1
Kompetencje społeczne
Wyznacznikami
dobrego
funkcjonowania
społecznego
wg U. Jakubowskiej (1996) mog
ą
by
ć
:
•
inteligencj
ę
społeczna,
•
asertywno
ść
,
•
kompetencja komunikacyjna,
•
kompetencje społeczne,
•
kompetencje relacyjne,
•
zdolno
ś
ci lub umiej
ę
tno
ś
ci społeczne,
•
wra
ż
liwo
ść
retoryczn
ą
,
•
efektywno
ść
komunikacyjna
2
Kompetencja
= zakres czyjej
ś
wiedzy, uprawnie
ń
i odpowiedzialno
ś
ci
oraz poziom umiej
ę
tno
ś
ci
Rodzaje kompetencji (za: Tucholska, 2005):
•
J
ę
zykowe – zdolno
ść
rozumienia i tworzenia przez człowieka z ograniczonej
liczby znanych słów nieograniczonej liczby zda
ń
(Chomsky, 1967);
•
Komunikacyjne – umiej
ę
tno
ść
posługiwania si
ę
j
ę
zykiem stosownie do sytuacji
i roli społecznej mówi
ą
cych (Hymes, 1980);
•
Numeryczne – wrodzona wra
ż
liwo
ść
na liczby, umiej
ę
tno
ść
operowania
liczbami (Wynn, 1998);
•
Poznawcze – zdolno
ść
dostrzegania istoty sytuacji problemowej, kreatywno
ść
w poszukiwaniu rozwi
ą
za
ń
(McClelland, 1973);
•
Emocjonalne –
ś
wiadomo
ść
i zdolno
ść
rozpoznawania własnych czy cudzych
stanów emocjonalnych, radzenie sobie z negatywnymi emocjami (Goleman,
1999);
•
Interpersonalne – efektywno
ść
w nawi
ą
zywaniu i podtrzymywaniu relacji z
innymi (Raven, 1984);
•
Zawodowe – posiadanie kwalifikacji do wydawania odpowiedzialnych s
ą
dów i
opinii w okre
ś
lonej dziedzinie oraz uprawnie
ń
do wykonywania okre
ś
lonego
zawodu (Furmanek, 2000);
3
Podej
ś
cia do kompetencji społecznych, kompetencje jako:
•
kategoria zdolno
ś
ci, umiej
ę
tno
ś
ci ogólnej,
•
zdolno
ść
lub umiej
ę
tno
ść
adaptacyjna ,
•
zdolno
ść
lub umiej
ę
tno
ść
budowania wi
ę
zi emocjonalnych,
•
efektywne porozumiewanie si
ę
,
•
zdolno
ść
lub umiej
ę
tno
ść
do osi
ą
gania własnych celów bez nara
ż
ania
własnego i cudzego poczucia osobistej godno
ś
ci,
•
kategori
ę
specyficznych umiej
ę
tno
ś
ci sprawczo – instrumentalnych/
(Jakubowska, 1996)
Zmienne warunkuj
ą
ce efektywno
ść
funkcjonowania
w relacjach interpersonalnych
4
1) Inteligencja
2) inteligencja społeczna (Thorndike): „act wisely in human
relations”
struktura:
•
wgl
ą
d społeczny
•
pami
ęć
społeczna
•
wiedza społeczna
5
3) kompetencje społeczne:
•
Robert White (twórca terminu)
ka
ż
da umiej
ę
tno
ść
człowieka
przyczyniaj
ą
ca si
ę
do skutecznej interakcji z otoczeniem”
•
Anna Matczak
zło
ż
one umiej
ę
tno
ś
ci warunkuj
ą
ce efektywno
ść
funkcjonowania
w
okre
ś
lonego
typu
sytuacjach
społecznych,
nabywane przez jednostk
ę
w toku treningu społecznego
Typy sytuacji społecznych wg M. Argyle’a:
•
sytuacje intymne – rozumiane jako kontakty interpersonalne, zakładaj
ą
ce
blisko
ść
emocjonaln
ą
oraz ujawnianie swoich problemów, osobistych
przemy
ś
le
ń
oraz otwarto
ść
na problemy i emocje drugiej osoby;
•
sytuacje ekspozycji społecznej – opisuj
ą
ce aktywno
ść
, w trakcie której
jednostka koncentruje na sobie uwag
ę
, wyst
ę
puje w szerszym kontek
ś
cie
społecznym;
6
•
sytuacje formalne – zakładaj
ą
ce dopasowanie si
ę
do szeregu przepisów
i norm
ż
ycia społecznego;
•
sytuacje wymagaj
ą
ce asertywno
ś
ci – realizowanie własnych celów,
pragnie
ń
przez wywieranie wpływu na inne osoby lub opieranie si
ę
wpływom i sugestiom innych osób.
Model nabywania kompetencji społecznych według M. Argyle (1999)
7
Uwarunkowania kompetencji społecznych (
Ź
ródło: Matczak, A., 2001)
Kwestionariusza Kompetencji Społecznych (KKS)
- charakterystyka
8
zawiera 90 pyta
ń
(60 diagnostycznych i 30 niediagnostycznych)
pozycje niediagnostyczne (nie maj
ą
charakteru społecznego):
•
czynno
ś
ci intelektualne (np. rozwi
ą
za
ć
krzy
ż
ówk
ę
),
•
czynno
ś
ci techniczne (np. zaprogramowa
ć
magnetowid),
•
czynno
ś
ci ruchowo – sportowe (np. trafi
ć
rzutkiem w
ś
rodek tarczy),
•
czynno
ś
ci manualne (np. wbi
ć
gwó
ź
d
ź
w
ś
cian
ę
),
•
czynno
ś
ci
artystyczne
(np.
ozdobi
ć
mieszkanie
na
przyj
ę
cie
karnawałowe).
pozycje diagnostyczne (społeczne):
skala I – opisuj
ą
ca kompetencje, które warunkuj
ą
efektywno
ść
zachowa
ń
w sytuacjach intymnych, bliskich relacji interpersonalnych (15 pozycji)
np. przytulenie osoby, która potrzebuje pocieszenia;
skala ES – ujmuj
ą
ca umiej
ę
tno
ś
ci niezb
ę
dne do funkcjonowania w
sytuacjach ekspozycji społecznej (18 pozycji)
np. wygłoszenie
referatu na zaj
ę
ciach (lekcji);
skala A – diagnozuj
ą
ca efektywno
ść
radzenia sobie w sytuacjach, które
wymagaj
ą
asertywno
ś
ci (17 pozycji)
np. skrytykowanie kole
ż
anki za
niegustowny stój.
skala WO (wyniku ogólnego).
9
jest kwestionariuszem samoopisowym (badany ocenia w nim własn
ą
efektywno
ść
w ró
ż
nego typu czynno
ś
ciach)
Jak dobrze poradził(a)by
ś
sobie, gdyby
ś
miał(a):
1. Odebra
ć
z lotniska wa
ż
nego go
ś
cia
2. Wygłosi
ć
referat na zaj
ę
ciach
3. Powiedzie
ć
osobie, która ci si
ę
podoba,
ż
e ci na niej zale
ż
y
Przykładowe itemy:
sposoby udzielania odpowiedzi:
•
zdecydowanie dobrze – 4 punkty,
•
nie
ź
le – 3 punkty,
•
raczej słabo – 2 punkty,
•
zdecydowanie
ź
le – 1 punkt.
10
uwzgl
ę
dnia sytuacje, w których maj
ą
miejsce bezpo
ś
rednie kontakty
interpersonalne;
posiada dwie wersje („M” – dla uczniów i studentów; „D” – do badania osób
dorosłych)
Zastosowanie:
•
selekcja zawodowa i poradnictwo zawodowe
•
wykrywanie osób z du
ż
ymi deficytami w umiej
ę
tno
ś
ciach społecznych
•
badania naukowe