04.12.2012r.

Podstawienie procesowe zachodzi wówczas, gdy określony podmiot posiada legitymację, 

uprawnienie do występowania we własnym imieniu w charakterze strony zamiast podmiotu 
objętego działaniem normy przytoczonej w powództwie.

Podstawienie bezwzględne a podstawienie względne.

Przy podstawieniu bezwzględnym legitymację procesową posiada tylko podmiot podstawiony, nie 

posiada zaś jej podmiot objęty działaniem normy indywidualno konkretnej, przytoczonej w 
powództwie. Przykład tego zastępstwa można wyjaśnić na przykładzie zarządcy zajętej 

nieruchomości. Otóż w toku egzekucji z nieruchomości, po dokonaniu zajęcia, zajętą nieruchomość 
pozostawia się w zasadzie w zarządzie dłużnika. Jednakże, jeśli prawidłowe wykonywanie tego 

zarządu tego wymaga, sąd odejmuje dłużnikowi zarząd i ustanawia w jego miejsce zarządcę 
(nieruchomości). Zarządca wykonuje wszystkie czynności, jakie są potrzebne do prowadzenia 

prawidłowej gospodarki tą nieruchomością.

Postępowanie egzekucyjne z nieruchomości wymaga upływu czasu, w warunkach polskich jest to 
okres około 2 lat, w związku z tym w tym czasie mogą zajść istotne zmiany dotyczące wartości tej 

nieruchomości i zadaniem zarządcy jest utrzymanie tej nieruchomości w należytym stanie do czasu 
jej zbycia.

Art. 935.

§1. Zarządca zajętej nieruchomości obowiązany jest wykonywać czynności potrzebne do prowadzenia prawidłowej gospodarki. Ma 
on prawo pobierać zamiast dłużnika wszelkie pożytki z nieruchomości, spieniężać je w granicach zwykłego zarządu oraz prowadzić 
sprawy, które przy wykonywaniu takiego zarządu okażą się potrzebne. W sprawach wynikających z zarządu nieruchomością zarządca 
może pozywać i być pozywany.

§2. Zarządcy wolno zaciągać tylko takie zobowiązania, które mogą być zaspokojone z dochodów z nieruchomości i są gospodarczo 
uzasadnione.

§3. Czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu zarządca może wykonywać tylko za zgodą stron, a w jej braku - za 
zezwoleniem sądu, który przed wydaniem postanowienia wysłucha wierzyciela, dłużnika i zarządcę, chyba że zwłoka groziłaby 
szkodą.

Przyjmuje się w doktrynie, judykaturze, że ten przepis wprowadza podstawienie procesowe o 

charakterze bezwzględnym -  w sprawach wynikających z zarządu może wytoczyć tylko zarządca, a 
nie właściciel nieruchomości. 

Drugi rodzaj podstawienia – podstawienie względne – z nim mamy do czynienia wówczas, kiedy 

zarówno podmiot podstawiony, jak i podmiot objęty działaniem normy przytoczonej w 
powództwie, ma legitymację procesową do wytoczenia powództwa. Przykład tego podstawienia 

można wyjaśnić na przykładzie egzekucji, ale tym razem na przykładzie egzekucji z wynagrodzenia 
za pracę - Komornik dokonuje zajęcia wynagrodzenia za pracę dłużnika (u pracodawcy), przesyłając 

stosowny akt, że pracodawcy nie wolno wypłacać części wynagrodzenia. Może się zdarzyć sytuacja, 
w którym pracodawca odmawia wypłaty wynagrodzenia pracownikowi z różnych powodów, np 

twierdząc że wynagrodzenie za jakiś okres się nie należy. W takim przypadku pracownik wytacza 
powództwo o zasądzenie tego świadczenia, którego wypłaty odmówił pracodawca. To 

zainteresowanie pracownika dochodzeniem niewypłaconego wynagrodzenia  gaśnie jeśli dojdzie 
do zajęcia wynagrodzenia.

Art.887.

§1. Z mocy samego zajęcia wierzyciel może wykonywać wszelkie prawa i roszczenia dłużnika. Na żądanie wierzyciela komornik 
wydaje mu odpowiednie zaświadczenie.

§2. Wierzyciel wnoszący powództwo przeciwko pracodawcy powinien przypozwać dłużnika, przeciwko któremu toczy się 
postępowanie egzekucyjne. Pozwany pracodawca obowiązany jest podać sądowi wszystkich innych wierzycieli, na rzecz których 
dochodzona wierzytelność również została zajęta. Sąd zawiadomi tych wierzycieli stosownie do art. 195. Wyrok wydany w sprawie 
jest skuteczny w stosunku do innych wierzycieli. Jednakże w stosunku do wierzyciela, o którym sąd nie został powiadomiony, 
pracodawca nie może powoływać się na wyrok, który zapadł na jego korzyść.

Wierzyciel, na rzecz którego prowadzona jest egzekucja, może wystąpić do sądu z powództwem o 
zasądzenie świadczenia z tytułu wynagrodzenia za pracę i on będzie się domagał zasądzenia 

świadczenia z tego stosunku pracy i sąd wówczas zasądzi (jeżeli roszczenie będzie zasadne) 
niewypłacone wynagrodzenie od pracodawcy do pracownika, mimo że z powództwem wystąpił 

wierzyciel. W takim wypadku, ten zastępca działa na rzecz pracownika (zastąpionego), ale we 
własnym imieniu. 

To jest podstawienie o charakterze względnym, dlatego że w tym wypadku z roszczeniem może 

wystąpić zarówno pracownik, jak i wierzyciel pracownika prowadzący egzekucję z jego 
wynagrodzenia za pracę. Żeby takie powództwo wytoczyć, wierzyciel musi wykazać, że jest 

wierzycielem który prowadzi egzekucji. Zaświadczenie wydane przez komornika jest niezbędne, 
żeby wykazać taką legitymację.

W egzekucji z rachunku bankowego stosuje się przepisy o egzekucji z wynagrodzenia za pracę.

Trzecią grupę podmiotów, którym przysługuje legitymacja procesowa, są osoby mające interes 

prawny w ustaleniu istnienia bądź nieistnienia stosunku prawnego bądź prawa. 

Art. 189.Powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes 
prawny.

Np powództwo o ustalenie istnienia bądź nieistnienia małżeństwa mogą wytoczyć osoby trzecie, np 
spadkobiercy – może mieć to znaczenie jeśli chodzi o ich spadkobranie. Źródłem jest tutaj interes 

prawny osoby trzeciej w ustaleniu jakiegoś stosunku prawnego, bądź prawa. Trzeba wskazać, że 
wyrok zapadły w sprawie o ustalenie ma wpływ na ich sferę prawną.

Czwarta grupa podmiotów, którym przysługuje legitymacja procesowa, to prokurator. Prokurator, 

jeżeli według jego oceny wymaga tego ochrona praworządności, praw obywateli lub interesu 
społecznego (te 3 przesłanki – ważne), wówczas może żądać wszczęcia postępowania, jak również 

wziąć udział w każdym toczącym się postępowaniu. I ta decyzja prokuratora nie podlega żadnej 
ocenie co do spełnienia tych ustawowych przesłanek jego wstąpienia. Ocena ta należy wyłącznie 

do prokuratora. 

Na tej samej zasadzie legitymacja procesowa przysługuje tym wszystkim podmiotom, które działają 
w postępowaniu cywilnym na tych samych zasadach co prokurator, np RPO, RPD, RPP (pacjenta) – 

oni działają na tych samych zasadach co prokurator. Podobnie organizacje pozarządowe

Ostatnia grupa podmiotów, którym przysługuje legitymacja procesowa, to podmioty wskazane w 
ustawie. Z tego rodzaju wypadkami mamy do czynienia najczęściej wtedy, kiedy powództwo w 

sprawach niemajątkowych wytacza prokurator i jeżeli on nie działa na rzecz oznaczonej osoby, to 
wówczas powinien pozwać wszystkie strony stosunku prawnego. 

Tym stronom właśnie przysługuje legitymacja procesowa, np – jeżeli chodzi o sprawę dotyczącą 

ustalenia istnienia umowy cywilnoprawnej. Prokurator w tego rodzaju sprawach może wytoczyć 
powództwo na rzecz jednej strony tej umowy, przeciwko drugiej stronie tej umowy. Może on 

również wytoczyć powództwo samodzielnie, nie działa na rzecz żadnej ze stron – wytacza 
powództwo o ustalenie czy umowa między panem A i panem B istnieje. W takim wypadku musi on 

pozwać dwie strony tego stosunku prawnego i osoby te są legitymowane do wzięcia udziału w 
postępowaniu. 

W pewnych sprawach niemajątkowych z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego prokurator musi 

pozwać określone osoby.

Rodzaje legitymacji procesowej:

- charakter indywidualny
- charakter łączny

Legitymacja o charakterze indywidualnym zachodzi wówczas, kiedy przysługuje ona jednemu 

podmiotowi – tylko jeden podmiot jest uprawniony do występowania w charakterze powoda i 
odpowiednio w charakterze pozwanego. 

Legitymacja łączna natomiast, zachodzi w wypadku, kiedy do występowania w charakterze powoda 

lub pozwanego uprawnionych jest kilka osób lub kilka podmiotów.

Jeżeli zaś chodzi o ten drugi wypadek – legitymacji łącznej – to ona zachodzi wtedy kiedy w roli 
powoda lub pozwanego może wystąpić kilka podmiotów i może ona mieć charakter bezwzględny 

albo względny.

Bezwzględny – w roli powoda lub pozwanego musi wystąpić kilka podmiotów. To pokrywa się z 
instytucją współuczestnictwa koniecznego.

Względny – w roli powoda lub pozwanego może wystąpić kilka podmiotów.

Kiedy będziemy mieli do czynienia w procesie z brakiem legitymacji procesowej, kiedy sąd oddali 

powództwo z tego powodu? Otóż zasadniczo z brakiem legitymacji procesowe będziemy mieli do 
czynienia gdy:

- powództwo o ochronę praw obywatela wytoczy organizacja pozarządowa, która nie jest 

uprawniona do występowania w tego rodzaju sprawach albo jakiś organ państwowy, który nie jest 
do tego powołany, czy inna osoba, która nie jest do tego powołana,

- przy zachodzącym podstawieniu procesowym o charakterze bezwzględnym, jako strona wystąpi 

podmiot objęty działaniem normy przytoczonej przez powoda, np jeżeli w sprawach wynikających z 
zarządu nieruchomością, z powództwem wystąpi właściciel nieruchomości, zamiast zarządca 

nieruchomości,

- przy współuczestnictwie koniecznym po jednej lub drugiej stronie procesu wystąpią nie wszyscy 
współuczestnicy.

Braki w legitymacji procesowej zauważone w trakcie postępowania mogą być zawsze usunięte, są 

one usuwalne. Usunięcie braku legitymacji procesowej po stronie powodowej albo pozwanej, 
następuje poprzez tzw. podmiotową zmianę powództwa, która w istocie polega na tym aby do 

procesu wprowadzić osoby, które w nim nie występują, a powinny występować (są legitymowane).
To usunięcie braku legitymacji procesowej po stronie powodowej następuje najczęściej poprzez 

zawiadomienie niewystępującego w sprawie podmiotu, o toczącym się postępowaniu i podmiot 
ten zawiadomiony może wstąpić po stronie powodowej do toczącego się postępowania.

Po stronie pozwanego, wezwanie do wzięcia udziału w sprawie nazywa się dopozwaniem.

Brak legitymacji procesowej jest przesłanką merytoryczną, to przesłanka zasadności powództwa. 

Jeżeli zatem będziemy mieli do czynienia z brakiem legitymacji procesowej, to wówczas jeżeli ten 
brak nie zostanie uzupełniony, to sąd musi wydać wyrok oddalający powództwo. Nie można tego 

mylić z brakiem zdolności sądowej, brakiem zdolności procesowej, bo tam w określonych 
wypadkach skutek tych braków to odrzucenie powództwa – sąd wówczas nie bada tej sprawy 

merytorycznie, tylko pozew odrzuca. Natomiast tutaj brak legitymacji procesowej skutkuje 
niezasadnością powództwa – sąd wydaje wyrok.

Przepisy regulujące instytucję współuczestnictwa procesowego to art. 72 – 74 kpc 

(współuczestnictwo w sporze).

Może się zdarzyć, że jedną albo drugą stronę procesową tworzy grupa podmiotów i w takim 
wypadku będziemy mieć po jednej lub po drugiej stronie do czynienia z wypadkiem 

współuczestnictwa procesowego.

Definicja – współuczestnictwo polega na tym, że po jednej lub drugiej stronie procesu występuje 
kilka podmiotów.

Współuczestnictwo procesowe nie ma charakteru jednolitego, wyróżniamy jego różne rodzaje. 

Zasadnicze znaczenie ma podział na 5 kategorii:

- współuczestnictwo czynne i bierne
- materialne i formalne

- jednolite i zwykłe
- konieczne i dowolne

- pierwotne i następcze

Współuczestnictwo procesowe jest charakterystyczne dla procesu, nie występuje w postępowaniu 
nieprocesowym.

1) Współuczestnictwo czynne i bierne:

- czynne – występujące po stronie powodowej.

- bierne – występujące po stronie pozwanej.

2) Współuczestnictwo materialne i formalne:

- materialne – jest to pojęcie ustawowe

Art. 72.

§ 1.Kilka osób może w jednej sprawie występować w roli powodów lub pozwanych, jeżeli przedmiot sporu stanowią:

1) prawa lub obowiązki im wspólne lub oparte na tej samej podstawie faktycznej i prawnej (współuczestnictwo materialne);
2) roszczenia lub zobowiązania jednego rodzaju, oparte na jednakowej podstawie faktycznej i prawnej, jeżeli ponadto właściwość 
sądu jest uzasadniona dla każdego z roszczeń lub zobowiązań z osobna, jako też dla wszystkich wspólnie (współuczestnictwo 
formalne).
§2. Jeżeli przeciwko kilku osobom sprawa może toczyć się tylko łącznie (współuczestnictwo konieczne), przepis paragrafu 
poprzedzającego stosuje się także do osób, których udział w sprawie uzasadniałby jej rozpoznanie w postępowaniu odrębnym.

§3. Przepis § 2 stosuje się odpowiednio w wypadku współuczestnictwa materialnego, innego niż współuczestnictwo konieczne.

Mamy jak gdyby 2 podstawy tego współuczestnictwa – wspólność praw i obowiązków lub ta sama 
podstawa faktyczna i prawna. Mamy na myśli prawa i obowiązki o charakterze materialno 

prawnym. Tak na przykład stosunek solidarności po stronie jednej i drugiej – jeżeli wierzyciel 
występuje z powództwem do dłużników solidarnych, to po stronie dłużników mamy 

współuczestnictwo materialne – wspólny obowiązek.

Rzadziej, mamy do czynienia ze współuczestnictwie materialnym, opartym na tej samej podstawie 
faktycznej lub prawnej. Najczęściej występującym przykładem jest wypadek, w którym pracodawca 

zawarł z pracownikami umowę o współodpowiedzialność za powierzone mienie.

Istotną cechą dla współuczestnictwa materialnego jest jeden przedmiot sporu. Solidarni 
wierzyciele wytaczają powództwo przeciwko dłużnikowi. Wierzyciel wytacza powództwo przeciwko 

dłużnikom solidarnym – występuje o jedno świadczenie.

- formalne - drugi punkt art. 72:

§ 1.Kilka osób może w jednej sprawie występować w roli powodów lub pozwanych, jeżeli przedmiot sporu stanowią:

1) prawa lub obowiązki im wspólne lub oparte na tej samej podstawie faktycznej i prawnej (współuczestnictwo materialne);

2) roszczenia lub zobowiązania jednego rodzaju, oparte na jednakowej podstawie faktycznej i prawnej, jeżeli ponadto właściwość 
sądu jest uzasadniona dla każdego z roszczeń lub zobowiązań z osobna, jako też dla wszystkich wspólnie (współuczestnictwo 
formalne).

Roszczenia lub zobowiązania są jednego rodzaju i opierają się na jednakowej, tj takiej samej 
podstawie faktycznej lub prawnej. Przykład – wypadek komunikacyjny, kilka osób występuje 

przeciwko osobie ponoszącej odpowiedzialność o ubezpieczenie. Właściciel budynku w jednym 
pozwie domaga się zapłaty czynszu przez kilku najemców.

Różnicą jest to, że tutaj występuje tyle roszczeń, ilu jest współuczestników. Jeżeli występuje się o 

czynsz przeciwko kilku najemcom, to najczęściej od każdego z nich domaga się innej sumy, są to 
indywidualne roszczenia. Są to wypadki kumulacji roszczeń.

Powód może sobie wybrać sąd, przed którym wytoczy powództwo. 

3) Współuczestnictwo jednolite i zwykłe:

- współuczestnictwo jednolite – pojęciem tym posługuje się art. 73 w par. 2

Art. 73.

§1. Każdy współuczestnik działa w imieniu własnym.

§2. W wypadku jednak, gdy z istoty spornego stosunku prawnego lub z przepisu ustawy wynika, że wyrok dotyczyć ma 
niepodzielnie wszystkich współuczestników (współuczestnictwo jednolite), czynności procesowe współuczestników działających 
są skuteczne wobec nie działających. Do zawarcia ugody, zrzeczenia się roszczenia albo uznania powództwa potrzeba zgody 
wszystkich współuczestników.

Ze współuczestnictwem jednolitym mamy do czynienia wówczas, gdy z istoty spornego stosunku 

prawnego lub przepisu ustawy wynika, że wyrok ma dotyczyć niepodzielnie wszystkich 
współuczestników. Chodzi więc o sprawę, w której wydanie takiego wyroku oddziałuje w ten sam 

sposób wobec wszystkich współuczestników. Jeżeli prokurator wytoczy powództwo o 
unieważnienie małżeństwa, to po stronie pozwanej występują małżonkowie, wyrok wydany w tej 

sprawie odnosi ten sam skutek w stosunku do każdego z nich. Ma ono również charakter 
współuczestnictwa materialnego, koniecznego.

Podstawą tego współuczestnictwa jest istota spornego stosunku prawnego. Z tym 

współuczestnictwem mamy również do czynienia wówczas, gdy to współuczestnictwo wynika z 
przepisu ustawy. Dotyczy to sprawy o uchylenie uchwały walnego zgromadzenia spółdzielni. Jeśli 

takie powództwo wytoczy członek tej spółdzielni i sąd uchyli tą uchwałę, to zgodnie z art. 42 prawa 
spółdzielczego, wyrok uchylający uchwałę ma moc prawną względem wszystkich członków 

spółdzielni.

- współuczestnictwo zwykłe – nie ma ono charakteru jednolitego. Najczęściej będzie to 
współuczestnictwo o charakterze formalnym. Może ono mieć również charakter materialny. Jeżeli 

właściciel sklepu wytoczy powództwo przeciwko pracownikom o odszkodowanie, to mamy jeden 
przedmiot sporu, ale sąd zasądzi to odszkodowanie od każdego z pracowników proporcjonalnie do 

zasad określonych w umowie o odpowiedzialności. 

4) współuczestnictwo konieczne i dowolne

- konieczne – zachodzi w wypadku, kiedy z istoty stosunku prawnego lub prawa wynika, że w 
charakterze strony musi wystąpić kilka podmiotów. Jest to również pojęcie ustawowe. 

Art. 72

§2. Jeżeli przeciwko kilku osobom sprawa może toczyć się tylko łącznie (współuczestnictwo konieczne), przepis paragrafu 
poprzedzającego stosuje się także do osób, których udział w sprawie uzasadniałby jej rozpoznanie w postępowaniu odrębnym.

Współuczestnictwo konieczne może wynikać z istoty spornego stosunku. Jeżeli prokurator wytoczy 
powództwo o unieważnienie małżeństwa – musi on wytoczyć powództwo przeciwko obojgu.

Jeżeli sąd w takim wypadku przy braku tej legitymacji grupowej o charakterze bezwzględnym, 
wydał wyrok, ale inny niż oddalenie powództwa z powodu braku legitymacji, tylko np z powodu 

przedawnienia roszczenia, z tego powodu że roszczenie nie przysługuje powodowi, to taki wyrok 
nazywamy wyrok bezużytecznie wydanym (sententia in utilite data). Taki wyrok nie stoi w żadnym 

wypadku na przeszkodzie do ponownego wszczęcia postępowania. 

- dowolne – przeciwne do koniecznego.

5) współuczestnictwo pierwotne i następcze

- współuczestnictwo pierwotne – zachodzi w chwili wszczęcia procesu.

- współuczestnictwo następcze – powstaje w toku postępowania, na skutek podmiotowej zmiany 

powództwa.

Skuteczność czynności podejmowanych przez jednego współuczestnika - Jakie znaczenia, jaki 
skutek wywołuje czynność procesowa dokonana przez jednego ze współuczestników?

Art. 74. Każdy ze współuczestników sporu ma prawo samodzielnie popierać sprawę. Na posiedzenie sądowe wzywa się wszystkich 
tych współuczestników, co do których sprawa nie jest zakończona.

Z art. 73 par 2:

„Czynności procesowe współuczestników działających są skuteczne wobec nie działających. Do 

zawarcia ugody, zrzeczenia się roszczenia albo uznania powództwa potrzeba zgody wszystkich 
współuczestników.”

Każdy ze współuczestników w procesie działa we własnym imieniu. Współuczestnik może działać w 

imieniu pozostałych, swoich „kolegów” tylko wtedy, kiedy ma do tego pełnomocnictwo procesowe. 
Wynika to z art. 87. 

Przepisy o współuczestnictwie procesowym stosujemy również do innych wypadków, kiedy po 

jednej lub drugiej stronie występują inne podmioty, ale nie jest to współuczestnictwo. Np jeżeli 
chodzi o prokuratora, jeśli on wytoczy powództwo, to on działa samodzielnie w procesie, ale do 

tego prokuratora może dołączyć osoba, na rzecz której prokurator wytoczył powództwo. 
Jeśli prokurator wytoczy takie powództwo, sąd zawiadamia ją o tym.

Art. 81. Jeżeli z istoty spornego stosunku prawnego lub z przepisu ustawy wynika, że wyrok w sprawie ma odnieść bezpośredni 
skutek prawny w stosunku między interwenientem a przeciwnikiem strony, do której interwenient przystąpił, do stanowiska 
interwenienta w procesie stosuje się odpowiednio przepisy o współuczestnictwie jednolitym.

Kolejny wypadek kiedy mamy do czynienia z podmiotową zmianą powództwa:

Art.198.

§1.Wezwanie do wzięcia udziału w sprawie w charakterze pozwanego, dokonane przez sąd zgodnie z artykułami poprzedzającymi, 
zastępuje pozwanie. Osobom wezwanym sąd doręczy odpisy pism procesowych i załączników.

§2.Skutki prawne, jakie ustawa wiąże z wytoczeniem powództwa, w stosunku do osób zawiadomionych w myśl artykułów 
poprzedzających następują z chwilą przystąpienia tych osób do sprawy w charakterze powodów.

§3.Osoby wezwane do wzięcia udziału w sprawie, a także osoby zawiadomione w myśl artykułów poprzedzających o toczącym się 
procesie, które w terminie zgłosiły swe przystąpienie do sprawy w charakterze powodów, mogą przy pierwszej czynności procesowej 
żądać powtórzenia dotychczasowego postępowania w całości lub w części, stosownie do okoliczności sprawy.

§4.W stosunku do osób wezwanych do wzięcia udziału w sprawie i osób zawiadomionych, które zgłosiły przystąpienie do sprawy, 
stosuje się odpowiednio przepisy o współuczestnictwie.