
aspekt ontologiczny: wszelki przedmiot jest rzeczą
aspekt ontologiczny: wszelki przedmiot jest rzeczą
(monizm materialistyczny); żaden przedmiot nie jest cechą,
(monizm materialistyczny); żaden przedmiot nie jest cechą,
stosunkiem, zdarzeniem
stosunkiem, zdarzeniem
aspekt semantyczny: tylko kategoria nazw rzeczy zawiera nazwy
aspekt semantyczny: tylko kategoria nazw rzeczy zawiera nazwy
rzetelne, nazwy rzetelne/
rzetelne, nazwy rzetelne/
onomatoidy
onomatoidy
pansomatyzm
pansomatyzm
—
—
wszelki przedmiot jest ciałem, przedmiotem
wszelki przedmiot jest ciałem, przedmiotem
rozciągłym i bezwładnym
rozciągłym i bezwładnym
realizm bezpośredni: żaden przedmiot nie jest treścią (
realizm bezpośredni: żaden przedmiot nie jest treścią (
np
np
.
.
czerwienią); nie postrzegamy treści, lecz ciała takie a takie (
czerwienią); nie postrzegamy treści, lecz ciała takie a takie (
np
np
.
.
ciała czerwone); antyteza idealizmu ontologicznego
ciała czerwone); antyteza idealizmu ontologicznego
—
—
wszelkie
wszelkie
przedmioty są elementami treści (
przedmioty są elementami treści (
Berkeley
Berkeley
, Mach)
, Mach)
somatyzm
somatyzm
psychologiczny [stanowisko w
psychologiczny [stanowisko w
mind
mind
-
-
body
body
problem]
problem]
—
—
monizm: dusz nie ma albo dusze są tożsame z pewnymi ciałami
monizm: dusz nie ma albo dusze są tożsame z pewnymi ciałami
np
np
. układ nerwowy, mózg, (anty
. układ nerwowy, mózg, (anty
-
-
spirytualizm; anty
spirytualizm; anty
-
-
dualizm
dualizm
Kartezjański
Kartezjański
res
res
cogitans
cogitans
i
i
res
res
extensa
extensa
), mogą być terminy i
), mogą być terminy i
różnych treściach (
różnych treściach (
np
np
. rzecz rozciągła i rzecz myśląca) ale o tym
. rzecz rozciągła i rzecz myśląca) ale o tym
samym zakresie; terminy „dusza” i „ciało” mogą mieć wspólny
samym zakresie; terminy „dusza” i „ciało” mogą mieć wspólny
desygnat przy różnej treści
desygnat przy różnej treści
definicje materii
def
def
.
.
epistemologiczno
epistemologiczno
-
-
ontologicza
ontologicza
1. materią jest to, co istnieje obiektywnie i jest poznawane za
1. materią jest to, co istnieje obiektywnie i jest poznawane za
pomocą zmysłów
pomocą zmysłów
kryteria istnienia obiektów materialnych:
kryteria istnienia obiektów materialnych:
-
-
obserwacyjne (rzeczy obserwowalne)
obserwacyjne (rzeczy obserwowalne)
-
-
eksplanacyjne
eksplanacyjne
(rzeczy
(rzeczy
nieobserwowalne
nieobserwowalne
)
)
def
def
. ontologiczne
. ontologiczne
2. materią jest wszystko to, co istnieje w czasie i przestrzeni
2. materią jest wszystko to, co istnieje w czasie i przestrzeni
3. materią jest wszystko to, co podlega prawom przyrody
3. materią jest wszystko to, co podlega prawom przyrody
(jednoznacznym albo statystycznym)
(jednoznacznym albo statystycznym)
4. materią jest wszystko to, co oddziaływa fizycznie (wywiera
4. materią jest wszystko to, co oddziaływa fizycznie (wywiera
siły, emituje energię)
siły, emituje energię)
(por. W.
(por. W.
Krajewski
Krajewski
,
,
Współczesna filozofia naukowa
Współczesna filozofia naukowa
, s. 101
, s. 101
-
-
123)
123)