Sześć myślowych kapeluszy
Edward de Bono, Wydawnictwo One Press, Gliwice, listopad 2007 k089
Sześć myślowych kapeluszy
Edward de Bono
Sześć myślowych kapeluszy to metoda, dzięki której można zwiększyć efektywność
i uporządkować proces myślenia. Zwyczajowy tok myślenia koncentruje się bowiem często
na bezładnej dyskusji, sporze i walce na argumenty, w którym zwycięzca ustanawia wynik.
Kapelusze myślowe pełnią w procesie myślenia rolę porządkujących rekwizytów
o ustalonych cechach. Użycie każdego z nich polega na rozważeniu wybranego punktu
widzenia, a nie walce na argumenty. Takie podejście, w połączeniu z ustalonym trybem
przyjmowania kolejnych ról myślowych, tworzy w rezultacie mentalną mapę sytuacji, która
pokazuje drogę do celu. Każdy z sześciu kapeluszy to jeden typ myślenia nanoszony na
taką mapę, dla ułatwienia skojarzony z kolorem.
1. Myślenie za pomocą kapeluszy,
strona 2
Kapelusze myślowe wspomagają proces myślenia – to
sposób osiągnięcia rezultatów przy mniejszym wysiłku.
Metoda kapeluszy myślowych polega na wymuszaniu
koncentracji uwagi na jednym podejściu do rozważanej
sprawy. W rezultacie takie myślenie, w przeciwieństwie do
tradycyjnego, staje się świadome, uporządkowane
i efektywne.
2. Świadome role myślowe,
strona 2
Zastosowanie jednego kapelusza myślowego polega na
przyjmowaniu jednego przypisanego do niego punktu
widzenia. Podobne jest to do odgrywania ról
w przedstawieniu, po uprzednim ubraniu kostiumu.
Wkładanie kapelusza myślowego to symboliczne wcielanie
się w rolę myśliciela.
3. Biały Kapelusz myślowy,
strona 3
Biały kapelusz myślowy to punkt widzenia oparty na
faktach i liczbach. Podejście do nich powinno być
obiektywne i neutralne, bez własnych interpretacji lub
opinii...
4. Czerwony kapelusz myślowy,
strona 4
Czerwony kapelusz ma za zadanie wydobyć na światło
dzienne uczucia, wyrażane poprzez: emocje, odczucia,
intuicję oraz wrażenia...
5. Czarny kapelusz myślowy,
strona 5
Zadaniem czarnego kapelusza jest pokazanie słabych
aspektów sprawy. Nie chodzi tutaj o bezcelową krytykę lub
spory, ale pokazanie potencjalnych niebezpieczeństw
aspekty były zawsze logicznie uzasadniane.
6. Żółty kapelusz myślowy,
strona 6
Przeciwieństwem czarnego kapelusza jest kapelusz żółty.
Skupia się na wszystkim, co pozytywne i odpowiada za
postawę optymistyczną.
7. Zielony kapelusz myślowy,
strona 6
Zielony kapelusz odpowiada za kreatywność. Osoba, która
go wkłada, ma na celu świadome szukanie zmian i nowego
podejścia do rozważanego problemu.
8. Niebieski kapelusz myślowy,
strona 7
Ostatnim kapeluszem, który spina pozostałe, jest niebieski
kapelusz myślowy. Jego rola to organizacja procesu
myślenia i czuwanie nad jego efektywnym przebiegiem.
1
90-251 Łódź, ul. Stefana Jaracza 72
tel./fax: (48 42) 678 78 60,
www.questuspoint.pl
Ws półprac ujemy z:
Sześć myślowych kapeluszy
Edward de Bono, Wydawnictwo One Press, Gliwice, listopad 2007 k089
1. Myślenie za pomocą kapeluszy
Kapelusze myślowe wspomagają proces myślenia - to
sposób osiągnięcia rezultatów przy mniejszym wysiłku.
Metoda kapeluszy myślowych polega na wymuszaniu
koncentracji uwagi na jednym podejściu do rozważanej
sprawy. W rezultacie takie myślenie, w przeciwieństwie do
tradycyjnego, staje się świadome, uporządkowane
i efektywne.
Przeszkodą w osiąganiu ponadprzeciętnych efektów
myślenia - w grupie i indywidualnie - jest zamęt. Powoduje
go proces myślenia oparty na ścierających się poglądach,
który wynika z nawyków zachodniej kultury. Prowadzenie
rozważań w grupie przeważnie polega bowiem na
prezentowaniu przez uczestników swoich poglądów,
udowadniania racji i szukania negatywnych stron
pomysłów innych. Nie służy to kreatywności
i opracowywaniu nowego podejścia do problemu. Dzieje
się tak dlatego, że uczestnicy dyskusji prawdopodobnie
wcześniej wyrobili sobie pogląd na poruszaną sprawę
i starają się za wszelką cenę go obronić. Jeżeli ktoś jest
kreatywny, to podczas takiego myślenia jego pomysły
zginą pod gradem krytyki. Podczas indywidualnych
rozważań zamęt określa się często jako „gonitwę myśli”.
Można tego uniknąć w taki sposób, by skupić się na
jednym aspekcie poruszanej sprawy, a nie jednocześnie na
zaletach, wadach i zagrożeniach dodatkowo przeplatanych
emocjami. To samo tyczy się myślenia w grupie.
Nieefektywne myślenie można porównać do debaty
prowadzonej przez polityków. Nie chodzi w niej, tak
naprawdę, o znalezienie złotego środka na poprawę
sytuacji, ale o zniszczenie przeciwnika. Opozycyjne strony
takiego sporu przytaczają argumenty na poparcie
własnych poglądów, a jednocześnie wyciągają takie
kwestie, które mają zbić konkurenta z tropu. Efektem takiej
debaty jest zamieszanie, emocje i kłótnie. Obserwatorzy
widzą przegranych i wygranych. Nie ma znaczenia, że do
takiej debaty zaprosimy strony, które reprezentują
wszystkie możliwe poglądy. Z takiej dyskusji i tak nie
wyniknie obraz sytuacji, bo zawsze będą pomijane
aspekty, które nie posłużą do wsparcia własnych tez lub
zniszczenia tych prezentowanych przez przeciwnika.
Myślenie metodą kapeluszy myślowych można porównać
do układanki, której każdy element powstaje, gdy
rozważania koncentrują się na wybranej perspektywie.
Wszystkie elementy poskładane razem tworzą spójny
obraz sytuacji, który wskazuje rozwiązania i dalsze
działanie.
Organizacja myślenia
Rys. 1 Elementy myślenia metodą sześciu myślowych kapeluszy
Metoda sześciu myślowych kapeluszy jest łatwa do
zapamiętania i zastosowania w praktyce, ponieważ polega
na odgrywaniu ról przy pomocy rekwizytu – kapelusza,
identyfikowanego kolorem.
„Myślenie często odbywa się w sposób bezładny,
bezproduktywny i dygresyjny. Gdzieś w tle majaczy
poczucie jakiegoś celu, ale nigdy nie został on
jednoznacznie ujęty jako cel ogólny czy szczególny.
Sugestie, oceny, krytyka, informacje i czyste emocje
mieszają się w czymś co można nazwać zupą myślową.
Cały ten proces zdaje się być kwestia robienia
zamieszania, w którym w końcu myślącym udaje się
natknąć na jakieś wypróbowane podejście, które wydaje
być tym, czego szukali. Jest to chaotyczne poszukiwanie
doświadczeń, któremu towarzyszy negatywna krytyka.”
- Edward de Bono
„Metoda sześciu kapeluszy myślowych ma na celu zmianę
sposobu myślenia i przestawienie go z normalnego trybu
argumentacyjnego, na tryb tworzenia mentalnej mapy
sytuacji. Tym samym myślenie ma przebiegać
dwuetapowo. Pierwszy etap to sporządzenie mapy. Drugi
etap to wybór trasy na podstawie utworzonej mapy. Jeśli
mapa jest dość dobra, najlepsza trasa często dla
wszystkich może okazać się oczywista. Powracając do
analogii kolorowego druku, każdy z sześciu kapeluszy
myślowych nanosi na mapę jeden typ myślenia”
- Edward de Bono
2. Świadome role myślowe
Zastosowanie jednego kapelusza myślowego polega na
przyjmowaniu jednego przypisanego do niego punktu
widzenia. Podobne jest to do odgrywania ról
w przedstawieniu, po uprzednim ubraniu kostiumu.
Wkładanie kapelusza myślowego to symboliczne wcielanie
się w rolę myśliciela.
W przedstawieniu pantomimicznym każdy rozpoznaje, kim
są bohaterowie. Dzieje się tak dlatego, że każdy z aktorów
zachowuje się w charakterystyczny sposób. Postać
wiedźmy śmieje się z cudzego nieszczęścia, książę
zawsze obiera stronę dobra, dama porusza się wytwornie.
Aby odgrywane przedstawienie zostało nagrodzone
gromkimi brawami, aktorzy muszą wkładać w grę wysiłek
oraz utożsamić się z rolą. Jednocześnie nie muszą się
obawiać, że wykonując dziwne ruchy zostaną uznani przez
otoczenie za śmiesznych, widzowie zdają sobie bowiem
sprawę z tego, że jest to gra. Aktorzy zostawiają swoją
prawdziwą tożsamość i ego za kulisami, koncentrują się
zaś na tym, by odegrać swoją rolę jak najlepiej. Tak samo
jest z myśleniem za pomocą kapeluszy. Jeżeli ktoś wkłada
jeden z nich, nikt nie uzna go za dziwaka, jeśli myśli inaczej
niż zwykle, robi to bowiem specjalnie. Dzięki temu
zagorzały pesymista może spojrzeć na świat przez różowe
okulary i nie narazi na szwank własnego wizerunku, do
którego przywykł.
Podejście do rozważań jako przyjmowanie świadomych ról
myślowych daje:
•
koncentrację uwagi własnej i otoczenia tylko na
jednym podejściu,
•
możliwość przyjmowania ról bez szwanku dla ego
myśliciela,
•
jasne reguły gry, łatwe do zakomunikowania,
•
prostotę i wygodę w stosowaniu samodzielnie
i w grupie.
2
90-251 Łódź, ul. Stefana Jaracza 72
tel./fax: (48 42) 678 78 60,
www.questuspoint.pl
Idee
Fakty
Emocje
Dobre strony
Złe strony
Sześć myślowych kapeluszy
Edward de Bono, Wydawnictwo One Press, Gliwice, listopad 2007 k089
Wkładanie kapelusza myślowego to przekazanie
wyraźnego sygnału sobie i otoczeniu – uwaga, teraz myślę.
Następstwem tego jest świadome nastawienie na myślenie
i koncentracja na rozważanym problemie.
Rys. 2 Rodzaje myślenia
•
Myślenie reaktywne
Najbardziej powszechnym sposobem myślenia jest
myślenie automatyczne. Sprowadza się ono do reakcji na
bodźce zewnętrzne, przykładowo - podczas codziennie
wykonywanych rutynowych czynności. Praca mózgu
polega wtedy na odtworzeniu głęboko zakorzenionego
wzorca, często zupełnie bezwiednie. Sprawdza się to
podczas prostych wielokrotnie powtarzanych działań,
jednak gdy tym sposobem rozwiązywany jest nowo
napotkany problem, stare wzorce słabo się sprawdzają.
Wtedy ratunkiem jest myślenie kreatywne, która pojawia
się podczas myślenia świadomego.
Tradycyjny system nauczania młodzieży w szkołach
wyrabia wśród uczniów podejście reaktywne do myślenia.
Dzieje się tak dlatego, że – ponieważ chcą mieć dobre
stopnie - starają się spełniać oczekiwania nauczycieli.
Automatycznie reagują na zadane pytanie lub bez
zastanowienia uczą się na pamięć zadanego materiału,
który potem na żądanie odtwarzają. Kiedy kończą szkołę,
zauważają jednak, że życie wymaga czegoś innego. Młodzi
ludzie muszą podejmować przemyślane decyzje lub ustalić
priorytety, motywując się wcześniej do rozważenia kilku
alternatyw. Można tego dokonać dzięki myśleniu
świadomemu.
•
Myślenie świadome
To właśnie myślenie świadome jest twórcze, w odróżnieniu
od automatycznego, które sprowadza się do reakcji na
bodźce. W metodzie myślowych kapeluszy, nałożenie
kapelusza zmusza do przestawienia toku myślenia
z automatycznego na świadome – do wcielenia się w rolę
myśliciela. Świadome myślenie można porównać do
spojrzenia z boku na sytuację i nałożenia kolejno
przykładowych różowych i czarnych okularów. W rezultacie
powstaje obraz sytuacji z dalszej perspektywy. Oddaje on
wtedy różne aspekty sprawy i pokazuje drogę do celu.
Myślenie reaktywne zastosowane podczas rozważań,
przekłada się przede wszystkim na gwałtowną krytykę
przedstawianych pomysłów i poglądów, bez ich uważnej
analizy. Myślowe kapelusz to narzędzie, które wyzwala
taką analizę. Każdy kapelusz ma swój kolor i dzięki temu
ułatwia identyfikację oraz skojarzenie z punktem widzenia.
„Rola komediowa różni się od roli tragicznej. Skoro
założyłeś kostium klauna, graj klauna. Jeżeli masz na
sobie kapelusz kowboja, bądź kowbojem. Bądź dumny, że
potrafisz grać różne role. Teraz myślenie będzie wypływało
z odgrywanych ról, a nie z Twojego ego. W ten sposób
tworzy się mapy. Potem kiedy mapa będzie gotowa, Twoje
ego będzie mogło na niej wybrać ścieżkę według własnego
uznania.”
- Edward de Bono
„Myślenie reaktywne pozwala nam sprostać rutynowym
sytuacjom. Myślenie świadome ma na celu osiąganie
lepszych rezultatów. Każdy umie jako tako biegać, ale
sportowiec potrafi biegać o niebo lepiej, bo robi to
w sposób świadomy i trenuje technikę biegania.”
- Edward de Bono
3. Biały kapelusz myślowy
Biały kapelusz myślowy to punkt widzenia oparty na
faktach i liczbach. Podejście do nich powinno być
obiektywne i neutralne, bez własnych interpretacji lub
opinii. Informacje powinny być kompletne i nie należy ich
wykorzystywać w ramach sporu, dla udowodnienia
własnego zdania.
Rys. 3 Charakterystyka białego kapelusza
•
Obiektywizm i neutralność
Wcześniej postawione tezy często udowadnia się poprzez
odpowiednio dobrane fakty i liczby. Stają się one wtedy
nieobiektywne i wybiórcze, a spośród nich prezentuje się
tylko te, które są w danej chwili wygodne. Dodatkowo
zamiłowanie do spierania się powoduje wypaczanie faktów.
Dlatego tylko neutralne podejście do przekazywanych
informacji odzwierciedla obraz sytuacji. Osoba, która
nakłada biały kapelusz, symbol neutralności, przekazuje
„suche” informacje, bez podtekstu i prób ich interpretacji.
…W ostatnich kilku miesiącach obserwujemy
pięcioprocentowy wzrost sprzedaży telewizorów opartych
na nowej technologii LCD. Dzieje się tak dlatego, że wiele
osób chce postrzegać siebie jako nowoczesne i otwarte na
nowe trendy.
…Prosiłem Pana o włożenie białego kapelusza, faktem jest,
że zauważono pięcioprocentowy wzrost sprzedaży, reszta
to już Pańska interpretacja.
…Nie proszę pana, mamy badania, które jasno pokazują, że
do zakupu telewizorów LCD skłania chęć bycia
nowoczesnym.
…A więc mamy dwa fakty. Pierwszy to wzrost sprzedaży,
drugi to pewne badania rynkowe, które wskazują, że zakup
3
90-251 Łódź, ul. Stefana Jaracza 72
tel./fax: (48 42) 678 78 60,
www.questuspoint.pl
Myślenie
Reaktywne
(automatyc zne)
Świadome
Fakty
Lic zby
Dane
I nformac je
O biektywne
Neutralne
P rawdziwe
Sześć myślowych kapeluszy
Edward de Bono, Wydawnictwo One Press, Gliwice, listopad 2007 k089
telewizorów LCD powodowany jest tym, że klienci chcą być
nowocześni.
•
Prawdziwe informacje
Informacje mogą być potwierdzone i sprawdzone albo
uważane za prawdziwe, ale nie potwierdzone. Podczas ich
prezentacji, osoba w białym kapeluszu dba o opis stopnia
prawdopodobieństwa tak, aby nie okazało się, że
informacje domniemane są rozumiane jako prawdziwe.
Stosuje w tym celu skalę prawdopodobieństwa
i odpowiednio komentuje informacje w zakresie od „w pełni
prawdziwe” do „całkiem nieprawdopodobne”.
…Mało prawdopodobne jest, że jeżeli podniesiemy ceny,
klienci uznają produkt za bardzo prestiżowy i tym samym
zwiększy się jego sprzedaż.
…Zdarzały się przypadki, że po bardzo mroźnej zimie
w marcu średnia temperatura przekraczała 13 stopni.
•
Kompletne i niezbędne informacje
Dane staną się kompletne dzięki pomocy pytań
zawężających i precyzujących. Zalew i nadmiar informacji
utrudniają analizę problemu, dlatego trzeba skupić się tylko
na tych, które są istotne dla sprawy. Dokonuje się tego
również poprzez pytania zawężające i precyzujące.
Pytający musi jednak zachować obiektywizm. Oznacza to,
że sam wkłada biały kapelusz tak, aby pytania służyły
głębszemu poznaniu, a nie manewrowaniu do tego, aby
doprowadzić do oczekiwanego przez pytającego rezultatu.
„Z czasem rola białego kapelusza stanie się naszą drugą
naturą. Myślący nie będzie już usiłował przemycić takich
wypowiedzi, które pozwolą wygrać spór na argumenty.
Rozwinie on w sobie neutralny obiektywizm, niczym
obserwator lub badacz naukowy, odnotowujący skrzętnie
poszczególne gatunki fauny i flory bez przypisywania im
potencjalnych zastosowań.”
- Edward de Bono
„Wyobraź sobie komputer podający fakty i liczby jakich się
od niego żąda. Komputer jest neutralny i obiektywny. Nie
dokłada własnych interpretacji ani opinii. Nosząc na głowie
biały kapelusz myślowy, myślący powinien starać się
postępować niczym komputer”
- Edward de Bono
4. Czerwony kapelusz myślowy
Czerwony kapelusz ma za zadanie wydobyć na światło
dzienne uczucia, wyrażane poprzez: emocje, odczucia,
intuicję oraz wrażenia. Uczucia nie podlegają tu logicznym
wyjaśnieniom ani usprawiedliwieniu. Mogą one być
wyraziste lub subtelne, proste albo złożone.
Rys. 4 Charakterystyka czerwonego kapelusza
•
Rola emocji i uczuć w procesie myślenia
Uważanie emocji za niepotrzebne w procesie myślenia jest
błędne. Jedną z ich ról jest dostosowanie rozważań do
konkretnej sytuacji. Emocje ujawniają się, gdy mowa jest
o pierwszym wrażeniu, własnym interesie czy odczuciach.
…Posługując się czerwonym kapeluszem mogę stwierdzić,
że negatywne nastawienie do produkcji nowego modelu
nie wynika z racjonalnych przesłanek. W interesie zespołu,
który zaprojektował poprzedni model, leży jak największa
ilość jego modyfikacji, zanim się go zastąpi nowym. Wtedy
projektanci poprzedniego modelu będą zawsze potrzebni.
Czerwony kapelusz pozwala wyrażać i porządkować
emocje, dzięki czemu są one potem wykorzystywane przy
podejmowaniu ostatecznej decyzji. W praktyce każda
decyzja, w jakiejś części, oparta jest na emocjach.
…Możliwe są dwie drogi – pierwsza to kontynuować protest,
druga przystąpić do rozmów. Intuicja podpowiada mi
jednak, że jest jeszcze za wcześnie, żadna strona nie ma
pojęcia, jak dojść do kompromisu. Obawiam się, że na tym
etapie ani my, ani oni nie będziemy chcieli iść na
jakiekolwiek ustępstwa.
•
Rodzaje uczuć
W ramach czerwonego kapelusza wyraża się dwa rodzaje
uczuć. Pierwsze z nich są proste, takie jak: strach,
nienawiść, zachwyt i podejrzenie. Drugi rodzaj to bardziej
złożone, takie jak: intuicja, gust i ciekawość. Bywają też
uczucia tak złożone, że nie da się ich wypowiedzieć. Dzieje
się tak dlatego, że w myślach uczucia pojawiają się
bezwiednie, jako reakcja na czynniki zewnętrzne. Dopiero
potem są nazywane. Uzasadnianie takich uczuć prowadzi
do niepotrzebnych sporów i dekoncentracji nad tematem
rozważań.
…Nieważne, dlaczego wydaje Ci się, że to nie jest prawda.
Po prostu wydaje Ci się to oszustwem i tyle.
Doświadczony makler giełdowy wie, kiedy kupić akcje.
Wieloletnie doświadczenie powoduje, że w głowie
pojawiają się odczucia, które skłaniają go do wybrania
walorów właśnie tej a nie innej spółki. Jeśli dzięki
podobnym, nieuzasadnionym odczuciom dokonał
4
90-251 Łódź, ul. Stefana Jaracza 72
tel./fax: (48 42) 678 78 60,
www.questuspoint.pl
I ntuic ja,
U c zuc ie,
Wrażenie
Subtelne,
P ros te,
Złożone
Sześć myślowych kapeluszy
Edward de Bono, Wydawnictwo One Press, Gliwice, listopad 2007 k089
w przeszłości trafnych decyzji, tym bardziej będzie chciał
z nich znowu skorzystać. Intuicja tego maklera sprawdza
się na rynku akcji, okaże się jednak nieprzydatna, kiedy
będzie ją chciał zastosować podczas zakupu samochodu.
„Jeśli emocje i odczucia zostaną wyłączone z procesu
myślenia, będą się czaić gdzieś w tle i wpływać na ten
proces w sposób zakamuflowany. Emocje, odczucia,
przeczucia i intuicja są silne i realne. Czerwony kapelusz
uznaje ich znaczenie.”
- Edward de Bono
„Kiedy już zakończymy proces myślenia potrzebny do
nakreślenia mapy sytuacji, wybór trasy dokonany jest
w oparciu o nasze wartości i emocje.”
- Edward de Bono
„Nauczeni jesteśmy przepraszać za emocje i odczucia,
ponieważ nie wchodzą one w zakres logicznego myślenia.
Dlatego zwykliśmy traktować je jako coś wymagającego
uzasadnienia… Myślenie w kategoriach czerwonego
kapelusza zwalnia nas z tego przymusu.”
- Edward de Bono
5. Czarny kapelusz myślowy
Zadaniem czarnego kapelusza jest pokazanie słabych
aspektów sprawy. Nie chodzi tutaj o bezcelową krytykę lub
spory, ale pokazanie potencjalnych niebezpieczeństw,
jakie czają się „pod powierzchnią”. Istotne jest, aby te
negatywne aspekty były zawsze logicznie uzasadniane.
Dostrzeżenie wady jest prostsze niż zauważenie zalety.
Tak samo łatwo ulega się pokusie krytykowania lub obrony
własnych racji poprzez negację innych. Korzystanie w taki
sposób z czarnego kapelusza jest nieprawidłowe. Jego
celem jest bowiem obiektywne nakreślenie negatywnych
aspektów, bez podtekstu emocjonalnego lub czerpania
przyjemności z krytyki innych.
Organizacja wyprawy i budowa statku kosmicznego na
księżyc jest przedsięwzięciem, które wymaga dużej
wiedzy, kilku lat badań i szkoleń astronautów. Wystarczy
uszkodzić jeden element statku, aby wszystko skończyło
się katastrofą. Jej wywołanie nie wymaga jednocześnie
jakiejś szczególnej wiedzy. Zniszczenie czegoś jest
nieporównywalnie łatwiejsze niż budowa. Analogicznie jest
z krytyką. Przyjemność bycia na nie, dla czystej satysfakcji,
potrafi wywołać ogromne spustoszenie.
Rys. 5 Charakterystyka czerwonego kapelusza
•
Logiczny pesymizm
Negatywne myślenie, w ramach czarnego kapelusza,
opiera się zawsze o logiczny wywód, a myśliciel
przedstawia argumenty zawsze prawdziwe. Istotne jest,
aby podobnie jak w przypadku białego kapelusza, krytyka
była czysta i bez emocji. Forma sporu lub dyskusji, wynikła
z emocji, prowadzi bowiem do bezproduktywnego sporu.
Te zasady pozwolą na poznanie w sposób czysty
i bezstronny negatywnych aspektów rozważanej sprawy,
które obrazują sytuację w połączeniu z innymi
kapeluszami.
…Wtedy dochodziłoby do nadużyć, bo każdy mógłby do woli
korzystać z firmowych kart kredytowych w celach
prywatnych.
•
Przedmiot krytyki
Jeżeli:
•
kwestionujemy fakty lub liczby;
•
wykazujemy błędy w metodologii;
•
dokonujemy negatywnej oceny pomysłu;
•
wskazujemy przyszłe zagrożenia,
to jest to myślenie w ramach czarnego kapelusza.
W ukazywaniu czarnej strony sytuacji w sposób logiczny
pomagają pytania kwestionujące. Polegają one na
szukaniu logicznych uzasadnień dla negatywnych
stwierdzeń.
…dlaczego uważasz, że tak duża firma również może
skrócić czas obsługi klienta do 2 minut?
•
Sposoby na czarne myślenie
Istotne jest umiejscowienie aspektów negatywnych
w budowanym w trakcie rozważań obrazie sytuacji. Można
to zrobić poprzez:
•
odnotowanie i uznanie czarnych stron istoty
rozważań,
•
uznanie negatywnej cechy, z określeniem
prawdopodobieństwa jej wystąpienia,
•
akceptację zagrożenia i podanie sposobów, jak go
uniknąć,
•
podważenie istoty zagrożenia poprzez ponowne
użycie czarnego kapelusza,
•
znalezienie alternatywnego poglądu.
…Tak może się zdarzyć, że ktoś skopiuje nasz pomysł
przed wprowadzeniem go w życie, jest to jednak mało
prawdopodobne, bo bardzo dobrze się przed tym
zabezpieczamy.
Ocena negatywna jest zawsze po pozytywnej, jeżeli
rozważamy nowy pomysł. W praktyce negatywizm bywa
tak silny, że potrafi zniszczyć nawet najlepszą ideę już
w zarodku. Ta siła utrudnia również przestawienie myślenia
z krytyki na pochwałę, niezbędną do przeanalizowania
pomysłu.
„Myślenie w kategoriach czarnego kapelusza jest zawsze
logiczne. Jest negatywne, ale nie emocjonalne. Myślenie
negatywnie emocjonalne, podlega kapeluszowi
czerwonemu… Czarny kapelusz zajmuje się „czarną” stroną
sytuacji, ale jest to zawsze pesymizm logiczny.”
- Edward de Bono
5
90-251 Łódź, ul. Stefana Jaracza 72
tel./fax: (48 42) 678 78 60,
www.questuspoint.pl
Wady,
Błędy,
Luki
Logic zne,
Bezs tronne
Sześć myślowych kapeluszy
Edward de Bono, Wydawnictwo One Press, Gliwice, listopad 2007 k089
„Zaatakowanie czyjegoś pomysłu daje natychmiastowy
poczucie wyższości. Pochwalenie czyjegoś pomysłu zdaje
się być równoważne z przyznaniem, że jest się gorszym od
pomysłodawcy.”
- Edward de Bono
6. Żółty kapelusz myślowy
Przeciwieństwem czarnego kapelusza jest kapelusz żółty.
Skupia się na wszystkim, co pozytywne i odpowiada za
postawę optymistyczną. Nastawienie myślenia na
pozytywne jest trudniejsze, ponieważ łatwiej przy jego
użyciu można się „wykazać”.
Istotą żółtego kapelusza jest optymizm wyrażany poprzez
wysuwanie propozycji i pozytywną ich ocenę. Obejmuje on
również, w ujęciu pozytywnym, marzenia, wizje oraz
wskazywanie przyszłych szans. Żółty kapelusz naprawia
też błędy wskazane podczas krytyki za pomocą czarnego
kapelusza.
Rys. 6 Charakterystyka żółtego kapelusza
•
Logiczny pozytywizm
Podobnie jak czarny, tak samo żółty kapelusz winien
podawać dowody oraz logiczne uzasadnienie dla
przedstawianych racji. Jest tak dlatego, iż żółty kapelusz
kryje w sobie niebezpieczeństwo przejaskrawienia zalet, co
może doprowadzić do nierealnych wizji lub marzeń,
trudnych do spełnienia. Myśliciel unika tego poprzez
precyzyjne określanie prawdopodobieństwa danych
zdarzeń i w miarę możliwości logiczne uzasadnianie
dlaczego „to ma się udać”. Jeżeli tego nie zrobi, nie będzie
różnicy pomiędzy optymistycznymi poglądami
i pozytywnymi emocjami czerwonego kapelusza.
…Wybierając metodę produkcji najbardziej przyjazną
środowisku, odniesiemy najwięcej korzyści. Wielu klientów
coraz częściej zwraca uwagę na to, czy produkcja tego, co
kupują, nie wywołała negatywnych skutków dla otoczenia.
Stosując ekologiczne metody, możemy podnieść cenę
i jednocześnie będziemy postrzegani jako firma, która pełni
misję społeczną.
•
Nowe możliwości
Przyjęcie pozytywnej postawy pomaga dostrzec wartości,
które na pierwszy rzut oka nie były tak wyraźne. Jest to
o tyle trudne, że w kulturze zachodniej pokutuje pogląd, że
dla oceny sytuacji wystarczy myślenie krytyczne.
…Ta szklanka nie jest w połowie pusta. Jest w połowie
wypełniona czekoladą.
…Skończmy z tą krytyką. Spróbujmy się zastanowić nad
pozytywnym aspektem pomysłu, aby rozdawać próbki
lodów tak, by każdy mógł spróbować nowego smaku, może
wcale nie jest to takie bez sensu.
Przeistoczenie krytykanta w optymistę dokonuje się
poprzez nałożenie żółtego kapelusza, co oznacza
świadomy wybór na chwilę innego podejścia, niż dana
osoba ma w zwyczaju. Korzystanie z myślenia
pozytywnego jest również podstawą kreatywności. Dobra
atmosfera sprzyja nowym pomysłom. Sama krytyka, bez
następującego po niej myślenia z perspektywy żółtego
kapelusza, jest bezproduktywna.
„Niewielu jest ludzi, dla których nastawienie pozytywne
stanowi naturalny sposób bycia. Większość ludzi
nastawnie pozytywne wykazuje tylko wtedy, gdy
przedstawia pomysły własnego autorstwa.”
- Edward de Bono
„Przy każdym ambitnym planie najpierw wszystko zaczyna
się od wizji… Wizja obejmuje zarówno korzyści jak
i wykonalność planu: można to zrobić i warto to zrobić.”
- Edward de Bono
7. Zielony kapelusz myślowy
Zielony kapelusz odpowiada za kreatywność. Osoba,
która go wkłada, ma na celu świadome szukanie zmian
i nowego podejścia do rozważanego problemu.
Odnalezienie nowego podejścia wymaga szukania
najlepszej alternatywy, a nie zadowalania się pierwszym
rozwiązaniem.
Rys. 7 Charakterystyka zielonego kapelusza
•
Rola wysiłku
Świadome nastawienie na myślenie nabiera szczególnego
znaczenia przy zielonym kapeluszu. Oznacza ono bowiem,
w tym przypadku, świadome nastawienie się na tak dziś
pożądaną kreatywność. Pomimo tego nie można żądać,
aby każdy wymyślił coś nowego.
…To na pewno skuteczna metoda na problemy
z zanieczyszczoną wodą. Spróbujmy jednak założyć
zielone kapelusze i zastanowić się nad innym
rozwiązaniem. Może ta sprawdzona metoda nie jest wcale
najlepsza.
Nacisk kładziony jest tu na wysiłek, a nie, bezwarunkowo,
na rezultat. Jest to specyfika zielonego kapelusza. Wysiłek
można dodatkowo wspomagać sposobami, które
podsycają kreatywność.
•
Fabryka nowych pomysłów
Założenie zielonego kapelusza często nie wystarczy, aby
pojawiły się nowe pomysły. Kreatywność dla jednego jest
czymś naturalnym, dla innych wymaga ćwiczeń. Wynika to
z typowego schematu działania mózgu, w którym
kreatywność nie jest stanem zbyt częstym. Dzięki
technikom wspierającym powstawanie nowych pomysłów
można pobudzić kreatywność. Techniki te to:
•
Przemieszczanie
•
Prowokacja
6
90-251 Łódź, ul. Stefana Jaracza 72
tel./fax: (48 42) 678 78 60,
www.questuspoint.pl
Zalety,
M ożliwoś c i
Szans e
Logic zne,
Bezs tronne,
Realne
I dee,
P omys ły,
Rozwiązania
Niewymus zone,
O prac owane
Sześć myślowych kapeluszy
Edward de Bono, Wydawnictwo One Press, Gliwice, listopad 2007 k089
•
Myślenie lateralne
•
Kontrola krytyki
Przypuśćmy, że mamy ustalić nowy sposób sprzedaży zup
w proszku. Można posłużyć się metodą prowokacji, która
polega na wybraniu losowego rzeczownika ze słownika.
Trafił się przykładowo rzeczownik „lampa”. Lampa kojarzy
się ze światłem. Światło i zupa w proszku w rezultacie
mogą w rezultacie skojarzenia dać świecące opakowanie.
Zwróci ono uwagę konsumenta, który wybiera produkty
z półki.
Jeżeli pomysły już się pojawią, ważna jest opieka nad nimi.
Oznacza to, że każdy z nich musi zostać odnotowany
i opracowany w ramach pozostałych kapeluszy, tak, aby
nie przepadł w ferworze dyskusji.
„Nie można nakazać sobie (ani innym) wymyślenie czegoś
nowego, ale można nakazać sobie (oraz innym)
poświęcenie czasu na ten cel. Zielony kapelusz zapewnia
ku temu formalne warunki.”
- Edward de Bono
„Ludzie są zbyt skłonni przyjmować, że kreatywność zależy
wyłącznie od talentu i osobowości, i skoro oni tego nie
mają, to kreatywność ich nie dotyczy. Dlatego podkreślam
znaczenie świadomego rozwijania umiejętności
kreatywnego myślenia…Następnie dodaje, że niektórzy
ludzie zawsze będą w tym lepsi. Tak samo jak jedni lepiej
sobie radzą z grą w tenisa czy jazdą na nartach.”
- Edward de Bono
„Mamy skłonność do szukania tylko tego ostatecznego
błyskotliwego rozwiązania. Wszystko inne uchodzi naszej
uwadze. Tymczasem oprócz tego genialnego rozwiązania,
może pojawić się wiele wartościowych pomysłów. Mogą to
być nowe kierunki koncepcji, nawet jeśli obecnie nie ma
żadnych konkretnych możliwości udania się w tych
kierunkach.”
- Edward de Bono
8. Niebieski kapelusz myślowy
Ostatnim kapeluszem, który spina pozostałe, jest niebieski
kapelusz myślowy. Jego rola to organizacja procesu
myślenia i czuwanie nad jego efektywnym przebiegiem.
Dokonuje się tego, między innymi, poprzez wybieranie
i ustalanie kolejności użycia poszczególnych kapeluszy
myślowych.
Rys. 8 Charakterystyka niebieskiego kapelusza
•
Myślowy porządek
Niebieski kapelusz przekształca bezładną debatę
w zorganizowany proces myślowy. Początek jego działania
to ustalenie struktury procesu myślenia i sposobu
tworzenia obrazu sytuacji, poprzez wszystkie kapelusze.
Następnie niebieski kapelusz odpowiada za pilnowanie
reguł i zażegnanie sporów, co pozwala na sprawne
podążanie ustaloną ścieżką rozważań. W trakcie i na
końcu, określa on, w którym punkcie rozważań się
znajdujemy i co zostało osiągnięte. Wszystko po to, aby,
przy w miarę niewielkim wysiłku, proces myślenia dawał
najlepszy możliwy rezultat. Porządkowa rola niebieskiego
kapelusza to także:
•
Określenie tematów i problemów poruszanych
w procesie myślenia,
•
Dyscyplina i żądanie koncentracji na wskazanych
kwestiach,
•
Formułowanie pytań pomocniczych lub
naprowadzających,
•
Rejestracja myśli i podjętych decyzji,
•
Przegląd sytuacji, synteza informacji i konkluzja.
Podstawą działania komputera jest program, który poprzez
instrukcje ustala porządek czynności, jakie należy
wykonać. Dzięki tak precyzyjnie sformułowanym akcjom
jego działanie staje się szybkie i efektywne. Podobnie jest
z niebieskim kapeluszem - ma on zaprojektować proces
myślenia tak, aby doprowadził on, bez zbędnej zwłoki, do
najlepszego rezultatu. Człowiek staje się przez to pewnego
rodzaju „maszyną myślową”, doskonalszą od komputera.
Emocje pozwalają mu stawić czoło nowym sytuacjom
i przystosować myślenie do nowych realiów, czego
komputery nie potrafią.
Zarządzanie procesem myślenia
Nie ma instrukcji uniwersalnej, efektywnej w realizacji
każdego procesu myślowego. Dlatego wszelkie wytyczne
co do używania kapeluszy trzeba dostosowywać do
rezultatu, jaki zakładamy osiągnąć. Inaczej będą wyglądały
rozważania na temat zażegnania kryzysu, a inaczej „burza
mózgu” kreująca nowe pomysły. Dlatego potrzebne jest
zachowanie elastyczności w dobieraniu narzędzi, jakimi są
kapelusze myślowe, czasem wykraczając również poza ich
zasięg.
…Na początek ustalmy wszystkie czynniki, które należy
rozważyć podczas opracowania nowego procesu
dostarczenia usługi.
Odpowiedzialny za rolę „dyrygenta” procesu myślenia jest
zawsze jeden z uczestników zebrania. Pomimo tego
sugestie, które porządkują i nadają kierunek rozważaniom,
może przekazać każdy z uczestników.
…Przepraszam, ale w tej wypowiedzi są emocje. Proszę
zachować spokój, potrzebna jest teraz obiektywna krytyka
czarnego kapelusza. Wypowiedzi z czerwonym
kapeluszem posłuchamy, kiedy zakończymy analizę wad
tego rozwiązania.
„Ramy wyznaczone przez niebieski kapelusz myślowy
mogłyby wyznaczać plan zdarzeń – czyli co ma się po kolei
dziać – co przypominałoby program komputerowy. Częściej
7
90-251 Łódź, ul. Stefana Jaracza 72
tel./fax: (48 42) 678 78 60,
www.questuspoint.pl
Reguły,
Kierunki,
Konkluzje
E las tyc zne,
U porządkowane,
U s talone
Sześć myślowych kapeluszy
Edward de Bono, Wydawnictwo One Press, Gliwice, listopad 2007 k089
jednak niebieski kapelusz ma do czynienia z myśleniem
odbywający się w formie dyskusji i kontroluje je w sposób
przypominający powożenie przez stangreta, od czasu do
czasu napinającego koniom lejce.”
- Edward de Bono
„Jednym z głównych zadań niebieskiego kapelusza będzie
zażegnywanie sporów.”
- Edward de Bono
„Program do prowadzenia negocjacji nie będzie taki sam
jak program do podejmowania decyzji. Nawet w zakresie
podejmowania decyzji program stosowany do podjęcia
jednej decyzji może być inny niż do podjęcia drugiej
decyzji. Osoba korzystając z niebieskiego kapelusza
myślowego dostosowuje program do danej sytuacji, tak
samo jak stolarz planuje, w jaki sposób wykona krzesło lub
szafkę.”
- Edward de Bono
8
90-251 Łódź, ul. Stefana Jaracza 72
tel./fax: (48 42) 678 78 60,
www.questuspoint.pl