Pedagogika społeczna [wykłady]

Pedagogika społeczna - wykłady

Spis treści

Literatura: ............................................................................................................................................................................................................3
Wykład I (19.02.2013). ........................................................................................................................................................................................3

YCHOWANIE I JEGO UWARUNKOWANIA

.............................................................................................................................................................3

RZEDMIOT I ZADANIA PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

.................................................................................................................................................3

OZWÓJ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

....................................................................................................................................................................4

RODOWISKO WYCHOWAWCZE I JEGO PODSTAWOWE KOMPONENTY

....................................................................................................................4

Pojęcie środowiska. ........................................................................................................................................................................4

Wykład II (26.02.2013). .......................................................................................................................................................................................5

Typologie środowiska wychowawczego. ........................................................................................................................................5

Środowisko naturalne, społeczne i kulturowe.................................................................................................................................5

ELACJE

EDNOSTKA

-Ś

RODOWISKO

.................................................................................................................................................................6

Środowisko jako miejsce naturalnego rozwoju jednostki................................................................................................................6

Środowisko jako źródło bodźców stymulujących rozwój wychowanków. .......................................................................................6

Środowisko jako układ społecznych interakcji świadomych podmiotów społecznych....................................................................7

Wykład III (5.03.2013). ........................................................................................................................................................................................7

RODOWISKO LOKALNE

–

STRUKTURA

FUNKCJE

PRZEMIANY

. .............................................................................................................................7

Ustalenia pojęciowe i struktura środowiska. ...................................................................................................................................7

Więzi międzyludzkie w środowisku lokalnym..................................................................................................................................8

Wykład IV (12.03.2013).......................................................................................................................................................................................9

Cechy charakterystyczne społeczności miejskie i wiejskiej............................................................................................................9

ODZINA JAKO ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE

....................................................................................................................................................9

Rodzina jako instytucja społeczna..................................................................................................................................................9

Rodzina jako grupa społeczna........................................................................................................................................................9

Wykład V (19.03.2013)......................................................................................................................................................................................10

Funkcje spełniane przez rodzinę. .................................................................................................................................................10

Subiektywne i obiektywne uwarunkowania trwałości rodziny i małŜeństwa. ................................................................................10

Wykład VI (26.03.2013).....................................................................................................................................................................................11

ASADY ORGANIZACJI I AKTYWIZACJI ŚRODOWISKA WYCHOWAWCZEGO W PRACY SOCJALNEJ

...............................................................................11

Rola pracy socjalnej w zapewnieniu rozwoju jednostki. ...............................................................................................................11

ZałoŜenia i zasady pracy socjalnej. ..............................................................................................................................................12

SłuŜby społeczne..........................................................................................................................................................................13

Wykład VII (16.04.2013)....................................................................................................................................................................................13

ETODY PRACY SPOŁECZNO

WYCHOWAWCZEJ

................................................................................................................................................13

Prowadzenie indywidualnych przypadków (metoda indywidualnych przypadków). .....................................................................13

Metoda pracy grupowej. ...............................................................................................................................................................14

Metoda organizowania środowiska...............................................................................................................................................15

Wykład VIII (23.04.2013)...................................................................................................................................................................................15

RUPA RÓWIEŚNICZA JAKO ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE

................................................................................................................................15

Pojęcie grupy społecznej. .............................................................................................................................................................15

Grupa rówieśnicza dzieci i młodzieŜy jako podmiot i przedmiot wychowania. .............................................................................16

Mechanizmy oddziaływania grupy rówieśniczej. ..........................................................................................................................16

UBKULTURY MŁODZIEśOWE

...........................................................................................................................................................................16

Wykład IX (7.05.2013).......................................................................................................................................................................................17

AGADNIENIA UCZESTNICTWA W ZAJĘCIACH SPOŁECZNO

KULTURALNYCH

...........................................................................................................17

Pojęcie wychowania równoległego i edukacji równoległej............................................................................................................17

Problemy czasu wolnego w ujęciu pedagogiki społecznej. ..........................................................................................................17

Funkcje czasu wolnego. ...............................................................................................................................................................18

Wykład X (14.05.2013)......................................................................................................................................................................................18

EZROBOCIE I UBÓSTWO JAKO ISTOTNA KWESTIA SPOŁECZNA

...........................................................................................................................18

Pojęcie bezrobocia i jego rodzaje. ................................................................................................................................................18

Zakres i czynniki kształtujące bezrobocie w Polsce. ....................................................................................................................19

Społeczne i indywidualne skutki bezrobocia.................................................................................................................................19

Wykład XI (28.05.2013).....................................................................................................................................................................................20

IETOLERANCJA ZAGROśENIEM ŁADU SPOŁECZNEGO

........................................................................................................................................20

Pojęcie tolerancji...........................................................................................................................................................................20

Istota nietolerancji w Ŝyciu społecznym. .......................................................................................................................................20

Wykład XII (4.06.2013)......................................................................................................................................................................................21

GRESJA I KONFLIKTY W śYCIU SPOŁECZNYM

....................................................................................................................................................21

Pojęcie agresji. .............................................................................................................................................................................21

Źródła i uwarunkowania agresji. ...................................................................................................................................................21

Istota konfliktu społecznego..........................................................................................................................................................21

Pedagogika społeczna - wykłady

Literatura:

Ryszard Wroczyński, Pedagogika społeczna, Warszawa 1985.

Aleksander Kamiński, Funkcje pedagogiki społecznej, Warszawa 1982.

Helena Radlińska, prace nt. pedagogiki społecznej.

T. Pilch, D. Lalak, Pedagogika społeczna. Człowiek w zmieniającym się świecie, Warszawa 1995.

Stanisław Kawula, Pedagogika społeczna. Dokonania – aktywność – perspektywy, Toruń 2001.

A. Radziwicz-Winnicki, Pedagogika społeczna, Warszawa 2009.

E. Marynowicz-Hetka, Pedagogika społeczna.

Seroczyński, skrypt dot. pedagogiki społecznej.

Wykład I (19.02.2013).

YCHOWANIE I JEGO UWARUNKOWANIA

Definicja „wychowania” zaleŜy od nurtu filozoficznego, w jakim obraca się jej twórca.
Wychowanie moŜna traktować jako proces oraz wynik. Proces jest sekwencją zmian zachodzących przez całe ludzkie
Ŝycie.

Czynniki wpływające na proces wychowania:

•

Dyspozycje wrodzone – np. psychiczne;

•

Środowisko – rodzina, znajomi;

•

Działalność wychowawcza;

•

Aktywność własna.

RZEDMIOT I ZADANIA PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Określa się pedagogikę społeczną jako subdyscypliny pedagogiki. Wraz z rozwojem nauki zaczęła się ona wyodrębniać
jako nurt, a potem stała się jej subdyscypliną.

Pedagogika społeczna zajmuje się problematyką środowiskowych uwarunkowań wychowawczych oraz warunków
umoŜliwiających zaspokojenie potrzeb rozwojowych jednostek i grup społecznych w poszczególnych fazach
rozwojowych człowieka.

Spośród kilku czynników mających wpływ na rozwój osobowości ludzkiej (ustrój psychosomatyczny, środowisko Ŝycia,
instytucje wychowawcze i własna praca jednostki nad sobą), pedagogika społeczna koncentruje uwagę na dwóch z nich
–  tj.  środowisku  Ŝycia  człowieka  oraz  instytucjach  wychowawczych.  Czynniki  te  traktują  łącznie,  jednak  przedmiotem
badań  pedagogiki  społecznej  nie  stanowią  określonych  dziedzin  rzeczywistości  lub  aktywności  ludzkiej  (jak  szkoły,
placówki opiekuńcze, domy kultury), lecz środowiskowe uwarunkowanie tych dziedzin naszej rzeczywistości. Słowem są
nimi  instytucje  wychowania  pośredniego  i  bezpośredniego  w  ich  uwarunkowaniu  środowiskowym,  korygowanym
wysiłkiem społecznym o charakterze wychowawczym.

Tak więc pedagogika społeczna jako subdyscyplina nauki o edukacji koncentruje się na problematyce środowiskowych
procesów wychowawczych oraz ich analizie warunków i czynników umoŜliwiających zaspokojenie potrzeb rozwojowych
człowieka w róŜnych sytuacjach Ŝyciowych i formach działania.

Pedagogika społeczna opierając się na badaniach empirycznych, a więc doświadczeniu, analizuje wpływy
wychowawcze, których źródłem jest środowisko oraz ustala zasady organizowania środowiska w punktu widzenia
potrzeb wychowawczych.

Ped. społ. jest zarazem pedagogiczną teorią i praktyką środowiska w tym sensie, Ŝe traktuje wszystkie instytucje
społeczne jako środowisko ludzkiego Ŝycia oraz dostrzega w nich i sugeruje im intencjonalną działalność wychowawczą.

W róŜnych instytucjach oraz w róŜnych formach Ŝycia społecznego ped. społ. poszukuje sił społecznych, których
dynamizowanie ma uaktywnić ludzi, a takŜe uczyć ich opanowywania i rozwiązywania trudności.

Pedagogika społeczna - wykłady

Ped. społ. interesuje się tym, co i w jaki sposób moŜna zmienić (ulepszyć) w róŜnych środowiskach
i instytucjach, aby optymalizować proces wychowawczy, dlatego ustala cele, zadania oraz sposoby ich realizacji.

Pedagogika społeczna spełnia dwa podstawowe zadania:

Opisuje postępowanie społeczno-wychowawcze jednostek i grup ludzkich oraz instytucji w środowisku na
podstawie analizy rzeczywistych faktów i zjawisk;

II.

Projektuje działalność społeczno-pedagogiczną i kulturalną oraz socjalną poprzez wypracowanie wzorów
rzeczywistości, do której naleŜałoby dąŜyć. Ped. społeczna nie mówi „jak być powinno”, lecz stwierdza „jak być
moŜe”.

OZWÓJ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Na rozwój ped. społecznej miała wkład psychologia eksperymentalna tworzona przez Wilhelma Wundta i empiryczne
dochodzenie do prawdy, a potem przekładania tego na mierzalne czynniki. Teoria ewolucji Darwina miała wkład w ped.
naturalistyczną Spencera, postawiła podstawy (fundamenty) pod nią.

Burzliwe zmiany w Ŝyciu społecznym w XIX i XX wieku, rozwój nauk psychologii, socjologii itp. wpłynęły na początek i
rozwój ped. społecznej.

RODOWISKO WYCHOWAWCZE I JEGO PODSTAWOWE KOMPONENTY

Pojęcie środowiska.

Helena Radlińska podkreśla, Ŝe pedagogika społeczna interesuje się wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska,
wpływem warunków bytu i kręgów kultury na człowieka w róŜnych fazach jego Ŝycia, wpływem ludzi na zapewnienie bytu
wartościom przez ich przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzaniu środowisk siłami człowieka w imię ideału.

Radlińska przez środowiska Ŝycia rozumiała zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i czynników
przekształcających jej osobowość, oddziaływujących stale lub przez dłuŜszy czas.

Wg tej koncepcji środowisko jest względnie stałe, podczas gdy otoczenie ulega zmianie, jest bardziej dynamiczne.

Z kolei Ryszard Wroczyński zauwaŜył, Ŝe przy definiowaniu środowiska naleŜy przyjąć nie trwałość jego składników, ale
ich realne oddziaływanie. Wg niego nie wszystkie składniki środowiska oddziaływają na nas w sposób jednostkowy, ich
wpływ zaleŜny jest od wielu czynników charakteru i rodzaju tych składników, stopnia znaczenia ich dla Ŝycia jednostki
oraz struktury psychofizycznej jednostki.

Siła oddziaływania poszczególnych czynników środowiska nie zaleŜy od tego, czy kontakty z nim są trwałe, czy
przelotne. Przelotna, czy jednorazowa styczność z osobami lub sytuacjami moŜe wywrzeć na Ŝycie jednostki wpływ
znacznie większy niŜ trwałe kontakty społeczne, to moŜe niekiedy być wpływ decydujący.

Środowisko, zatem to składniki struktury otaczającej osobnika, które działają jako system bodźców i wywołują określone
reakcje psychiczne, natomiast otoczenie jest pojęciem szerszym, oznacza całą zewnętrzną strukturę niezaleŜnie od
tego, czy jest ona trwała, czy zmienna, i czy stanowi źródło bodźców rozwojowych.

Aleksander Kamiński rozwija i dopełnia koncepcję Wroczyńskiego pisząc, Ŝe środowiskiem Ŝycia człowieka nazywamy
te elementy otaczającej struktury przyrodniczej, społecznej i kulturalnej, które działają na jednostkę stale lub przez
dłuŜszy czas, lub krótko, lecz ze znaczną siłą jako samorzutny lub zorganizowany system kształtujących ją podniet.

W  ujęciu  bardziej  szczegółowym,  w  ujęciu  Kamińskiego  środowisko  wychowawcze  jest  częścią  obiektywnego
środowiska  społecznego  wraz  z  jego  podłoŜem  przyrodniczym  i  kontekstem  kulturowym,  tworzą  je  osoby,  grupy
społeczne  i  instytucje  pełniące  (zachęcające)  jednostki  i  grupy  dzieci,  młodzieŜy,  dorosłych  do  przyswajania  wartości
moralnych i zgodnych z nimi zachowań społecznych, odpowiadających ideałowi wychowawczemu społeczeństwa.

Pedagogika społeczna - wykłady

Wykład II (26.02.2013).

Typologie środowiska wychowawczego.

Pełny obraz środowiska wychowawczego uzyskujemy poprzez jego typologie i klasyfikacje. Wg H. Radlińskiej występują
3 pary środowisk:

Bezpośrednie i szersze (przestrzenne);

II.

Obiektywne (to, po co jednostka sięgnąć moŜe, np. instytucja pomocy, z których dotychczas nie korzystała)
i subiektywna (to, czego wpływ jednostka odczuwa);

III.

Materialne i niematerialne, zwane „niewidzialnym” (zwyczaju, obyczaje, wierzenia, idee normy moralno-
społeczne).

Ze  względu  na  sposób  powstawiania  środowiska,  moŜemy  wyróŜnić  środ.  naturalne  (powstaje  spontanicznie,  jak
rodzina,  grupa  rówieśnicza,  społeczność  lokalna)  oraz  środ.  Intencjonalne,  tworzone  przez  człowieka,  np.  placówki
opiekuńcze, wychowawcze, wspomagające rozwój.

Innym  podziałem,  typologią  środowiska  moŜe  być  wyróŜnienie  środowisk  ze  względu  na  występujące  w  nim  bodźce:
naturalne (przyrodnicze), społeczne i kulturowe.

Ze względu na cechy terytorialne i demograficzne wyróŜnić moŜemy środ. miejskie i wiejskie.

Środowisko naturalne, społeczne i kulturowe.

Środ. naturalne, czyli układ geograficzny, obejmuje ono te elementy naszego otoczenia, które są dziełem
natury, których istnienie nie wymagało interwencji człowieka. Często określamy je mianem „środowiska
fizycznego”. Środ. naturalne to ziemia wraz z jej zasobami, ukształtowanie powierzchni, klimat, flora i fauna.

Środ. społeczne, które stanowią ludzie i relacje pomiędzy nimi.

Pedagogikę społ. interesuje empiryczny obraz środ. społ., czyli konkretnie funkcjonujące środowisko i jego
wychowawcze oddziaływanie. Z tego punktu widzenia, moŜemy wyróŜnić następujące elementy środ. społ.:

••••

Rozmieszczenia ludności i gęstość zaludnienia, od których zaleŜy częstotliwość i róŜnorodność
kontaktów społecznych;

••••

Struktura zawodowa ludności, świadcząca o poziomie jej Ŝycia społecznego i ekonomicznym
zróŜnicowaniu;

••••

Relacje poszczególnych grup wieku, wskazująca na dynamizm biologiczny ludności;

••••

Poziom i struktura wykształcenia ludności;

••••

Stan Ŝycia organizacyjnego, wyraŜający się w liczbie i rodzajach zrzeszeń oraz intensywności ich
funkcjonowania;

••••

Poziom świadomości społ. i formy zachowania;

••••

Stan zdrowia ludności i higiena;

••••

Dynamika ekonomicznych przeobraŜeń;

••••

Integracja społ.

Środ. kulturowe to oddziałujące na osobnika elementy dorobku historycznej działalności człowieka; dorobek
ten obejmuje wytwory działalności człowieka, sposoby ich przeŜywania (reakcje). W pierwszym przypadku
mówimy o dobrach kultury, w drugim o reakcjach na te dobra. Reakcja człowieka na dobra kultury
(przeŜywanie) moŜe być róŜne, uzaleŜnione jest od wraŜliwości i sposobu przeŜywania. Sposób przeŜywania
dóbr kult. jest równieŜ rezultatem historycznego rozwoju człowieka i miarą poziomu jego rozwoju.

Do empirycznych składników środ. kulturowego zaliczamy:

•

Wytwory kultury materialnej, np. budownictwo, urządzenia komunikacyjne, które odzwierciedlają warunki
Ŝycia ludności, zakres i moŜliwości kontaktów;

•

Wytwory kultury duchowej: wierzenia, obyczaje, zwyczaje, normy społeczno-moralne przyjęte
w środowisku;

•

Placówki słuŜące zaspokojeniu społ. i kulturowych potrzeb człowieka – kluby, teatry, czytelnie, galerie
obrazów itp.;

•

Poziom i rodzaje potrzeb wyraŜające się w udziale w Ŝyciu społ. i kulturowym – czytelnictwo, formy społ.
i towarzyskich kontaktów, udział w koncertach, przedstawieniach teatralnych itp.,

•

Stosunek do dóbr kulturalnych – zainteresowania i reakcje ludności.

Pedagogika społeczna - wykłady

Do  poprawnego  rozumienia  procesów  wprowadzania  w  kulturę  jednostek  i  grup  społ.  naleŜy  rozróŜniać  pojęcie
„udostępniania kultury” i „upowszechniania kultury”.

„Udostępnianie  kultury”  polega  na  wysiłkach  ustawodawczych,  organizacyjnych,  finansowych  powodujących
powstawanie instytucji i placówek zaopatrzonych w odpowiednie środki działania, jak lokale, sprzęt, budŜet.

Natomiast  „upowszechniania  kultury”  polega  na  zabiegach  powodujących  budzenie  zainteresowań
i potrzeb w zakresie określonych wartości kultury oraz pragnienia „zdobycia” (interioryzacji tych wartości).

Tak  więc  „udostępnianie  kultury”  to  czynności  techniczne  i  organizacyjne,  natomiast  „upowszechnianie  kultury”  to
zadanie wychowawcze, polegające na budzeniu „apetytu”, „smaku” kultury.

WyróŜnić moŜna następujące odmiany kultury:

•

Kultura ludowa, nacechowaną spontanicznością i amatorstwem;

•

Kultura reprezentacyjna, eksponująca wartości o zasięgu ogólnokrajowym i światowym, realizowana przez
profesjonalnych twórców i odtwórców oraz popularyzowana przez szkołę;

•

Kultura masowa, emitowana przez media, dostosowująca się do gustów najszerszej publiczności.

ELACJE

EDNOSTKA

-Ś

RODOWISKO

Środowisko jako miejsce naturalnego rozwoju jednostki.

Tak środowisko traktuje grupa przedstawicieli ped. społ., która uwaŜa, Ŝe wychowanie człowieka polega na
pielęgnowaniu jego naturalnego rozwoju, czyli na stwarzaniu mu warunków do jak najpełniejszego rozwinięcia
wrodzonych cech i właściwości.

Wspomaganie rozwoju jest, więc moŜliwe wówczas, gdy z jednej strony odkryje się owe cechy, a z drugiej, gdy rozpozna
się środowisko i usunie z niego wszystkie te składniki, które rozwojowi mogą zagraŜać, które mogą go hamować lub
wypaczać.

Człowiek jest tu ujmowany jako jedność bio-socjo-kulturowa. Środ. jako podłoŜe, z którego czerpie dla rozwoju składniki:
materie, energię i informacje, powinna dostarczać je w jak najlepszym składzie i w jak najodpowiedniejszej formie.

WyróŜnić tu moŜna dwa nurty – psychopedagogiczny i socjopedagogiczny.

W nurcie psychopedagogicznym diagnozowaniem obejmuje się przede wszystkim potrzeby osób wspomaganych, ich
umiejętności w zakresie przystosowania się do środowiska, ich frustracje, lęki, niepokoje, czy wreszcie oczekiwania w
zakresie

róŜnych

form

pomocy.

Środowisko

jest

traktowane

wąsko

utoŜsamiane

z wychowawczą w układzie: wychowawca-wychowanek, doradca-radzący się, wspomagający-wspomagany.

Praktycznie wspomaganie rozwoju polega na zapewnianiu psychicznego wsparcia, ciepła, poczucia bezpieczeństwa.
Tym samym powinno sprzyjać rozładowaniu napięć psychicznych i stresów wychowanków.

Drugi nurt – socjopedagogiczny, dokonuje diagnozy środowiska w aspekcie jego funkcji we wspomaganiu rozwoju
wychowanków. Dokonuje się tu róŜnych pomiarów przy uŜyciu skal i mierników, aby udoskonalić funkcjonowanie
środowiska, aby rozwój wspomaganego przebiegł bez zakłóceń.

W  nurcie  tym  sporządzono  obszerne  opisy  modelowych  środowisk  wychowawczych,  jak  i  pojedynczych  placówek
i  instytucji.  Przyjmowano  cały  czas,  iŜ  najbardziej  poŜądanym  dla  Ŝycia  wychowanków  byłoby  środ.  naturalne,  stąd
analizowanie tych czynników i ich modyfikowanie tych, które zakłócają funkcjonowanie tego środowiska.

Środowisko jako źródło bodźców stymulujących rozwój wychowanków.

W myśl tej koncepcji środowisko powinno dostarczać przewidzianej i z góry zdefiniowanej pulo bodźców stymulujących
i modelujących rozwój jednostek. Relacje między wspomaganym wychowankiem a środowiskiem mają charakter
przyczynowo-skutkowy. Stąd liczba, rodzaj rozwoju decyduje o kierunku, czyli o poziomie rozwoju wychowanka.

W tym ujęciu człowiek traktowany jest jako istota zewnątrzsterowna, całkowicie podatna na stymulujące lub hamujące go
bodźce.

Pedagogika społeczna - wykłady

Pedagog społeczny musi zabiegać, aby środowisko dostarczało jak najwięcej poŜądanych wzorów, sytuacji , zadań,
ocen, zachęt, aby rozwój wychowanka przebiegał intensywnie i zgodnie z przyjętym ideałem, wizją modelową.

Środowisko jako układ społecznych interakcji świadomych podmiotów społecznych.

W tej koncepcji pedagog nie koncentruje się na poznaniu struktury środowiska, lecz dąŜeniu do zrozumienia, jakie

znaczenie nadają jednostki swemu środowisku i występującym w nim zjawiskom materialnym i niematerialnym (mity,
obrzędy, zwyczaje, przepisy prawne), jak postrzegają one instytucje, organizacje o innych ludzi oraz jaką wartość
przypisują zachodzącym w środowisku faktom, zdarzeniom i procesom.

W tym ujęciu rozwój jest procesem „stawania się” człowiekiem w procesie rozwiązywania przez niego Ŝyciowych

problemów. Całość działań jest społeczną interakcją, a jej sens sprowadza się do tego, Ŝe ludzie działając muszą brać
pod uwagę zarówno okoliczności, które te działania uniemoŜliwić, jak i te, które mogą je ułatwić. Jednym muszą stawić
czoła, inne wykorzystać jako wspierające ich rozwój. Pedagog społ. oferuje swoją pomoc, która podlega ocenie
wspomaganego, jest to proces wzajemnego dopasowywania się doradcy i radzącego się, opiekuna i podopiecznego.

Wykład III (5.03.2013).

RODOWISKO LOKALNE

–

STRUKTURA

FUNKCJE

PRZEMIANY

Ustalenia pojęciowe i struktura środowiska.

Środowisko  lokalne  oprócz  zbiorowości  społecznej  zamieszkującej  niewielki,  względnie  zamknięty  obszar  oznacza
równieŜ  cały  system  instytucji  słuŜących  organizacji  Ŝycia  zbiorowego  takich  jak:  kościół,  szkoła,  instytucje  usługowe,
urządzenia socjalne lub rekreacyjne oraz mechanizmy regulujące zachowanie jednostkowe i stosunki międzyludzkie,
a więc obyczajowość, normy moralne, autorytety i wzory zachowań.

NaleŜy,  zatem  stwierdzić,  Ŝe  środowisko  lokalne  ma  sens  terytorialny,  demograficzny,  instytucjonalny,  kulturowy
i regulujący.

Środ. lokalne charakteryzuje się przede wszystkim tym, Ŝe:

•

Ma granice terytorialne i zazwyczaj własną infrastrukturę materialno-instytucjonalną (instytucje i urządzenia
edukacyjne, kulturowe, socjalne, usługowe i inne);

•

Współwystępują tu grupy o charakterze wspólnotowym i stowarzyszeniowym;

•

Mieszkańcy są świadomi swej przynaleŜności do społeczności lokalnej i swojego „osadzenia” w określonych
ramach terytorialnych;

•

Występuje tutaj poczucie jedności i wspólne działanie, przewaŜnie w przypadku jakiś zagroŜeń, ewidentnego
naruszenia norm regulujących Ŝycie społeczne, pojawiania się trudnych sytuacji losowych;

•

Istnieje tutaj system kontroli społ. przewaŜnie bez udziału profesjonalnych funkcjonariuszy;

•

Funkcjonują tu jawne siły społeczne (jednostkowe – wolontariusze, i zbiorowe w postaci samorządu
osiedlowego, lokalnych ogniw stowarzyszeń społecznych itp.);

•

Wśród dzieci i młodzieŜy nasilone są kontakty osobowe, występują przyjaźnie, czasami powodują zbliŜenia ich
rodziców i krewnych;

•

Sieć stosunków rzeczowych i osobowych nie ingeruje w sferę Ŝycia prywatnego, ale słuŜy jego wzbogaceniu,
daje poczucie bezpieczeństwa i komfort psychiczny.

Do właściwości kreujących siły wychowawcze środowiska i tworzących system socjalizacji członków społeczności
lokalnej naleŜą:

•

ToŜsamość etniczna, religijna, kulturowa;

•

Zasada odrębności, izolacji, kontroli grupy nad jednostką i powszechnej identyfikacji członków;

•

Jednolitość (względna ekonomiczna i zawodowa).

Pedagogika społeczna - wykłady

Więzi międzyludzkie w środowisku lokalnym.

W środowisku lokalnym występują dwa typy zbiorowości społecznych – wspólnota i stowarzyszenie.

Wspólnota jest takim typem zbiorowości społecznej, który powstaje w sposób naturalny, spontaniczny i w którym
dominują więzi osobiste, stosunki pokrewieństwa, związki rodowe i więź sąsiedztwa. Do cech charakterystycznych
wspólnoty zaliczyć moŜna:

•

PrzynaleŜność jest zdeterminowana urodzeniem;

•

Organizacja jest wynikiem aprobaty społecznej i jest nieformalna;

•

Cele są nieartykułowane i nie mają postaci pisemnej;

•

Struktura, organizacja i członkowie są określeni zasadami tradycji i poczuciem przynaleŜności;

•

Rządzą w niej uznawane za właściwe wzory zachowań, obowiązuje grupowy konformizm;

•

Istnieje system kontroli społecznej.

Stowarzyszenie jest odmienną zbiorowością, grupą celową, powołaną świadomie do zrealizowania określonych zada, do
cech charakteryzujących stowarzyszenie zaliczyć moŜna:

•

PrzynaleŜność dobrowolną;

•

Jest

grupą

zorganizowaną

reguł

formalnych;

•

Posiada określone cele;

•

strukturę,

organizacje

wewnętrzną

i członków;

•

Kieruje się ustalonymi wzorami zachowań;

•

Posługuje się ustalonymi sankcjami wobec
członków.

Głównym  spoiwem  społeczności  lokalnej  jest  więź  społeczna.  Więź  społ.  to  zorganizowany  system  stosunków,
instytucji,  środków  kontroli  społecznej  skupiający  jednostki,  podgrupy  i  inne  elementy  składowe  zbiorowości  w  całość
zdolną do trwania i rozwoju.

We  wspólnocie  więzi  społ.  mają  charakter  osobowy,  emocjonalny,  wiąŜą  ludzi  osobistą,  aprobującą  znajomością
i istnieją niezaleŜnie od występowania doraźnego, fizycznego kontaktu członków grupy. Jest to, zatem więź osobowa.

W  stowarzyszeniu  występuje więź  budowana  na  poczuciu wspólnoty  interesów.  Wzajemne  są  świadczenia  rzeczowe,
wymiana usług, czy wspólne interesy (więzi rzeczowe).

Stopień  istnienia  danej  zbiorowości  lokalnej  oznacza  istnienie  rosnącej  lub  malejącej  siły  więzi  społ.  rosnącej  lub
malejącej  świadomości  osobistych  powiązań  i  zaleŜności  od  otoczenia,  rosnącego  lub  malejącego  znaczenia  wzorów
zachowań i sprawowanie kontroli nad jednostką w jej własnych odczuciach.

W  przedstawionych  zjawiskach  mieszczą  się  dwa  klasyczne  warunki  kształtowania  się  więzi  społ.:  styczność
przestrzenna i łączność psychiczna.

Styczność  przestrzenna,  czyli  postrzeganie  obecności  drugiego  człowieka  jako  pewnej  stałej,  to  świadomość
potencjalnego  ustawicznego  kontaktu  z  drugim  konkretnym  człowiekiem,  to  wreszcie  postrzeganie  jego  „wpisania”  do
naszej przestrzeni Ŝyciowej.

Dlatego  pedagogika  społeczna  nie  przypisuje  miana  środowiska  lokalnego  zbiorowości  wielkiego  miasta.
W  graniach  wielkiego  miasta  moŜe  ukształtować  się  wiele  środowisk  lokalnych,  zaś  całe  wielkie  miasto  odpowiadać
moŜe pojęciu środowiska okolicznego.

Drugim  warunkiem  istnienia  więzi  w  społeczności  lokalnej  jest  łączność  psychiczna,  która  oznacza  nawiązanie
kontaktów  trwałych,  związków  bezinteresownych  z  innymi  ludźmi  ze  swojego  środowiska  lokalnego,  które  dyktowane
jest społeczną naturą człowieka lub wyrozumowaną dyrektywą wzajemnej słuŜebności, niezbędności.

Łączność psychiczna rodzi się na gruncie swoistej identyfikacji, czyli utoŜsamiania się z innymi ludźmi na płaszczyźnie:
etnicznej, zawodowej i religijnej.

Pedagogika społeczna - wykłady

Wykład IV (12.03.2013).

Cechy charakterystyczne społeczności miejskie i wiejskiej.

Do klasycznych cech społeczności miejskiej moŜemy zaliczyć:

•

Uczestnictwo mieszkańców, a szczególnie młodzieŜy, w duŜej liczbie grup celowych;

•

Dominacja więzi rzeczowych w Ŝyciu społecznym i powierzchowny charakter stosunków międzyludzkich;

•

ObniŜenie społecznego znaczenia rodziny i zanik tradycyjnych autorytetów;

•

Bezosobowa i nierygorystyczna kontrola społeczna. Dominacja postaw przyzwalających i izolacyjnych;

•

Anonimowość Ŝycia i działania;

•

Zanik instytucji sąsiedztwa. śycie towarzyskie regulowane raczej kryteriami zawodowymi niŜ terytorialnymi;

•

Tolerancja wobec róŜnic, racjonalizacja myślenia i sekularyzacja (zeświecczenie) zachowań obyczajowych;

•

Wielka ruchliwość przestrzenna i moŜliwości dla awansu i przemieszczeń społecznych;

•

Ogromne zróŜnicowanie struktury zawodowej i uwarstwienia społecznego.

Charakterystyka cech środowiska wiejskiego:

•

Mała zbiorowość i ograniczenie przestrzenne;

•

Poczucie jedności i poczucie względnej izolacji;

•

Dominacja rolniczego charakteru pracy i instytucji;

•

Społeczny charakter instytucji obsługi i kultury;

•

Specyficzny układ autorytetów osobowych i instytucjonalnych;

•

Dominacja przyrody i przyrodniczy rytm Ŝycia zawodowego;

•

Kultura ludowa i folklor jako waŜne składniki świadomości;

•

Presja zewnętrzna świata informacji i kultury;

•

Postępująca dezintegracja więzi pod wpływem czynników migracyjnych, urbanizacyjnych i kulturowych;

•

Narastające konflikty wewnętrzne międzypokoleniowe;

•

Szczególna rola szkoły i nauczyciela.

ODZINA JAKO ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE

Rodzina jako instytucja społeczna.

Rodzina jako instytucja spełnia określone funkcje, tzn.:

•

Posiada zakres spraw, które powinna rozwiązywać, są równieŜ określone czynności niezbędne do załatwienia
tych spraw;

•

Ustalone są role społeczne, np. męŜa, ojca, dziecka itp.;

•

Członkowie rodziny dysponują środkami niezbędnymi do realizacji zadań;

•

Istnieje moŜliwość dysponowania sankcjami wobec członków rodziny.

Rodzina ze względu na doniosłość jest chroniona prawem – konstytucja, kodeks rodzinny i opiekuńczy, ustawy itd.
Rodzina jako jedna z podstawowych instytucji społecznych na przestrzeni całej historii reguluje stosunki między płciami,
reprodukcje ludności, wychowanie dzieci oraz współzaleŜność wieku, płci i pokrewieństwa.

Formalny charakter rodziny jako instytucji moŜe wynikać nie tylko z sankcji prawnej, ale takŜe religijnej, obyczajowej, czy
teŜ kilku jednocześnie.

Regulacjom i sankcjom społecznym podlegają zwłaszcza następujące aspekty Ŝycia rodziny:

Sposób zawierania małŜeństwa;

II.

Sama forma małŜeństwa;

III.

Czas trwania małŜeństwa, warunki jego rozwoju i ewentualnie rozwiązania;

IV.

Wzajemne obowiązki i uprawnienia małŜonków;

Obowiązki i prawa rodziców względem dzieci;

VI.

Obowiązki i prawa dzieci względem rodziców.

Rodzina jako grupa społeczna.

Grupa społeczna nie jest arytmetycznym zbiorem ludzi, lecz jest to taka zbiorowość, która posiada wyraźną strukturę,
więź społeczną oraz określone elementy wyróŜniające ją spośród innych zbiorowości.

Pedagogika społeczna - wykłady

Rodzina  jest  jedną  z  podstawowych  grup  społecznych,  grupą  ludzi  złączonych  więzami  małŜeństwa
i  rodzicielstwa,  prowadzącą  odrębne  gospodarstwo  domowe,  w  rodzinie  odbywa  się  współdziałanie  jej  członków,
pełniących  rolę  męŜa i  Ŝony, matki  i  ojca,  syna  i  córki, brata  i  siostry.  Rodzina  tworzy  i przechowuje  wspólną  kulturę.
W definicji podkreślić naleŜy następujące cechy:

•

Pierwotność i powszechność występowania;

•

Niewielkie rozmiary – od dwóch do kilkunastu osób;

•

Naturalne więzi – małŜeństwo i rodzicielstwo;

•

Wspólne zamieszkanie;

•

Wspólne gospodarstwo domowe;

•

Publiczne usankcjonowanie stosunków wewnętrznych – przez prawo, obyczaj, religię;

•

DuŜa społeczna doniosłość spełnianych zadań – prokreacji i socjalizacyjne.

Wykład V (19.03.2013).

Funkcje spełniane przez rodzinę.

Utrzymania ciągłości biologicznej społeczeństwa, co wymaga płodzenia dzieci i ich pielęgnacji, kształcenia
i wychowywania. Zaspokojenie popędu seksualnego jest intymna potrzebą małŜonków, dąŜenie do posiadania
dzieci jest takŜe dąŜeniem czysto osobistym. Dziecko staje się jednakŜe przedmiotem zainteresowania szerszych
zbiorowości i rodzin bliskich, dlatego teŜ rodzice muszą zapewnić opiekę, warunki rozwoju i przygotowanie go do
Ŝycia w społeczeństwie.

II.

Funkcja materialno-ekonomiczna wiąŜe się bezpośrednio z prowadzeniem gospodarstwa domowego,
zaspokojenia potrzeb bytowych rodziny, gromadzeniem majątku oraz moŜliwości rozwoju dzieci i własnej starości.

III.

F.  socjalizacyjno-wychowawcza  polegająca  na  utrzymaniu  ciągłości  kulturalnej  przez  przekazywanie
potomstwu  języka,  obyczajów,  wzorów  zachowań  w  procesie  socjalizacji  (uspołecznienia)  dziecka.  Ciągły
kontakty  z  matką,  ojcem,  z  rodzeństwem  słuŜy  kanalizowaniu  popędów  i  potrzeb  naturalnych,  panowaniu  nad
nimi i zaspokajaniu ich w sposób określony kulturą. A więc dziecko uczy się zaspokajania potrzeb naturalnych,
spoŜywania  posiłków,  reagowania  na  obecność  innych  osób  w  sposób  przyjęty  w  danej  zbiorowości.  Tak  więc
w  rodzinie  dziecko  uczy  się  grzeczności,  oceniania  postępowania  własnego  i  innych,  internalizuje  (przyswaja,
uzewnętrznia) kryteria ocen moralnych, prestiŜu społecznego, zdobywa zasób utrwalonych wyobraŜeń o świecie
i ludziach, które przez całe Ŝycie będzie bezrefleksyjnie traktować jako oczywiste.

IV.

F. emocjonalno-eksperysjna – rodzina zapewnia jednostkom zaspokojenie potrzeb emocjonalnych, potrzeb
intymnego współŜycia, potrzeb zwierzenia się z przeŜyć konfliktowych, wyzbycia się doznanych upokorzeń, daje
poczucie bezpieczeństwa – słowem, stwarza moŜliwość odzyskania tej równowagi emocjonalnej, utrzymania tej
równowagi, a tym samym utrzymania integracji osobowości.

Rodzina nadaje pozycję społeczną swoim dzieciom wraz z przekazywaniem dziedzictwa kulturowego.
W społeczeństwach współczesnych, mniej niŜ kiedyś w społeczeństwach feudalnych, czy kastowych, urodzenie
decydowało o losie i pozycji jednostki, niemniej jednak i obecnie pozycja rodziców, stan ich posiadania, poziom
wykształcenia, czy miejsce zamieszkania są czynnikami, które w istotny sposób wpływają na karierę potomstwa.

VI.

Rodzina sprawuje kontrolę nad postępowaniem swoich członków. Spójna, zrównowaŜona rodzina zapobiega
skutecznie odchyleniom od norm zachowania, zła opinia jednego dziecka zagraŜa powodzeniu Ŝyciowemu
rodzeństwa, np. alkoholizm ojca jest zgubny dla całej rodziny, natomiast dobra opinia rodziców jest rekomendacją
dla dzieci.

Subiektywne i obiektywne uwarunkowania trwałości rodziny i małŜeństwa.

Spójność wewnętrzna małŜeństwa i rodziny utrzymuje się pod wpływem sil zarówno wewnętrzne, jak i zewnętrzne.

Do sił wewn. naleŜą:

•

Miłość wzajemna;

•

Poczucie obowiązku wobec współmałŜonka i dzieci;

•

Wspólne dąŜenie do awansu, kariery, urządzenia się;

•

Troska o wspólne mieszkanie, gospodarstwo domowe, opieka nad dziećmi;

•

Świadome lub nieświadome dąŜenie do spełnienia oczekiwań środowiska, szerszej rodziny i gr. społecznych;

•

DąŜenie do spełnienia własnych marzeń z okresu narzeczeństwa;

•

MoŜliwość harmonijnego rozwoju osobowości.

Pedagogika społeczna - wykłady

Siły zewn. spójności małŜeństwa:

•

Sankcje religijne uniemoŜliwiające niekiedy rozejście się;

•

Nacisk opinii społecznej lub system sankcji, który odmawia uznanej pozycji w społeczeństwie osobom
z małŜeństw rozbitych;

•

Nacisk warunków ekonomicznych;

•

Wymagania środowiska społecznego, co do opieki nad dziećmi.

Działanie tych sił wewn. i zewn. przyczynia się do osiągnięcia sukcesu w małŜeństwie.

Przez sukces w małŜeństwie rozumieć naleŜy zdobycie szczęścia osobistego, tzn. pełnego przystosowania małŜonków,
zharmonizowania

osobowości,

uzyskania

satysfakcji

seksualnej,

osiągnięcia

równowagi

emocjonalnej

i zadowolenia uczuciowego, zadowolenia ze wspólnie realizowanych celów małŜeństwa, powodzenia w ich realizacji.

Rodzina, która pomyślnie rozwiązuje swoje własne problemy, kierując się chęcią utrwalenia swojej wspólnoty nazywamy
rodzinami funkcjonalnymi. W rodzinie funkcjonalnej dzieci mają spełnione potrzeby niedostatku: fizjologiczne,
bezpieczeństwa, przynaleŜności, szacunku i miłości oraz uczuciowego wsparcia, co pozwala na realizacje potrzeby
samourzeczywistnienia.

W rodzinie funkcjonalnej:

Dziecko jest cenne przez sam fakt, Ŝe się urodziło. Dzieci odczuwają, Ŝe są cenione przez swoich rodziców i to
staje się podstawą ich poczucia własnej wartości.

II.

Dzieci są bezbronne i rodzice chronią je przed przemocą fizyczną, emocjonalną, seksualną.

III.

Niedoskonałość jest częścią natury, a w funkcjonalnej rodzinie jej członkowie wiedzą o tym i pomagają dziecku
naprawiać błędy, uczyć zasad i jak postępować, gdy się je złamie.

IV.

Rodzice troszczą się o zaspokojenie rosnących potrzeb dziecka i uczą je jak te potrzeby zaspokajać.

Niedojrzałość dziecka jest uznawana za jego naturalną cechę, a rodzice wiedzą czego spodziewać się po dziecku
na kaŜdym poziomie rozwoju.

Rodziny,  które  nie  potrafią  wypełnić  swych  funkcji  wystarczająco  dobrze  nazywamy  rodzinami  dysfunkcjonalnymi.
Dysfunkcjonalny  dom  rodzinny  staje  się  źródłem  przykrości,  podłoŜem  napić  i  frustracji.  Dysfunkcjalność  moŜe  być
całkowita,  co  oznacza  kompletne  niepowodzenia  rodziny  i  muszą  ją  zastąpić  tzw.  rodziny  zastępcze,  i  dysfunkcja
częściowa

przejawiająca

się

niepowodzeniach

walce

kryzysem

nie

zaspokojeniem

w pełni potrzeb rozwojowych dziecka.

Rodzina dysfunkcyjna:

Drogocenność dziecka nie jest mu uświadamiana, natomiast dziecko bombardowane jest informacjami
podkreślającymi jego mniejszą wartość niŜ innych członków rodziny.

II.

Bezbronność dziecka jest naduŜywana. Rodzice nie chronią dziecka i nie uczą go, jak unikać wykorzystywania
i poniŜania przez innych.

III.

Niedoskonałość – dzieci są za nią atakowane. Często nikt ich nie uczy, jak zachowywać się poprawnie.

IV.

W przypadku zaleŜności od rodziców występuje albo nadmierna nadopiekuńczość, albo teŜ dzieci są atakowane
za posiadanie i wyraŜanie swych pragnień, często teŜ pragnienia te są ignorowane.

Niedojrzałość – rodzice pozwalają dzieciom zachowywać się mniej dojrzale niŜ na ich wiek przystało, albo
domagają się zachowań przesadnie dojrzałych.

Wykład VI (26.03.2013).

ASADY ORGANIZACJI I AKTYWIZACJI ŚRODOWISKA WYCHOWAWCZEGO W PRACY SOCJALNEJ

Rola pracy socjalnej w zapewnieniu rozwoju jednostki.

Wg H. Radlińskiej synonimem pracy socjalnej jest praca społeczna, która polega na wydobywaniu
i pomnaŜaniu sił ludzkich, ich usprawnieniu i organizacji wspólnego działania dla dobra ludzi.

Wg obecnych standardów europejskich, praca socjalna traktowana jest jako specyficzna działalność zawodowa, mająca
na celu lepszą adaptację wzajemną osób, rodzin, grup w środowisku społecznym, w jakim Ŝyją oraz rozwijanie poczucia

Pedagogika społeczna - wykłady

godności osobistej i odpowiedzialności jednostek na drodze odwoływania się do potencjalnych moŜliwości
poszczególnych osób, a takŜe sił i środków społecznych.

Wg polskiego prawa, praca socjalna stanowi działalność skierowaną na pomoc osobom i rodzinom słuŜącą odzyskaniu
ich zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie oraz tworzenia warunków sprzyjającym temu celowi.

Praca socjalna moŜe przyjmować róŜne formy, od pomocy doraźnej do długofalowych działań wspierających rozwój
jednostek i grup społecznych. Decyzja o zastosowaniu odpowiedniej formy lub form działania powinna być wypadkową
potrzeb i moŜliwości podmiotów, którym pomaga się oraz moŜliwości osób i instytucji pomagających.

Do form pracy socjalnej zaliczyć naleŜy: ratownictwo, opiekę, pomoc, kompensacje społeczną oraz interwencje socjalną.

Ratownictwo (pomoc doraźna) – odznacza się tym, Ŝe wymaga warunków natychmiastowego działania, stwierdza
istnienie potrzeby i moŜliwości ratunku, który niesie zagroŜonemu niebezpieczeństwem bez względu na jego
uprawnienia oraz przynaleŜność do grup społecznych, np. pomoc powodzianom, noclegownie dla bezdomnych.

Opieka to forma świadczona w tych wszystkich Ŝyciowych sytuacjach, w których ludzie dotknięci nieszczęśliwym
układem wydarzeń losowych, nie umieją lub nie mają dość siły, aby samodzielnie przezwycięŜyć piętrzące się przed nimi
trudności.

Opieka jest działalnością wyraźnie zindywidualizowaną w odróŜnieniu od ratownictwa opiera się na dokładnej diagnozie
potrzeb. Jest formą zawierającą w sobie pierwiastki zaleŜności podopiecznego od opiekuna. W relacjach tych opiekun
przekupuje w jakimś stopniu odpowiedzialność za losy drugiego człowieka. Opieka jest formą dominującą w zakładach
dla przewlekle chorych, w działalności opiekunek domowych, w domach małego dziecka.

Pomoc – zapewnia spoŜytkowanie wszystkich sił ludzkich, dopomaga rozwojowi jednostki, wzrostowi wszystkiego, co
zostało uznane za dobro, pomoc liczy się ze świadomym uczestnictwem, ze współpracy pomagających
i korzystających z pomocy w pełni za siebie odpowiedzialnych.

Kompensacja społeczna – polega na wyrównywaniu braków środowiskowych, utrudniających pomyślny rozwój
jednostki lub grupy. Instytucjami kompensacyjnymi są m.in. rodziny zastępcze, domy opieki społecznej dla osób
samotnych, kuratorzy sądowi.

Praca socjalna z konkretną osobą, rodziną, grupą, czy teŜ społecznością moŜe opierać się na jednej tylko
z wymienionych form, bądź moŜe w róŜnych proporcjach zawierać elementy ratownictwa, opieki, pomocy i kompensacji.

Rozwój teorii pracy socjalnej zaowocował wypracowaniem trzech podstawowych (klasycznych) metod pracy socjalnej:

•

Prowadzenie indywidualnego przypadku;

•

Metoda grupowe;

•

Organizowanie społeczności lokalnej.

ZałoŜenia i zasady pracy socjalnej.

U podstaw poglądów na prace socjalną tkwią:

ZałoŜenia dot. istoty bytu jednostek i społeczeństwa (załoŜenia ontologiczne).

II.

ZałoŜenia dot. źródeł poznania rzeczywistości (załoŜenia epistemologiczne).

III.

ZałoŜenia działań praktycznych.

Ad. I

Wiara w postęp moralny w wymiarze jednostkowych i społecznym. Z przekonania tego wyrasta pogląd, Ŝe idee
mają siłą sprawczą, a zatem edukując i wychowując człowieka, dostarczając wzorów moralnych moŜna
kreować zmiany społeczne.

Uznanie,  Ŝe  człowiek  jest  aktywnym  podmiotem  kształtujących  losy  swoją  i  otoczenia  społecznego,  a  nie
przedmiotem,  o  którego  Ŝyciu  decyduje  przeznaczenie  lub  siły  nadprzyrodzone.  Wynika  stąd  oczekiwanie
aktywności  jednostek  a  jeśli  jej  nie  przejawiają  to  dąŜenie  do  rozbudzenia  w  człowieku  odpowiedzialności,
poczucia obowiązku przy równoczesnym uszanowaniu jego praw.

Przeświadczenie, Ŝe jednostka jest przez całe Ŝycie podatna na wpływy środowiska społecznego.

Pedagogika społeczna - wykłady

Ad. II

Poznanie jednostki i środowiska społecznego musi opierać się na doświadczeniu. W teorii pracy socjalnej,
powinny kumulować się odpowiednie opracowanie i uporządkowane wyniki badań empirycznych. W praktyce
pracy socjalnej naleŜy natomiast czerpać z ustaleń nauki i osobistego doświadczenia.

MoŜliwe jest tworzenie norm i wzorów społecznych, słuŜą one do określenia efektów pracy socjalnej, czyli
oceny jej rezultatów.

Ad. III

Przedmiotem oddziaływania socjalnego moŜe być nie tylko pojedyncza osoba, rodzina, ale takŜe warunki, które
kształtują ich sytuacje oraz środowisko społeczne.

Prace socjalną, prowadzi się z róŜnymi osobami, w róŜnym wieku, a kaŜda faza Ŝycia charakteryzuje się
specyficznymi moŜliwościami i ograniczeniami.

Wydobywać  naleŜy  i  uruchamiać  „siły  społeczne”,  tzn.  wartości  i  moŜliwości  tkwiące  w  podopiecznym  i  jego
otoczeniu.  Owych  sił  naleŜy  szukać  w  emocjonalnych,  fizycznych,  intelektualnych  moŜliwościach  oraz
praktycznych  umiejętnościach  jednostki.  W  środowisku  społecznym  szukać  naleŜy  wzmacniających
podopiecznego więzi społecznych, poznawać autorytety, normy i kulturę grupową, analizować funkcjonowanie
instytucji.

Dobry pracownik socjalny musi łączyć trzy cechy: kompetencje zawodową, doświadczenie Ŝyciowe
i autentyczne zainteresowanie drugim człowiekiem połączone z chęcią udzielenia mu pomocy.

W pracy socjalnej dobro jednostki musi być zespolenie z dobrem wspólnym, a w działaniu kierować się zasadą
primum non nocere („przede wszystkim nie szkodzić”).

KaŜda interwencja socjalna powinna być aktem twórczym a nie powielaniem schematów.

Relacje między pracownikiem socjalnym a podopiecznym powinny być raczej partnerskie.

Pracownik socjalny powinien spoglądać na problemy podopiecznego z jego punktu widzenia, przyjmując
postawę zrozumienia i Ŝyczliwości. Nie powinien występować w roli wypominającego winy sędziego, lecz
partnera, który pomaga jednostce w znalezieniu przyczyn popełnionych przez nią błędów.

W pracy socjalnej naleŜy łączyć działanie profesjonalistów i nieprofesjonalistów (wolontariuszy).

Praca socjalna nie powinna odwoływać się do przymusu. Oddziaływać naleŜy poprzez: perswazje, prezentacje
pozytywnych wzorów zachowań dróg Ŝyciowych.

Diagnoza w pacy socjalnej jest elementem terapii, jest to etap potrzebny nie tylko po to, by dobrze poznać
problemy podopiecznego, ale takŜe aby pozyskać jego zaufanie.

SłuŜby społeczne.

SłuŜbami społecznymi są nazywane zorganizowane, względnie trwałe i wyspecjalizowane grupy ludzi, działające
w ścisłym związku lub w ramach pewnych instytucji i organizacji, których zadaniem jest wspomaganie jednostki, rodziny
oraz innych zbiorowości w sytuacjach, gdy nie mogą one z powodów subiektywnych lub obiektywnych zaspokoić swoich
potrzeb na wystarczającym poziomie lub zadawalającej formie.

Kierując się tą definicją, moŜna podzielić podmioty słuŜb społecznych na:

•

Zinstytucjonalizowane, np. Państwowy System Pomocy Społecznej, kościelne organizacje charytatywne,
fundacje, zarejestrowane grupy samopomocowe;

•

Niezinstytucjalizowane, np. pomoc rodzinna i sąsiedzka, nieformalne grupy pomocowe.

Wykład VII (16.04.2013).

ETODY PRACY SPOŁECZNO

WYCHOWAWCZEJ

Prowadzenie indywidualnych przypadków (metoda indywidualnych przypadków).

Metoda jest to sposób, w jaki coś robimy, mówimy, czy uczymy się czegoś, przestrzegając pewnych zasad oraz pewnej
kolejności. W pracy socjalnej metoda jest sposobem postępowania pracownika socjalnego, począwszy od pierwszego
spotkania z podopiecznym aŜ do zakończenia działania z tym samym podopiecznym.

NaleŜy pamiętać, Ŝe metoda jest jedynie sposobem, a nie celem działania. Metoda jest instrumentem słuŜącym do
osiągnięcia wcześniej określonych celów i wartości i musi być im podporządkowana.

Pedagogika społeczna - wykłady

Metoda  indywidualnych  przypadków  w  pedagogice  społecznej  wyrasta  z  nurtu  praktycznych  działań  opiekuńczych,
polegających  na  pracy  z  jednostką  i  rodziną,  i  wypracowała  sobie  status  metody  badań  naukowych
i działania praktycznego.

Metoda  indywidualnych  przypadków  jest  sposobem  działań  polegającym  na  analizie  jednostkowych  losów  ludzkich
uwikłanych  w  określone  sytuacje  wychowawcze  lub  na  analizie  konkretnych  zjawisk  natury  wychowawczej  przez
pryzmat  jednostkowych  biografii  ludzkich  z  nastawieniem  na  opracowanie  diagnozy  przypadku  lub  zjawiska  w  celu
podjęcia działań terapeutycznych.

Metoda  indywidualnych  przypadków  obejmuje  stadium  przypadku,  na  które  składa  się  charakterystyka  jednostkowych
losów ludzkich, diagnoza społeczna oraz polega na opracowaniu planu na podstawie dokonanej diagnozy i prowadzenia
przypadku.

W metodzie indywidualnych przypadków stosujemy następujące techniki badawcze:

•

Wywiad środowiskowy,

•

Obserwacja uczestnicząca,

•

Analiza dokumentów osobistych,

•

Analiza wytworów ludzkiego działania.

Od  strony  praktycznej  moŜna  skonstatować,  iŜ  metoda  indywidualnych  przypadków  to,  co  jednostkowa,  indywidualne
w  człowieku,  jego  losie  i  w  najbliŜszym  środowisku  podejmuje  i  rozwija  w  celu  usprawnienia,  wzmocnienia  i  poprawy
sytuacji Ŝyciowej, bądź traktuje jako źródło wiedzy o zjawiskach szerszych, bardziej uniwersalnych, ogólniejszych.

Obecnie  coraz  częściej  normalni  ludzie  potrzebują  pomocy,  bo  tempo  Ŝycia  sprawia,  Ŝe  z  trudem  poruszają  się  oni
w  gąszczu  codziennych  spraw  i  problemów.  A  zatem  nie  tylko  potrzebujący  ratunku,  opieki,  osoby  u  kresu  sił
i moŜliwości zwracają się o pomoc do instytucji socjalnych. Często niezbędna jest porada, doraźne wsparcie w sytuacji
kryzysowej. Oto trzy główne kategorie sytuacji, które wymagają indywidualnej pracy z przypadkiem:

Wyczerpane zostały indywidualne zasoby sił, moŜliwości rozwiązywania problemu i niezbędna jest pomoc
pracownika socjalnego, który byłby w stanie pokierować i pomógł szukać nowych moŜliwości.

II.

Osoby o ograniczonych moŜliwościach umysłowych lub fizycznych, które często nie potrafią same skorzystać
z oferty socjalnej nawet, jeśli jest ona „w zasięgu ręki” i im właśnie potrzebna jest pomóc pracownika socjalnego.

III.

Najszerszą grupą klientów, najbardziej zróŜnicowaną są osoby pozostające w długotrwałym stresie.
PrzedłuŜający się stres prowadzi do niemoŜliwości rozwiązania prostych nawet problemów i stanów cały syndrom
zaburzeń funkcjonowania człowieka w społeczeństwie.

Metoda pracy grupowej.

Metodzie pracy grupowej pracownik socjalny ma przed sobą zespolony przez wspólne zadania, zbiór osób, wiąŜę go nie
tylko dialog z pojedynczymi członkami tej zbiorowości – jego talent wychowawczy wyraŜa się w umiejętnościach
przewodzenia grupie i takich oddziaływaniem na nią, aby w straŜy zadań i zwyczajów sugerowanych przez niego stał nie
tylko on sam, ale takŜe członkowie grupy.

Prowadzący grupę musi skoncentrować się na pomaganiu uczestnikom grupy, W staniu się systemem wzajemnej
pomocy. Głównym źródłem pomocy dla kaŜdego członka grupy są inni indywidualnie i zbiorowo.

Zasadniczą sprawą jest:

Przyswojenie członkom tej idei i uruchomienie w grupie wzajemnej pomocy.

II.

Wspólne rozwiązanie problemów, wyraŜanie stosunku emocjonalnego do i wobec innych, kształtowaniu wzorów
stosunków interpersonalnych, wpływaniu na innych.

III.

DąŜenie do wzmocnienia zdolności uczestników do funkcjonowania samodzielnego i autonomicznego jako
jednostki i grupy.

IV.

Nauczenie uczestników grupy wykorzystywania grupowego doświadczenia w realnym funkcjonowaniu.

Podstawową  cecha  tej  metody  są zdarzenia i  stosunku  interpersonalne między  uczestnikami grupy, które dostarczają
głównych środków do osiągania celów. Występuje tu wymiana sugestii i doświadczeń, porównywanie i ścieranie się idei
i  postaw, stymulacja  do  eksperymentowania i  zmieniania wynikająca ze  wzajemnego  wsparcia  i  poczucia identyfikacji
członków grupy.

Pedagogika społeczna - wykłady

Aleksander Kamiński wyróŜnił trzy metody pracy grupowej:

Grupy rozwojowo-wychowawcze, które słuŜą ludziom funkcjonującym normalnie w takich placówkach jak: domy
kultury i ośrodki rekreacyjne, organizacje młodzieŜowe itp. Grupy te mają wspierać rozwój osobowości jednostek,
które w większym stopniu identyfikują się z celami grupy.

II.

Grupy rewalidacyjne często utoŜsamiana w pracy socjalnej z metodą grupową w ogóle, stosują pracę rozwojowo-
wychowawczą do oddziaływań na jednostki społecznie lub fizycznie niedostosowane celem usprawnienia ich
funkcjonowania. Ten rodzaj pracy organizuje się w placówkach opiekuńczo-wychowawczych oraz kulturalno-
edukacyjnych nastawionych na profilaktykę niedostosowań społecznych.

III.

Grupy psychoterapeutyczne, które są w pracy socjalnej pewną nowością, słuŜą one usprawnieniu społecznego
i psychicznego funkcjonowania jednostek w oparciu o techniki z arsenału psychologii klinicznej w odniesieniu do
lŜejszych przypadków.

Metoda organizowania środowiska.

Pedagogika  społeczna  nie  poprzestała  na  stadium  indywidualnego  losu  człowieka,  poniewaŜ  jednostka  zawsze  jest
uczestnikiem szerszej grupy społecznej i owocem instytucjonalnego i społecznego otoczenia.

Istota środowiskowego działania polega m.in. na tym, Ŝe jego cele, mechanizmy i środki wywodzą się z oceny warunków
Ŝycia poszczególnych ludzi i zmierzają do zmiany lub „melioracji” tych właśnie indywidualnych warunków Ŝycia. Celem
zasadniczym  jest  wspomaganie  rozwoju,  wtórne  cele  organizacji  środowiska  to  cele  opiekuńcze  oraz  wyrównywanie
braków,  czyli  kompensacja  społeczna.  Warunkiem  powodzenia  jest  „budzenie”  sił  społecznych,  tworzenie  lokalnej
wspólnoty.

Przedmiotem  manipulacji  działalności  naprawczej  są  szerokie  i  liczne  zespoły  czynników  środowiska  w  sensie
terytorialnym.  Jest  to  metoda,  która  w  zespole  metod  społecznego  oddziaływania  i  pracy  socjalnej  moŜna  określić
mianem metody strategicznej.

Aleksander  Kamiński  wyróŜnił  wąskie  i  szerokie  pojęcie  rozumienia  metody  środowiskowej.  Z  wąskim  rozumieniem
spotykamy się wówczas, gdy na uŜytek głownie pomocy socjalnej uruchamiamy jakąś akcję cykliczną lub stałą, albo teŜ
przedmiotem  jest  jedna  grupa  społeczna,  np.  ludzie  starzy.  Szeroki  sens  metody  środowiskowej  oznacza  całościowe
rozumienie  środowiska  lokalnego,  pełną  rejestracją  jego  problemów,  kompleksowy  system  podejmowania  pracy
z  intencją  stałego  działania  niepoŜądanych  zjawisk.  W  szerokim  rozumieniu  metody  środowiskowej  chodzi,  aby
przewaŜały działania ku rozwojowi nad działaniami interwencyjnymi – ratownictwo, likwidacja zagroŜeń.

Wykład VIII (23.04.2013).

RUPA RÓWIEŚNICZA JAKO ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE

Pojęcie grupy społecznej.

Grupa społeczna – to względnie trwała, posiadająca strukturę wewnętrzną grupa ludzi; składa się z minimum dwóch
osób. Połączona jest więzią społeczną, która powstaje na bazie celów i norm obowiązujących w grupie.

Dla istnienia malej grupy społecznej poza bezpośrednimi interakcjami między członkami grupy niezbędne jest pojawienie
się następujących procesów:

Warunki do przyjęcia wspólnego celu działania, czyli uzgodnienie wspólnej intencji, dla której grupa jest
formułowana.

II.

Musi pojawić się poczucie identyfikacji pojedynczego członka z grupą jako całością.

III.

Musi zostać utrzymany pewien układ pozycji grupowych, hierarchia władzy (przywództwo), relacje wzajemne oraz
sposób komunikacji.

IV.

Konieczne są pewne normy własne lub przyjęte od innych grup.

Pedagogika społeczna - wykłady

Zaznacza się teŜ presja do przestrzegania tych norm, a więc działania konformizujące członków grupy. Efektem
moŜe być całkowite pozbawienie jednostki jej indywidualności i narzucenie takich zachowań, które są zgodne
z modelem forsowanym w danej grupie.

Grupa rówieśnicza dzieci i młodzieŜy jako podmiot i przedmiot wychowania.

Szczególną  postacią  grupy  w  rozumieniu  pedagogicznym  jest  grupa  rówieśnicza.  Nazwa  gr.  rówieśniczej  odnosi  się
w pierwszym rzędzie do grup dziecięcych i młodzieŜowych, ale nie jest to uprawnione ograniczenie, kaŜdy człowiek tkwi
niemal przez całe Ŝycie w kręgu jednej lub kilku grup rówieśniczych. Rówieśnictwo oznacza nie tylko względną równość
wieku,  ale  takŜe  poczucie  wspólnoty  i  przyjaźni.  Grupa  rówieśnicza  to  typowa  grupa  pierwotna  charakteryzująca  się
kontaktem  „twarzą  w  twarz”.  Psychiczny  rezultat  bezpośredniego  kontaktu  stanowi  o  zespoleniu  się  w  jedną  całość
członków grupy, tak iŜ realizowane cele i wartości w pewnym przynajmniej zakresie stają się treścią jaźni subiektywnej.
W  najprostszy  sposób  moŜna  określić  tę  całość  ze  względu  na  aprobujące  uczestnictwo,  stopień  sympatii  oraz
wzajemnej identyfikacji wyrazem „my”. Członkowie grupy Ŝyją w poczuciu łączności z całością, a dąŜenia grupy stają się
indywidualnym dąŜeniem.

Mechanizmy oddziaływania grupy rówieśniczej.

Grupa rówieśnicza na swoich członków oddziałuje przede wszystkim poprzez:

Określony system wartości, kreuje wzorce zachowań i egzekwuje ich przestrzeganie.

II.

Dostarcza motywacji do działania celowego oraz wyznacza role społeczne i zadania.

III.

Zaspokaja niezwykle waŜną potrzebę człowieka do przynaleŜności i akceptacji.

IV.

Grupa stanowi doniosły układ odniesienia, stąd groźna jest sytuacja, gdy młody człowiek trafia na grupę
o nastawieniach aspołecznych, wówczas konformizm i uległość mogą owocować zachowaniami destrukcyjnymi.

Sieć komunikacji w grupie spełnia rolę stymulatora aktywności, określa atmosferę grupy i wzmacnia lub osłabia
więź z grupą.

W oparciu o właściwości rozwojowe dzieci i młodzieŜy wyróŜnia się trzy typy grup rówieśniczych:

•

Dziecięce grupy zabawowe, „bandy”;

•

MłodzieŜowe paczki, „kliki”;

•

MłodzieŜowe grupy dewiacyjne (gangi i bandy przestępcze).

W sytuacji osłabionych więzi rodzinnych grupa rówieśnicza:

•

Zastępuje rodzinę, daje poczucie bezpieczeństwa i pozwala uzyskać określony status/pozycję;

•

Stwarza stabilizację osobowości;

•

Buduje poczucie własnej wartości;

•

Określa standardy zachowania;

•

UmoŜliwia negocjowanie z dorosłymi obowiązujących zasad postępowania, np. poprzez odwoływanie się do
argumentu „Dlaczego innym wolno, a mnie nie?”;

•

Rozwija kompensacje społeczną (wyrównuje braki);

•

Przekazuje wzory zachowań i stwarza warunki do naśladowania;

•

Zapewnia wsparcie społeczne i umoŜliwia artykułowanie własnych przekonań.

UBKULTURY MŁODZIEśOWE

Pojęcie  subkultura  zostało  przyjęte  do  określania  moŜliwych  do  wyodrębnienia  „podsystemów  kulturowych”
funkcjonujących  w  ramach  danego  społeczeństwa.  Początkowo  termin  ten  uŜywany  był  w  odniesieniu  do  grup
przestępczych  i  dewiacyjnych,  rzadziej  do  innych  środowisk  wyizolowanych  z  całości  systemu  społecznego.  Obecnie
termin  ten  ma  znacznie  szersze  zastosowanie  i  obejmuje  bardzo  często  wszelkie  grupy,  a  nawet  ruchy  społeczne,
wyraŜające  swoją  odrębność wobec  obowiązującego  systemu  społecznego.  Nie  znaczy  to,  Ŝe  odmienność  prowadzić
musi do kolizji z prawem, obyczajowością, czy teŜ wartościami etycznymi. JeŜeli dochodzi do kolizji wówczas mówimy
o subkulturach dewiacyjnych.

Subkultura  oznacza,  więc  względzie  spójną  grupę  społeczną  pozostającą  na  marginesie  dominujących  w  danym
systemie tendencji Ŝycia społecznego, wyraŜającą swoją odrębność poprzez zanegowanie lub podwaŜenie utrwalonych
i powszechnie akceptowanych wzorów kulturowych.

W rozwoju subkultury młodzieŜowej moŜna wskazać trzy jej fazy:

Okres subkultury młodzieŜowej – chęć odróŜnienia się grup młodzieŜowych od reszty społeczeństwa.
Subkulturowa „inność” jest podkreślana przez ubiór, styl spędzania czasu wolnego, język, zachowanie.

Pedagogika społeczna - wykłady

II.

Okres  kontrkultury  –  młodzieŜ  uświadamia  sobie  swoją  odrębność  kulturową  i  pokoleniową.  Protest  wobec
zasad  oraz  wartości  społeczeństwa  prowadzi  do  tzw.  światopoglądu  kontestacyjnego.  Jest  to
zakwestionowanie  świata  rządzonego  przez  wartości  materialne,  nastawionego  na  efektywność  i  zysk.  Wg
młodzieŜowych  kontestatorów,  świat  powinien  być  mniej  uprzemysłowiony  i  zurbanizowany,  bardziej
zdecentralizowany i dający jednostce moŜliwość uczestnictwa.

III.

Kultura alternatywna – stadium najbardziej dojrzałe, totalna krytyka zastanego świata dorosłych, jest
zastępowana przez próby kreowania wzorów i zachowań pozytywnych – redagowanie niezaleŜnych pism, ruchy
ekologiczne, happeningi.

Wykład IX (7.05.2013).

AGADNIENIA UCZESTNICTWA W ZAJĘCIACH SPOŁECZNO

KULTURALNYCH

Pojęcie wychowania równoległego i edukacji równoległej.

Pojęcie  wychowania  równoległego  wprowadził  do  pedagogiki  społecznej  Ryszard  Wroczyński,  mianem  tym  określił
szeroki strumień wpływów wychowawczych oddziałujących na młodzieŜ poza szkołą. Poza szkołą działają róŜne kanały,
którymi  dopływa  intensywny  strumień  informacji  i  wpływów  kształtujących  intelekt,  przekonania,  postawy  i  działalność
młodzieŜy.
W  latach  80-tych  koncepcja  wychowania  równoległego  została  zastąpiona  koncepcja  edukacji  równoległej,  która
oznacza siły skierowane do dzieci, młodzieŜy i dorosłych. Obejmuje kształcenie i wychowanie przebiegające równolegle
do edukacji szkolnej, moŜe mieć charakter intencjonalny i nieintencjonalny. Inicjatorami tej edukacji są jednostki, grupy
społeczne, instytucje i placówki edukacyjne. Edukacja równoległa tworzy odmienne w porównaniu z edukacją szkolną
warunki rozwoju. Uwzględnia bowiem przede wszystkim potrzeby i zainteresowania uczestników, zakłada dobrowolność
uczestnictwa, posiada mniejszy stopień sformalizowania instytucji. Efekty edukacji równoległej ujawniają się w rozwoju
intelektualnym, moralnym, społecznym, kulturalnym i fizycznym uczestników.

Do instytucji edukacji równoległej zalicza się:

Ośrodki wychowania naturalnego, np. rodzina, grupa rówieśnicza.

II.

Placówki opieki wychowawczej nad dziećmi, młodzieŜą (internaty, domy dziecka).

III.

Placówki wspomagające rozwój dzieci i młodzieŜy – świetlice środowiskowe, pałace młodzieŜy itp.

IV.

Instytucje upowszechniania kultury – kino, teatr, muzeum.

Środki masowej komunikacji społecznej, np. TV, radio, praca, wydawnictwa, Internet.

VI.

Instytucje społeczne – świeckie i wyznaniowe.

Płaszczyzny  powiązań  szkoły  z  instytucjami  edukacji  równoległej  dotyczą  problemu  przygotowania  uczniów  do
korzystania  z  edukacji  równoległej  i  spoŜytkowania  jej  wpływów  w  realizacji  programów  kształtowania  i  wychowania
szkolnego.

Edukacja  równoległa  nabiera  istotnego  znaczenia  w  koncepcji  edukacji  permanentnej  rozumianej  jako  proces  ciągłej,
nieustannej edukacji człowieka realizowany od urodzenia do śmierci.

Problemy czasu wolnego w ujęciu pedagogiki społecznej.

W budŜecie czasu człowieka wyróŜnić moŜna cztery kategorie zajęć:

Czas wydatkowany na zaspokojenie biologicznych potrzeb ludzkiego organizmu.

II.

Czas związany z pracą zarobkową.

III.

Czas obowiązków pozazawodowych, np. zapewnienie egzystencji we własnym gospodarstwie domowym.

IV.

Czas wolny, w którym dominuje zaspokojenie potrzeb autodelicznych (mających wartość samą w sobie).

Czas  wolny  obejmuje  wszystkie  zajęcia,  którym  jednostka  moŜe  oddawać  się  z  własnej  chęci  bądź  dla  wypoczynku,
rozrywki, rozwoju swoich wiadomości lub swego kształcenia (bezinteresownego), swego dobrowolnego udziału w Ŝyciu
społecznym,  po  uwolnieniu  się  od  obowiązków  zawodowych,  rodzinnych  i  społecznych.  Czas  wolny  moŜe  być
traktowany  obiektywnie  –  w  minutach,  godzinach,  dniach,  itp.,  oraz  subiektywnie  jako  czas  przyjemności,  relaksu,
odpoczynku, czas wolny od jakiejkolwiek konieczności.

W  polskiej  pedagogice  społecznej  pojęcie  czasu  wolnego  i  problemów  z  nim  związanych  najpełniej  ujął  i
scharakteryzował Aleksander Kamiński. W rozumieniu Kamińskiego „czas wolny” jest to ta część budŜetu czasu, która
nie jest zajęta przez pracę zarobkową normalną i dodatkową, ani przez systematyczne kształcenie się uczelniane, ani

Pedagogika społeczna - wykłady

przez  zaspokojenie  elementarnych  potrzeb  fizjologicznych  (sen,  posiłki,  higiena),  ani  przez  stałe  obowiązki  domowe
(gotowanie, sprzątanie, pranie, opieka nad członkami rodziny niezdolnymi do samoobsługi) – i moŜe być spoŜytkowane
na swobodne wczasowanie, bądź na Ŝycie rodzinne i aktywność przynoszącą doraźne korzyści.

Przez  „wczasy”  Kamiński  rozumie  część  czasu  wolnego,  którą  swobodnie  i  dowolnie  dysponując  moŜemy  wypełnić
wypoczynkiem,  zabawą  oraz  podejmowaną  z  własnej  potrzeby  dla  własnego  rozwoju  pracą  umysłową
(samokształceniem, aktywnością społeczną, artystyczną, sportową, techniczną i inną).

Pojęciem uzupełniającym i zarazem dopełnieniem jest czas „na wpół wolny”, jest to ta część budŜetu czasu, która jest
przeznaczona na czynności, którym towarzyszy poczucie obowiązku i wykonania lub świadomość rzeczowych korzyści
albo,  które  wykonujemy  z  marginesem  swobody,  np.  prace  społeczne  wykonywane  pod  naciskiem  konieczności,
wychowywanie dzieci, niezawodowa hodowla przydomowa.

Funkcje czasu wolnego.

Pedagogika społeczna wyróŜnia trzy funkcje czasu wolnego:

Odpoczynek.

II.

Zabawa (rozrywka).

III.

Praca nad sobą.

Ad. I
Sens odpoczynku polega na odreagowaniu zmęczenia i znuŜenia, na odnowieniu sił psychicznych i fizycznych zuŜytych
nie tylko w pracy zawodowej, ale i na kłopotach dnia codziennego. Owo odreagowanie powinno odbywać się w ciszy
i spokoju, w kontemplacji, drzemce, raczej w samotności. Ilość i rodzaj odpoczynku uwarunkowany jest wiekiem, płcią,
kulturą, stylem Ŝycia, pracą zawodową.

Ad. II
Rozgrywka jest czynnym wypoczynkiem w przeciwieństwie do odpoczynku biernego; realizuje się w działaniu, w którym
stanowi cel sam w sobie. Jest nasycona bogactwem i zmiennością wraŜeń, angaŜuje wyobraźnie. Przynosi odpręŜenie
po  znuŜeniu  monotonią  codziennych  obowiązków.  Uwalnia  człowieka  od  stresów  związanych  z  przymusem  poprzez
kreacje osobowości i potrzeb, rozrywka uwarunkowana jest równieŜ wiekiem, płcią, zawodem, wzorami i stylami Ŝycia.

Ad. III
Praca  nad  sobą  zapewnia  wszechstronny  rozwój,  udział  człowieka  w  Ŝyciu  społecznym  i  jego  doskonaleniu  w  jakiejś
dziedzinie kultury. Jest to funkcja kreatywna Ŝycia społecznego, wiedzy i wyobraźni.

Wykład X (14.05.2013).

EZROBOCIE I UBÓSTWO JAKO ISTOTNA KWESTIA SPOŁECZNA

Pojęcie bezrobocia i jego rodzaje.

W powszechnym uŜyciu są dwa sposoby podejścia do bezrobocia:

Ujęcie przedmiotowe, gdzie bezrobocie traktowane jest jako kategoria analityczna rynku pracy i oznacza
niezrealizowaną podaŜ pracy, będącej efektem braku równowagi między podaŜą siły roboczej (zasobów ludzkich)
a popytem na pracę (chłonnością zatrudnieniową gospodarki).

II.

Ujęcie podmiotowe, w którym bezrobocie oznacza stan bezczynności zawodowej osób zdolnych do pracy
i zgłaszającym gotowość do jej podjęcia, przy czym dochody z tej pracy są dla tych osób podstawą egzystencji.
W ramach tego podejścia wykorzystuje się dwie definicje bezrobocia:

Jako ogólną liczbę zarejestrowanych osób w odpowiednich agencjach (biurach pracy), uŜywa się tu
terminu bezrobocia rejestrowanego. Jest to definicja przyjęta w polskim ustawodawstwie.

Jako oszacowana na podstawie badań sondaŜowych liczba osób spełniających jednocześnie trzy
warunki:

Osoby te nie pracują,

II.

Aktywnie poszukują pracy,

III.

Są gotowe do jej podjęcia.

W świetle polskich przepisów prawa bezrobotnym jest osoba, która:

Nie jest zatrudniona i nie wykonuje pracy zarobkowej.

II.

Jest zdolna i gotowa do podjęcia pracy w pełnym jej wymiarze.

III.

Nie uczy się w szkole w systemie dziennym.

Pedagogika społeczna - wykłady

IV.

Jest zarejestrowana w urzędzie pracy.

Ukończyła 18 lat, ale nie ukończyła 65 r. Ŝ.

VI.

Nie nabyła praw do emerytury lub renty inwalidzkiej.

VII.

Nie jest właścicielem gospodarstwa rolnego o powierzchni uŜytków rolnych powyŜej 2 ha przeliczeniowych.

VIII.

Jest osobą niepełnosprawną, której stan zdrowia pozwala na podjęcie zatrudnienia, co najmniej w połowie
wymiaru czasu pracy.

IX.

Nie jest osobą tymczasowo aresztowaną lub nie odbywa kary pozbawienia wolności.

Podstawowym miernikiem poziomu bezrobocia jest stopa bezrobocia, czyli ukazana w procentach relacja pomiędzy
liczbą zarejestrowanych osób bezrobotnych a osób czynnych zawodowo tzn. zdolnych w prawnie określonych
warunkach do podjęcia pracy. Ta ostatnia grupa obejmuje wszystkich zdolnych do pracy w wieku 18-65 lat – tzn. takŜe
bezrobotnych.

Rodzaje bezrobocia:
W zaleŜności od przyczyn występowania, wyróŜnia się następujące rodzaje bezrobocia:

Bezrobocie strukturalne, które wynika z szybkich zmian strukturalnych zachodzących w gospodarce, za którymi
nie nadąŜą szkolnictwo zawodowe i ogólne. Występuje ono takŜe wówczas, gdy zasoby kapitałowe są
niewystarczające do zatrudniania zasobów pracy.

II.

Bezrobocie technologiczne – wynika z postępu technologicznego, automatyzacji i mechanizacji procesów
wytwórczych, które mają charakter pracooszczędny.

III.

Bezrobocie koniunkturalne wywołane jest spadkiem popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego, który powoduje
zbyt małe wykorzystanie zdolności produkcyjnych przedsiębiorstw.

IV.

Bezrobocie frykcyjne jest rezultatem ruchu zatrudnionych na rynku pracy, dotyczy osób zmieniających zawód,
pracę, wiąŜe się z dopływem absolwentów uczelni na rynek pracy.

Bezrobocie sezonowe jest efektem wahań aktywności gospodarczej w róŜnych porach roku, spowodowanych
zmianą warunków klimatycznych.

W zaleŜności od form występowania wyróŜnia się:

Bezrobocie krótkookresowe (od 3 miesięcy bez zatrudnienia).

II.

Bezrobocie średniookresowe (od 3 do 12 miesięcy b.z.).

III.

Bezrobocie długookresowe (powyŜej roku b.z.).

IV.

Bezrobocie ukryte – to pewna nieokreślona liczba osób, które w myśl ustawy nie mogą zarejestrować się jako
bezrobotne albo wykonywana przez nich praca nie jest niezbędna.

Zakres i czynniki kształtujące bezrobocie w Polsce.

Społeczne i indywidualne skutki bezrobocia.

Bezrobocie jest zjawiskiem negatywnym nie tylko dla osób nim dotkniętych. W skali masowej jest ogromnym cięŜarem
dla gospodarki kraju:

••••

W skali makroekonomicznej pociąga za sobą drenaŜ finansów publicznych na zasiłki i inne świadczenia
socjalne oraz programy przeciwdziałania bezrobociu;

••••

Powoduje zmniejszenie dochodów budŜetowych państwa, poniewaŜ bezrobotni nie płacą podatków
dochodowych, nie płacą składek na ubezpieczenia społeczne, nie kupują towarów lub w mniejszej ilości,
a w nich ukryty jest podatek pośredni;

••••

Praca nadaje Ŝyciu sens i jest podstawową formą aktywności człowieka, masowe bezrobocie oznacza niepełne
wykorzystanie zasobów pracy;

••••

Brak moŜliwości znalezienia pracy powoduje masową migrację młodych i wykształconych ludzi, co powoduje
nie tylko straty ekonomiczne, ale i demograficzne.

Wyniki badań w krajach rozwiniętych wskazują, Ŝe:

•

Bezrobocie powoduje pogorszenie się zdrowia fizycznego i psychicznego;

•

Wzrasta przestępczość wśród bezrobotnych;

•

Młodzi bezrobotni są grupą najbardziej zagroŜoną dezaktywacją zawodową.

Pedagogika społeczna - wykłady

Wykład XI (28.05.2013).

IETOLERANCJA ZAGROśENIEM ŁADU SPOŁECZNEGO

Pojęcie tolerancji.

Problematyka tolerancji ma ogromne znaczenia dla stabilnego i pokojowego funkcjonowania kaŜdej społeczności, dzięki
tolerancji moŜliwa jest odmienność, istnienie odmienności sprawia natomiast, Ŝe tolerancja staje się konieczna. Wynika
z istnienia naturalnych róŜnic między ludźmi i świadomości, Ŝe inni mają prawo do swej niepowtarzalności.

Tolerancja  oznacza  cierpliwość  i  wyrozumiałość  dla  odmienności,  jest  poszanowaniem  cudzych  uczuć,  poglądów,
upodobań, wierzeń, obyczajów i postępowania, chociaŜ byłyby całkowicie odmienne od własnych albo zupełnie z nimi
sprzeczne. Innymi słowy, jest to szacunek dla wolności innych ludzi, ich myśli i opinii oraz sposobu Ŝycia.

Mówi się o tolerancji intelektualnej, religijnej, moralnej i społecznej oraz politycznej.

Tolerancja  oznacza  rezygnacje  z  przymusu  jako  środka  wpływania  na  postawy  innych  ludzi,  z  wyjątkiem  sytuacji
zagraŜających bezpieczeństwu (nie wolno tolerować psychopatów, terrorystów, zbrodniarzy itp.).

Postawa  tolerancyjna  moŜe  być  pozytywna,  ale  równieŜ  negatywnie  rozumiana,  kiedy  występuje  przyzwolenie  na
godzenie się na róŜne przykrości oraz ustępliwości prowadzących do zatarcia podstawowej zdolności odróŜniania dobra
od zła. Często spotykamy się z obojętnością, która nie ma nic wspólnego z tolerancją, a raczej egoizmem i bezradnym
nie angaŜowaniem się.

Tolerancję  od  cierpliwości,  pobłaŜliwości,  obojętności  odróŜnia  świadomość,  iŜ  jest  to  określona,  indywidualna  wobec
otoczenia postawa regulowana intelektualno-poznawczymi, emocjonalnymi oraz motywacyjnymi elementami.

Istota nietolerancji w Ŝyciu społecznym.

Przeciwieństwem tolerancji jest nietolerancja, dyskryminacja, ksenofobia, dogmatyzm, fanatyzm i szowinizm.

Nietolerancja  to  zachowanie  lub  opinia  skierowana  przeciwko  ludziom,  zjawiskom  lub  wartościom,  które  nam  nie
odpowiadają, są „inne”, w celu ich zmiany lub zniszczenia, mimo Ŝe ich istnienie czy posiadanie jest uprawnione przez
prawa natury, obyczaj, moralność.
Natomiast  dyskryminacja  to  określony  przejaw  nietolerancji,  przejawiający  się  prześladowaniem  ludzi  ze  względu  na
ich pochodzenie, przynaleŜność narodową, rasę, wyznanie.
Kolejnym przejawem nietolerancji jest ksenofobia, czyli przesadna niechęć lub wrogość w stosunku do obcych.
Dogmatyzm to bezkrytyczne przyjmowanie pewnych poglądów lub twierdzeń, uznanie ich za prawdy ostateczne, bez
dowodu, bez liczenia się z doświadczeniem i praktyką.
Fanatyzm  oznacza  nieustępliwą,  bezkrytyczną  wiarę  w  słuszność  jakiejś  idei,  sprawy,  doktryny,  połączona
z nietolerancją i ostrym zwalczaniem odmiennych poglądów.
Szowinizm  oznacza  skrajną  postać  nacjonalizmu,  bezkrytyczny  stosunek  do  własnego  narodu  (niedostrzeganie  wad,
przecenianie zalet) w pogardzie dla innych narodów.

Wrogiem  tolerancji  jest  równieŜ  ekstremizm,  oznaczający  idee  i  zachowania,  które  cechuje  się  skrajnością
i radykalizmem w stosunku do istniejącego ładu społecznego oraz wobec uznawanego powszechnie systemu wartości.

W literaturze najczęściej wskazuje się na następujące źródła nietolerancyjnego zachowania lub przekonań człowieka:

Ignorancja, czyli nieznajomość czegoś, brak wiedzy, świadome nie zauwaŜanie, nie branie pod uwagę,
lekcewaŜenie, nieuctwo.

II.

Poczucie odmienności, które dodatnio wartościuje własną pozycje i posiadane cechy. Towarzyszy temu
przekonanie „ja jestem lepszy” wobec innych.

III.

Lęk i zagroŜenia występujące w sytuacji zagroŜenia, utraty wyłączności i przywileju. Jest to odmiana społecznego
i indywidualnego egoizmu.

IV.

Przesądy  jako  szczególna  postać  ignorancji,  ale  róŜniąca  się  od  niewiedzy  uporczywością  trwania
i  nieusuwalnością  przez  objaśnienie.  Obok  przesądów,  źródłem  nietolerancji  są  stereotypy,  które  są  trwałym
i  uporczywym  stanem  świadomości,  stanowiąc  łatwą  poŜywkę  dla  zachowań  agresywnych  lub,  co  najmniej
niechętnych.

Pedagogika społeczna - wykłady

Źródłem nietolerancji mogą być dyspozycje psychiczne, np. osobowość autorytarna, odznaczające się
rygoryzmem wobec innych, a takŜe siebie. Cechuje go sztywność, schematyczność obrazu świata, a takŜe
zachwiane poczucie bezpieczeństwa, co stanowi przesłankę nietolerancji.

VI.

Dyspozycje psychiczne warunkowane okolicznościami zewnętrznymi: propagandą, systemem wychowania lub
szczególną presją konformizmu.

Wykład XII (4.06.2013).

GRESJA I KONFLIKTY W śYCIU SPOŁECZNYM

Pojęcie agresji.

Agresją nazywamy fizyczne lub werbalne zachowania, podjęte w zamiarze zranienia kogoś, zadania bólu, wyrządzenia
komuś lub czemuś szkody. MoŜe tu chodzić o wyrządzenie komuś cierpienia fizycznego lub psychicznego, a takŜe
spowodowane szkody lub straty cenionych wartości. Jest to świadome i celowe działanie agresora. Przykładami działań
agresywnych moŜe być uderzenie kogoś, ale takŜe wypowiedzenie pod adresem drugiego człowieka obraźliwej uwagi,
a nawet tzn. plotkowanie.

Podana definicja agresji opisuje dwa jej rodzaje:

Agresje wrogą, motywowaną gniewem i będącą samą w sobie celem działania.

II.

Agresje instrumentalną, stanowiącą środek do osiągania innego celu.

Tak więc źródłem agresji wrogiej jest gniew, a jej celem jest wyrządzenie komuś krzywdy. Natomiast przy agresji
instrumentalnej ból zadawany innej osobie słuŜy jedynie jako środek do osiągania innego, właściwego celu. O agresji
wrogiej mówi się, Ŝe jest gorąca, a o instrumentalnej zimna.

NaleŜy podkreślić, Ŝe celem agresji jest zaszkodzenie ofierze w odróŜnieniu od przemocy, w której celem jest wywarcie
pewnego rodzaju wpływu. Często przemocy towarzyszy agresja.

Źródła i uwarunkowania agresji.

Istota konfliktu społecznego.

W sensie ogólnym konfliktem nazywamy wszelkie starcie wywołane rozbieŜnością postaw, celów, sposobów działania
wobec  konkretnych  przedmiotów,  wartości  lub  sytuacji.  W  sferze  społecznej  konflikt  charakteryzują  następujące
właściwości:  pośrednie  albo  bezpośrednie  wzajemne  zmaganie  się  przeciwników,  którzy  świadomie  pragną  i  dąŜą  do
wymuszenia  swoich  celów,  czy  teŜ  racji,  a  nawet  przy  uŜyciu  fizycznej  przemocy.  Celem  tych  zmagań  moŜe  być
zdobycie lub utrzymanie władzy, danej pozycji społecznej, uzyskanie wartości cieszących się społecznym uznaniem, ale
takŜe pozyskanie, neutralizacja, a nawet eliminacja rzeczywistego lub domniemanego przeciwnika.

MoŜna takŜe mówić o konflikcie w sensie psychologicznym, inaczej konflikcie wewnętrznym jednostki, postawionej w
sytuacji sprzecznych konieczności, sprzecznych motywów lub równoczesnego pełnienia sprzecznych ról.

Konflikt społeczny realizuje się nie tylko w określonych warunkach obiektywnych i ma swoje społeczne podłoŜe, ale ma
takŜe  aspekt  subiektywny.  Aby  na  konkretnym podłoŜu konfliktowym doszło do  rzeczywistego konfliktu  konieczne  jest
takŜe  uświadomienie  sobie  przez  danych  ludzi  istniejących  sprzeczności  interesów,  własnej  krzywdy  lub  wzajemnej
wrogości.

Tak  więc  obiektywne  warunki  stwarzają  podłoŜe  konfliktowe,  ale  same  nie  wywołują  konfliktu  społecznego  w  sposób
automatyczny,  jeŜeli  nie  zaistnieją  po  temu:  świadomość  i  osobiste  zaangaŜowanie  ludzi  uwikłanych  w  danych
sytuacjach  konfliktowych,  czyli  sytuacjach  uwarunkowanych  sprzecznościami  interesów.  A  zatem  konflikt  społeczny
róŜni się od innych konfliktów tym, Ŝe wchodzi tu w grę świadome, uczuciowe zaangaŜowanie uczestników.

Praźródłem kaŜdego konfliktu jest przekonanie o istnieniu jednej prawdy, jednej wartości jednego przekonania i wiary, Ŝe
tylko one są prawdziwe, dobre i słuszne. Tak rodzi się świat nasz i obcy, świat praw jedynie słusznych i błędów. To rodzi
mentalność, która wyraŜa dychotomia” poglądy dzielą się na „moje” i „niesłuszne”.