POJĘCIA PODSTAWOWE

Pojęcie prawa karnego procesowego

1)

prawo karne procesowe – zbiór norm regulujących proces karny, płaszczyzna normatywna; 
nadaje kształt prawny procesowi karnemu

2)

proces karny – zespół prawnie uregulowanych czynności, których celem jest wykrycie 
przestępstwa i jego sprawcy, osądzenie go za to przestępstwo i ewentualne wykonanie kary, 
środków karnych oraz środków zabezpieczających, płaszczyzna faktyczna; cała działalność 

zmierzająca do rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności karnej oskarżonego

·

funkcje procesu karnego, art.2§1 KPK :

a. profilaktyczna
b. wychowawcza

c. sprawiedliwościowa

d.

zapobiegawcza

f

·

procedura - normy prawa procesowego, obyczaje, uznane sposoby stosowania prawa, 
wszelkie reguły postępowania

Funkcje norm prawa procesowego

1)

f. prakseologiczna – wykrycie prawdy materialnej i wyciągnięcie tego konsekwencji

2)

f. gwarancyjna – ochrona wartości nadrzędnych (godność osobista); ochrona praw jednostki w 
procesie – gwarancje w procesie (ochrona praw obywatelskich, ograniczenie środków przymusu)

3)

f. regulacyjna, porządkująca – porządek, kolejność postępowania, prawa i obowiązki uczestników – 
ład w procesie

4) f. materialnoprawna 

Stosunki procesowe

Czynność procesowa – prawnie uregulowane zachowanie się organów państwowych prowadzących proces 
(organów procesowych) oraz stron postępowania (oskarżyciela, oskarżonego, pokrzywdzonego); 

wzajemny związek między czynnościami



 stosunki procesowe – sytuacje prawne zachodzące między uczestnikami procesu i 

unormowane przez prawo karne procesowe; ich charakter jest:

- społeczny
- prawny (prawnie unormowane, rodzą wzajemne prawa i obowiązki)

- dynamiczny (działanie uczestników powoduje zmiany w treści tych 

stosunków)

1) stosunki procesowe idealne- stany prawne pożądane przez ustawodawcę i naukę

2)

stosunki procesowe faktyczne – stany prawne utworzone w konkretnych 
procesach

Cele procesu karnego

1.

osiągnięcie stanu sprawiedliwości prawnomaterialnej – słuszne zastosowanie normy prawa karnego 
materialnego; skonkretyzowanie danej normy do odpowiedniego przypadku i wyciągnięcie z tego 
faktu następstw, określenie odpowiedzialności – subsumcja czynu; poprzedzone to jest przez cele 

etapowe w postaci np. dochodzenia

2.

osiągnięcie stanu sprawiedliwości proceduralnej – przekonanie strony, że organy procesowe zrobiły 
wszystko by prawu stała się zadość; uczciwość procesu

Przedmiot procesu



kiedyś: czyn popełniony przez oskarżonego; 



obecnie: „teoria odpowiedzialności”: dążenie do subsumcji konkretnego czynu; zatem przedmiotem 
jest problem odpowiedzialności karnej, czasem cywilnej oskarżonego za zarzucone mu przestępstwo



odpowiedzialność – powinność poniesienia przez konkretną osobę konsekwencji określonych w 

prawie karnym lub cywilnym za konkretne przestępstwo



podstawa faktyczna odpowiedzialności

 

  – czyn zarzucony oskarżonemu, który w przypadku 

udowodnienia zostaje sprawcy przypisany w wyroku; zatem musi istnieć tożsamość czynu 

zarzuconego z czynem przypisanym, co wynika z zasady skargowości(sąd rozpatruje ten 
czyn, o który ktoś został oskarżony; musi zachodzić tożsamość czynu w innych przypadku 

następuje umorzenie postępowania i możliwość wszczęcia procesu o nowy czyn

1

- tożsamość czynu zachodzi przede wszystkim, gdy (wg Śliwińskiego):

1) część działania lub zaniechania przestępczego pokrywa się z działaniem lub 

zaniechaniem przestępczym, które było przedmiotem oskarżenia

2) zachowania ze względu na materialną treść wykazują te same cechy (prawna 

jedność czynu)

- wyłączenie tożsamości czynu zachodzi, gdy (od strony negatywnej; wg 
Cieślaka pierwsze 3):

1)

nastąpiła zmiana osoby sprawcy

2) nastąpiła zmiana dobra prawnego (przedmiotu ochrony)

3) nastąpiła zmiana osoby pokrzywdzonego i różnica dotycząca miejsca czynu, 

czasu czynu, przedmiotu wykonawczego, ustawowych znamion czynu

4) nie doszło do zmiany osoby pokrzywdzonego, ale ujawniły się cztery różnice 

dotyczące miejsca czynu, czasu czynu, przedmiotu wykonawczego i ustawowych 

znamion czynu 



podstawa normatywna odpowiedzialności

 

  – kwalifikacja prawna czynu zarzucanego 

oskarżonemu (spojrzenie na czyn przez pryzmat normy prawa karnego); nie musi zachodzić 

tożsamość kwalifikacji prawnej czynu w ciągu trwania procesu; zmiana kwalifikacji



 w procesie przygotowawczym wiąże się z umieszczeniem tego w postanowieniu o 

wszczęciu śledztwa lub dochodzenia, przedstawieniu zarzutów itp.; konieczne 

poinformowanie oskarżonego


 w postępowaniu sądowym konieczne jest poinformowanie wszystkich uczestników bez 

względu na to czy zmiana ma znaczenie dla interesów stron

- rodzaje zmiany kwalifikacji prawnej czynu art.314 KPK

1)

zmiana następcza – spowodowana zmianą w obrazie czynu

2) zmiana samoistna - dokonana w stosunku do niezmienionego obrazu czynu; 

poprawa dotychczasowej kwalifikacji

Rodzaje procesu w zależności od rodzaju odpowiedzialności prawnej

1) proces zasadniczy – główna kwestia odpowiedzialności – odpow. karna 

2)

akcja cywilna w procesie karnym art.415 KPK

−

załatwienie kwestii odpowiedzialności cywilnej oskarżonego

−

rozstrzyganie w toku procesu karnego roszczeń cywilnych wynikających bezpośrednio z 
przestępstwa lub nakładanie roszczeń z powodu popełnienia przestępstwa

−

różne postępowania połączone celem – nałożenie na oskarżonego powinności prawnej 
świadczenia na rzecz ofiary przestępstwa lub ewentualnie os. trzeciej

−

zmniejszenie kosztów procesu, ilości sądów rozpatrujących daną sprawę, szybsze 
rozpatrzenie wszystkich kwestii w jednym procesie niż w dwóch odrębnych 

postępowaniach 

−

minusy: przedłużenie procesu

−

podrzędność akcji cywilnej wobec procesu zasadniczego

 

 

−

formy akcji cywilnej: 

a)

postępowanie adhezyjne (przydatkowe) 

−

w procesie karnym, na podstawie powództwa cywilnego wniesionego przez 
pokrzywdzonego lub inną uprawnioną osobę; 

−

tylko do roszczeń majątkowych

 

  wynikających bezpośrednio z popełnienia 

przestępstwa;

−

odszkodowanie za stratę rzeczywistą a także utracone korzyści; 

−

pozwanym tylko oskarżony

−

postępowanie „przy okazji” postępowania karnego

−

powód ma prawo do wnoszenia apelacji

−

ograniczenia postępowania adhezyjnego:

i.

niedopuszczalne, gdy przepis szczególny tak stanowi (sprawy 
nieletnich, sprawy o wykroczenia, w post. doraźnym, przed TS)

ii.

dopuszczalność dowodzenia przez powoda cywilnego tylko tych 
okoliczności, na których opiera swoje roszczenia

iii. możliwość pozostawienia bez rozpoznania, jeżeli materiał 

dowodowy nie wystarcza do rozstrzygnięcia powództwa 

2

cywilnego, a udowodnienie powodowałoby przewlekłość 

postępowania

b)

orzeczenie obowiązku naprawienia wyrządzonej szkody – obejmuje 
przede wszystkim szkodę rzeczywistą, może objąć utracony zysk; jest to jeden 
ze środków karnych przewidzianych w KK; rodzaje orzeczeń:

i.

bezwzględnie obligatoryjne - przy umorzeniu postępowania 
karnego; w całości lub w części; możliwe orzeczenie innych 

obowiązków

ii.

względnie obligatoryjne – w przypadku skazania za najcięższe 
przestępstwa (spowodowanie śmierci, ciężkiego uszczerbku na 

zdrowiu, przeciw bezpieczeństwu w komunikacji) na wniosek 
pokrzywdzonego, prokuratora; w całości lub w części – wniosek 

powoduje konieczność wydania takiego orzeczenia chyba, że szkoda 
została już naprawiona (chyba, że niemożność ustalenia rozmiarów 

szkody-wtedy możliwe wymierzenie nawiązki)

iii.

fakultatywne – przy zawieszeniu wykonania kary; sąd może 
zobowiązać do naprawienia w całości lub w części; może zostać 

nadana klauzula wykonalności (wykonanie na podstawie przepisów 
KPC

c)

orzeczenie odszkodowania z urzędu – kiedyś dotyczyło tylko mienia 
społecznego (wtedy obligatoryjnie), teraz dot. każdego rodzaju 

(fakultatywność); sąd może zasądzić w razie skazania; możliwe orzeczenie z 
urzędu; rola akcesoryjna w stosunku do postępowania adhezyjnego; 

niedopuszczalne, gdy:

i.

nie ma bezpośredniego związku z zarzutem oskarżenia lub jest 

przedmiotem innego postępowania; gdy o roszczeniu prawomocnie 
orzeczono

ii. w postępowaniu poprawczym w sprawach nieletnich
iii. w postępowaniu doraźnym

d)

orzeczenie nawiązki (do 100tyś zł)

i.

zamiast obowiązku naprawienia szkody jako zadośćuczynienie za ciężki 
uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynności narządu ciała, rozstrój 

zdrowia itp.; charakter tylko akcesoryjny – tylko w przypadku, gdy 
niemożliwe określenie wielkości szkody

ii.

możliwość orzeczenia kumulatywnie z nawiązką, o której mowa 
powyżej w przypadku przestępstw umyślnych przeciwko życiu lub 
zdrowiu, których efektem jest śmierć, ciężki uszczerbek na zdrowiu, 

rozstrój itp. na rzecz instytucji, fundacji, stowarzyszenia itp. 
zajmującego się bezpośrednio ochroną zdrowia, z przeznaczeniem na 

ten cel (wykaz MS)

iii.

za przestępstwo przeciw środowisku na rzecz instytucji, stowarzyszenia 
(wykaz MS)

iv.

katastrofy w komunikacji, jeżeli sprawca nietrzeźwy, po środkach 
odurzających lub zbiegł z miejsca zdarzenia

v.

pomówienie lub zniewaga (w masowym przekazie)



 nawiązka orzekana na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego 

Czerwonego Krzyża lub dowolny cel społeczny wskazany przez 

pokrzywdzonego

vi.

wyrąb drzewa, kradzież drzewa wyrąbanego lub powalonego – 
obligatoryjnie

e)

orzeczenie świadczenia pieniężnego – zastępuje sankcję karną, gdy sąd 
odstępuje od wymierzenia kary lub, gdy warunkowo umarza postępowanie, 
przy nadzwyczajnym złagodzeniu; możliwe orzeczenie tego świadczenia na 

rzecz instytucji, stowarzyszenia lub organizacji społecznej, której działalność 
związana jest ochroną dobra naruszonego lub zagrożonego przestępstwem, 

za które skazano sprawcę; max 20000zł; wykaz organizacji - MS

f)

orzeczenie zwrotu korzyści majątkowej – nie należy do środków karnych; 
postępowanie odszkodowawcze z urzędu, toczone na wniosek prokuratora; 

3

zobowiązanie do zwrotu korzyści na rzecze SP, nie dotyczy korzyści 

podlegających zwrotowi innemu podmiotowi; nie przeciw oskarżonemu, lecz 
osobie trzeciej (quai-pozwanemu)

Działy prawa karnego procesowego

1) proces karny powszechny – przed sądami powszechnymi

2)

proces karny specjalny – przed sądami szczególnymi np. sądami wojskowymi; różnice w 
przepisach między procesem powszechnym, a specjalnym; brak powiązania strukturalnego i 
funkcjonalnego z sądami powszechnymi; np. proces karny przed TS (prezydent, za delikt 

konstytucyjny oraz przestępstwo; członkowie RM)

Tryby postępowania



znaczenie pierwsze: tryb ścigania, czyli sposób inicjowania procesu:

1)

tryb ścigania z oskarżenia publicznego 

a. bezwarunkowy

b.

warunkowy (uzależniony od wniosku określonej osoby, instytucji lub zezwolenia 
właściwego organu – np. uchylenia immunitetu procesowego)

2)

tryb ścigania z oskarżenia prywatnego – tylko na podstawie oskarżenia prywatnego 
wniesionego do sądu przez oskarżonego – oskarżyciel prywatny; od momentu złożenia 
wniosku postępowanie toczy się z urzędu



znaczenie drugie: tryb jako rodzaj postępowania, zróżnicowanie przebiegu

1)

tryb jako postępowanie zwyczajne – rozstrzygnięcie kwestii odpowiedzialności 
oskarżonego uznany za typowy w danym systemie

2)

tryb jako postępowanie szczególne – również zmierza do rozstrzygnięcia 
odpowiedzialności, ale w sposób inny, z góry przewidziany przez ustawodawcę; o 
wyodrębnieniu decyduje ustawa tworząca zespół odrębności stwarzających charakter 

takie trybu; tryb szczególny jest odstępstwem lub modyfikacją formalizmu trybu 
zwyczajnego; są w wyjątkiem od zasady



 wyróżniane ze względu na rodzaj i wagę popełnionego przestępstwa, decyduje o 

nakładzie sił i środków, dostosowanie poszczególnych przepisów np. do nieletnich, 
bądź ze względu na konieczność przyśpieszenia postępowania



 podział trybów szczególnych ze względu na stosunek do formalizmu procesu 

zwyczajnego:

a)

 postępowanie ekwiwalentne – generalnie sformalizowane tak samo, 
jedynie zmiana niektórych form na inne, lub modyfikowanie danych form np.: 
postępowanie karne skarbowe zwyczajne lub postępowanie poprawcze w 

sprawach nieletnich

b)

postępowanie wzbogacone – formalizm zostaje zwiększony; w Polsce nie 
występuje; kiedyś było to postępowanie prowadzone przed sądem 

przysięgłym za największe zbrodnie (zwiększony formalizm w wyniku 
powoływania ławy przysięgłych)

c)

postępowania zredukowane – formalizm zostaje zmniejszony; na ogół 
dotyczy redukcji uprawnień przysługujących stronom np., wydanie wyroku 
zaocznego, rezygnacja z udziału oskarżonego w procesie; redukcje 

ograniczane przez Konstytucję, MPPOiP, EKPCz; do postępowań 
zredukowanych należą:

a.

postępowanie uproszczone – ściśle oznaczone modyfikacje

b. postępowanie z oskarżenia prywatnego 

c.

postępowanie nakazowe – eliminacja rozprawy głównej

d. postępowanie doraźne (przyspieszenie kosztem praw oskarżonego, 

pozbawienie stron możliwości zaskarżenia wyroku)

OBOWIĄZYWANIE POLSKIEGO PRAWA KARNEGO PROCESOWEGO

Źródła prawa karnego procesowego



Pojęcie źródła – akt organu publicznego zawierający normy prawne – wąskie znaczenie (formalne)

- układ warunków społecznych, gospodarczych, politycznych, kulturowych 

determinujących powstanie danej normy (w znaczeniu materialnym)

4



 Kryteria ważności normy prawnej:

a) ustanowienie zgodnie z normami występującymi w danym systemie 

b)

konsekwencja w stosunku do ogólnych reguł systemu

c) niesprzeczność z żadną norm należącą do systemu (ewentualnie sprzeczność jest 

usuwalna drodze wykładni lub norm kolizyjnych)

d) brak formalnej derogacji

e) element nowości w stosunku do dotychczasowego stanu prawnego



System źródeł formalnych prawa karnego procesowego



 prawo wspólnotowe:

a) prawo pierwotne – prawo traktatowe Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej

b)

prawo pochodne – stanowione przez organy Unii i implementowane do polskiego 
systemu

- pierwszeństwo prawa wspólnotowego w stosunku do systemu krajowego – nie dotyczy 

Konstytucji

- zasada przyjaznej wykładni na rzecz prawa krajowego w razie kolizji norm – dotyczy 

Konstytucji



Konstytucja z 2 kwietnia 1997r

 

 . – stosowane bezpośrednio(odpowiedni stopień szczegółowości, 

powinien stanowić prawa i obowiązki)



ustawa

 

 



ratyfikowana umowa międzynarodowa 

 

 



rozporządzenie wykonawcze

 

  (nie mają wpływu na prawo karne materialne, w prawie 

procesowym znaczna rola)



Orzecznictwo sądowe



orzeczenia sądowe nie mogą być źródłem prawa



sądy stosują prawo, ale go nie tworzą



orzecznictwo SN ma jednak duże znaczenie dla sądów niższych instancji ze względu na chęć 
uniknięcia ewentualnej apelacji bądź kasacji



czasem sądy tworzą novum normatywne



wiążące, powszechnie obowiązujące i ostateczne są orzeczenia TK



Nauka procesu karnego



nie mają charakteru źródeł prawa – wywierają jedynie wpływ na tworzenie i stosowanie prawa w 
zależności od autorytetu uczonego; obecność widziana w składzie SN, w którego składzie 
zasiadają profesorowie i inne osoby z dorobkiem naukowym



częste odwołania do literatury prawniczej i naukowej



 wpływ jednostkowy – konkretna zmiana następuje na skutek zindywidualizowanej 

teoretycznej wypowiedzi; 


 wpływ ogólny – stopniowe przekształcanie świadomości prawnej w społeczeństwie, które 

wynikiem jest zmiana legislacji



Obyczaj



gdy brak regulacji to praktyka tworzy normy zwyczajowe, które dzięki powszechnemu 
stosowaniu stają się źródłem prawa



obyczaj nie może uchylać żadnej normy prawa stanowionego, gdyż jest tylko jego 
dopełnieniem!!! – to tez nowość



normy zwyczajowe tworzą system kultury sądowej (np. sposób zwracania się do siebie)

Analogia w procesie karnym



stosowana, gdy brak normy rozstrzygającej daną kwestię



analogia iuris – tworzenie nowej normy prawnej; treść wynika z całego systemu prawa
analogia legis – stosowanie w celu rozstrzygnięcia normy najbardziej zbliżonej, wynikającej z tej 
samej racji, z której wynikałaby brakująca norma



zakaz stosowania do przepisów wyjątkowych



dopuszczalność:

−

zaostrzone reguły stosowania w prawie procesowym

−

dopuszczalna, jeżeli nie powoduje ograniczenia lub zniesienia praw obywatelskich

 

 

5

o

niedopuszczalne stosowanie w drodze analogii środków przymusu 
procesowego – zakres przedmiotowy analogii

o

niedopuszczalna analogia na niekorzyść oskarżonego i innych stron  
procesowych – zakres podmiotowy analogii

Obowiązywanie temporalne



regułą obowiązywanie trwałe (możliwe okresowe – określenie terminu, do którego mają 
obowiązywać lub maksymalnego terminu obowiązywania



lex retro non agit 



jeżeli zmiana ustawy następuje w momencie trwania procesu kontynuuje się wg ustawy nowej 
do rozpoznania przestępstwa, które zostało popełnione w czasie obowiązywania starej ustawy 
procesowej



trzy możliwości prowadzenia procesu po wejściu nowej ustawy: 

1.

kontynuuje się wg ustawy starej do prawomocności orzeczenia go kończącego

2.

proces powtarza się wg ustawy nowej, jeżeli wprowadziła odmienność w 
stosunku do uchylonej ustawy

3.

stadium, w którym dokonano zmiany ustawy, kontynuuje się i kończy wg 
starej ustawy, następne stadium rozpoczyna się wg nowej ustawy

ustawa na ogół sama przesądza wybór którejś z tych możliwości

Obowiązywanie miejscowe



zasada terytorialności



przepisy KPK obowiązują na terytorium RP (o terytorium rozstrzygają umowy graniczne)



wyjątki od stosowania KPK na terytorium RP:

a)

sąd i prokurator może na życzenie sądu lub prokuratora państwa obcego udzielając 
pomocy prawnej zastosować szczególny tryb postępowania lub formę przewidziane w 

obcym prawie, jeżeli nie jest to sprzeczne z zasadami porządku prawnego RP

b)

możliwość odczytywania na rozprawie protokołów spisanych za granicą, na wniosek 
polskiego sądu lub prokuratora, jeżeli sposób prowadzenia czynności nie jest sprzeczny z 

zasadami porządku prawnego RP; uzasadnione odczytanie protokołu zagranicznego bez 
wniosku polskiego sądu lub protokołu pod warunkiem, że czynność nie byłą sprzeczna z 

polskim porządkiem prawnym; art. 391 KPK

c)

polskie prawo procesowe stosowane jest za granicą przez polskich konsulów, jeśli 
przesłuchują polskich podejrzanych, świadków i biegłych lub doręczają im pisma 

procesowe

UCZESTNICY PROCESU

·

uczestnik procesu – zbiorcza kategoria obejmująca każdą osobę, która spełnia funkcje w 
procesie wyznaczoną jej przez prawo procesowe; przeprowadzają czynności procesowe lub tylko 

w nich uczestnika

Kategorie uczestników procesu

6

1.

organy procesowe:

a.

o. postępowania przygotowawczego

b.

o. postępowania głównego

c.

o. postępowania odwoławczego

d.

o. postępowania wykonawczego

2. strony procesowe

3. reprezentanci stron procesowych
4. rzecznicy interesu społecznego

5.

osobowe źródła dowodowe

6. pomocnicy organów procesowych

Organy procesowe



organy państwowe uprawnione do wydawania decyzji procesowych w określonych etapach 

procesu, niezależnie od innych uprawnień

A. Sąd



znaczenie procesowe: zespół osób lub osoba wyposażeni atrybut niezawisłości, powołanie od 

sprawowania sprawiedliwości w imieniu RP oraz w szczególnej procesowej formie (skład orzekający)



w innych znaczeniach:

1. jednostka organizacyjna w systemie sądownictwa
2. budynek będący siedzibą sądu w znaczeniu procesowym

3. zdanie oceniające



sądy powszechne (prawo o ustroju sądów powszechnych)

1. sądy apelacyjne
2. sądy okręgowe

3.

sądy rejonowe (a w nich sądy grodzkie – wydziały miejscowe lub zamiejscowe sądów 
rejonowych; rozpatrują sprawy o wykroczenia, wykroczenia skarbowe, przestępstwa 
skarbowe zagrożone karą grzywny do 360 stawek dziennych lub karą ograniczenia 

wolności albo pozbawienia wolności do 2 lat, spraw z oskarżenia prywatnego z 
wyjątkiem tych, w których udział biorą ławnicy oraz pozostałe sprawy rozpatrywane 

w postępowaniu uproszczonym



sądy szczególne:

1. sądy wojskowe (prawo o ustroju sądów wojskowych)
2. Trybunał Stanu (ustawa o TS)



właściwość sądu – upoważnienie do dokonywania określonych czynności procesowych. 

Upoważnienie to jest zarazem obowiązkiem sądu; dzieli się na: 

1. w. miejscową

2. w. przedmiotową:

a. w. rzeczową

b. w. funkcjonalną

Ad.1 Właściwość miejscowa – upoważnienie sądu do przeprowadzenia czynności procesowych ze 
względu na miejsce zdarzenia, które dało podstawę do dokonania tych czynności; reguły:

I.

właściwy miejscowo sąd w okręgu, którego popełniono przestępstwo; ewentualnie 
miejsce gdzie wszczęto postępowanie przygotowawcze (pociąg) lub miejsce portu 

macierzystego (samolot)

II.

jeżeli nie uda się ustalić miejsca popełnienia przestępstwa to właściwy jest sąd, w 
którego okręgu

i. ujawniono przestępstwo

 

 

ii. ujęto oskarżonego

 

 

iii. oskarżony przed popełnieniem stale mieszkał

 

 

zastosowanie także, gdy mieszkał za granicą

III.

jeżeli nie można ustalić właściwości miejscowej, to sprawę rozpatruje sąd właściwy dla 
dzielnicy Śródmieście w Warszawie

Ad.2. Właściwość rzeczowa – upoważnienie sądu do całościowego rozpoznania sprawy w pierwszej 
instancji; warunki, jakie powinno spełniać poprawne ustalenie właściwości

I.

stałość kompetencji – nie powinna zależeć od indywidualnej decyzji organu 

procesowego

II.

równowaga kompetencji, – aby obciążenie sądów rozpoznających środki odwoławcze 
nie było nadmierne

III.

ekonomika kompetencji – należy liczyć się z kosztami, jakie nakłada dana właściwość

7

 1.  podstawowym sądem pierwszej instancji jest sąd rejonowy – wszystkie sprawy z wyjątkiem 
spraw przekazanych ustawa do właściwości sądu okręgowego

2. sąd okręgowy orzeka w pierwszej instancji:

- o zbrodnie przewidziane w KK oraz ustawach szczególnych

- o występki wyliczone w KK
- o występki, które z mocy przepisu szczególnego należą do właściwości tego sądu



`Możliwość zmiany właściwości sądów okręgowych i rejonowych, gdy:

1. łączność spraw karnych; formy:

a.

łączność podmiotowa – ta sama osoba oskarżona o kilka przestępstw, a sprawy 
należą do właściwości różnych sądów tego samego rzędu –właściwy sad, w którym 
pierwszym wszczęto postępowanie; jeżeli do różnego rzędu do sprawę rozstrzyga ten 

wyższego rzędu

b. łączność przedmiotowa - postępowanie jednocześnie przeciwko sprawcom, 

pomocnikom, podżegaczom i innym osobom, których przestępstwo pozostaje w 
ścisłym związku z przestępstwem sprawcy – jeden sąd właściwy dla wszystkich

c.

łączność podmiotowo przedmiotowa, – gdy występuje zarówno łączność podmiotowa 
i przedmiotowa, – jeżeli prowadziłoby do utrudnienia to można rozpatrzy osobno

2.

postulat oszczędności procesu, – art.36; sąd wyższego rzędu nad sądem właściwym może 
przekazać sprawę innemu sądowi równorzędnemu, jeżeli większość osób wezwanych 
zamieszkuje bliżej tamtego a z dala od sądu właściwego

3.

 delegacja właściwości – przysługuje, SN, gdy wymaga dobro wymiaru sprawiedliwości; sąd 
ten może z inicjatywy danego sadu przekazać sprawę do rozpatrzenia sądowi 
równorzędnemu

Ad.2b. Właściwość funkcjonalna – upoważnienie sądu do rozpatrzenia niecałościowego sprawy np. 

tymczasowe aresztowanie (sąd rejonowy), właściwość do wydawania wyroków łącznych, kasacje (SN), 
wydanie listu żelaznego (sąd okręgowy)



konsekwencje naruszenia właściwości:

Następstwa rygorystyczne powoduje:

a.

rozpoznanie sprawy oskarżonego przez sąd polski, w przypadku, gdy oskarżony nie 
podlegał orzecznictwu polskich sądów karnych np., immunitet dyplomatyczny

b.

orzeczenie sądu powszechnego w sprawie, która należała do sądu szczególnego albo na 
odwrót

c.

orzeczenie sądu niższego, gdy sprawa należała do sądu wyższego

→ bezwzględna przyczyna odwoławcza
→inne przypadki takiej konsekwencji nie przewidują



 zasada niezawisłości sędziowskiej – sąd powinien posiadać swobodę w podejmowaniu decyzji procesowych w granicach 

zakreślonych przez konstytucję i ustawy; gwarantowana przez:

1.

gwarancje ustrojowe:

a.

obywatelstwo polskie, korzystanie w pełni z praw obywatelskich i cywilnych

b.

wysokie kwalifikacje zawodowe i etyczne (wyższe studia prawnicze, nieskazitelność 
29 lat, egzamin sędziowski lub prokuratorski, odpowiedni staż)

c.

nieusuwalność sędziego (wyróżnienie: rozwiązania stosunku służbowego, 
wygaśnięcie, przejście w stan spoczynku)

d.

stałość stanowiska – powoływany przez Prezydenta na wniosek KRS

e.

nieprzenoszalność – tylko za zgodą

f.

zakaz przynależności do partii, zw. zawodowego, prowadzenia działalności publicznej 
niedającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów

g.

niedopuszczalność podjęcia innego zatrudnienia i sposobu zarobkowania gdyby 
osłabiało zaufanie do niezawisłości i bezstronności

h.

immunitet sędziowski

i.

dyscyplinarna odpowiedzialność sędziego

j.

materialny status sędziego

2.

gwarancje procesowe (szczególna pozycja sądu wobec innych uczestników procesu)

a.

nadrzędność sądu wobec stron procesowych

b.

kolegialność orzekania (skład ławniczy, skład zawodowy); jeden sędzia orzeka na:
-posiedzeniu w sądzie rejonowy,

8

- rozprawie w trybie uproszczonym w I instancji i w sądzie okręgowym jako 

odwoławczym, jeśli w I instancji orzekał jeden sędzia
- rozprawa z oskarżenia prywatnego (z wyjątkiem spr. o przestępstwo z 212KK)

- w postępowaniu nakazowym

- w postępowaniu kasacyjnym, jeżeli ustawa nie wymaga wydania wyroku, chyba, 

że Prezes Sądu Najwyższego zarządzi rozpoznanie rozprawy w składzie trzech 
sędziów

c.

obowiązek obiektywizmu

d.

zapewnienie tajności narady i głosowania nad orzeczeniem

e.

zagwarantowanie autonomii orzekania

- sad nie jest związany żadną decyzją sądu ani innego organu przy 

rozstrzyganiu o przedmiocie procesu; wyjątki:

•

sąd związany konstytutywnymi orzeczeniami sądów np. orzekający rozwód 
art.8§2KPK; także wyroki skazujące sądów karnych: wydanie wyroku łącznego, 
wznowienie postępowania karnego, uznanie recydywy

•

w razie przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, sąd związany 

postanowieniami sądu odwoławczego; ograniczone przez

o

regułę, że nie można sadowi niższej instancji narzucić oceny dowodów

o

rebus sic stantibus wskazania sądu odwoławczego wiążą tylko w tej 
sytuacji, jaka istniała w chwili wydania wskazań

•

sąd okręgowy jako odwoławczy i apelacyjny związane są uchwałą SN wydaną 
skutkiem rozstrzygnięcia przekazanego mu zagadnienia prawnego

•

SN jest związany uchwałą wydaną przez ten sąd w składzie 7 sędziów, 
wpisaną do księgi zasad prawnych

•

wszystkie sądy związane są orzeczeniami TK, które z mocy konstytucji mają 

moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne

B. Prokurator

   prokuratura – instytucja, w skład której wchodzą prokuratorzy; zasady:

1. niezależności prokuratorów
2. hierarchicznego podporządkowania

3. jednolitości i niepodzielności prokuratury



 jednostki prokuratury:

1. Prokuratura Krajowa (zadania wyznaczone przez Prokuratora Generalnego)

2.

prokuratury apelacyjne

3. prokuratury okręgowe

4. prokuratury rejonowe



 Prokurator Krajowy pełni funkcje zastępcy Prokuratora Generalnego; generalnie najwyższy zwierzchnik 

prokuratorów 

Ad.1. zasada niezależności prokuratorów 

·

niezależność ograniczona przez ustawę o prokuraturze z 1990r. art.8  ust.1

·

prokurator nie jest niezawisły (nie podlega wyłącznie ustawom); samodzielnie podejmuje 
czynności zawarte w ustawie

·

gwarancje niezależności:

a.

nieusuwalność ze stanowiska (ustawa przewiduje odwołanie oraz utratę 
stanowiska); prokurator może być odwołany przez Prokuratora Generalnego po 
dwukrotnym ukaraniu przez sąd dyscyplinarny karą inną niż upomnienie lub 

wydalenie ze służby prokuratorskiej popełni przewinienie służbowe (w tym 
obrażenie przepisów prawa, uchybienie godności prokuratorskiej)

b.

immunitety prokuratorskie – formalny i materialny

c. ustawowe prawo do własnego zdania

d. nieprzenoszalność na inne stanowisko służbowe

Ad.2. zasada hierarchicznego podporządkowania

9

·

prokurator jest obowiązany wykonywać zarządzenia, wytyczne i polecenia przełożonego 
prokuratora

·

atrybut niezależności - zapewnione prawo do obrony własnego zdania i samodzielności 
zachowania w niektórych sytuacjach

·

polecenia prokuratora przełożonego, przedkładane na piśmie a na żądanie prokuratora wraz z 
uzasadnieniem (wyjątkowo przekazanie ustnie, ale konieczne pisemne potwierdzenie)

·

jeżeli prokurator nie zgadza się z poleceniem to może żądać jego zmiany lub wyłączenia go ze 
sprawy – rozstrzyga prokurator bezpośrednio przełożony nad prokuratorem który wydał 
polecenie chyba e wydał je Prokurator Generalny (jego polecenia nie obejmują treści czynności 

procesowej – tylko rozstrzyga spór)

·

od 1996 r. prokurator ma prawo do samodzielności zachowania się w procesie;

1. tylko prokurator bezpośrednio przełożony ma prawo wydawania wszelkich poleceń 

służbowych

2. w wypadku gdy w postępowaniu sądowym ujawnią się nowe okoliczności, prokurator 

samodzielnie podejmuje decyzje związane z dalszym tokiem postępowania

·

szczegółowe reguły organizacyjne:

1.

zasada substytucji – prokurator przełożony ma prawo zlecić czynność prokuratorowi 
podwładnemu; niedozwolona gdy:

a. przepis zastrzega wykonanie czynności prokuratorowi określonego stopnia np. tlyko 

Prokurator Generalny może wnieść kasację nadzwyczajną

b. przepis nie zezwala określonym osobom na wykonanie pewnych czynności

c. nie wolno przekazać prokuratorowi podwładnemu kontroli prokuratora przełożonego 

ani nadrzędnego 

2.

zasada dewolucji – prokurator przełożony może przejąć do wykonania czynność 
prokuratora podwładnego; ograniczenia:

−

nie powinien przejmować wydania decyzji, jeżeli w ten sposób strona zostanie 

pozbawiona należnego jej środka odwoławczego

Ad.3. zasada jednolitości i niepodzielności prokuratury

·

prokurator zawsze reprezentuje prokuraturę w całości i prokuratora może posłużyć się do 
wykonania każdym prokuratorem; wynika stąd:

a. podział czynności jest sprawą wewnętrzną prokuratury poza wyjątkami 

przewidzianymi przez prawo

b.

zmiana prokuratora w toku czynności nie pozbawia jej ważności (zasada 
indyferencji) – możliwość zastępstw

c.

ewentualne niezastosowanie się prokuratora do polecenia przełożonego nie 
pozbawia ważności tej czynności  

POLICJA, AGENCJA BEZPIECZEŃSTWA WEWNĘTRZNEGO I INNE UPRAWNIONE SŁUŻBY

Policja- umundurowana i uzbrojona formacja przeznaczona do ochrony bezpieczeństwa obywateli oraz do 
utrzymania bezpieczeństwa i porządku publicznego



Policją dowodzi Komendant Główny Policji, podległy Ministrowi Sprawiedliwości



terenowymi organami policji są komendanci wojewódzcy, komendanci rejonowi i komendanci 
komisariatów policji



hierarchia organów jest czterostopniowa



służby: kryminalna, prewencyjna oraz wspomagająca działalności Policji w zakresie 
organizacyjnym, logistycznym i technicznym

Policjant

•

obowiązany jest przestrzegać dyscypliny służbowej oraz wykonywać rozkazy i polecenia 

przełożonych

•

obowiązany jest odmówić wykonania rozkazu lub polecenia przełożonego, a także polecenia 
prokuratora, organu administracji państwowej lub samorządu terytorialnego, jeśli wykonanie 
rozkazu lub polecenia łączyłoby się z popełnieniem przestępstwa  policjant musi na każde 
polecenie i rozkaz spoglądać przez pryzmat jego zgodności z normami prawa karnego

•

nie ma prawa odmowy wykonania polecenia, dlatego ze się z nim nie zgadza, a tym bardziej 

żądania doręczenia mu uzasadnienia polecenia na piśmie, zmiany polecenia lub wyłączenia 
go z udziału w sprawie

10

•

policjanci w toku wykonywania czynności służbowych maja obowiązek respektowania 
godności ludzkiej oraz przestrzegania i ochrony praw człowieka

zadania Policji:



zabezpieczenia pierwszych dowodów przestępstwa



podejmowanie czynności zmierzających do wykrycia i ujęcia sprawcy



czynności dowodowe w postępowaniu przygotowawczym



 policja sądowa- korpus policjantów uprawniony do wykonywania czynności procesowych w toku procesu 

karnego; w PL instytucja zapewniająca bezpieczeństwo w sądach i prokuraturach



 sprawą wewnętrzna policji jest nadal, który funkcjonariusz zostanie skierowany do pracy w policji 

kryminalnej i jaki będzie podział czynności

Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego - instytucja państwowa, właściwa w sprawach ochrony 
bezpieczeństwa wewnętrznego państwa i jego porządku konstytucyjnego



obowiązują stopnie wojskowe



przepisy o obowiązku wykonywania poleceń i rozkazów z wyjątkiem sytuacji, w której wykonanie 

rozkazu lub polecenia łączyłoby się z popełnieniem przestępstwa



uprawnienia Policji w śledztwie przysługują także Straży Granicznej oraz ABW w zakresie 
właściwości (odnosi się to też do innych organów ścigania takich jak Żandarmeria Wojskowa, 
organy kontroli skarbowej, Straży Leśnej, Państwowej Straży Łowieckiej)

Organy kontroli skarbowej



na czele stoi Minister Finansów, któremu bezpośrednio podlega Generalny Inspektor Kontroli 
Skarbowej, a temu inspektorzy kontroli skarbowej zatrudnieni w urzędach kontroli skarbowej



 przeprowadzanie kontroli podatkowej oraz badanie czy nie doszło do naruszenia przepisów 
regulujących gospodarowanie państwowymi i nielegalnego uszczuplania dochodów SP



inspektorzy prowadza postępowanie przygotowawcze w trybie i na zasadach określonych w kpk i 
kodeksy karnego skarbowego w sprawach z zakresu kontroli skarbowej



organami kontroli skarbowej są tez urzędy skarbowe i urzędy celne

Żandarmeria Wojskowa



Policja wojskowa w stosunku do żołnierzy, także państw obcych, osób zatrudnionych w wojsku w 

związku z zachowaniem się ich podczas pracy w jednostce lub w związku z popełnieniem czynu 
związanego z zatrudnieniem, a także wobec osób przebywających na terenie jednostek wojskowych



klasyczne czynności policyjne, czyli podejmuje czynności mające na celu wykrycie przestępstw 
wykroczeń oraz czynności procesowe w procesie karnym, może również przeprowadzić kontrole 

operacyjna oraz prowokacje policyjna w postaci zakupu kontrolowanego, nadzorować 
przemieszczenie przedmiotu czynu

ORGANY PROCESOWE W POSZCZEGÓLNYCH STADIACH PROCESU

1.

organy postępowania przygotowawczego

2. organy postępowania głównego i postępowania odwoławczego
3. organy postępowania wykonawczego

ad. 1. organy postępowania przygotowawczego

organy prowadzące- są to organy państwowe, które same przeprowadzają czynności dowodowe w 

postępowaniu przygotowawczym, choćby zakres tych czynności był ściśle ograniczony

a) śledztwo



prowadzi je Policja, jeśli nie prowadzi go prokurator



wyłącznie prokurator, jeśli osobą podejrzana jest sędzia, prokurator, funkcjonariusz Policji, 
ABW lub Agencji Wywiadu, gdy osoba podejrzana jest funkcjonariusz Straży Granicznej, 

Żandarmerii Wojskowej, finansowych organów dochodzenia lub organów nadrzędnych nad 
tymi organami, w zakresie spraw należących do właściwości tych organów lub o występki 

popełnione przez tych funkcjonariuszy w zawiązku z wykonywaniem czynności służbowych 
oraz z art. 148 kk



organy Straży Granicznej, ABW, Żandarmerii Wojskowej oraz inne określone w przepisach 
szczególnych zakresie właściwości tych organów

11

b) dochodzenie



Policja



prokurator, jeżeli przejmuje sprawę na zasadzie dewolucji do osobistego prowadzenia 



organy Straży Granicznej w sprawach wymienionych w ustawie o SG



organy ABW w sprawach należących do jej właściwości



finansowe organy dochodzenia w zakresie ich właściwości



organy uprawnione obok policji na podstawie rozporządzenia wykonawczego Ministra 
Sprawiedliwości: organy Inspekcji Handlowej, organy państwowej Inspekcji Sanitarnej, 

urzędy skarbowe i inspektorzy kontroli skarbowej, Prezes Urzędu Regulacji Telekomunikacji i 
Poczty



organy uprawnione na podstawie ustaw szczególnych: funkcjonariusze Straży Leśnej, 
Państwowa Straż Łowiecka, finansowe organy dochodzenia

c) dochodzenie wstępne (wstępne niezbędnym zakresie), które mogą prowadzić Policja i inne organy 

posiadające uprawnienia Policji, w zakresie ich właściwości ograniczonej ustawowo

organy nadzorujące- organ, który w zasadzie ni przeprowadza postępowania bezpośrednio, lecz czuwa 
nad zgodnością postępowania z prawem i dba o jego sprawności

a) prokurator
b) sąd, któremu kodeks zastrzega

c)

wyłączność niektórych decyzji

d) rozpoznawanie zażalenia na niektóre postanowienia prokuratora
e) upoważnia do niektórych czynności dowodowych

ad. 2 organy postępowania głównego odwoławczego

a) sąd (nie sędzia, sędzia orzekający jest zawsze sądem)

b) przewodniczący rozprawy (składu orzekającego) lub prowadzący posiedzenie pojednawcze
c) prezes sądu (przewodniczący wydziału)

ad.3. organy postępowania wykonawczego

a)

sąd pierwszej instancji, który wydal orzeczenie podlegające wykonaniu: kierowanie orzeczenia do 
wykonania, rozstrzyganie wątpliwości, co do wykonania orzeczenia lub zarzutów, co do obliczenia 

kary, zawieszenie lub umorzenie postępowania wykonawczego, ew. zarządzenia wykonania kary, 
której wykonanie zawieszono, orzekanie w przedmiocie zatarcia skazania

b)

sąd penitencjarny, którym jest sąd okręgowy: udzielanie przerwy w wykonywaniu kary pozbawienia 
wolności, orzekanie w kwestii warunkowego przedterminowego zwolnienia, oddawanie pod dozór 
sądowego kuratora zawodowego osoby zwalnianej z zakładu karnego

c)

prezes sądu lub upoważniony sędzia, który działa przede wszystkim w postępowaniu egzekucyjnym

d)

sędzia penitencjarny, który sprawuje nadzór nad legalnością i prawidłowością przebiegu wykonania 
kary pozbawienia wolności, kary aresztu, tymczasowego aresztowani, zatrzymania oraz środka 
zabezpieczającego związanego z zamknięciem w zakładzie zamkniętym, a także kar porządkowych 

środków skutkujących pozbawieniem wolności

e)

dyrektor zakładu karnego, aresztu śledczego, śledczego także dyrektor okręgowy i Dyrektor  
Generalny Służby więziennej albo osoba kierująca innym zakładem przewidzianym w przepisach 

prawa karnego wykonawczego

f)

komisja penitencjarna (w zakładzie karnym): kieruje skazanego do właściwego zakładu karnego 
oraz do określonego systemu odbywania kary i ocenia postępy skazanego w resocjalizacji

g)

sądowy kurator zawodowy: czynności związane z organizowaniem i kontrolowaniem wykonywania 
kary ograniczenia wolności oraz wykonuje dozór skazanego warunkowo zwolnionego

h)

sądowy lub administracyjny organ egzekucyjny: wykonują egzekucje wszystkich kar i środków o 
charakterze majątkowym oraz innych należności majątkowych

i) urząd skarbowy
j) odpowiedni terenowy organ administracji rządowej lub samorządu terytorialnego

k) inny organ uprawniony przez ustawie do wykonywania wyroków

STRONY PROCESOWE

1. spór o pojęcie strony



strony w sensie prawnomaterialnym - podmioty stosunku opartego na prawie materialnym

12



strony w sensie prawnoprocesowym (formalnym)- podmioty stosunku wyłącznie procesowego, 
zawiązującego się miedzy nimi jedynie przez fakt powstania procesu

S. Śliwiński- stroną jest ten podmiot, w którego imieniu dochodzone jest roszczenie o ukaranie lub ten, 
przeciwko komu postępowanie wytoczono



 kryterium odróżnienia strony procesowej od innych uczestników upatruje się w posiadaniu 

interesu prawnego:



podstawa materialna interesu- normy prawa karnego materialnego ewentualnie (w procesie 
karnym) dodatkowo normy prawa cywilnego materialnego



podstawa formalna- przepisy prawa procesowego zakreślające sferę praw i obowiązków, 
pozwalającą na aktywne uczestnictwo w roli podmiotu interesu przewidzianego w prawie 

materialnym

Stronami są:

A. oskarżyciel
B. pokrzywdzony w postępowaniu przygotowawczym

C. oskarżony

D. powód cywilny

E. oskarżyciel publiczny- jest nim prokurator, w wyniku podziału kompetencji miedzy organami 

państwa przypadło mu oskarżenie przed sądem w jego imieniu; prokuratura jest instytucją 

wyodrębnioną, która posiada interes prawny

Kategorie stron:

1.

strona czynna- występuje z żądaniem rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności prawnej 
zgodnie z interesem prawnym

2.

strona bierna-, przeciwko której żądanie jest kierowane

3.

strony zasadnicze- biorą udział w trybie zwyczajny i w większości trybów szczególnych

4.

strony szczególne- występują tylko w jednym z trybów szczególnych i są wyłącznie z tym 
trybem związane

Ad.1. Strony czynne (karne):

a. oskarżyciel

 

 

·

uczestnik procesu, który występuje do sądu z wnioskiem o ukaranie sprawcy przestępstwa i 
wniosek ten popiera w toku procesu

·

oskarżycieli dzieli się na:

1.

oskarżycieli publicznych- organy państwa, które wnoszą akty oskarżenia w 
sprawach o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego (wyjątkowo z oskarżenia 

prywatnego, jeżeli wymaga tego interes społeczny) a następnie te akty popierają 
przed sądem

2.

oskarżycieli prywatnych- pokrzywdzonych, którzy wnoszą i popierają przed sądem 

akty oskarżenia w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego

3.

oskarżycieli posiłkowych:

•

ubocznych - pokrzywdzeni, którzy po wniesieniu aktu oskarżenia przez 
oskarżyciela publicznego lub po objęciu przez niego ścigania w sprawie z 
oskarżenia prywatnego albo w postępowaniu sądowym w sprawie o 

wykroczenie, składają oświadczenie, że chcą popierać oskarżenie obok 
oskarżyciela publicznego i następnie popierają to oskarżenie przed sądem

•

subsydiarnych - pokrzywdzonych, którzy wnoszą oskarżenie zamiast 
oskarżyciela publicznego odmawiającego wniesienia aktu oskarżenia w 

sprawie z oskarżenia publicznego i następnie popierają to oskarżenie przed 
sądem

b.

pokrzywdzony

 

    

·

w postępowaniu przygotowawczym i w postępowaniu przejściowym- osoba fizyczna, prawna, 
instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna, której dobro prawne zostało 
bezpośrednio zagrożone przez przestępstwo

13



  stroną cywilna czynną w procesie karnym jest powód cywilny, który dochodzi w procesie karnym 

roszczeń majątkowych, wynikających bezpośrednio z popełnionego przestępstwa

Ad.4. Strony szczególne



obok KPK przewiduje je także kodeks karny skarbowy oraz ustawa z 16X 1982r. o postępowaniu w 
sprawach nieletnich: 

1)

quasi-pozwany cywilnie- podmiot w stosunku, do którego prokurator wystąpił w procesie 
karnym o zwrot korzyści majątkowej, jaką uzyskał na szkodę SP dzięki przestępstwu 

popełnionemu przez oskarżonego, działającego w jego imieniu lub interesie; zakres jego 
uprawnień został zrównany z prawami innych stron

2)

podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej-osoba fizyczna, osoba prawna lub 
jednostka organizacyjną niemająca osobowości prawnej, którą organ prowadzący postępowanie 
w sprawie o przestępstwo skarbowe wezwał do udziału w tym charakterze; jeżeli sprawcą 

przestępstwa jest zastępca tego podmiotu, prowadzący jego sprawy jako pełnomocnik, 
zarządca, pracownik itp.; obligatoryjny zwrot korzyści (podmiot ten jest równocześnie quasi-

pozwanym cywilnie)

3)

interwenient- nie będąc podejrzanym lub oskarżonym w postępowaniu w sprawie o 
przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe zgłosił w tym postępowaniu roszczenie do 

przedmiotów podlegających przepadkowi

4) rodzice lub opiekun nieletniego

POSZCZEGÓLNE STRONY CZYNNE

A. OSKARŻYCIEL PUBLICZNY



zasadniczo przed wszystkimi sądami jest nim prokurator



wyjątkowo oskarżycielem publicznym może być organ państwowy

 

 :

·

w postępowaniu uproszczonym- asesor prokuratury nieposiadający tzw. wotum 
prokuratorskiego i aplikant prokuratorki

·

w postępowaniu uproszczonym- organy państwowe z wyjątkiem Policji z mocy 
szczególnych przepisów ustawy



 organy, które wyjątkowo mogą być oskarżycielami publicznymi tracą to prawo, jeżeli prokurator sam 

występuje przed sądem  dualizm oskarżenia na rozprawie jest niedopuszczalny; wyjątkiem od tej reguły 
jest postępowanie karne skarbowe: organ finansowy działa w nim jako oskarżyciel publ. obok lub zamiast 

prokuratora

B. POKRZYWDZONY, CZYLI OFIARA PRZESTĘPSTWA



pojecie ściśle związane pokrzywdzonych prawem karnym materialnym



krąg pokrzywdzonych wyznacza zespól znamion, o które toczy się proces



 zakład ubezpieczeń- może być pokrzywdzonym w zakresie, w jakim pokrył szkodę wyrządzaną 

pokrzywdzonemu lub jest zobowiązany do jej pokrycia (również, gdy już pokrył)



 organy kontroli państwowej, które w zakresie swojego działania ujawniły przestępstwo, jakie 

spowodowało szkodę w mieniu instytucji państwowej, samorządowej lub wystąpiły o wszczęcie 

postępowania, mogą wykonywać prawa pokrzywdzonego, gdy nie działa organ pokrzywdzonego (formalnie 
nie jest pokrzywdzonym, gdyż to nie jej dobro zostało zagrożone lub naruszone)



 pozycja pokrzywdzonego w poszczególnych fazach procesu:



postępowanie przejściowe

 

  (od wniesienia aktu oskarżenia do sądu do rozpoczęcia rozprawy 

głównej)

·

oskarżyciel publiczny ma obowiązek pouczyć ujawnionego pokrzywdzonego o fakcie 
przesłania aktu oskarżenia do sądu

·

należy go także pouczyć o uprawnieniach związanych z dochodzeniem roszczeń 
majątkowych, a w razie potrzeby także o prawie do zgłoszenia oświadczenia o działaniu 

w charakterze oskarżyciela posiłkowego

·

po wniesieniu aktu oskarżenia pokrzywdzony ma prawo wziąć udział w niejednym z 
posiedzeń sądu (dot. orzeczenia środków zabezpieczających, warunkowego umorzenia 

postępowania, skazania bez rozprawy itd.); sąd może uznać udział pokrzywdzonego za 
obowiązkowy

14

·

może zgłosić swój udział; w postępowaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego 
ubocznego albo subsydiarnego lub powoda cywilnego



w czasie rozprawy w „czystej” postaci

 

  pokrzywdzony nie jest już stroną, aby nią być musi wystąpić 

w roli oskarżyciela posiłkowego, prywatnego lub powoda cywilnego

·

może zgłosić wniosek o nałożenie na oskarżonego obowiązku naprawienia wyrządzonej 
szkody; najpóźniej do zakończenia pierwszego przesłuchania go na rozprawie głównej

·

jeżeli się stawi ma prawo wziąć udział w rozprawie i pozostać na sali, choćby miał 
składać zeznania jako świadek; w tym wypadku sąd przesłuchuje go w pierwszej 

kolejności; sąd może zobowiązać go do obecności na rozprawie

C. OSKARŻYCIEL PRYWATNY

1)

przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego:

a. uszkodzenie ciała lub spowodowanie rozstroju zdrowia, gdy naruszenie czynności nie 

trwało dłużej niż 7 dni

b. pomówienie

c. zniewaga

d. naruszenie nietykalności cielesnej

e. ujawnienie lub wykorzystanie informacji niejawnej

f. odmowa sprostowania

2)

prawo oskarżenia w sprawach o te przestępstwa przysługuje:

a. pokrzywdzonemu

b.

w razie śmierci pokrzywdzonego jego osobom najbliższym, jeżeli w terminie zawitym 3 
miesięcy od dnia śmierci oskarżyciela prywatnego złożą oświadczanie, ze wstępują w 

prawa zmarłego (osoby te wówczas stają się stronami zastępczymi)

c.

prokuratorowi; jego legitymacja czynna jest dwojakiego rodzaju:

·

może wnieść oskarżenie w razie śmierci pokrzywdzonego, jeżeli nie ma osoby 
najbliższej lub jej nie ujawniono

·

jeśli wymaga tego interes społeczny; pokrzywdzony w takim wypadku może wystąpić 
jako oskarżyciel posiłkowy



 inny pokrzywdzony tym samym czynem może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na 

rozprawie głównej przyłączyć się do toczącego się postępowania



 oskarżyciele prywatni są niezależni od siebie, mają te same uprawnienia

3) formy oskarżenia prywatnego:

a. akt oskarżenia wniesiony przez oskarżyciela lub jego pełnomocnika

b. skargę ustną lub pisemna pokrzywdzonego złożoną na Policji, po czym przesyła skargę do 

właściwego sądu rejonowego



istotnym ograniczeniem oskarżyciela prywatnego jest szczególny termin przedawnienia - 
karalność ustaje z upływem roku od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy 

przestępstwa, nie później jednak niż z upływem 3 lat od czasu jego popełnienia;

·

obwiązuje bez względu na błędną kwalifikacje czynu, wszczęcie postępowania w 
niewłaściwym trybie lub zmianę tego trybu

·

ma charakter materialnoprawny, tak wiec nie można go przywrócić



oskarżyciel prywatny, pod groźba nienadania biegu sprawie, powinien przedstawić dowód 
wpłacenia do kasy sądowej zryczałtowanej równowartości wydatków; wysokość ryczałtu ustala 

w formie rozporządzenia Minister Sprawiedliwości (obecnie 300zl)



skarga wzajemna- oskarżony może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie 
głównej wnieść przeciwko oskarżycielowi prywatnemu będącemu pokrzywdzonym wzajemny 

akt oskarżenia o ścigany z oskarżenia prywatnego czyn, pozostający w związku z czynem mu 
zarzucanym



oskarżyciel prywatny może stracić swe uprawnienia, gdy prokurator postanowi wszcząć  
postępowanie albo przyłączyć się do już wszczętego postępowania z oskarżenia prywatnego, 
jeżeli wg jego oceny wymaga tego interes społeczny:

·

postępowanie jest wówczas postępowaniem z oskarżenia publicznego

·

pokrzywdzony może w nim brać udział w charakterze oskarżyciela posiłkowego

15

·

prokurator jest związany terminem przedawnienia w sprawach prywatnoskargowych

D. OSKARŻYCIEL POSIŁKOWY

a. oskarżyciel posiłkowy uboczny:

·

pokrzywdzony, który po wniesieniu aktu oskarżenia przez oskarżyciela publicznego lub po 
objęciu przez niego ścigania w sprawie z oskarżenia prywatnego albo w postępowaniu w 
sprawie wykroczenie składa oświadczenie, że chce popierać oskarżenie obok oskarżyciela 

publicznego i następnie popiera się to oskarżenie przed sądem

·

jego udział w procesie zależy od:

1.

oświadczenie pokrzywdzonego na piśmie lub do protokołu rozprawy, że chce 

działać w charakterze oskarżyciela posiłkowego

2.

złożenie tego oświadczenia w terminie

3.

zastosowanie trybu niewyłączającego udziału oskarżyciela posiłkowego

·

sąd wydaje postanowienie o odmowie dopuszczenia do udziału, gdy

1.

nie jest on osobą uprawniona

2.

oświadczenie o przystąpieniu do postanowienia zostało złożone po rozpoczęciu 

przewodu sądowego na rozprawie głównej

3.

gdy w postępowaniu bierze już udział określona przez sąd liczba oskarżycieli 

(pokrzywdzony może w ciągu 7 dni przedstawić soje stanowisko od daty 
doręczenia postanowienia o niedopuszczeniu)



zawężenia uprawnień oskarżyciela posiłkowego:

2. jak mowa wyżej sąd może ograniczyć liczbę oskarżycieli

3. w razie odstąpienia oskarżyciela od oskarżenia nie może ponownie przyłączyć się do 

postępowania

 



oskarżyciel może wnosić apelacje, co do winy jak i co do rozstrzygnięcia o karze lub 

środkach karnych



nie ponosi kosztów procesowych, jeżeli oskarżonego uniewinniono lub umorzono 

postępowanie

b. oskarżyciel posiłkowy subsydiarny

·

pokrzywdzony, który wniósł akt oskarżenia w sprawie z oskarżenia publicznego zamiast 
prokuratora i popiera to oskarżenie przed sądem( rzadko w Polsce)

·

etapy procedury prowadzącej do oskarżenia posiłkowego subsydiarnego:

1.

prokurator wydał lub zatwierdził postanowienie o odmowie wszczęcia lub o 

umorzeniu postępowania przygotowawczego 

2.

pokrzywdzony zaskarżył to postanowienie zażaleniem do prokuratora nadrzędnego 

nad prokuratorem, który wydał lub zatwierdził zaskarżone postanowienie

3.

prokurator nadrzędny wydał postanowienie, mocą, którego nie przychylił się do 

zażalenia, po czy skierował je do sądu właściwego do rozpoznania sprawy

4.

sąd właściwy do rozpoznania spawy rozpatrzył to zażalenie i uchylił zaskarżone 

postanowienie oraz przekazał sprawę prokuratorowi do ponownego rozpatrzenia

5.

prokurator nadal nie znalazł podstaw do wniesienia aktu oskarżenia i ponownie 

odmówił wszczęcia lub umorzył ponownie postępowanie przygotowawcze

6.

pokrzywdzony ponownie wniósł zażalenie, które tym razem rozpoznał prokurator 

nadrzędny

7.

prokurator utrzymał w mocy zaskarżone postanowienie – dopiero TERAZ 

pokrzywdzony nabył prawo do wniesienia posiłkowego aktu oskarżenia

·

dodatkowe ograniczenia

a. posiłkowy akt oskarżenia musi być sporządzony prze adwokata a jeśli 

pokrzywdzonym jest instytucja państwowa samorządowa społeczna to może radca 
prawny

b. akt oskarżenia musi mieć pełna formą aktu oskarżenia w trybie zwyczajnym 

nawet, jeśli postępowanie sądowe toczyć się będzie w postępowaniu 

uproszczonym

c. sąd może ograniczyć liczbę oskarżycieli posiłkowych

d. obligatoryjne jest przez sąd zbadanie na posiedzeniu czy nie zachodzi potrzeba 

umorzenia postępowania z powodu oczywistego braku faktycznych podstaw 

oskarżenia lub ograniczenia liczby oskarżycieli posiłkowych

16

e. oskarżyciel posiłkowy ponosi koszty procesowe w razie uniewinnienia oskarżonego 

lub umorzenia postępowania

E. POWÓD CYWILNY



specyfika postępowania adhezyjnego:

a)

jeżeli powodem jest pokrzywdzony będący osobą fizyczną lub prawną występuje z 
roszeniem we własnym imieniu, instytucje państwowe nieposiadające takiej osobowości 
występują w imieniu i na rzecz skarbu państwa, samorządowa w imieniu i na rzecz gminy

b)

zakładem ubezpieczeń jest każda instytucja działająca na zasadzie koncesji zawierająca 
umowy o ubezpieczenia majątkowe, roszczenia zakładu są regresowe i zakład uznany jest 
za pokrzywdzonego

c)

organy kontroli państwowej w odróżnieniu od zakładu ubezpieczeń mogą dochodzić 
roszczeń majątkowych wynikających bezpośrednia z przestępstwa, ale tylko na rzecz 
bezczynnej w procesie karnym i cywilnym pokrzywdzonej instytucji

d) osoby najbliższe i prokurator będące stronami zastępczymi 



ponadto prokurator może wytoczyć powództwo cywilne na rzecz pokrzywdzonego lub osoby 
najbliższej zmarłego pokrzywdzonego albo popierać wytoczone przez pokrzywdzonego powództwo 

lub tę osobę powództwo

POSZCZEGÓLNE STRONY BIERNE



strony karne bierne:

1) oskarżony
2) skazany – osoba w stosunku, do której wydano prawomocny wyrok skazujący



strona cywilna bierna to oskarżony, – jeżeli wniesiono przeciw niemu powództwo cywilne

Ad.1. oskarżony: 

1.

znaczenie ścisłe – osoba przeciwko wniesiono akt oskarżenia a także osoba, co, do której 
prokurator złożył wniosek o warunkowe umorzenie postępowania

2.

znaczenie szersze – nie tylko oskarżony w sensie ścisłym, ale również podejrzany, czyli osoba, 
co, do której wydano postanowienie o przedstawienie zarzutów albo, której bez wydania takiego 
postanowienia postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze 

podejrzanego

3.

znaczenie najszersze – obejmuje obok oskarżonego w sensie szerszym także osobę 
podejrzaną, tzw. Faktycznie podejrzanego

REPREZENTANCI STRONY PROCESOWEJ



reprezentant strony procesowej - osoba działająca za stronę w jej imieniu na mocy odpowiedniego 
tytułu prawnego; takim tytułem prawnym może być:

1. pełnomocnictwo udzielone przez stronę lub przedstawiciela ustawowego
2. zarządzenie prezesa sądu lub przewodniczącego rozprawy

3. przepis ustawy



reprezentantami stron są:

B. obrońca

C. pełnomocnicy

D. przedstawiciele ustawowi

A. OBROŃCA

·

działa w interesie oskarżonego

·

tylko osoby uprawnione wg przepisów o ustroju adwokatury

·

w Polsce uprawnienia wszystkich adwokatów są identyczne, nie ma podziału na adwokatów 
uprawnionych do występowania przed różnymi sądami

·

oskarżony może mieć jednocześnie nie więcej niż trzech obrońców

·

obrońca może bronić kilku oskarżonych, jeżeli nie pozostają w sprzeczności



ze wzg. na rodzaj tytułu do obrony, obrońca może być:

1. z wyboru 

17

·

tytułem prawnym jest upoważnienie do obrony, czyli pełnomocnictwo udzielone 
adwokatowi po zawarciu umowy z adwokatem wykonującym zawód indywidualnie, ze 

spółka lub zespołem adwokackim

·

w imieniu zespołu występuje kierownik, który uwzględnia życzenie klienta, co do 
wyboru adwokata

·

procesowe znaczenie ma tylko pełnomocnictwo na piśmie albo przez oświadczenie do 
protokołu organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze 



szczególną formą pełnomocnictwa jest tzw. pełnomocnictwo tymczasowe 
-udzielane przez jakąkolwiek inna osobę obrońcy, gdy oskarżony pozbawiony 

jest wolności, ważność trwa do 1 spotkania obrony z oskarżonym (akceptuje 
albo odrzuca)

2.

z urzędu 

·

 tytułem prawnym jest zarządzenie prezesa sądu właściwego do rozpoznania sprawy, 
który w postępowaniu przygotowawczym wydaje je na wniosek prokuratora; tylko 
prezes sądu wyznacza konkretnego adwokata

·

obrońcę z urzędu powołuje się:

a)

na wniosek oskarżonego- nie jest w stanie pokryć kosztów bez uszczerbku 
dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny 

b) gdy oskarżony nie ma obrońcy z wyboru, a zachodzi przypadek obrony 

obligatoryjnej tylko w tym wypadku na oskarżonym spoczywa obowiązek 

pokrycia należności za obrońcę, chyba, że w sprawie oskarżenia publicznego 
lub uniewinnienia lub umorzenia postępowania sąd w uzasadnionym wypadku 

przyzna zwrot części lub całości wynagrodzenia jednego obrońcy

−

obrońca z urzędu ma prawo do honorarium

−

częstym zjawiskiem w procesie jest tzw. substytucja 

⇒

 adwokat 

uprawnia innego adwokata do zastępowania go przed sądem np. 
zbieg terminów 

B. PEŁNOMOCNICY

·

działają w interesie pokrzywdzonych w postępowaniu przygotowawczym, a także oskarżycieli 
prywatnych i posiłkowych lub powodów cywilnych, stron szczególnych w postępowaniu karnym 

skarbowym lub w postępowaniu w sprawach nieletnich

·

mogą nimi być adwokaci i aplikanci adwokaccy

·

pełnomocnik działa w interesie innej strony niż oskarżony

·

można ustanowić pełnomocnika osobie niebędącej stroną

·

pełnomocnikiem instytucji państwowej, samorządowej lub społecznej może być radca prawny, 
może również w zakresie roszczeń majątkowych innej osoby prawnej jednostki organizacyjnej 

niemającej osobowości oraz osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą

·

strony nie mogą mieć więcej niż 3 pełnomocników 

·

pełnomocnik może zastępować kilka stron

·

do pełnomocnika nie odnosi się nakaz przedsiębrania czynności procesowych przez obrońcę 
jedynie na korzyść oskarżonego, może dokonywać czynności nawet nie korzystnej dla strony, 

jeżeli działa w dobrej wierze i w granicach pełnomocnictwa

C. PRZEDSTAWICIELE USTAWOWI

1. osoby reprezentujące z urzędu pokrzywdzonych małoletnich albo ubezwłasnowolnionych

a.

rodzice, – jeżeli dziecko znajduje się pod władzą rodzicielską obojga – każde z nich 
przedstawicielem ustawowym

b.

opiekun faktyczny – os., pod której piecza pokrzywdzony pozostaje – do organu 
procesowego należy sprawdzenie czy taka osoba rzeczywiście sprawuje opiekę

c.

opiekun prawny – wyznaczony przez sąd opiekuńczy



 przedstawiciel taki może działać osobiście lub przez pełnomocnika, którego może ustanowić



 przysługują mu wszystkie uprawnienia strony (może dokonywać także czynności niekorzystnych 

dla strony np. cofnąć środek odwoławczy



 pozbawienie pokrzywdzonego samodzielnego działania

2. osoby, pod której pieczą pozostaje będąca pokrzywdzonym osoba nieporadna



 zwłaszcza wiek lub stan zdrowia

18



 uprawnienia przedstawiciela nabywa, gdy wyrazi wolę wykonywania praw pokrzywdzonego

3. osoby reprezentujące z mocy ustawy oskarżonego nieletniego lub 

ubezwłasnowolnionego



 te same osoby, co reprezentujące osobę pokrzywdzonego



 zakres ograniczony do czynności procesowych korzystnych dla oskarżonego



 nie pozbawia oskarżonego prawa do samodzielnego działania

RZECZNICY INTERESU SPOŁECZNEGO

Cechy wyróżniające:

a. reprezentowanie w procesie interesu społecznego

−

szereg uprawnień umożliwiających na wpływanie na przebieg procesu

−

ochrona interesu ogólnego społecznego

−

możliwe pokrycie się z interesem jednostki (pokrzywdzonego)

b. niezależność od stron procesowych

−

nie działa na rzecz określonej strony procesowej, choć działanie może być dla którejś 

korzystne

Poszczególni rzecznicy interesu społecznego:

a. Rzecznik Praw Obywatelskich

−

urząd powołany w 1987r.

−

stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji i innych 
aktach

−

uprawnienie do badania czy wskutek działania lub zaniechania organów, organizacji i 

instytucji mających obowiązek przestrzegania tych praw i wolności nie nastąpiło 
naruszenie prawa, zws i sprawiedliwości

−

udział rzecznika wyznaczają przepisy KPK, i ustawa RPO

−

posiada następujące uprawnienia:

a. może żądać przedstawienia informacji o stanie sprawy prowadzonej w 

postępowaniu przygotowawczym lub sądowym – postępowanie wyjaśniające; 
możliwy wgląd do akt sądowych i prokuratorskich oraz innych organów 

ścigania po zakończeniu postępowania i zapadnięciu rozstrzygnięcia 

b. może żądać wszczęcia postępowania przygotowawczego z oskarżenia 

publicznego (nie ma wpływu na umorzenie, zażalenie, ani odmowę wszczęcia)

c. może wnieść kasację „nadzwyczajną” art.521KPK

d. może żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych oraz wziąć udział 

w każdym toczącym się już postępowaniu- na prawach prokuratora

−

ponad to duże znaczenie mają liczne wystąpienia np. o warunkach panujących w aresztach 
śledczych, zakładach karnych, przewlekłości postępowania

b.

przedstawiciel społeczny (przedstawiciel organizacji społecznej dopuszczony na jej wniosek) 
art.90§1 KPK

−

możliwość zgłoszenia do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego w I i II instancji przez 

organizację społeczną

−

przedstawiciel zobowiązany do złożenia w sądzie upoważnienia art.90§2 KPK

−

warunkiem udziału:  ochrona interesu społecznego lub ważnego indywidualnego, 
objętego zadaniami statutowymi danej organizacji

−

ponad to  interes wymiaru sprawiedliwości art.90§3 KPK

−

dopiero postanowienie sądu o dopuszczeniu umożliwia mu działanie w toku procesu

 

 ; ma 

prawo uczestniczenia w procesie, ale nie ma prawa zadawania pytań osobom 
przesłuchiwanym

−

może w toku procesu wypowiadać się i składać oświadczenia poza procesem art.91KPK

−

możliwość udzielenia mu głosu przez przewodniczącego rozprawy po zamknięciu przewodu 

sadowego art.406§1 KPK

−

nie jest formalnie związany z żadną ze stron

c.

prokurator generalny – jako podmiot uprawniony do wnoszenia kasacji „nadzwyczajnej”

−

we wszystkich sprawach ( zarówno sady powszechne jak i wojskowe – w nich także 

Naczelny Prokurator Wojskowy)

−

rzecznik prawidłowego wymiaru sprawiedliwości; może pokrywać się z interesem strony

d. prokurator w akcji cywilnej

19

−

w postępowaniu adhezyjnym oraz gdy składa wniosek o zobowiązanie oskarżonego do 
naprawienia szkody

−

działa na rzecz pokrzywdzonego, ale nie utożsamia się z jego interesem

−

wkracza w proces adhezyjny, gdy jego zdaniem wymaga tego interes społeczny

OSOBOWE ŹRÓDŁA DOWODU



 osobowe źródło dowodu – osoba wezwana przez organ procesowy do dostarczenia środka 

dowodowego (także złożenie zeznań)



 kategorie osobowych źródeł dowodu:

1. oskarżony (środek w postaci wyjaśnień)

2. świadek (środek w postaci zeznania)
3. biegły (środek w postaci opinii)

4. osoba poddana oględzinom lub badaniom ciała (na ogół oskarżony lub osoba 

podejrzana, czasem świadek, jeżeli warunki z art.194KPK

5. zawodowy kurator sadowy lub wyjątkowo funkcjonariusz Policji (środek w postaci 

wyniku wywiadu środowiskowego)

POMOCNICY ORGANÓW PROCESOWYCH



 pomocnik organu procesowego – osoba ułatwiająca organowi procesowemu wykonywanie jego 

funkcji; tylko osoby pełniące funkcje pomocnicze; konieczność określenia ich roli przez prawo 

procesowe



 należą do nich:

1. specjaliści

−

czynności techniczne w czasie oględzin, ekspertyzy, zatrzymania rzeczy lub 

przeszukania; pomiary, obliczenia, zdjęcia, utrwalanie śladów art.205§1 KPK 

−

policja, ABW, Straż Graniczna, itp.

−

stosowanie przepisów dot. biegłych, ale nie jest konieczne postanowienie o 
dopuszczeniu ich do czynności, nie wydają żadnych opinii

−

możliwość przesłuchania w charakterze świadka art.206§2 KPK

2. protokolanci

−

powołani do spisania protokołu

−

w postępowaniu przygotowawczym: osoba przybrana w takim charakterze przez 

prowadzącego czynność procesową

−

w czasie rozprawy: aplikant, pracownik sekretariatu, asesor sądowy należący do 

składu sadzącego

−

posiedzenie sadu: te same osoby, co w czasie rozprawy + osoba przybrana 

art.144§1,2 KPK

•

od osoby przybranej niebędącej pracownikiem organu prowadzącego 

postępowanie obiera się przyrzeczenie art. 144KPK

3. stenografowie:

−

osoby sporządzające stenogram czynności niezależnie od spisania protokołu

−

o ile się pojawia, nie jest pracownikiem organu prowadzącego postępowanie – 

powinna złożyć stosowne przyrzeczenie art.145 KPK



 protokolant i stenograf podlegają wyłączeniu z tych samych powodów, co sędzia

4. tłumacze

−

wzywani na podstawie art.204§1,2 KPK:

·

przesłuchanie głuchego lub niemego, gdy nie wystarcza za pomocą 

pisma

·

przesłuchanie osoby niemówiącej, w jęz. polskim

·

przełożenie na polski pisma sporządzonego w jęz. obcym lub na odwrót

·

zapoznanie oskarżonego z treścią dowodu (nie dot. pokrzywdzonego)

−

stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące biegłych art.204§3 KPK

5. konwojenci policji 

−

art.356§2 KPK zezwala na obecność na rozprawie osób obowiązanych do noszenia 

broni



 uczestnikami procesu nie są: osoby zatrudnione w sekretariatach, kasach sądowych, sprzątaczki, 

woźne, konsultanci organów procesowych (o ile nie są biegłymi)

20

KUMULACJA RÓL PROCESOWYCH I ICH ROZŁĄCZNOŚĆ



 niektórzy uczestnicy procesu mogą:

1.

zmieniać swe role w zależności od stadium

 

 : prokurator jest organem procesowym w 

postępowaniu przygotowawczym, a w postępowaniu przed sądem jest stroną

2.

kumulować w swojej osobie 

 

 w zależności od konkretnego układu procesowego kilka 

kategorii uczestników procesu np. pokrzywdzony może być jednocześnie oskarżycielem; 
niedopuszczalna, gdy:

a. organ procesowy nie może spełniać żadnej innej roli poza tą jedyną – organu 

procesowego (sędzia, ławnik, prokurator albo inny org. postępowania 
przygotowawczego nie może być świadkiem, biegłym, stroną itp.); jedynie 

możliwość bycia jednocześnie pomocnikiem chyba, że wyraźny przepis nawet na 
to nie zezwala

b. sprzeczność ról uczestników procesu uniemożliwia łączenie ich przez jedną osobę 

art.50 KPK 

c. łączne spełnianie niektórych ról uczestników procesu przez jedną osobę 

spowodowałoby nienależyte wykonanie jednej z łączonych ról (w wynika to z 

zasady bezstronności niektórych uczestników niebędących organami; możliwość 
wyłączenia biegłego, protokolanta, stenografa i tłumacza na tych samych 

zasadach, co sędziego

CZYNNOŚCI PROCESOWE

·

Czynność procesowa – zachowanie się uczestnika procesu, wywołujące skutki przewidziane przez 
prawo procesowe; obejmuje tylko działanie!!! – wykonanie obowiązku lub uprawnienia

·

Zdarzenie procesowe – zaszłość w świecie zewnętrznym niewykazująca jakichkolwiek cech 
zachowania się człowieka, ale wywołującą skutki przewidziane przez prawo procesowe np. śmierć lub 

choroba oskarżonego, pożar, powódź

Kategorie czynności procesowych

A) ze względu n cel:

1. rozpoznawcze (kognicyjne) – zbadanie i rozstrzygnięcie określonych kwestii w procesie

2. wykonawcze (egzekucyjne) – zmierzają do wykonania decyzji procesowej

B) ze względu na sposób komunikowania się 

1. wyraźne (ekspresywne) 

−

komunikowane przez oświadczenia ich uczestników 

−

jest regułą

−

np. oświadczenie pisemne lub ustne pokrzywdzonego, że będzie występował 

jako oskarżyciel posiłkowy

2. konkludentne (dorozumiane)

−

komunikowane przez samo zachowanie, które w konkretnej sytuacji wskazuje 

istotę czynności

−

wadliwa czynność wyraźna,

 

  na którą godzimy się w pewnych okolicznościach

−

np. sąd nie wydaje postanowienia o dopuszczeniu oskarżyciela posiłkowego, 
ale zawiadamia go o kolejnych terminach rozprawy 

−

warunki niewadliwości:

a. zachowanie się uczestnika w sposób niebudzący wątpliwości, musi 

uzewnętrzniać jego wolę

b. zachowanie się strony, do której odnosi się konkludentne 

oświadczenie woli musi wskazywać, że strona prawidłowo 

zrozumiała zachowanie się organu

c. nie może zastępować decyzji, od której przysługuje środek 

zaskarżenia, przy środkach przymusu, przesuwających proces do 
następnego etapu, nie może być środkiem zaskarżenia

C) ze względu na podmiot

1. czynności organów procesowych – rys.



ze względu na charakter procesowy:

21

a. oświadczenia procesowe – wyrażenia treści intelektualnej uczestnika 

procesu (patrz rysunek)

b. spostrzeżenia procesowe – percepcje wyrażeń zmysłowych np. odczytanie, 

oględziny, przesłuchanie

c. czynności realne – stwarzanie lub zmiana stanów faktycznych np. 

przeszukanie, ujęcie na gorącym uczynku

2. czynności storn procesowych
3. czynności innych uczestników procesu

Warunki niewadliwości czynności prawnych



nie może być sprzeczna z przepisami prawa; wymagania:

1. zachodzą pozytywne przesłanki czynności procesowej

2. uczestnik ma zdolność do czynności procesowych i wykonywać skutecznie czynności realne
3. czynność odbywa się w należytej formie, terminie i miejscu, – jeżeli wymagane ustawowo



niewadliwość oświadczeń procesowych (poza przepisami prawa), zależna od:

1. istnienie woli uczestników procesowych – niedopuszczalny przymus fizyczny
2. brak wad woli uczestników procesu – niedopuszczalny przymus psychiczny, błąd, co do treści

3. brak warunku w odniesieniu do oświadczeń procesowych

Następstwa naruszenia warunków niewadliwości

1. nieważność
2. bezskuteczność

3. niedopuszczalność
4. wadliwość

5. bezzasadność

Ad.1. Nieważność

·

orzeczenie nie powoduje żadnych skutków

·

skuteczność ex tunc – od chwili wydania orzeczenia

·

nieważność jest stwierdzana – orzeczenie deklaratoryjne 

·

dopuszczalne ponowne postępowanie w tej samej sprawie

Ad.2. Bezskuteczność

·

spowodowana wyraźnym przepisem ustawy

·

sankcja za:

a.  niedopełnienie określonych obowiązków 

−

następstwo bardzo ciężkich uchybień np. złożenie wyjaśnień, zeznań lub inne 

oświadczenie w warunkach wyłączających swobodę wypowiedzi, przymusem, groźbą 
bezprawną; hipnoza, środki chemiczne itp. art.171§7 KPK

b.  niespełnienie przez stronę przesłanek czynności



 niespełnione warunki formalne pisma procesowego



 niedotrzymany termin zawity



 kasacja lub inny środek odwoławczy wniesiony został przez osobę nieuprawnioną albo 

niedopuszczalny z mocy ustawy


 niedotrzymany termin nieprzekraczalny

Ad.3. Niedopuszczalność

·

czynność przeprowadza się mimo braku jej ustawowych warunków

·

ex ante – przed dokonaniem czynności; jeżeli zostanie zlekceważona i dojdzie do czynności to 
powstanie przyczyna odwoławcza (ewentualnie przyczyna bezskuteczności)

·

niedopuszczalne są:

a. określone w ustawie oddziaływania na przesłuchiwaną osobę pozbawiające swobody

b. zastępowanie dowodu z wyjaśnień oskarżonego lub zeznań świadka treścią pism, 

zapisków, notatek urzędowych

c. przesłuchiwanie niektórych osób jako świadków 
d. dochodzenie wstępne dłuższe niż 5 dni

e. dochodzenie w stosunku do oskarżonego pozbawionego wolności –musi mieć obrońcę
f. oskarżenie wzajemne w sprawie prywatnoskargowej, gdy przyłączył się do postępowania 

prokurator lub prokurator je wszczął

g. uwzględnienie kasacji na niekorzyść oskarżonego wniesionej po upływie 6 miesięcy od 

uprawomocnienia się orzeczenia

22

nieważność bezwzględna

h. kasacja od orzeczenia SN zapadłego w następstwie rozpoznania kasacji

Ad.4. Wadliwość

·

czynność wadliwa, gdy w toku postępowania popełniono uchybienie, które mogło mieć wpływ na jej 
treść lub, gdy tylko decyzja jest obarczona uchybieniem

·

wadliwość względna – powoduje uchybienie, które organ odwoławczy bierze pod uwagę tylko wtedy, 
gdy strona podniosła je w środku odwoławczym – względna przyczyna odwoławcza

·

wadliwość bezwzględna – organ odwoławczy bierze je pod uwagę bez względu na to czy strona je 
podniosła w środku odwoławczym czy nie; ustalenie wadliwości z urzędu – bezwzględna przyczyna 
odwoławcza 

·

współzależność wadliwości:

a. wadliwość jednej czynności dowodowej nie pociąga za sobą wadliwości innej czynności 

dowodowej

b. wadliwość orzeczenia kończącego postępowanie nie oznacza ze czynności dowodowe w 

nim wykonane są wadliwe

c. wadliwość czynności dowodowej może spowodować wadliwość decyzji procesowych i 

innych czynności, gdy w sposób istotny wpłynie na uprawdopodobnienie zarzutu 
będącego przesłanką decyzji i innych czynności

d. wadliwość innych czynności procesowych powoduje wadliwość dalszych czynności, gdy 

analiza konkretnej czynności wykaże, że taki związek jest w dużym stopniu 

prawdopodobny lub, gdy ustawa sama taki związek przesądza

·

konwalidacja – usuwanie was czynności i całego postępowania przed wydaniem orzeczenia 
kończącego; odbywa się bez wnoszenia środków odwoławczych; może być dokonana:

a.  z mocy samego prawa:

−

zmiana ustawy

−

zmiana sytuacji procesowej skutkiem upływu czasu

−

działania innych czynników

b. z inicjatywy organów procesowych i stron

−

powtórzenie wadliwie wykonanej czynności 

−

korekta uzupełniająca wadliwą czynność procesową – wypełnienie dodatkowych 

postanowień



konwalidacja jest wyłączona, gdy powstał stan nieodwracalny np. przesłuchanie księdza w 
charakterze świadka, co do faktów, o których dowiedział się w trakcie spowiedzi i jeśli dzięki temu 

przesłuchaniu ujawniono dalsze dowody

Ad.5. Bezzasadność

·

czynność, która nie pozostaje w harmonii ze stanem faktycznym i prawnym sprawy

·

np. przesłuchanie świadka, gdy dobrze wiadomo, że nie miał nic wspólnego ze sprawą

·

zatem bezzasadność jest oceną merytoryczną

Promulgacja decyzji procesowej



umożliwienie w odpowiedniej formie zapoznania się z decyzją przez inne osoby



orzeczenie lub zarządzenie:

·

wydane na rozprawie: ogłasza się ustnie

·

poza rozprawą: doręcza się prokuratorowi, stronie i osobie niebędącej stroną, jeżeli przysługuje 
jej środek zaskarżenia, a nie byli obecni na posiedzeniu lub nie byli obecni przy ogłoszeniu

·

inne przypadki: stronie, za pomocą uwierzytelnionego odpisu – przesyłanie pism przez pocztę 
(ewentualnie telefonicznie lub w inny sposób

·

w przypadku wieli pokrzywdzonych – ogłoszenie w prasie radiu lub telewizji – doręczenie 
postanowienia pokrzywdzonemu w terminie 7 dni, jeżeli się o to zwróci



promulgacja wyroku:

·

uroczysta forma ustnego ogłoszenia

·

ogłoszenie wyroku zapadłego poza rozprawą (na posiedzeniu): wyrok udostępniony publicznie, 
przez złożenie odpisu w sekretariacie sądu

·

wyroku nie doręcza się stronom, wyjątki:

1. wyrok zapadły na posiedzeniu sądu, gdy:

23

a. sąd skazuje bez rozprawy

b. uchyla wyrok z powodu bezwzględnej przyczyny odwoławczej
c. gdy SN oddala na posiedzeniu kasację w razie oczywistej 

bezzasadności

d. gdy sąd w kwestii wznowienia postępowania wyrokiem uniewinnienia 

oskarżonego lub umarza postępowanie

2. wyroku zaocznego w postępowaniu przygotowawczym – doręcza tylko 

oskarżonemu

3. wyroku ogłoszonego w razie nieobecności oskarżonego pozbawionego 

wolności i zarazem niemnącego obrońcy

4. wyroku nakazowego



oskarżonemu należy wydać na jego żądanie, bezpłatnie jedne uwierzytelniony odpis każdego 

orzeczenia wraz z uzasadnieniem, (jeżeli je sporządzono) 



w przypadku spraw z wyłączeniem jawności ze względu na ważny interes państwa oskarżonemu wolno 

wydać tylko odpis orzeczenia kończącego postępowanie w danej instancji bez uzasadnienia

Odwoływalność decyzji procesowych

I.

in foro interno (wewnętrzna) – możliwość całkowitej zmiany decyzji procesowej przed 
udostępnieniem jej osobom postronnym – dopuszczalna dopóki wyrok nie został ogłoszony na 
rozprawie lub zarządzenie nie zostało oddane do sekretariatu celem udostępnienia stronom; 

warunki:

a. zgodzi się na to wymagana przepisami większość składu orzekającego, jeżeli taki 

skład wydaje decyzje

b. jeżeli treści nie zna nikt poza osobami biorącymi udział w jej wydawaniu (ewentualnie 

osobą, która ją przepisywała na komputerze lub maszynie)

II.

in foro externo (zewnętrzna) – możliwość całkowitej zmiany decyzji procesowej znanej już 
stronom; odwoływalność orzeczeń, nawet nieprawomocnych, nie jest dopuszczalna, 

chyba, że wyraźny przepis na to zezwala; dopuszczalna, gdy:

a. sąd, na którego postanowienie złożono zażalenie, może je uwzględnić, jeżeli orzeka w 

tym samym składzie, w którym wydano zaskarżone zażalenie, – dot. także prokuratora 

i prowadzącego dochodzenie

b. oddalenie wniosku dowodowego, nie stoi na przeszkodzie w dopuszczeniu go w 

późniejszym terminie

c. środek zapobiegawczy należy niezwłocznie uchylić lub zmienić, jeżeli ustana 

przyczyny, wskutek których został zastosowany lub powstaną przyczyny 
uzasadniającego jego uchylenie albo zmianę

d. karę pieniężną należy uchylić, jeżeli ukarany dostatecznie usprawiedliwił swe 

niestawiennictwo lub samowolne oddalenie się 

e. zawsze można odwołać decyzję niekorzystną dla strony, jeżeli druga strona się temu 

nie sprzeciwia – chyba, że decyzja jest zaskarżalna

f. zarządzenie zawsze można zmienić, jeżeli powstanie sytuacja, że straciło ono rację 

bytu

Odwoływalność oświadczeń stron procesowych



strona swego oświadczenia procesowego odwołać nie może



w praktyce: prawo nie zabrania stronom odwoływania ich oświadczeń procesowych, chyba, że wyraźnie 
stanowi, że w danych sytuacjach takie odwołanie jest niedopuszczalne; wyjątki: ---------- nie kumam, o 

co tam chodzi!!!

a. cofnięcie środka odwoławczego
b. odstąpienie od oskarżenia 

c. cofnięcie powództwa cywilnego
d. cofnięcie wniosku o ściganie, do momentu rozpoczęcia przewodu sądowego

e. cofnięcie sprzeciwu wobec wyroku nakazowego
f. wniesienie apelacji przez oskarżonego od wyroku wydanego w wyniku porozumienia

g. cofnięcie prośby o ułaskawienie

Prawomocność



niepodważalność decyzji procesowej – posiada moc normy prawnej



prawomocność:

24

I.

formalna – decyzja nie podlega już zaskarżeniu za pomocą zwykłych środków 
zaskarżenia; możliwość wzruszenia za pomocą nadzwyczajnych środków zaskarżenia; res 

iudicata; decyzja uzyskuje prawomocność formalną, gdy:

a.

wyczerpany został tok instancji

b. niedopuszczalne zaskarżenie wyroku wydanej w pierwszej instancji – tryb doraźny

c. strona zrezygnowała z wniesienia środka odwoławczego bądź go cofnęła

II.

materialna – nie jest dopuszczalne wszczęcie i prowadzenie od nowa postępowania już 
prawomocnie zakończonego; niedopuszczalne jest ponowne postępowanie przeciwko tej 
samej osobie o tę samą kwestię odpowiedzialności prawnej



nie dot. tylko postępowania głównego, dot. wszystkich, w których dana decyzja stała się niezaskarżalna 

tj. incydentalne, pomocnicze, następcze, uzupełniające



zawisłość prawna sporu – sytuacja, w której toczy się już dopuszczalny proces; zatem 
niedopuszczalne wszczęcie przed tym samym organem, bądź innym, jeżeli toczy się już proces w tej 

sprawie i proces nadto toczy się przed organem właściwym

Terminy

I.

termin – okres jako oznaczony upływ czasu, w ciągu, którego należy wykonać czynność

II.

termin – oznaczony punkt czasowy (dzień, godzina), w którym ma się odbyć czynność np. termin 
rozprawy



maksymalny

−

takie, w których należy wykonać czynność, do momentu upływu określonego czasu

−

postulat szybkości procesu



minimalny

−

czas, który musi upłynąć, aby czynność mogła być dokonana

−

zapewnienie lepszego przygotowanie się do procesu



podział ze względu na następstwa:

1.

terminy zawite

·

po ich upływie dana czynność jest bezskuteczna

·

możliwość przywrócenia przez sąd lub prokuratora

·

przywrócenie tylko na skutek przyczyn niezależnych od strony

·

7 dni na złożenie wniosku o przywrócenie terminu od dnia ustania przeszkody

·

mają zastosowanie do:

i. wnoszenia środków zaskarżenia

ii. terminy, które ustawa za takie uznaje

·

nie odnoszą się do organów procesowych (obowiązują strony i niektóre inne 
osoby)

2.

terminy prekluzyjne

·

materialnoprocesowe

·

czynności dokonane po przekroczeniu są bezskuteczne

·

nie można ich przywrócić

·

najczęściej terminy długie, wieloletnie, wielomiesięczne

·

skierowane także do organów procesowych

3. terminy instrukcyjne

·

porządkowe

·

po ich upływie dokonana czynność jest skuteczna, ale istnieje możliwość 
pociągnięcia do odpowiedzialności dyscyplinarnej bądź służbowej osób winnych



terminy przedawnienia – karnomaterialne, uregulowane w KK



terminy przedawnienia uregulowane w KPK – charakter cywilnoprawny:

a. art. 555 KPK – roszczenia o odszkodowanie luz zadośćuczynienie za 

niesłuszne skazanie lub aresztowanie luz zatrzymanie przedawniają sie z 
upływem roku od daty uprawomocnienia się orzeczenia dającego podstawę 

do odszkodowania lub zadośćuczynienia

b. art. 641 KPK – ściągnięcie zasądzonych kosztów procesu przedawnia się z 

upływem 3 lat od dnia, kiedy należało je uiścić



podział ze względu na sposób określenia:

1.

określane kalendarzowo – w godzinach, dniach, miesiącach, latach’

25

2.

określane relatywnie do stanu zaawansowania procesu – np. „do momentu rozpoczęcia 

przewodu sądowego”

3.

określane ogólnie – np. „niezwłocznie”, „natychmiast”, „bezzwłocznie”

4.

określane blankietowo – „dalszy okres oznaczony”



sposób obliczania terminów:

·

początek – dzień następny po dniu, od którego liczy się dany termin

·

koniec, – jeżeli oznaczony w tygodniach, miesiącach, latach to na ostatni dzień przypada 
ten dzień, który odpowiada początkowi terminu; jeżeli w danym miesiącu nie ma danego 
dnia, to przypada na ostatni dzień miesiąca; jeżeli wypada na dzień wolny od pracy to 

uznaję się pierwszy dzień pracy po terminie

·

zachowanie terminu – złożenie przed upływem terminu pisma w sekretariacie sądu lub 
prokuratury; nadanie pisma w polskiej placówce pocztowej, w urzędzie konsularnym, w 

zakładzie karnym, dowództwo jednostki przez żołnierza,

Dokumentacja czynności procesowych

1. protokół
2. notatka urzędowa

Ad.1. Protokół



dokument pisemny stwierdzający formę i treść czynności, sporządzony w formie nakazanej przez 
prawo i podpisany przez przeprowadzającego czynność oraz przez co najmniej drugą osobę w niej 
uczestniczącą 

·

weryfikowany w momencie powstania

·

co najmniej dwa podpisy

·

stwierdza formę i treść

·

jest wiarygodny



spisywany:

1.

obligatoryjnie – czynności wymienione w art.143§1 KPK, oraz inne czynności, jeżeli 
przepis tego wymaga

a. przyjęcie ustnego zawiadomienia o przestępstwie, wniosku o ściganie i jego 

cofnięcie

b. przesłuchanie oskarżonego, świadka, biegłego, kuratora

c. dokonanie oględzin
d. dokonanie otwarcia zwłok oraz wyjęcie zwłok z grobu

e. przeszukanie osoby, pomieszczenia i rzeczy oraz zatrzymanie rzeczy
f. otwarcie korespondencji i przesyłki oraz odtworzenie utrwalonych zapisów

g. zaznajomienie podejrzanego z zebranymi w postępow. przygotowawczym 

materiałami

h. przyjęcie poręczenia
i.

przebieg posiedzenia sądu, jeżeli stawiają się uprawnione osoby albo ich 

obecność jest obowiązkowa

j.

przebieg rozprawy

2.

fakultatywnie – spisuje się, jeżeli przeprowadzający czynność uzna to za potrzebne np. 
użycie probierza trzeźwości, pobranie próby krwi na zawartość alkoholu, wymazu itp.



protokół rozprawy – spisuje aplikant lub pracownik sekretariatu, ewentualnie asesor, jeżeli nie 
należy do składu orzekającego; podpisywany przez: przewodniczącego, protokolanta, jeżeli nie 
może podpisać przewodniczący to podpisuje jeden z członków składu orzekającego



protokół z innej czynności – mogą spisać te same osoby, co protokół rozprawy, oraz:

1. osoba przybrana w charakterze protokolanta przez prowadzącego czynność, – 

jeżeli nie jest pracownikiem organu prowadzącego postępowanie należy przyjąć 
specjalne przyrzeczenie

2. sam przeprowadzający czynność



takie protokoły podpisywane przez wszystkie osoby biorące udział w czynności



istnieje możliwość wyłączenia protokolanta na tych samych zasadach, co sędziego – orzeka sąd w 
toku rozprawy lub posiedzenia, w innych przypadkach: osoba przeprowadzająca czynność

26



każdy protokół poza protokołem rozprawy należy przed podpisaniem przeczytać i 
uczynić o tym wzmiankę – osoby biorące udział w czynności mają prawo żądać odczytania 
fragmentów ich wypowiedzi



sprostowanie protokołu rozprawy lub posiedzenia:

·

art. 152 KPK – strony oraz osoby mające interes prawny mogą złożyć wniosek o 
sprostowanie protokołu wskazując na nieścisłości i opuszczenia; najpóźniej do momentu 

wysłania akt do wyższej instancji

·

w razie złożenia wniosku należy zawsze wysłuchać protokolanta – po tym 
przewodniczący może się do wniosku przychylić albo zwrócić się do całego składu 

orzekającego 



sprostowanie oczywistych omyłek pisarskich lub rachunkowych – w każdym czasie, na 
wniosek lub z urzędu

 



protokoły szczególne – posiadanie załączników określonych przez ustawę lub z uproszczeniami: 

1. protokół ze stenogramem – możliwość ograniczenia protokołu do najbardziej 

istotnych oświadczeń ze względu na istnienie stenogramu; pierwopis stenogramu 
dołączany jest do protokołu

2. protokół z wyjaśnieniami na piśmie – na wniosek oskarżonego lub obrońcy, w 

post. przygotowawczym możliwość złożenia wyjaśnień na piśmie – stanowią 

załącznik do protokołu

3. protokół wspólny przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie i 

przesłuchania w charakterze świadka osoby zawiadamiającej – można zamieści 
także wniosek o ściganie, o wszczęciu dochodzenia, odmowie wszczęcia, 

umorzeniu, zawieszeniu

4. protokół z czynności dowodowych w dochodzeniu, – gdy nie jest wymagane 

spisanie pełnego protokołu – najbardziej istotne oświadczenia

5. protokół z zapisem audiowizualnym – utrwalenie przebiegu czynności; 

konieczność uprzedzenia obecnych; nagranie jest fakulatytwne, z inicjatywy 
organu procesowego lub na wniosek strony



 

 nagranie względnie obligatoryjne przesłuchania świadka lub biegłego, gdy:

a. zachodzi niebezpieczeństwo, że przesłuchanie tej osoby już nie będzie 

możliwe w dalszym postępowaniu

b. przesłuchanie przeprowadza sędzia wyłączony ze składu sądzącego lub 

sąd w tzw. pomocy prawnej

c. przesłuchanie w sprawach o przestępstwa przeciwko wolności seksualnej 

i obyczajności oraz przeciwko rodzinie i opiece osoby, która w momencie 

przesłuchania nie ukończył lat 15

d.

przesłuchuje się świadka w tym samym wieku, co pokrzywdzony, o 
którym mowa w c, gdy zachodzą warunki z art.185§1-2 KPK



zapis dźwiękowy i jego przekład (transkrypt), zapis obrazu stają się załącznikami do 
protokołu; strona ma prawo otrzymać kopie takiego zapisu, ale na swój koszt – chyba, 

że przesłuchanie odbyło się w post. przygotowawczym lub z wyłączeniem jawności 



dopuszczalność prywatnych urządzeń za zgodą sądu na wniosek strony

Notatka urzędowa



dokument relacjonujący treść i formę czynności, niebędący protokołem – sporządzana, gdy 
nie jest wymagana sporządzenie protokołu- czynności procesowe i nieprocesowe np. ABW, Straż 
Graniczna, Policja



nie można jej odczytywać na rozprawie, jeżeli z danej czynności wymagane jest sporządzenie 
protokołu; 



służy operacjom badawczo – rozpoznawczym, czynności sprawdzające

Narada i głosowanie



przebieg narady i głosowania nad orzeczeniem jest tajny, a zwolnienie od zachowania w tym 
względzie tajemnicy nie jest dopuszczalne



oprócz członków składu orzekającego może być obecny jedynie protokolant



kieruje przewodniczący

 

 , a jeżeli co do porządku i sposobu narady oraz głosowania podniesione zostaną 

wątpliwości, rozstrzyga je skład orzekający. 



przewodniczący zbiera głosy poczynając od najmłodszego, najpierw od ławników według ich wieku, 
następnie od sędziów według ich starszeństwa służbowego, a sam głosuje ostatni

27



nad wyrokiem odbywają się osobno co do winy i kwalifikacji prawnej czynu, co do kary, co do 
środków karnych oraz co do pozostałych kwestii



orzeczenia zapadają większością głosów

 

 



orzeczenie podpisują wszyscy członkowie składu orzekającego, nie wyłączając przegłosowanego, chyba 
że orzeczenie zamieszczono w protokole



jeżeli ustawa nie wymaga sporządzenia uzasadnienia wraz z wydaniem orzeczenia, w razie zgłoszenia 
zdania odrębnego, uzasadnienie należy sporządzić z urzędu w terminie 7 dni od wydania orzeczenia, a 

składający zdanie odrębne dołącza w ciągu następnych 7 dni jego uzasadnienie; obowiązek ten nie 
dotyczy ławnika. 



jeżeli ustawa nie wymaga sporządzenia uzasadnienia wraz z wydaniem orzeczenia, w razie zgłoszenia 
zdania odrębnego, uzasadnienie należy sporządzić z urzędu w terminie 7 dni od wydania orzeczenia, a 

składający zdanie odrębne dołącza w ciągu następnych 7 dni jego uzasadnienie; obowiązek ten nie 
dotyczy ławnika. 

Porządek czynności procesowych



uprawnionego do wzięcia udziału w czynności procesowej zawiadamia się o jej czasie i miejscu, chyba 
że ustawa stanowi inaczej. 



czynności nie przeprowadza się

 

 , jeżeli osoba uprawniona nie stawiła się, a brak dowodu, że została o 

niej powiadomiona, oraz jeżeli zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że niestawiennictwo wynikło:

1.

z powodu przeszkód żywiołowych lub

2.

innych wyjątkowych przyczyn, a także wtedy, gdy 

3.

osoba ta usprawiedliwiła należycie niestawiennictwo i wnosi o nieprzeprowadzanie 

czynności bez jej obecności,  



usprawiedliwienie nieobecności z powodu choroby wymaga przedstawienia zaświadczenia, 
wystawionego przez uprawnionego lekarza, potwierdzającego niemożność stawienia się na 
wezwanie lub zawiadomienie organu prowadzącego postępowanie.



w razie niestawiennictwa strony, obrońcy lub pełnomocnika, których stawiennictwo 
jest obowiązkowe, czynności procesowej nie przeprowadza się, chyba że ustawa stanowi 

inaczej. 



Pismo procesowe powinno zawierać:

1) oznaczenie organu, do którego jest skierowane, oraz sprawy, której dotyczy,  

2) oznaczenie oraz adres wnoszącego pismo,  
3) treść wniosku lub oświadczenia, w miarę potrzeby z uzasadnieniem,  

4) datę i podpis składającego pismo.  



 przypadku uchybień dotyczących pisma procesowego uniemożliwiających nadanie biegu, 
albo niezłożeniu odpowiednich opłat lub upoważnienia do podjęcia czynności wzywa się 

daną osobę do usunięcia uchybień w terminie 7 dni



w razie uzupełnienia: skutki od dnia wniesienia; 



w razie nieuzupełnienia: bezskuteczne, o czym należy pouczyć

Doręczanie



orzeczenia i zarządzenia (decyzje) doręcza się w uwierzytelnionych odpisach, jeżeli ustawa nakazuje 
doręczenie



by treść ich nie była udostępniona osobom niepowołanym



doręcza się za pokwitowaniem odbioru



w razie odmowy przyjęcia pisma lub odmowy albo niemożności pokwitowania odbioru przez 
adresata, doręczający sporządza na zwrotnym pokwitowaniu odpowiednią wzmiankę; 

wówczas doręczenie uważa się za dokonane



jeżeli strona, nie podając nowego adresu, zmienia miejsce zamieszkania lub nie przebywa 
pod wskazanym przez siebie adresem, pismo wysłane pod tym adresem uważa się za 
doręczone



jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, orzeczenia, zarządzenia, zawiadomienia i odpisy, które ustawa 
nakazuje doręczać stronom, doręcza się również obrońcom, pełnomocnikom i ustawowym 

przedstawicielom. 

28



doręczenie bez zachowania przepisów uważa się za dokonane, jeżeli osoba, dla której pismo było 
przeznaczone, oświadczy, że pismo to otrzymała



pismo doręcza się adresatowi osobiście; w razie nieobecności:

−

dorosłemu domownikowi, a gdyby go nie było 

−

 administracji domu,

−

dozorcy domu lub 

−

sołtysowi, jeżeli podejmą się oddać pismo adresatowi

−

miejscu stałego zatrudnienia adresata dla osoy upoważnionej do odbioru 
korespondencji

jeżeli niemożliwe to: 

1.

przesłane pocztą pozostawia się w najbliższej placówce pocztowej operatora publicznego, 

2.

przesłane w inny sposób - w najbliższej jednostce Policji albo we właściwym urzędzie gminy. 



zawiadomienie w skrzynce do doręczania korespondencji bądź na drzwiach 

mieszkania adresata lub w innym widocznym miejscu (gdzie i kiedy pismo 
pozostawiono oraz że należy je odebrać w ciągu 7 dni)



w razie bezskutecznego upływu tego terminu, należy czynność zawiadomienia 
powtórzyć jeden raz (tak samo należy postąpić w razie doręczenia pisma 

administracji domu, dozorcy domu lub sołtysowi)



pismo adresowane do rąk osoby pełniącej służbę mundurową bądź wojskową (ABW, SG, 
Policja, CBA itp.)  można doręczyć adresatom za pośrednictwem ich przełożonych, przy czym 
wezwania przeznaczone dla żołnierzy pełniących zasadniczą służbę wojskową przesyła się do dowódcy 

jednostki wojskowej, w której żołnierz pełni służbę, w celu doręczenia i zarządzenia stawienia się 
stosownie do wezwania. 



doręczyciel: wezwania, zawiadomienia oraz inne pisma, od których daty doręczenia biegną terminy, 
doręcza się przez pocztę

 

    lub inny uprawniony podmiot

 

  zajmujący się doręczaniem korespondencji albo 

pracownika organu wysyłającego, a w razie niezbędnej konieczności - przez Policję



poprzez ogłoszenie w prasie, radiu lub telewizji – w przypadku bardzo dużej ilości 

pokrzywdzonych, osobiste poinformowanie niemożliwe lub utrudnione



Wezwanie:

·

należy oznaczyć organ wysyłający oraz podać, w jakiej sprawie, w jakim charakterze, miejscu i 
czasie ma się stawić adresat i czy jego stawiennictwo jest obowiązkowe, a także uprzedzić o 
skutkach niestawiennictwa – dot. także zawiadomień

Przeglądanie akt i sporządzanie odpisów



stronom, obrońcom, pełnomocnikom i przedstawicielom ustawowym udostępnia się akta 
sprawy sądowej i daje możność sporządzenia z nich odpisów (także osobie uzyskującej korzyść 
wskutek popełnienia przestępstwa przez osobę działającą w jej imieniu, interesie- art.416KPK)



za zgodą prezesa sądu akta te mogą być udostępnione również innym osobom. 



na wniosek oskarżonego lub jego obrońcy wydaje się odpłatnie kserokopie dokumentów z akt sprawy; 
dot. także: innych stron, podmiot określony w art. 416, pełnomocnicy i przedstawiciele ustawowi



w toku postępowania przygotowawczego stronom, obrońcom, pełnomocnikom i przedstawicielom 
ustawowym udostępnia się akta, umożliwia sporządzanie odpisów i kserokopii oraz wydaje odpłatnie 
uwierzytelnione odpisy lub kserokopie tylko za zgodą prowadzącego postępowanie przygotowawcze



oskarżonemu na jego żądanie

 

  należy wydać bezpłatnie jeden uwierzytelniony odpis każdego 

orzeczenia. odpis wydaje się z uzasadnieniem, jeżeli je sporządzono



w sprawach, w których wyłączono jawność ze względu na ważny interes państwa, 
oskarżonemu wolno wydać tylko odpis orzeczenia kończącego postępowanie w danej 

instancji, bez uzasadnienia. 



nie można odmówić stronie zezwolenia na sporządzenie odpisu protokołu czynności, w której strona 
uczestniczyła lub miała prawo uczestniczyć, jak również dokumentu pochodzącego od niej lub 

sporządzonego z jej udziałem

29

30