Skala krajowa (region to częśd paostwa
•
Skala ponadnarodowa (międzynarodowa) - region to częśd świata, kilka sąsiadujących paostw,
etc.
•
Wyróżniamy 2 podstawowe skale w definicji regionu:
Geograficzne (geografia jako kryterium), np. regiony górskie, nadmorskie, etc.
•
Historyczno - kulturowe - np. Śląsk
•
Ekonomiczne (decydują cechy gospodarki) - np. region przemysłowy, region rolniczy
•
Administracyjne - jednostki podziału administracyjnego, granice są jednoznacznie określone
(podczas gdy w innych rodzajach regionów mogą byd rozmyte, płynne)
•
Regiony:
Region administracyjny
Regiony rządowe
Jedynym organem władzy jest przedstawiciel rządu lub paostwa
•
Regiony rządowo - samorządowe
Istnieje organ stanowiący, wyłaniany w sposób oddolny i demokratyczny. Władzę wykonawczą
sprawuje przedstawiciel rządu
•
Regiony samorządowo - rządowe
Faktycznym gospodarzem są władze samorządowe wyłaniane w demokratycznych wyborach.
Istnieje również przedstawiciel rządu. Przedstawiciel rządu sprawuje kontrolę legislacyjną. Np.
naszej województw: sejmik wojewódzki, marszałek, wojewoda.
•
Regiony autonomiczne
Istnieją regionalne, demokratycznie wybrane władze, posiadające kompetencje legislacyjne
(ustawodawcze), np. Włochy, Hiszpania, ale również Portugalia (Azory i Madera, kontynent
jest zjednoczony)
•
Regiony funkcjonalne
•
Często tworzone z powodu braku podziału. Tworzone dla planowania regionalnego. Np.
kontynentalna Portugalia dokonała podziału na regiony planistyczne, stworzone na potrzeby
europejskiej polityki regionalnej.
Może posiadad różny status prawny:
Rada Europy - 47 paostw członkowskich
Unia Europejska (27 paostw członkowskich) -> Rada Europejska (organ UE)
Region - szczebel organizacji paostwa funkcjonujący bezpośrednio pod szczeblem centralnym.
Unia Europejska nie może ingerowad w kształt i formę funkcjonowania regionów (autonomia
administracyjna)
Makroregion - przynajmniej 2 regiony podstawowe sąsiadujące ze sobą
•
Subregion (podregion) - częśd regionu podstawowego (przynajmniej 2 sąsiadujące powiaty)
•
Mikroregion - utożsamiany z gminą, zamieszkiwany przez społecznośd charakteryzującą się
spójnością, chęcią rozwoju lokalnego. Obszar o zmiennej geometrii (w różnych sytuacjach
różny obszar)
•
Podział regionów
Regionalizacja - czynnośd lub fakt podziału paostwa na regiony. Również podział czegoś (np.
funduszy) między regiony lub przekazywanie kompetencji na rzecz władz regionalnych
Regionalizm - oddolne tendencje i działania zmierzające w kierunku ochrony kultury i tradycji
regionalnej, dążenia do autonomii regionu, etc.
Region, regionalizacja, regionalizm
2 kwietnia 2011
17:01
Gospodarka regionalna Strona 1
regionalnej, dążenia do autonomii regionu, etc.
Europa regionów - pojęcie to promowali zwolennicy integralnego federalizmu, którzy postulowali
integrację Europy opartą nie o strukturę paostw, ale o regiony. Postulowali oni zanik paostw.
Denis de Rougemont - Podkreślanie przez paostwa swojej suwerenności doprowadziło do wybuchu
licznych konfliktów. W dobie globalizacji coraz więcej kompetencji mają regiony i organy
międzypaostwowe, koncepcja paostw narodowych zdaje się powoli zanikad.
"List otwarty do Europejczyków" - Europa z regionami jako alternatywa pojęcia Europy regionów. W
Europie z regionami istotną rolę spełnia szczebel z regionami.
Pod koniec lat 80. konferencja "Europa regionów" zorganizowana przez landy niemieckie.
Traktat z Maastricht
Powstanie Komitetu Regionów (organ opiniodawczy), zasiadają w nim przedstawiciele władz
wszystkich szczebli
•
Postulat zapisania w traktacie "zasady subsydiarności" (tylko te kompetencje, których nie są w
stanie wykonywad niższe szczeble władz, pozostają w gestii szczebla wyższego)
•
Traktat z Maastricht - "Traktat o Unii Europejskiej"
Gmina -> powiat -> województwo (szczebel regionalny) -> szczebel centralny -> Unia Europejska
Zasada subsydiarności odnosi się do kompetencji (ich podziału), a nie pomocy! Można powiedzied, że
dotyczy tego samego, co zasada decentralizacji (z tą różnicą, że w decentralizacji patrzy się z góry w
dół, a w subsydiarności z dołu w górę).
W Traktacie z Maastricht zasada subsydiarności dotyczyła tylko Unii Europejskiej i szczebla
centralnego. Dopiero w Traktacie Lizbooskim zostało to rozszerzone.
Region w ujęciu międzynarodowym
Regionem w ujęciu międzynarodowym będzie np. Unia Europejska, kilka paostw, częśd świata.
Regionalizacja - zacieśnianie się powiązao gospodarczych między sąsiadującymi ze sobą paostwami,
prowadzące do powstania regionów (bloków) ekonomicznych.
Regionalizacja to międzynarodowa (lub też regionalna) integracja gospodarcza de facto, a
regionalizm to integracja gospodarcza de iure.
Czyli np. powstanie Unii Europejskiej będzie przykładem regionalizmu.
Zamknięty - skoncentrowany na sprawach wewnętrznych, odcina się od świata zewnętrznego.
Inni nie mają tam wstępu.
•
Otwarty - szerokie powiązania ze światem zewnętrznym, możliwośd przystąpienia.
•
Regionalizm:
Gospodarka regionalna a gospodarka narodowa
Należy odróżnid gospodarkę regionalną od gospodarki narodowej! Gospodarka regionalna stanowi
podsystem w ramach systemu gospodarki narodowej.
Makroekonomiczne - gdy mówimy od strony gospodarki narodowej
•
Mezoekonomiczne - od strony gospodarki regionalnej
•
Mikroekonomiczne - od strony przedsiębiorstwa
•
Podejście:
Synergia - współdziałanie, którego efekt jest większy niż suma poszczególnych składników (1+1=3, 2
Gospodarka regionalna Strona 2
Synergia - współdziałanie, którego efekt jest większy niż suma poszczególnych składników (1+1=3, 2
+2=5)
Efekt synergiczny - np. kuracja poprzez zażywanie kilku leków naraz (razem daję efekt silniejszy, niż
brane z osobna, jeden po drugim)
Skala gospodarki
•
Zróżnicowanie gospodarki (regionalna jest często wyspecjalizowana)
•
Granice (w regionalnej mogą byd rozmyte)
•
Różnice między gospodarką narodową i regionalną:
Niewłaściwym jest przenoszenie poglądów ze skali makroekonomicznej na skalę mezoekonomiczną.
Sfera regulacji - wszystkie akty prawne, decyzje, wydawane prze władzę wszystkich szczebli
•
Sfera realna
•
Sfera regulacji i sfera realna
Ewolucja poglądów na rozwój gospodarczy
Paradygmat - dominujące w danej dziedzinie poglądy podzielane przez większośd środowiska
naukowego
Egzogenicznego rozwoju regionalnego (stymulacja przez czynniki spoza regionu)
1.
Źródeł należy upatrywad w dwóch głównych nurtach ekonomii: szkole neoklasycznej i teorii
keynesowskiej. Połączeniem ich była synteza neoklasyczna (samoczynnie działające
mechanizmy rynkowe uzupełnione regulującą rolą paostwa są w stanie zapewnid sprawne i
efektywne funkcjonowanie gospodarki).
W paradygmacie tym odegrały rolę też bardziej szczegółowe teorie: korzyści skali, wymiany
międzynarodowej, trzech sektorów gospodarki.
3 sektory (w nowszej teorii cztery):
I sektor
II sektor
III sektor
IV sektor
Rolnictwo
Przemysł wydobywczy
Przemysł przetwórczy
Budownictwo
Usługi
Usługi wyższego rzędu
Doktryna bazy ekonomicznej (eksportowej)
a.
Sektor bazowy wytwarzający produkty sprzedawane poza regionem
i.
Sektor rezydencjalny zaspokajający potrzeby regionu
ii.
Sformułowana przez amerykaoskich uczonych przed II wojną światową w wyniku
prowadzonych przez nich badao nad rozwojem miast. Gospodarka miasta została
podzielona na:
Warunkiem istnienia i rozwoju miasta są tzw. bazowe miejsca pracy. Sektor bazowy
zapewnia przypływ dochodów z zewnątrz, umożliwiając rozwój sektora rezydencjalnego,
uzależnionego od dochodu mieszkaoców. Popyt skierowany z zewnątrz na dobra
produkowane w regionie.
Doktryna biegunów wzrostu i rozwoju spolaryzowanego
b.
F. Perroux jest autorem tej koncepcji. Wzrost nigdy nie pojawia się w całej gospodarce,
tylko ujawnia się w niektórych jej punktach - biegunach wzrostu.
J.R. Boundeville zauważył, że trzeba aktywizowad rozwój terenów zacofanych poprzez
lokowanie w nich bieguna wzrostu.
Doktryna biegunów wzrostu zrobiła ogólnoświatową karierę. Stosowano ją również za
żelazną kurtyną. W kilku przypadkach doktryna ta doprowadziła jednak do powstania
Dwie doktryny regionalne odegrały tutaj szczególną rolę:
Paradygmaty rozwoju regionalnego
Gospodarka regionalna Strona 3
żelazną kurtyną. W kilku przypadkach doktryna ta doprowadziła jednak do powstania
"katedr na pustyni" - inwestycje w zacofanym regionie nie przyniosły zamierzonych
skutków, przez co stały się potężnymi centrami przemysłowymi na zupełnym odludziu.
Endogenicznego rozwoju regionalnego (stymulacja przez potencjał wewnętrzny)
2.
Koncepcja mieszana
3.
Outsourcing - eksternalizacja funkcji firmy.
Gospodarka regionalna Strona 4
Kryzys lat 70. ujawnił głęboki kryzys strukturalny w gospodarkach krajów zachodnich i pojawienie się
nowych uwarunkowao rozwoju. Zakwestionowały one poglądy w teorii ekonomii, w tym na rozwój
regionalny.
Załamanie tempa wzrostu gospodarczego pozbawiło paostwo przejmowanej dotychczas
wysokiej nadwyżki, z której mogło finansowad rozwój regionów zacofanych
•
Kryzys "starych przemysłów" zdezaktualizował opieranie rozwoju regionalnego na budowie
nowych zakładów.
•
Ujawnienie się negatywnych efektów dotychczasowego modelu rozwoju nastawionego
wyłącznie na wzrost (postępująca degradacja środowiska, szybkie wyczerpywanie się zasobów
naturalnych, powstanie Partii Zielonych). Pojęcie ekorozwoju.
•
Paradygmat egzogeniczny przestał przystawad do nowych warunków ekonomicznych:
"Spór o granice wzrostu" - próbo określenia czasu, w którym wyczerpią się zasoby naturalne
•
"ludzkośd w punkcie zwrotnym"
•
"o nowy ład międzynarodowy"
•
Klub Rzymski wydał 3 raporty:
Pojęcie "kraje trzeciego świata" stworzył A. Sauvy. Drugi świat to były kraje bez gospodarki rynkowej
(komunizm).
Ekonomiści latynoamerykaoscy stworzyli doktrynę rozwoju zależnego (najbiedniejsze kraje są
uzależnione od najbogatszych).
Pojawienie się dysjunkcji funkcjonalnej w lokalizacji przedsiębiorstw oznaczającej zlokalizowanie
różnych funkcji przedsiębiorstw w różnych miejscach.
Strategia nomadyczna firm
Duże firmy zaczęły "zbierad śmietankę" zasobów regionalnych dla maksymalizacji zysków. Po ich
wyczerpaniu firmy przemieszczają zakład w inne, korzystniejsze miejsce.
Pozytywne strony małej skali
Instrument walki z bezrobociem
•
Małe i średnie przedsiębiorstwa szybciej się dostosowują do nowych warunków, są bardziej
elastyczne
•
Małe i średnie przedsiębiorstwa (MSP) działają w kierunku stabilizowania rozwoju
regionalnego (są one osadzone w środowisku lokalnym)
•
Schumacher - "Małe jest piękne"
Nasilenie się tendencji decentralizacyjnych. Przekazywanie szerszych kompetencji
samorządom (władzom terytorialnym)
•
Ujawnienie się terytorialnych źródeł innowacji. Terytorium to coś więcej, niż tylko przestrzeo
fizyczna. Jest to obszar zamieszkiwany przez określoną społecznośd posiadającą swoją
tożsamośd wraz z funkcjonującymi w ramach tej społeczności podmiotami gospodarczymi oraz
instytucjami i sieciami wzajemnych relacji.
•
TERYTORIUM ZAPŁADNIA UMYSŁ
Zjawiska, czynniki, przez które model egzogenicznego rozwoju nie przystaje do rzeczywistości:
Kryzys lat 70. i podważenie paradygmatu egzogenicznego rozwoju
regionu
6 kwietnia 2011
21:51
Gospodarka regionalna Strona 5
Marshall stworzył koncepcję dystryktów przemysłowych:
Kolejne fazy procesu produkcyjnego zintegrowane pionowo w ramach jednego
przedsiębiorstwa
•
Terytorialna organizacja procesu produkcyjnego (proces produkcyjny jednego dobra jest
realizowany w różnych, niezależnych przedsiębiorstwach wykonujących tylko jeden etap
produkcyjny)
•
Rodzaje organizacji procesu produkcyjnego:
Scope economies - korzyści asortymentowe
Atmosfera przemysłowa - w powietrzu dystryktów przemysłowych krążą idee i pomysły, którymi
przesiąkają ludzie tam mieszkający
Tacit knowledge - wiedza milcząca. Każdy wie znacznie więcej, niż jest w stanie innym przekazad.
Wiedza nieskodyfikowana, nie da się jej kupid, nie przechodzi przez rynek
Kapitał społeczny - relacje oparte na zaufaniu i wymianie, nie przechodzące przez rynek. W Polsce
praktycznie nie występuje. Popularna np. we Włoszech. Odgrywa ważną rolę w przekazywaniu
wiedzy milczącej.
Clustry
M. Porter - cluster o nawet ponadnarodowym zasięgu (np. cluster produkcji samochodów - od Śląska
przez Czechy, aż po Słowację; meble włoskie - produkowane w małych miejscowościach na dużym
obszarze), w którym produkuje się jeden rodzaj produktów.
Plany stworzenia "doliny plastikowej" w okolicy Tarnowa na bazie Azotów Tarnów.
W dystrykcie funkcjonuje raczej wiele małych firm, a w clustrze może to byd np. jedna duża firma z
kilkoma małymi wokół niej.
Lansuje się teraz ideę clustrów. Drugą lansowaną ideą są parki technologiczne.
Parki technologiczne
Pierwsze parki powstały już w dwudziestoleciu międzywojennym. Stały się coraz popularniejsze w
latach 60. i 70., a w latach 80. osiągnęły największą popularnośd.
Najbardziej znany park technologiczny to Silicon Valley (Dolina Krzemowa).
Technopolis - (nauka i przemysł + miasto) musi byd jakieś miasto, które da zaplecze nauce i
przemysłowi.
Sophia Antipolis (Francja) powstało ex nihilo (z niczego), jednak mimo to, udało się. Park ten powstał
na praktycznie dziewiczych terenach, było więc spore ryzyko, że stanie się podręcznikowym
przykładem "katedry na pustyni", tak się jednak nie stało.
Parków technologicznych nie tworzy się do walki z bezrobociem, gdyż pracę znajdują tam przede
wszystkim wybitni specjaliści. Parki technologiczne utrzymują kontakty głównie między sobą, wpływ
na lokalne społeczności jest raczej niewielki (najczęściej obserwuje się największy wpływ na
wizerunek miasta, podniesienie jego prestiżu).
Cross fertization - ZAPŁADNIANIE SIĘ POMYSŁAMI
Dystrykty przemysłowe i parki technologiczne
10 kwietnia 2011
11:41
Gospodarka regionalna Strona 6
Rozwój ukierunkowany na zewnątrz, sektorowy, funkcjonalny, scentralizowany (odgórny).
Alternatywą jest:
Bottom up - skierowany do wewnątrz, oddolny, wstępujący, terytorialny
Źródeł paradygmatu rozwoju endogenicznego należy upatrywad w koncepcji rozwoju
endogenicznego zaproponowanej dla krajów 3. świata w ramach nowego ładu międzynarodowego.
Podobnie jak poprzednio, doszło w tym przypadku do przeniesienia koncepcji zaproponowanej dla
całych krajów na skalę regionalną. Promowali ją J. Friedman, W. Stöhr, C. Weavez.
Rozwój endogeniczny oznaczad miał wykorzystanie zasobów regionalnych przez mieszkaoców
danego regionu przede wszystkim w celu zaspokojenia ich własnych potrzeb.
Selektywnej autarkii (autarkia - samowystarczalnośd)
1.
Autorzy tej teorii rozumieli, że całkowita autarkia jest absurdalna. Zaproponowali autarkię
selektywną - rozwijanie produkcji opartej na zasobach miejscowych i równocześnie
preferowanie przez miejscową społecznośd wyrobów tej produkcji.
Regionalnej przewagi strategicznej
2.
Ograniczanie działalności eksportowej do udziału ściśle kontrolowanego przez region,
wytwarzającego wyroby, w zakresie których ma on korzystną pozycję negocjacyjną.
Podstawą rozwoju produkcji eksportowej powinno stanowid poszerzanie wewnętrznych
zdolności eksportowych, a nie zewnętrzne zapotrzebowanie na zasoby regionalne.
Rozwój endogeniczny miał się opierad na dwóch zasadach:
Konsekwentna realizacja tych dwóch zasad miała doprowadzid do zahamowania międzynarodowego
podziału pracy (a zatem ograniczenia wymiany międzynarodowej).
Warunkiem wstępnym i koniecznym (conditio sine qua non) rozwoju endogenicznego jest wola
wspólnego działania mieszkaoców i ich inicjatywnośd, bo tylko w ten sposób możliwe jest
podejmowanie decyzji z punktu widzenia interesów danej społeczności i przeciwstawienie się
scentralizowanej władzy paostwowej oraz potędze wielkich firm międzynarodowych.
W celu przeciwstawienia się decyzjom dużych organizacji, rozwój endogeniczny powinien bazowad
na małej skali, tzn na małych wspólnotach lokalnych, małych miastach i małych przedsiębiorstwach.
Mała skala sprzyja rozwojowi relacji sieciowych (poziomych) i stosunków partnerskich. Ułatwiają one
krążenie informacji, wiedzy cichej, przenikanie idei.
Samodzielnośd
•
Samofinansowanie
•
Samozarządzanie
•
Każdy region powinien posiadad autonomię opartą o zasadę 3S:
Rola paostwa powinna ograniczad się do ochrony granic, utrzymywania spokoju wewnętrznego,
pomocy w realizacji programów lokalnych.
Zakwestionowanie możliwości rozwoju autonomicznego regionu o zasobach ograniczonych.
Koncepcja ta prowadziłaby do pogłębienia przestrzennych nierówności rozwoju.
Trudno jest zakładad wystarczająco silny w każdym przypadku patriotyzm lokalny, mający
podstawowe znaczenie dla zdolności inicjatywnej i zaangażowania wspólnot lokalnych. Jako utopijne
uznano dążenie do zahamowania międzynarodowego podziału pracy.
Paradygmat endogenicznego rozwoju regionalnego
(paradygmat top down)
18 kwietnia 2011
15:31
Gospodarka regionalna Strona 7
uznano dążenie do zahamowania międzynarodowego podziału pracy.
Ostatecznie koncepcja rozwoju endogenicznego ewoluowała w kierunku mieszanej koncepcji
rozwoju (rozwoju zdecentralizowanego).
Gospodarka regionalna Strona 8
Oznacza uznanie komplementarności paradygmatów rozwoju endogenicznego i egzogenicznego.
Zarówno egzogeniczne u endogeniczne podejście do rozwoju regionalnego są niezbędne, oba się
wzajemnie warunkują.
Rozwój egzogeniczny jest uzasadniony z uwagi na koniecznośd koordynowania regionalnych strategii
rozwoju w skali całej gospodarki.
Rozwój endogeniczny potrzebny jest dla zwiększenia efektywności ekonomicznej i lepszego
wykorzystania zasobów regionalnych.
Połączenie podejścia odgórnego i oddolnego powinno znaleźd wyraz w planowaniu
zdecentralizowanym, tzn. w samodzielnie opracowywanych przez regiony programach rozwoju,
uwzględniających jednak priorytety ogólnokrajowe.
Narzędziem pozwalającym połączyd oba podejścia stały się procedury kontraktowe (umowne).
Procedury te polegają na podpisywaniu umów (kontraktów) przez paostwo z władzami regionalnymi
na wspólną realizację i wspólne finansowanie strategicznych kierunków rozwoju. U nas są to
kontrakty wojewódzkie.
W koncepcji mieszanej rozwoju regionalnego podstawową rolę przypisuje się rozwojowi lokalnemu.
Rozwój lokalny to przede wszystkim oddolny kierunek generowania dynamiki rozwoju bazujący na
wykorzystaniu zasobów endogenicznych w regionie.
Skala przestrzenna rozwoju lokalnego może byd w każdym przypadku inna i zależy od spójności
społeczności lokalnej angażującej się w działania na rzecz rozwoju swojego terytorium.
Jednakże rozwój lokalny ma charakter otwarty.
Rozwój zdecentralizowany (koncepcja mieszana
30 kwietnia 2011
23:21
Gospodarka regionalna Strona 9
W ujęciu tradycyjnym (opartym na paradygmacie egzogenicznego rozwoju regionalnego) polityka
regionalna rozumiana była jako działalnośd paostwa mająca na celu wyrównywanie poziomu rozwoju
w przekroju przestrzennym.
Regiony opóźnione w rozwoju
→
Regiony rekonwersji przemysłu
→
Regiony zatłoczone/przeinwestowane
→
Regiony wyludniające się
→
Regiony górskie
→
Regiony problemowe:
Podmiotem były władze centralne paostwa, a celem wyrównanie poziomu rozwoju.
Budowa i rozbudowa infrastruktury podstawowej (jest to conditio sine qua non - warunek
konieczny, bez tej infrastruktury nic by nie było)
→
Tworzenie biegunów wzrostu w regionach opóźnionych
→
Bierna -polega na nie powiększaniu skali istniejących aglomeracji (lokalizowaniu nowych
inwestycji poza jej obrębem). Uzyskuje się ją dzięki wprowadzaniu odpowiednich
zezwoleo, zakazów i nakazów (np. zakaz budowy dużych zakładów przemysłowych w
obrębie aglomeracji, zezwolenia na budowę biurowców)
○
Czynna - przenoszenie już istniejących zakładów lub instytucji z miejsca aglomeracji
poza jej obręb
○
Deglomeracja czynna i bierna regionów zatłoczonych
→
Kierunki działania:
Nowa polityka regionalna
Nowa polityka regionalna - może byd definiowana jako całokształt działao podejmowanych przez
władze publiczne (centralne i terytorialne), podmioty prywatne (zasada 3P: partnerstwo publiczo-
prywatne) oraz inne instytucje i organizacje w regionach - np. agencje rozwoju regionalnego,
organizacje pozarządowe, mających na celu zwiększanie konkurencyjności regionów, dynamizowanie
gospodarki regionalnej oraz redukowanie przestrzennych dysproporcji rozwoju.
Paostwo utraciło monopol na prowadzenie polityki regionalnej, teraz jedynie kontroluje,
harmonizuje (solista), ważna rola władz terytorialnych. Konieczne było przeformułowanie celów
polityki regionalnej .
Konkurencyjnośd regionów - zdolnośd regionów do wytwarzania dóbr znajdujących nabywców na
rynkach lokalnym, narodowym i międzynarodowym.
Rozwój infrastruktury soft
1.
Tworzenie otoczenia sprzyjającego rozwojowi przedsiębiorczości (powstawanie i rozwój
małych i średnich przedsiębiorstw)
2.
Rozwój kapitału ludzkiego i kapitału społecznego w regionie
3.
Główne kierunki działania nowej polityki regionalnej
Kooperencja -
Europejska polityka regionalna
EURATOM powstał w 1957 roku, tak samo jak EWG.
W Traktacie Rzymskim nie przewidziano wprowadzenia polityki regionalnej przez Wspólnotę.
Polityka regionalna
18 kwietnia 2011
15:31
Gospodarka regionalna Strona 10
W Traktacie Rzymskim nie przewidziano wprowadzenia polityki regionalnej przez Wspólnotę.
P.H. Spaak stworzył raport, który tworzył podstawę do zredagowania Traktatu Rzymskiego.
Wskazywał w swoim raporcie na potrzebę wprowadzenie polityki regionalnej, jednak nie zostało to
zrobione. Stało się tak dlatego, że przy redagowaniu Traktatu Rzymskiego zwyciężyła opcja liberalna
(przez którą interwencjonizm paostwowy nie był zbyt mile widziany), upatrująca harmonizującego
działania, także w wymiarze przestrzennym, samoczynnie działających mechanizmach rynkowych.
Powodem były także obawy paostw członkowskich o naruszenie ich suwerenności narodowej przez
instytucje wspólnotowe, w przypadku podjęcia przez Wspólnotę polityki regionalnej.
Podstawowym celem Traktatu Rzymskiego stało się stworzenie normalnych warunków konkurencji
na wspólnym rynku. W związku z tym do Traktatu wpisano zakaz przyznawania pomocy publicznej.
Przewidziano jednak wyjątki od tego ogólnego zakazu. Dopuszczono wyjątki przyznawania pomocy
horyzontalnej, sektoralnej i regionalnej.
Zezwolono na przyznawanie pomocy w regionach o anormalnym poziomie życia ludności lub
dotkniętych niewystarczającą liczbą miejsc pracy. Zezwolono także do przyznawania pomocy w
innych regionach w przypadkach szczególnie uzasadnionych z zastrzeżeniem jednak, że pomoc ta nie
będzie zniekształcad warunków równej konkurencji w sensie sprzecznym z interesem całego
ugrupowania.
Ponadto zezwolono na przyznawanie pomocy w tych regionach RFN, które dotknięte zostały
podziałem paostwa po II wojnie światowej.
Wymienione derogacje (wyjątki) umożliwiały prowadzenie polityki regionalnej paostwom
członkowskim na ich terenie.
Jedyną instytucją wspólnotową, która powstała na mocy Traktatu Rzymskiego i której działalnośd
mogła mied znaczenie dla aktywizowania rozwoju regionalnego, jest Europejski Bank Inwestycyjny
(EBI) z siedzibą w Luksemburgu.
Dygresja: Kazimierz Marcinkiewicz wyjechał do EBOiR w Londynie i tam znalazł swoje blondwłose
szczęście.
Istnieje również Bank Rozwoju Rady Europy (zatem nie działa w ramach UE!).
EBI mógł udzielad przedsiębiorstwom nisko oprocentowanych kredytów i tym samym stymulowad
rozwój.
Pierwszy krok w kierunku podjęcia polityki regionalnej przez Wspólnotę stanowiło utworzenie w
roku 1968 Dyrekcji Generalnej Polityki Regionalnej (DG XVI; obecnie DG REGIO). Przekładając
instytucje europejskie na rządy krajowe, dyrekcje regionalne byłyby swoistymi ministerstwami.
W regionach centralnych wspólnot (Benelux, częśd: Niemiec, Francji, północne Włochy)
ustalono limit na 20% kosztów inwestycji
•
W regionach przejściowych (między centralnymi a peryferyjnymi)- do 30%
•
W regionach peryferyjnych (na obrzeżach Wspólnoty, w tym Polska) - do 35%
•
Gujana w Am. Południowej
○
Martynika i Gwadelupa
○
Wyspa Reunion
○
Wyspa Mayot
○
Madera i Azory (Portugalia)
○
Wyspy Kanaryjskie (Hiszpania)
○
W regionach superperyferyjnych (ultraperyferyjnych)- do 75%, głównie zamorskie
departamenty Francji:
•
W ten sposób doszło do utworzenia podmiotu wspólnotowej polityki regionalnej. Pierwsze działania
skierowała na koordynowanie polityk regionalnych krajów członkowskich. Koordynacja ta przyjęła
formę określania dopuszczalnego poziomu pomocy regionalnej w różnych regionach:
1972 - podjęto decyzję o przeznaczeniu min. 60% środków dwóch funduszy budżetowych wspólnot
Gospodarka regionalna Strona 11
Europejski Fundusz Społeczny (EFS) powstały w 1960r.
1.
Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOiGR) powstały w 1962r., przy czym
chodziło o 60% tylko z Funduszu Orientacji, będącego częścią EFOiGR.
2.
1972 - podjęto decyzję o przeznaczeniu min. 60% środków dwóch funduszy budżetowych wspólnot
na wydatki ukierunkowane regionalnie (finansujące rozwój regionalny). Fundusze te, to:
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego
W 1975 utworzono Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR). Jest to podstawowy
instrument finansowy europejskiej polityki regionalnej. O jego powstaniu zdecydowały jednak
względy polityczne, a nie merytoryczne.
O utworzeniu tego funduszu zadecydowało przystąpienie Wielkiej Brytanii do Wspólnoty w 1973r.
Stało się tak, gdyż Wielka Brytania postawiła warunek, że przystąpi tylko wówczas, gdy tenże fundusz
zostanie stworzony. Miało to związek z obliczeniami, według których Wielka Brytania miała mied
największe dysproporcje pomiędzy wpłatami do budżetu wspólnotowego, a wypłatami. Wiązało się
to z faktem, że głównym źródłem pieniędzy we wspólnocie były opłaty celne i opłaty pobierane od
importu.
Z czasem jednak opłaty celne drastycznie malały z powodu liberalizacji przepisów o handlu
zagranicznym.
W ramach wspólnej polityki rolnej istnieje zasada preferencji wspólnotowej (kraje członkowskie
powinny zaopatrywad się w produkty pochodzenia rolniczego w innych krajach Wspólnoty). Aby
"zachęcid" do tego wszystkie kraje, wprowadzono opłaty za import żywności z krajów Trzeciego
Świata. To również uderzało w Wielką Brytanię.
Wypłaty z budżetu wspólnotowego opierały się również na polityce rolnej, co było krzywdzące dla
Wielkiej Brytanii, gdzie rolnictwo było od lat marginalizowane (ok. 1% ludności zajmowało się
rolnictwem).
To wszystko zmusiło Brytyjczyków do wymyślenia sposobu na poprawienie relacji wpłat do wypłat.
Mimo wszystkich tych działao, Brytyjczycy wciąż są niezadowoleni - ciągle więcej wkładali, niż
dostawali. Dopiero Thatcher w czasie obrad uderzyła torebką w stół i krzyknęła: "I want my money
back, kurwa!". Spowodowało to przyznanie w 1984r. ulgi dla Brytyjczyków na wpłaty do budżetu
wspólnotowego (rabat brytyjski). Wszystkie pozostałe kraje członkowskie składają się na
finansowanie tego rabatu.
Środki EFRR zostały rozporządzone pomiędzy ówczesne 9 paostw członkowskich wedle kwot
krajowych wyrażonych w procentach. U podstaw określenia wysokości kwot legła zasada juste
retuor (słuszny zwrot). Wysokośd kwot krajowych miała byd uzależniona od kontrybucji danego
paostwa do budżetu wspólnotowego (im dane paostwo więcej partycypowało we wpłatach do
budżetu, tym powinno otrzymad więcej pieniędzy). Jest to uznawane za truciznę w UE. Niektóre
paostwa muszą wpłacad więcej, niż dostają, by inne kraje mogły otrzymywad pomoc finansową.
Włochy - 40%
1.
Wielka Brytania - 28%
2.
.
3.
.
4.
.
5.
.
6.
.
7.
.
8.
Luxemburg - 0,1%
9.
Kwoty krajowe EFRR:
Dośd szybko wprowadzono modyfikację metody podziału środków. W 1980r. wprowadzono
modyfikację polegającą na wyodrębnieniu z EFRR 5% środków, które nie zostały objęte podziałem
między kraje członkowskie. Ta kwota została przeznaczona do dyspozycji Komisji Europejskiej. Z tych
Gospodarka regionalna Strona 12
między kraje członkowskie. Ta kwota została przeznaczona do dyspozycji Komisji Europejskiej. Z tych
środków można było finansowad regionalne priorytety Wspólnoty jako całości. KE kompensowała z
tych środków negatywne efekty regionalne innych polityk wspólnotowych, takich jak np. wspólna
polityka rolna.
Reforma z 1985
W 1985 nastąpiła reforma EFRR, w ramach której m.in. zastąpiono kwoty krajowe widełkami
interwencji. Polegało to na ustaleniu górnej i dolnej granicy (również w procentach). Równocześnie
zagwarantowano każdemu paostwu uzyskanie dolnej granicy widełek w przeciągu 3 lat. Miało to
uelastycznid system.
Paostwo
Dolna granica Górna granica
Włochy
1.
35,7
38,5
Wielka Brytania
2.
25,5
26,7
…
…
…
Luksemburg
10.
...
...
SUMA
88,65%
Powyżej 100%
Pozostała częśd funduszu (ponad 11% przy dolnej granicy) została oddana do dyspozycji KE.
PNIC (Narodowe Programy Interesu Wspólnotowego) - tworzone przez paostwa starające się o
pieniądze
1.
PIC (Programy z Inicjatywy Wspólnotowej) - tworzone przez Wspólnotę.
2.
W tej samej reformie wprowadzono 2 rodzaje programów, które mogły byd finansowane z EFRR:
Jednolity Akt Europejski
Towaru
•
Usług
•
Kapitału
•
Ludności (czyli popularne Schengen)
•
1.07.1987 wszedł w życie Jednolity Akt Europejski. Celem tego traktatu było utworzenie jednolitego
rynku europejskiego do 31.12.1992. Kojarzy się go ze swobodą przepływu:
Zastanawiano się, jak zniesienie granic wewnątrz wspólnoty wpłynie na dynamikę rozwoju
regionów - czy będzie to służyło wszystkim regionom, czy tylko niektórym? Większośd ówczesnych
badao wskazywało, że jeśli nie uruchomi się zdecydowanych działao ograniczających mechanizmy
rynkowe, to skorzystają na tym głównie regiony najlepiej rozwinięte. Prowadziłoby to zatem do
jeszcze większego zróżnicowania regionów.
Błękitny banan europejski - obszar największej dynamiki wzrostu w Europie.
Orbita niedorozwoju - regiony, którym już nic nie pomoże (no, chyba, że Europa się za to weźmie).
Europentagon - obszar ograniczony miastami: Londyn, Paryż, Mediolan, Monachium i Hamburg.
Obszar zawierający europejskiego banana, bardziej aktualny.
Złoty trójkąt - obszar w obrębie Europentagonu - w nim wytwarzane było ok. 47% całej produkcji
europejskiej (a jest to obszar bardzo mały!)
Szary banan - pas, który powinien wykazywad największą dynamikę wzrostu we wschodniej części
Europy
Łuk atlantycki - regiony położone na zachodzie UE, które w 1989 roku stworzyły Stowarzyszenie
Regionów Łuku Atlantyckiego. Było to spowodowane tym, że spodziewano się skierowania uwagi
głównie na wschód po rozpadzie ZSRR, więc aby nie zostad całkowicie zapomnianym, trzeba było coś
zrobid.
Gospodarka regionalna Strona 13
W związku z obawami o pogłębienie międzyregionalnych nierówności rozwoju w następstwie
wprowadzenia jednolitego rynku europejskiego do JAE wpisany został nowy tytuł: Spójność
ekonomiczna i społeczna. Po wejściu w życie Traktatu Lizbooskiego tytuł brzmi: Spójność
ekonomiczna, społeczna i terytorialna. W tytule tym zapisano podjęcie działao przez wspólnotę na
rzecz rozwoju regionów najmniej uprzywilejowanych (zacofanych; najbiedniejszych), w tym także
obszarów wiejskich oraz finansowanie tych działao ze środków funduszy strukturalnych (EFS, EFRR,
sekcja orientacji EFOiGW).
Mówi się tutaj o polityce spójności, którą można traktowad niemal jako synonim polityki regionalnej.
Konsekwencją wejścia w życie JEA stała się pierwsza reforma funduszy strukturalnych w 1988r.
Podstawę do tej reformy stanowił I pakiet Delors'a (Delors - ówczesny przewodniczący Komisji
Europejskiej). Objął on lata 1989-1993.
Pakiet Delors'a
Pakiet Delors'a został połączony z reformą budżetową i wprowadzeniem po raz pierwszy
wieloletniego planowania budżetowego (po raz pierwszy sporządzono wtedy wieloletni budżet na
lata 1989-1993). Zrobiono to, aby zapewnid pewną stabilnośd w gospodarkach europejskich.
Ustalono górny pułap budżetu wspólnotowego, który udało się nieco zwiększyd w porównaniu do
stanu poprzedniego i wynosił 1,20% PNB krajów Wspólnoty Europejskiej (ówczesna nazwa obecnej
UE).
Podjęto decyzję o podwojeniu funduszy strukturalnych (EFS, EFRR, EFOiGR/O) - zwiększono je z
7,2mld w 1987r. do 14,5mld ecu w roku 1993 (european currency unit - wirtualna waluta istniejąca
tylko w rozliczeniach przez wprowadzeniem euro; po wprowadzeniu euro przeliczono ecu na euro w
stosunku 1:1).
Reforma funduszy strukturalnych miała charakter przełomowy, ponieważ nadała wspólnotowy
charakter europejskiej polityce regionalnej.
Sformułowano zasady wspólnotowej polityki regionalnej
•
Przyjęto wspólnotowe wskaźniki kwalifikowania regionów do pomocy z funduszy
strukturalnych
•
NTS1 - cały kraj
○
NTS2 - 16 województw
○
NTS3 - 44 subregiony (grupy powiatów)
○
NTS4 - 373 powiaty
○
NTS5 - ok. 2500 gmin
○
Wprowadzono podział paostw członkowskich na tzw. terytorialne jednostki statystyczne
(NUTS - nomenclature des unites territoriales statistiques).
W Polsce wprowadzono NTS (nie będąc członkiem UE, nie mogliśmy używad nazwy NUTS).
NTS dzieliły się na:
•
NTS1 - 6 regionów statystycznych
○
NTS2 - 16 województw
○
NTS3 - 66 subregionów
○
W 2003 roku po raz pierwszy Parlament Europejski i Rada Ministrów UE przyjęły
rozporządzenie ograniczające liczbę regionów do 3 przy czym określono liczbę ludności
przypadających na każdą jednostkę. Dlatego obecnie funkcjonuje następujący system:
Stanowią one podstawową bazę danych statystycznych EUROSTATu.
Poprzednio funkcjonujące NTS4 i NTS5 zostały zastąpione przez LAU1 i LAU2 (lokalne jednostki
administracyjne).
Zatem GUS był zobowiązany po wejściu do UE zamienid NTS na NUTS i dostosowad
nazewnictwo do obecnych regulacji. Jednak do teraz funkcjonuje stara forma.
Chodziło w tym wszystkim o stworzenie jednolitego systemu terytorialnego, służącego
kwalifikowaniu regionów do przyznawania pomocy z funduszy strukturalnych.
W reformie tej:
Gospodarka regionalna Strona 14
kwalifikowaniu regionów do przyznawania pomocy z funduszy strukturalnych.
Do 2003 roku podział na NUTSy funkcjonował na zasadzie dżentelmeoskiej umowy. Jednak przed
przystąpieniem 10 paostw do UE postanowiono ten system skodyfikowad (???).
Zasada koncentracji - oznacza skoncentrowanie środków z funduszy strukturalnych na
ograniczonej liczbie celów, a w ramach tych celów przeznaczenia przeważającej liczby środków
na cel najważniejszy - przyspieszenie rozwoju najbiedniejszych (zacofanych) regionów.
1.
Cel 1 - wsparcie regionów opóźnionych w rozwoju (w których wskaźnik PKB na
mieszkaoca nie przekracza 75% średniej wspólnotowej PKB na mieszkaoca). PKB na
mieszkaoca jest obliczane w regionach NUTS2 w standardzie siły nabywczej (w Polsce są
to województwa, przy uwzględnieniu cen; bierze się przeciętną z 3 ostatnich lat)
○
Wysoki udział zatrudnienia w przemyśle
Szybko zmniejszająca się dynamika powyższego wskaźnika (na przestrzeni 3
analizowanych lat)
Poziom stopy bezrobocia (musiał byd wyższy niż przeciętna dla całej UE).
Cel 2 - pomoc dla regionów rekonwersji przemysłu - regiony "starego przemysłu".
Regiony rekonwersji były kwalifikowane do pomocy w przekroju NUTS3 (w Polsce były to
subregiony). Stosowano 3 wskaźniki w kwalifikacji:
○
Cel 3 - walka z bezrobociem długookresowym (dłuższym niż 1 rok)
○
Cel 4 - walka z bezrobociem ludzi młodych (poniżej 25. roku życia)
○
Cel 5a - wsparcie dostosowao strukturalnych w rolnictwie
Cel 5b - wsparcie rozwoju obszarów wiejskich
Cel 5
○
Cele sformułowane przy I reformie:
Uwaga! Tylko cele 1, 2 i 5b mają charakter regionalny. Pozostałe miały charakter horyzontalny.
Zasada dodawalności - oznacza obowiązek dodawania środków europejskich do środków
krajowych. Oznacza równocześnie, że Wspólnota nie finansuje nigdy w całości projektów -
musi byd wkład własny. Przyjęto, że środki wspólnotowe mogą sięgad 75% kosztów w
przypadku inwestycji paostwowych, a w przypadku inwestycji prywatnych - 50%. Jest to
wsparcie bezzwrotne (nie trzeba w żaden sposób tych pieniędzy oddawad). Środki krajowe
mogą pochodzid z różnych źródeł - budżetu paostwa, środków samorządowych lub ze źródeł
prywatnych.
2.
Sporządzenie przez Komisję Europejską strategicznych kierunków wspólnotowych.
Opracowanie przez kraje członkowskie narodowych strategicznych ram odniesienia
(NSRO, a na potrzeby Polski wprowadzono lokalną nazwę NSS - narodowa strategia
spójności, bo NSRO wywoływało głupie śmiech widowni na konferencjach naukowych)
16 PO rozwoju regionalnego - każde województwo w oparciu o własną strategię
rozwoju regionalnego musiało przygotowad PO, który musiał byd zaakceptowany
przez KE.
1 PO wieloregionalny - "Rozwój Polski Wschodniej" - obejmuje woj. Warmiosko -
Mazurskie, Podlaskie, Lubelskie, Podkarpackie i Świętokrzyskie (w TV reklamuje to
Dorota Wellman i Marcin Prokop)
transgranicznym
□
na odległośd
□
Transnarodową (makroregionów europejskich)
□
1 PO "Europejska Współpraca Terytorialna" - współpraca władz terytorialnych w
przekroju:
"Innowacyjna gospodarka"
□
Inne PO:
Sporządzane są programy operacyjne (PO) - mogą mied charakter regionalny lub
horyzontalny. W Polsce w latach 2007-2013 realizowane jest:
Zasada programowania - środki funduszy strukturalnych przyznawane są na sporządzone
przez kraje członkowskie programy rozwoju, a nie na pojedyncze projekty. Obecnie (na lata
2007-2013) w procedurze projektowania występują 3 etapy (dawniej były 4):
3.
4 zasady
Gospodarka regionalna Strona 15
"Innowacyjna gospodarka"
□
"Kapitał Ludzki"
□
Największy PO w historii całej UE: "Infrastruktura i środowisko" -
przekroczył 30mld.
□
PO "Pomoc techniczna" - środki przewidziane na promocję programów
europejskich - np. spoty telewizyjne, ekspertyzy, etc.
□
Zasada partnerstwa - została wprowadzona przez KE jako pochodna zasady subsydiarności.
4.
Oznacza przede wszystkim partnerstwo kraju członkowskiego i KE z jednej strony, a z drugiej
strony władz centralnych i władz terytorialnych. Mamy w obu przypadkach do czynienia z
partnerstwem instytucjonalnym.
Ponadto można mówid np. o partnerstwie publiczno - prywatnym, uważanym obecnie za
jedno z podstawowych rozwiązao w polityce regionalnej.
Partnerstwo decyzyjne i konsultacyjne: pierwsze polega na zaangażowaniu finansowym
podmiotów, które mają potem wpływ na decyzje dotyczące projektu. Konsultacyjne polega na
skonsultowaniu z partnerami pewnych rozwiązao, ale ma charakter doradczy - opinia może,
ale nie musi byd brana pod uwagę. Występuje z reguły wtedy, gdy któryś z partnerów nie
angażuje się finansowo.
Gospodarka regionalna Strona 16