Zagadnienia stylistyczne

1. Podstawowe cechy dobrego stylu
2. Spójność tekstu
3. Tekst wielozdaniowy — ostatnie refleksje

2

 1. Podstawowe cechy dobrego stylu

Jeśli będziemy 

jasno, zwięźle formułować myśli, a nasze wypowiedzi będą komunikatyw-

ne, żywe i obrazowe

, to z pewnością osoby z nami rozmawiające będą chciały z na-

mi dyskutować!

Czym jest jasność stylu? Łączyć ją trzeba z jasnością i ścisłością myślenia. Kto wie, 
co chce powiedzieć, ten łatwiej znajdzie właściwe ujęcie słowne swoich myśli. Pa-
miętaj! Niejasność myśli powoduje niejasność wysłowienia.

Jasność stylu

 możesz osiągnąć przez:

—  umiejętny dobór wyrazów (neutralne–nacechowane, ogólne–szczegółowe, spe-

cjalistyczne itp.);

— unikanie homonimów (zwłaszcza w bliskim sąsiedztwie);
—  unikanie  wyrazów  przestarzałych,  archaizmów  i nowo  utworzonych  neologi-

zmów, które utrudniają zrozumienie treści;

— unikanie zdań zbyt długich i zawiłych;
— unikanie zdań wtrąconych, dygresji;
— unikanie częstych peryfraz i zbyt wyszukanych figur stylistycznych.

Czym jest 

zwięzłość

? Styl zwięzły charakteryzuje się 

zdaniami krótkimi

 (zdania poje-

dyncze lub nieskomplikowane złożone) lub ich 

równoważnikami

.

Zwięzłe przedstawienie akcji, następstwa wydarzeń czy nawet gwałtownych uczuć 
(gniewu, strachu, bólu) jest o wiele skuteczniejsze niż długa tyrada, która doprowa-
dza słuchacza/czytelnika do gwałtownego ziewania!

Komunikatywność jest niezbędna w życiu każdego z nas.

Porozumiewamy się z sobą, by przekazywać sobie informacje o otaczającym nas 
świecie,  o naszych  uczuciach  itp.  Gdy  nie  potrafimy sprawnie zakomunikować
tego, co jest ważne, nie potrafimy porozumieć się z innymi ludźmi!

Jeśli wyliczamy, możemy być pewni, że nasze myśli są przedstawione bardziej czy-
telnie.

Pamiętaj

, że sprawność w porozumiewaniu się z ludźmi powinna cechować wszyst-

kie style. Jednak największe znaczenie ma dla stylów o charakterze praktycznym: 
dla stylu potocznego, urzędowego i publicystycznego. 

Komunikatywność stylu

 możesz osiągnąć przez:

—  posługiwanie się językiem poprawnym, rozumianym przez większość użytkow-

ników;

—  posługiwanie się językiem prostym;
—  unikanie wyrazów obcych;
—  unikanie wyrażeń i zwrotów pustych, beztreściowych, tzw. frazesów.

Żywość stylu

 możemy osiągnąć przez:

—  umiejętne  stosowanie  różnych  typów  zdań  (przeplatanie  zdań  oznajmujących 

zdaniami pytającymi i wykrzyknikowymi ożywia opowiadanie); 

—  stosowanie czasów w różnych funkcjach, np. czasu teraźniejszego w funkcji cza-

su przeszłego — to przełamuje monotonię i ożywia opis;

—  umiejętne i niezbyt częste stosowanie figur stylistycznych, np. pytań retorycz-

nych, wykrzyknień, peryfraz.

Aby powiedzieć bądź na-
pisać  coś  dobrze  (i oczy-
wiście  poprawnie),  mu-
simy  popracować  nad 
naszym 

stylem

.

3

Aby nasz język nie był zbyt monotonny, powinniśmy przedstawiać swe myśli w spo-
sób 

barwny, żywy i pobudzający wyobraźnię

. Pamiętajmy jednak, że należy robić to 

z umiarem! 

Obrazowość

 to plastyczne przedstawienie myśli i uczuć. Możemy ją osiągnąć przez:

—  umiejętne stosowanie wyrażeń, zwrotów przenośnych czy frazeologicznych (np. 

zamiast powiedzieć, że ktoś uciekł, mówimy, że wziął nogi za pas);

—  umiejętne stosowanie przysłów i zwrotów przysłowiowych;
—  umiejętne stosowanie metafor, porównań i epitetów.

Pamiętaj!

 Największym wrogiem dobrego stylu jest posługiwanie się stereotypami, 

gotowymi formułami i bezmyślne powtarzanie utartych zwrotów! Jeśli mechanicz-
nie wyrażamy swe myśli, bądźmy przygotowani na… porażkę. 

4

 2. Spójność tekstu

Zanim powiemy sobie, czym jest spójność tekstu i jakie zabiegi musimy wykonać, 
by ją osiągnąć, wyjaśnimy, czym jest 

tekst

.

Można uznać, że 

tekstem jest uporządkowany zbiór wyrażeń, które wzajemnie się z sobą 

wiążą

. Ów zamknięty układ powinien nieść określone znaczenie i pełnić najważ-

niejszą w języku funkcję komunikatywną. 

Zastanówmy się, na czym nam zależy, gdy tworzymy tekst.

Przede wszystkim chcemy, by każdy, kto będzie nas słuchał (lub czytał to, co napi-
saliśmy), skupił się na tym, co mamy do przekazania (

funkcja fatyczna

). Jak ten cel 

osiągnąć? Musimy 

mówić na temat

, bowiem gdy tekst dotyczyć będzie zbyt wielu te-

matów, nasz rozmówca poczuje się znużony i wkrótce przestanie nas słuchać. 

Pamiętaj

 — zbyt wiele dygresji, chaotyczne opowiadanie doprowadzą interlokutora 

do znużenia! Staraj się 

nie odbiegać od tematu i łączyć swe myśli (słowa) tak, by były 

dla każdego jasne i zrozumiałe

.

Spajajcie swą opowieść operatorami 

metatekstowymi

 — wyrazami i wyrażeniami, 

które wspierają tworzenie tekstu, np. wiesz, rozumiesz, znaczy, pomyśl o tym.

Dzięki nim szybciej i przystępniej przekażemy swoje myśli, niejako „wprowadzi-
my” słuchacza w temat. Pomogą nam wszelkie wyliczenia, wyjaśnienia, tj. po pro-
stu, po pierwsze..., po drugie, oto przykład, gdyż uporządkują nasze słowa. 

Tego rodzaju operatory odgrywają jeszcze jedną, niezwykle ważną rolę, dają „sy-
gnał” odbiorcy tekstu, czy nasza opowieść będzie trwała, czy też wkrótce ją skoń-
czymy. 

Trzeba naprawdę mocno się starać, by skończyć swój tekst i być pewnym, że nasz 
słuchacz dyskretnie nie spogląda na zegarek i nie ziewa…

Metatekst

  —  wyrazy, 

zwroty  i wypowiedzenia, 
nazywane  operatorami 
metatekstowymi,  które 
stanowią  odautorski  ko-
mentarz  do  podstawowe-
go tekstu i są przez odbior-
cę tak właśnie odbierane, 
np. krótko mówiąc, praw-
dę powiedziawszy, powta-
rzam, po pierwsze…

5

 3. Tekst wielozdaniowy  

— ostatnie refleksje

Zajmiemy  się  w  tej  części  kursu  jeszcze  jedną,  bardzo  istotną  kwestią  związaną 
z budowaniem tekstu: 

świadomym użyciem elipsy i zaimków

. Są ludzie, którzy są od-

izolowani od rodziny i dlatego są samotni. Jedno zdanie, a tyle powtórzeń! 

A co stanie się, gdy będziemy musieli rozwinąć ten temat? Czy w kolejnych wypo-
wiedzeniach znowu użyjemy są? Niekoniecznie!

Wystarczy, że zastosujemy w tekście elipsę. Owa konstrukcja składniowa, w któ-
rej brakuje jakiegoś elementu (jego znaczenia można się łatwo domyślić), bywa dla 
nas wybawieniem. Dzięki niej nie powtarzamy co zdanie tych samych wyrazów, 
zwrotów.

Pamiętaj!

 Ogólnie przyjęte jest opuszczanie tych elementów zdań, które są powie-

leniem części poprzedzających je wypowiedzi, a tekst jest krótszy i zrozumiały, np. 
Ewa musiała wyjść z domu. Założyła swój ulubiony płaszcz, zamknęła drzwi bal-
konowe, sięgnęła po klucze i szybko pobiegła w kierunku drzwi.

Druga możliwość to 

zastosowanie zaimków osobowych lub wskazujących

. One rów-

nież bardzo dobrze pełnią swą funkcję w obszernym, wielozdaniowym tekście. 

Kończąc naszą zabawę z językiem polskim, chcielibyśmy jednak zwrócić uwagę na 
to, że czasami warto coś powtórzyć, przecież:

Repetitio est mater studiorum!

Gdy mamy napisać dłuż-
szy  tekst,  od  razu  zaczy-
nają pojawiać się proble-
my. Od jakich słów zacząć 
i jakimi  zakończyć?  Jak 
zbudować  tekst,  by  był 
spójny, jakich konstrukcji 
używać, by się nie powta-
rzać,  gdzie  umieszczać 
istotne informacje, by zo-
stały dostrzeżone itd.