Bezpieczeństwo społeczne

Teoria bezpieczeństwa społecznego

WYKŁAD 2

prof. dr hab. Henryk SPUSTEK

Opole 2013

Źródło rys.: http://allegro.pl/gucci-envy-me-1-7ml-edt-woman-probka-probki-i2574601592.html

Układ wykładu

1.

 Bezpieczeństwo jako dobro publiczne

•

Interwencjonizm państwowy w imię bezpieczeństwa

•

Wydarzenia „przyziemne” i „soczewkujące”

•

Ryzyko obliczeniowe a wzburzenie społeczne

2.

 Podstawy teoretyczne bezpieczeństwa społecznego 

•

Istota i natura osoby oraz życia społecznego

•

Relacja: jednostka a społeczeństwo

•

Integracja i dezintegracja społeczna

•

Anomia społeczna a konflikt społeczny

•

Teoria społecznych reprezentacji

•

Grupy odniesienia poznawczego

2

Zasadnicze pytanie

Jakie jest podłoże teoretyczne badań nad

bezpieczeństwem społecznym?

3

4

1. Bezpieczeństwo jako dobro publiczne

Wartość dotyczy ogółu ludności, to dobro publiczne lub 
dobro społeczne, czasami nazywane dobrem wspólnym.

Interwencjonizm państwowy w imię bezpieczeństwa

Ingerowanie państwa w sprawy obywatela może mieć 
miejsce tylko wtedy, gdy państwo działa w imieniu ogółu 
obywateli i chroni dobro publiczne.

Bezpieczeństwo  jest  dobrem  publicznym,  dlatego  też  –  w 
przypadkach 

dotyczących 

zagrożenia 

bezpieczeństwa 

państwo  ma  obowiązek  zapewnienia  sprawnego  systemu 
ochronnego. 

Źródło: Dealing with  disaster, Home Office, Third edition 1998. 

Twierdzenie

5

1. Bezpieczeństwo jako dobro publiczne

Interwencjonizm państwowy w imię bezpieczeństwa

Bezpieczeństwo  jako  dobro  publiczne  podlega  ochronie 
szczególnej. Państwo ma legitymację do ingerencji w sprawy 
obywateli gdy w grę wchodzi bezpieczeństwo. 

Jednocześnie

 

bezpieczeństwo 

może 

być 

różnie 

postrzegane, ponieważ jest kategorią niejednoznaczną.

Rodzi się zatem pytanie:
Czy  niejednoznaczność  pojęcia

  bezpieczeństwo  stanowi 

wadę  wynikającą  ze  sposobu  analizy,  czy  też  jest  to  cecha 
immanentna tego pojęcia?

6

Wydarzenia „przyziemne” i „soczewkujące”

1. Bezpieczeństwo jako dobro publiczne

7

Wydarzenia „przyziemne” i „soczewkujące”

Przykład: Spojrzenie na zdarzenie powodzi

1. Bezpieczeństwo jako dobro publiczne

Punkt 

widzenia 

osób, 

których 
domostwa 

zalewane 

są 

corocznie.

Reakcja  opinii  publicznej 
ukształtowana 

pod 

wpływem 

dużego 

oddźwięku 

społecznego 

zdarzenia powodzi.

8

1. Bezpieczeństwo jako dobro publiczne

Ryzyko obliczeniowe

Analiza ryzyka jest rzutem przyszłości na teraźniejszość.

9

1. Bezpieczeństwo jako dobro publiczne

Ryzyko obliczeniowe

Ryzyko   = prawdopodobieństwo   x   skutki

i

i

i

Ryzyko   =   

∑

   prawdopodobieństwo    x   skutki

i

i

i

Przykład

Wypadek samochodowy: prawdopodobieństwo = 0,001, skutek mały
Wypadek lotniczy: prawdopodobieństwo = 0,0000001, skutek bardzo duży

10

1. Bezpieczeństwo jako dobro publiczne

Ryzyko obliczeniowe

Źródło:  Na podstawie B. Jennison, Zarządzanie ryzykiem w sektorze publicznym,  
Ministerstwo Finansów Rzeczypospolitej Polskiej, s.31

11

1. Bezpieczeństwo jako dobro publiczne

Ryzyko obliczeniowe

Oszacowanie skutków zdarzeń jest bardzo trudne.

Szacowanie skutków zdarzeń osiąga się poprzez modelowanie,
posługując się opracowanymi scenariuszami 
(

więcej na ten temat: Wykład 3 System bezpieczeństwa społecznego

).

Ryzyko obliczeniowe można obniżyć na dwa sposoby:



 obniżając prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzeń

           (działalność prewencyjna);



obniżając skutki zdarzeń

•

    (poprzez szybką interwencję).

12

Ryzyko obliczeniowe a wzburzenie społeczne

1. Bezpieczeństwo jako dobro publiczne

Ryzyko   =  Ryzyko obliczeniowe   +   wzburzenie społeczne

Ryzyko   ≠  Bezpieczeństwo

Definicja

Bezpieczeństwo jest stanem otoczenia cywilizacyjnego i naturalnego
określonego przez poziom jego całkowitego ryzyka.

Źródło: J. Wolanin, Zarys teorii bezpieczeństwa obywateli. Ochrona ludności na czas pokoju, Wyd. Donmar, Warszawa 2005 

„ … szczególny zbiór światopoglądów, obyczaje, struktura i kultura”

               S. P. Huntington, Zderzenie cywilizacji i nowy kształt ładu światowego, Wyd. Muza, Warszawa 2000, s.43.

13

Wzburzenie społeczne

1. Bezpieczeństwo jako dobro publiczne

Źródło: P. Sienkiewicz, Media kształtujące społeczne wzburzenie [w: Media a opinia i postawy społeczne], 
Krakowskie Wydawnictwo Edukacyjne sp. z o.o., Kraków 2011, s. 16.
Publikacja dostępna pod adresem:
http://books.google.pl/books?id=ytVuhrukOhgC&pg=PA16&lpg=PA16&dq=Sandman+ryzyko&source=bl&ots=pApWPj_lu2&sig
=FUvUgvCod-LsorNuyNma-DbnZCE&hl=en#v=onepage&q=Sandman%20ryzyko&f=false

Ryzyko w danej sytuacji społecznej można opisać w sposób bardziej ścisły:

                                        R = 

f ( R   , S   )

R    ≠ S

E

W

E

W

wzburzenie społeczne

ryzyko eksperckie

korelacja wynosi jedynie ok. 4%

P.M. Sandman, Responding to Community Outrage: Strategies for effective Risk Communication, 
American Industrial Hygiene Association Fairfax. VaFourth Printing, 1997.

14

Wzburzenie społeczne

1. Bezpieczeństwo jako dobro publiczne

Zidentyfikowano wiele czynników mających wpływ na wzburzenie społeczne, 
w tym sprecyzowano 12 czynników głównych. 

Czynniki te związane są z „nieprawidłowym” postrzeganiem zagrożeń 
przez społeczeństwo.

Aby wyjaśnić nieadekwatność społecznego wzburzenia w stosunku do zagrożenia
należy odpowiedzieć na szereg pytań:

1.

Czy zagrożenie jest narzucone, czy tez jest wynikiem dobrowolnego wyboru?

2.

Czy zagrożenie jest pochodzenia naturalnego, czy też jego źródłem 

3.

jest przemysł?

4.

Czy zagrożenie jest egzotyczne i tajemnicze, czy też jest dobrze poznane?

5.

Czy zagrożenie jest zapadające głęboko w pamięć?

6.

Czy zagrożenie jest przerażające, czy też nie?

7.

Czy zagrożenie jest chroniczne, czy też katastroficzne?

8.

Czy zagrożenie jest poznawalne, czy niepoznawalne?

15

Wzburzenie społeczne

1. Bezpieczeństwo jako dobro publiczne

Czy zagrożenie jest sterowane osobiście, czy też przez inny podmiot?

1.
2.

Czy zagrożenie jest wprowadzane uczciwie czy nieuczciwie?

3.
4.

Czy zagrożenie jest moralnie nieistotne, czy też o wydźwięku moralnym?

5.
6.

Czy zagrożenie jest wprowadzane przez osobę, której ufamy?

7.
8.

Czy informacja o zagrożeniu może negatywnie oddziaływać na grupę osób?

Źródło J. Wolanin, Bezpieczeństwo i ryzyko a polityka [w:] Bezpieczeństwo wewnętrzne państwa, 
red. nauk. S. Sulowski, M. Brzeziński, Wyd. Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2009, s.45 - 55.

16

Istota i natura osoby oraz życia społecznego

2. Podstawy teoretyczne bezpieczeństwa społecznego

Prawa społeczne pozwalają człowiekowi na korzystanie z wolności i włączanie się 
jednostek w różne formy życia społecznego.

Człowiek jest z natury istotą społeczną; jednostka, która z natury, a nie przez 

przypadek, żyje poza społecznością, jest albo kimś niegodnym naszej uwagi, 

albo istotą nadludzką.

Społeczność jest w naturze czymś, co ma pierwszeństwo nad jednostką. 

Każdy, kto albo nie potrafi żyć we wspólnocie, albo jest tak samowystarczalny, 

że jej nie potrzebuje, i dlatego nie uczestniczy w życiu społeczności, jest albo 

zwierzęciem, albo bogiem.

17

Relacja: jednostka a społeczeństwo

2. Podstawy teoretyczne bezpieczeństwa społecznego

Podstawowymi zasadami regulującymi relacje jednostki ze społeczeństwem są:

•

 zasada dobra wspólnego;

•

 zasada solidarności;

•

 zasada pomocniczości;

•

 zasada wzajemności.

ZASADY ETYCZNE GOSPODARKI ŚWIATOWEJ http://www.kns.gower.pl/filozofia/mgr_2.htm#36

Zasada dobra wspólnego

„

Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich 

obywateli”

Art. 1 Konstytucji RP

Istotną cechą dobra wspólnego jest możliwość jego redystrybucji. Powinno być ono 
dostępne dla wszystkich członków społeczności.

18

Relacja: jednostka a społeczeństwo

2. Podstawy teoretyczne bezpieczeństwa społecznego

Zasada pomocniczości
 Reguluje wymianę społeczną, podobnie jak zasada dobra 
wspólnego zwracając uwagę na organizację przestrzeni społecznej 
istniejącej pomiędzy jednostką 
a narodem i państwem.
Zasada pomocniczości wskazuje, że większa wspólnota powinna 
wypełniać tylko te zadania, które wykraczają poza możliwości 
mniejszych społeczności.

Zasada ta została sformułowana przez Piusa XI w encyklice Quadragesimo anno. Papież nazwał ją zasadą filozofii 
społecznej.

19

Relacja: jednostka a społeczeństwo

2. Podstawy teoretyczne bezpieczeństwa społecznego

jednostka

społeczeństwo

jednostka

społeczeństwo

Zasada pomocniczości

Zasada dobra 

wspólnego

kierunek redystrybucji

dobra wspólnego

20

Relacja: jednostka a społeczeństwo

2. Podstawy teoretyczne bezpieczeństwa społecznego

Zasada wzajemności
Zasada ta zobowiązuje jednostkę do działania na rzecz innych 
ludzi przez wzgląd na ich wcześniejsze działania wobec niej, a nie 
na ich społeczne cechy i pozycje.

  A. Gouldner, Norma wzajemności. Preliminaria, [w:] Współczesne teorie wymiany społecznej. Zbiór tekstów. 1992.

Zasada solidarności

Solidarność definiuje się jako uporządkowaną zgodę w dążeniu do 
dobra wspólnego

C. Strzeszewski, Katolicka nauka społeczna, Lublin 1994, s.521.

21

Integracja i dezintegracja społeczna

2. Podstawy teoretyczne bezpieczeństwa społecznego

Dwie płaszczyzny 

integracji społecznej :

Sfera kultury, systemu wartości, norm – nazywana 

integracją normatywną.

Stan i stopień zgodności ról społecznych odgrywanych przez członków grupy
oraz funkcji i zadań wykonywanych przez instytucje z rolami i funkcjami 
im przypisywanymi – nazywana 

integracją funkcjonalną.

Dezintegracja społeczna jest wynikiem zanikania tradycyjnych norm 
zachowania co wyraża się stopniem zachowań dewiacyjnych.

22

Anomia społeczna a konflikt społeczny

2. Podstawy teoretyczne bezpieczeństwa społecznego

Anomia społeczna to stan rozbieżności pomiędzy normami przyjętymi 
w społeczeństwie a możliwościami działania członków grup społecznych 
zgodnie z tymi normami.

Anomia społeczna to dewiacje wygenerowane przez system społeczny, 
które obracają się przeciwko temu systemowi. Stan anomii wyklucza 
bezpieczeństwo społeczne.

Konflikt społeczny posiada dwa oblicza: z jednej strony jest dla 
społeczeństwa zjawiskiem naturalnym i może stanowić czynnik 
dynamizujący rozwój społeczny, umacniając bezpieczeństwo, a z drugiej 
strony burzy ład społeczny, współpracę, przeciwstawia się obowiązującym 
wartościom i powoduje nieprawidłowe funkcjonowanie systemu 
społecznego w państwie.

Źródło R. K. Merton, Teoria socjologiczna i struktura społeczna, Wyd. PWN, Warszawa 2002, s.185 - 254.

23

2. Podstawy teoretyczne bezpieczeństwa społecznego

Teoria społecznych reprezentacji

Teoria społecznych reprezentacji jest pochodną psychologicznej 
teorii reprezentacji poznawczych.  Zakres zainteresowań naukowych 
obejmuje badanie zagrożeń psychospołecznych bezpieczeństwa 
narodowego.

Reprezentacje poznawcze (struktury poznawcze) to system informacji 
wewnętrznych, utrwalonych w pamięci człowieka, do których należą:

•

 sądy o środowisku naturalnym;

•

 wiedza o kulturze;

•

 dane o świecie społecznym; 

•

 wiedza o sobie.

Społeczne reprezentacje są społecznie podzielaną wiedzą uzyskaną 
w wyniku społecznego uczenia się członków społeczeństwa.

Źródło C. Trutkowski, Teoria społecznych reprezentacji i jej zastosowania [w:] Wymiary życia społecznego. 
Polska na przełomie XX i XXI wieku, praca pod red. M. Marody, Warszawa 2002, s.335.
E. Aronson, Człowiek istota społeczna, Wyd. PWN, Warszawa 2011, s.271 – 274.

24

2. Podstawy teoretyczne bezpieczeństwa społecznego

Grupy odniesienia poznawczego

Pojęcie 

grup odniesienia powstało na gruncie psychologii społecznej, 

ma również swoje miejsce w teorii socjologicznej.

Grupa odniesienia oznaczać może jednostkę lub zespół pewnych jej 
cech mogących stanowić odniesienie dla innych.

Ze względu na funkcje jakie mogą pełnić grupy odniesienia wobec 
zachowań jednostek, dzieli się je na dwa typy:

•

  grupy odniesienia 

porównawczego;

•

  grupy odniesienia 

normatywnego.

Źródło R. K. Merton, Teoria socjologiczna i struktura społeczna, Wyd. PWN, Warszawa 2002, s.285 - 291.

Wykład 2

25

Podsumowanie i wnioski

 Postrzeganie społeczne ma decydujący wpływ na poczucie 
    bezpieczeństwa społecznego.

1)
2)

 Wzburzenie społeczne zmienia wartość ryzyka obliczeniowego.

3)
4)

 Teoria bezpieczeństwa społecznego oparta jest na szerokich 

5)

    badaniach dotyczących człowieka jako istoty społecznej.

6)
7)

 Szczególną rolę w teorii bezpieczeństwa społecznego 

8)

    odgrywają zasady:

9)

●

dobra wspólnego, 

●

pomocniczości, 

●

solidarności;

●

wzajemności.

26

Literatura

P. Sienkiewicz, Media kształtujące społeczne wzburzenie 
[w: Media a opinia i postawy społeczne], Krakowskie Wydawnictwo 
Edukacyjne sp. z o.o., Kraków 2011.

C. Strzeszewski, Katolicka nauka społeczna, Wyd. KUL, Lublin 1994.

C. Trutkowski, Teoria społecznych reprezentacji i jej zastosowania 
[w:] Wymiary życia społecznego. Polska na przełomie XX i XXI wieku,
praca pod red. M. Marody, Warszawa 2002.

R. K. Merton, Teoria socjologiczna i struktura społeczna, 
Wyd. PWN, Warszawa 2002.

E. Aronson, Człowiek istota społeczna, Wyd. PWN, Warszawa 2011.