1 

 

Materiały szkoleniowe „Czynniki egzogeniczne” 

1.  Z podanych procesów podkreśl te, które są wywołane czynnikami zewnętrznymi a następnie wyjaśnij, co to są 

czynniki egzogeniczne.  

powstanie pokryw lessowych, erupcja wulkanu, erozja rzeczna, tworzenie się skał magmowych, tworzenie się wydm, 
powstawanie źródeł termalnych, trzęsienia ziemi, fałdowanie łańcuchów górskich, abrazja brzegu morskiego, tworzenie 
się jaskiń, gejzery 
 
 
2.  Na poniższej mapie zaznacz wymienione obszary a następnie określ dominujący typ wietrzenia na tych terenach. 

 
1.  Himalaje 

2.  Sahara 

3.  Ninina Amazonki 

4.  Kotlina Kongo 

5.  Wielka Pustynia Wiktorii  

6.  Nowa Ziemia  

 
 
 
 

3.  Poniższe fotografie przedstawiają krajobrazy, których główne formy powstały w wyniku wietrzenia. Do każdej 
z nich dopasuj typ wietrzenia i krótko opisz ten proces: 
 
  
 
 
 
 
  
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
4.  Uzupełnij schematy a następnie wypisz, jakie czynniki mają wpływ na typ i szybkość wietrzenie. 

A. 

 
 
 
 
 
 

B. 

 
 
 

 

Skała 
wielomineralna 
(minerały o różnych 
barwach) 

Rozpad ziarnisty 
(dezintegracja 
granularna) 

Wietrzenie 
fizyczne 
(zamróz) 

Skała porozcinana 
szczelinami 

 

2 

5.  Napisz, którym numerem  
oznaczono na rysunku  

a) lej krasowy ........................................... 
b) uwał ........................................................ 
c) polje ........................................................ 
d) mogot (hum)........................................ 
e) wywierzysko ....................................... 
f) komin jaskiniowy .............................. 
g) stalaktyt ................................................. 
h) stalagmit................................................ 
i)   stalagnat ................................................ 
j) komorę jaskiniową............................ 
 
 

 
 
 
Powyższe formy krasowe podziel na formy krasu powierzchniowego i podziemnego a następnie wytłumacz, na czym 
polegoa zjawisko krasownienia. 
 
 
 
 
 
 
 
 
6.  Na mapie zaznacz rejony występowania zjawisk krasowych w Polsce. 
7.  Połącz nazwy jakskiń z miejscami ich występowania  
i zaznacz je na mapie. 

Jaskinia Niedźwiedzia   
Jaskinia Raj 
Jaskinia Mroźna 
Jaskinia  Szachownica   
Grota Łokietka  
Jaskinie Ciemna 
 
 Wyżyna Krakowsko – Częstochowska (Ojcowski Park Narodowy) , Sudety (Masyw Śnieżnika, Wyżyna Wieluńska 
Góry Świętokrzyskie –  Dolina Kościeliska w Tatrach 
 

8.  Uzupełnij tabelę. Poniższe rysunki przedstawiają dwa przykłady ruchów masowych. Podaj ich nazwę. 

 

Rodzaje ruchów 

grawitacyjnych  

Cechy ruchów 

Odpadanie 

 
 

Spełzywanie 

 
 

Obrywanie 

 
 

Osuwanie 

 
 

 
 

 

 

 

 

 

 

 

3 

9.  Opisz negatywne skutki ruchów masowych dla środowiska geograficznego. W jaki sposób można zapobiegać 

ruchom masowym? 

 

 

 

 

 
 
10.  Podaj nazwy pustyń oznaczonych na 
mapie cyframi. 
Opisz rodzaje pustyń: 
Hamada –  
Sreir –  
Erg –  
 
11.  Podaj naturalne i antropogeniczne przyczyny występowania pustyń. 
 

  

 

 

 

 
12.  Z wyróżnionych kursywą słów i określeń wykreśl błędne. 

a) 

W klimacie wilgotnym tworzą się barchany/wydmy paraboliczne.  

b) 

W wyniku korazji powstają graniaki i grzyby skalne/pokrywy lessowe i grzyby skalne. 

c) 

Większe okruchy skalne pozostające po wywiewaniu piasku na pustyniach to niecki deflacyjne/bruk deflacyjny. 

d) 

W wyniku deflacji powstają grzyby skalne/nisze deflacyjne. 

b) 

Pustynie kamieniste noszą nazwę serir/hamada. 

 
13. Na podstawie schematycznego rysunku przedstawiającego fragment krajobrazu pustyni wykonaj polecenia:  

 

A.  Za pomocą strzałki zaznacz kierunek wiatru. 

B.  Napisz, jaki rodzaj pustyni został zaznaczony 

 numerem 1 i 3 

C.  Wpisz nazwę form terenu oznaczonej 

 numerem 2 i 4. Opisz, w jaki sposób powstały. 

       

 

 

14. Na rysunku oznaczono literami A, B, C poszczególne części formy skalnej.  
W której części tej formy występują skały najmniej odporne?  
Jak nazywa się proces który doprowadził do powstania tej formy?  
Na czym on polega? 
 
Wymień inne procesy zachodzące na pustyni mające wpływ na powstawanie form terenu. 
 

 

4 

 
15. Rysunki poziomicowe dwóch rodzajów wydm 
 
- Oznacz kierunek wiatru, który spowodował  
powstanie wydm przedstawionych na rysunku,  
dorysowując strzałki do odpowiednich linii  
na obu różach kierunków. 
 
- Podkreśl odpowiednie uzupełnienie zdania.  
Wydma oznaczona na rysunku cyfrą l powstała w klimacie: 

a) gorącym i wilgotnym, 
b) gorącym i suchym, 
c) umiarkowanym i wilgotnym, 
d) podbiegunowym, 
e) biegunowym. 

 

16. Napisz, na którym odcinku (górnym, środkowym, czy dolnym) rzeka 

a)  ma największy spadek, 
b)  ma najszersze koryto, 
c)  ma najszybszy nurt 
d)  odkłada w swoim korycie najwięcej materiału drobnookruchowego . 

 
 
 
 17. Napisz, którymi cyframi na rysunku oznaczono punkty,  
w których obserwuje się: 
a) erozję boczną....................................... 
b) akumulację ........................................... 
c) położone są na prawym brzegu rzeki, oznaczone są cyframi 

 
 
 
 

18. Na podstawie układu starorzecza można odtworzyć przebieg dawnego koryta rzecznego. Dorysuj w odpowiednim 
miejscu na rysunku linie, przedstawiające przebieg tego koryta. 
 
19. Litery A, B, C i D na rysunku powyżej  oznaczają cztery przekroje koryta rzecznego. Uzupełnij zdania. 

1) Dno rzeki jest płytkie i umożliwia łatwą przeprawę (tzw. bród) w przekrojach oznaczonych literami........ 
2) Koryto rzeczne jest głębsze, o asymetrycznym dnie w przekrojach oznaczonych literami........... 

 
20. Napisz, którymi cyframi oznaczono na profilu następujące części doliny rzecznej: 

•   koryto rzeki….. 
•   łożysko rzeki .... 
•   terasy zalewowe … 
•   terasy nadzalewowe ...... 
•   zbocza doliny ...... 

 

 

21. Uzupełnij zdania, dotyczące profilu: 
1) W czasie corocznego wezbrania rzeki zalewane są przez wodę części doliny oznaczone na profilu cyframi......... 
2) Najlepszą formą użytkowania tych terenów jest ................................................................................. 
3) Poza zasięgiem wód wezbraniowych znajdują się elementy doliny oznaczone na profilu cyframi........... 
4) Można je przeznaczyć pod............. 
 
22. Na podstawie przedstawionych poniżej profili doliny rzecznej uzupełnij tabelę: 

A                                    B                                     C 

 

 

 

5 

Odcinek rzeki 

 

Nr profilu 

 

Przeważający proces 
 

Formy doliny (charakterystyczne dla odcinka) 

 

górny 
 

 
 

 
 

 
 

środkowy 
 

 
 

 
 

 
 

dolny 

 

 
 

 
 

 
 

 
23.Korzystając z rysunku, opisz krótko warunki, w których dochodzi do cofania się progu wodospadu.  
Zaznacz na rysunku, gdzie utworzy się kocioł eworsyjny.  
W wyniku tego samego typu erozji w środowisku zachodzi  
proces zwany kaptażem rzecznym. Opisz, na czym polega ten proces. 

 
 

 

 

 
 
 
 
24. Jak nazywa się forma A na rysunku?  
a)  Jakie procesy prowadzą do jej powstania?  
b)  Co stanie się gdy forma A połączy się z lądem? 
c)  Jak nazywa się część lądu oznaczona literą B? 
d)  Gdzie najlepiej zlokalizować port morski?  
Zaznacz X i uzasadnij swój wybór. 
 
 

 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
26. Rozpoznaj typy wybrzeży morskich. Wyjaśnij, jak powstają poszczególne typy wybrzeży. 
 

 

 

 

25.Podaj nazwę procesu, który doprowadził  
do powstania formy przedstawionej na poniższym  
rysunku. Wyjaśnij, dlaczego ta forma ma tak 
charakterystyczny kształt. Ozacz na rysunku  
cześci wybrzeża:  
platforma abrazyjna, plaża,  
 platforma akumulacyjna,  klif 
 

 

6 

27. Spośród podanych obszarów podkreśl trzy, które cechują się rzeźbą młodoglacjalną. Wyjaśnij, czym rzeźba 
młodoglacjalna różni się od rzeźby staroglacjalnej.  

Pojezierze Pomorskie,  Równina Wrocławska, Wzgórza Trzebnickie, Pojezierze Kaszubskie, Nizina Podlaska, 
Równina Augustowska, Wyżyna Lubelska,  

 

28. Wypisz 4 różnice między lodowcem górskim a lodowcem kontynentalnym (lądolodem): 

Lądolód 
 

Lodowiec górski 
 

 
29.  Rozpoznaj formy utworzone przez lodowiec kontynentalny (lądolód) oraz zaznacz strzałką kierunek, w którym 
następowało cofanie się lądolodu. Rozpoznane formy wpisz w odpowiednie miejsce na rycinie i w tabeli. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
31. Rozpoznaj formy związane z lodowcem górskim  
i zaznacz je na rysunku obok. 
 
 
 
 
 
 

Formy 
fluwioglacjal
ne erozyjne 

 

 

Formy 
bezpośredniej 
działalności 
lądolodu 

 

Formy 
fluwioglacjal
ne  
akumulacyjne 

 

 

 

7 

32. Uzupełnij tabelę o brakujące elementy opisu 
 
Czynnik rzeźbotwórczy  

Proces geologiczny  

Forma rzeźby terenu 

 

Erozja, najczęściej wzdłuż czoła 
lądolodu 

 Pradolina 

Lądolód, lodowiec górski 

 Akumulacja osadów u czoła lodowca    

 

Akumulacja osadów podczas 
wycofywania się czoła lodowca 

Morena denna 

Wody lodowcowe  

 

Rynna polodowcowa 

 

 Np. egzaracja 

Kotły polodowcowe, doliny U-
kształtne,doliny zawieszone 

Wody lodowcowe  

Akumulacja piasków i żwirów 

 

33.  
a) Podaj nazwy pradolin oznaczonych na rysunku cyframi. 
b) Zaznacz zasięgi czterech zlodowaceń. 
c) Zaznacz strzałką kierunek nasuwania się lądolodu. 
d) Zaznacz obszary, na których spotykamy rzeźbę związaną z działalnością lodowców górskich. 
e) Czy obecnie w Tatrach istnieją dogodne warunki do tworzenia się lodowców? 
 

 

 

34.  Wymień procesy, które doprowadziły do powstania krajobrazu na rys B, czyli penepleny.