1
NARCYZA śMICHOWSKA POGANKA oprac. Tadeusz Boy śeleński
CHWILA
- powstanie listopadowe wybuchło, gdy Narcyza miała 12 lat, była na pensji pani Wilczyńskiej, z
koleŜanką chciała uciec do powstańców, próbowały swych sił głodząc się i zachorowały
- w latach 40. wzmocniła się pozycja kobiet, bo wielu męŜczyzn zginęło, wielu wywieziono, ci, co
pozostali, byli słabo wykształceni
•
emancypacja przychodziła z zachodu
•
prąd przeciw małŜeństwu opartemu na konwenansie, zakusy „wolnej miłości”
•
obcinanie strojów, palenie cygar, stroje z męska stylizowane
•
edukacja własna i polepszanie doli ludu
EMANCYPANTKI I ENTUZJASTKI
- kobiety wkraczają w literaturę, zakładają pismo Pierwiosnek
- Eleonora Zamięcka to pierwsza polska filozofka
- Poganka ukazała się w 1846 r.
- kobiety biorą udział w spiskach, „entuzjastki” zapełniają więzienia po 1848 r.
•
entuzjastki to najszlachetniejszy odłam emancypantek (nazwa śmichowskiej)
•
walczą nie tyle o swoje prawo do szczęścia, ale o prawo do poświęcenia się
•
np. Paulina Zbyszewska, Zofia Mielęcka-Węgierska
(zachwycał się nią Słowacki, zgorszyła swym
rozwodem, w ParyŜu zasłynęła jako felietonistka i korespondentka gazet polskich)
, Wincenta Zabłocka
(dewotka, ślubowała wierność zmarłemu w powstaniu narzeczonemu)
, Emilia Gosselin
(pisywała kazania)
,
Julia Molicka [Wojkowska]
(nie chciała ślubu kościelnego)
, Anna Skimborowiczowa, Kazimiera
Zamięcka
(uczyła chłopskie dzieci, zakładała ochronki)
, Faustyna Morzycka, Bibianna
Moraczewska, Tekla Dobrzyńska i in.
•
np. Edward Dembowski, Jan Majorkiewicz, Karol Baliński i in.
•
ś
michowska opisała ich we Wstępie do Poganki
•
posiestrzenie to najdoskonalszy objaw uczuć
•
Narcyza była ich przywódczynią, duszą
GABRIELLA
- Narcyza śmichowska urodziła się 4 marca 1819 r. w skromnym dworku szlacheckim na Podlasiu,
była najmłodsza z 9 dzieci, matka zmarła przy porodzie
- początkowo była u stryjenki we dworku wiejskim
(klechdy i baśnie ludowe)
, potem u pani
Wilczyńskiej
- skończyła Instytut Guwernantek – najwyŜsza w Polsce uczelnię kobiecą
(powierzchowne nauki)
- w wieku 19 lat zaczęła uczyć w domu Zamoyskich w ParyŜu 2 lata, poszerza horyzonty
- naucza w domu w ŁomŜyńskiem, w 1844 r. ze swymi chlebodawcami przybywa do Wwy
•
w 1839 r. w Pierwiosnku ukazał się jej pierwszy wiersz
•
drugi utwór to wiersz Szczęście poety
•
w Wwie zbliŜa się do kółka Przeglądu Naukowego
•
umiera ukochany brat, Jan; odrzuca propozycję małŜeńską Jana Baranowskiego, astronoma
- chce załoŜyć pensję w Poznaniu, ale póki co wydaje swe poezje pt. Wolne chwile Gabrielli, a w
1846 r. Pogankę, w 1847 - KsiąŜkę pamiątek
- bierze udział w spiskach, najpdp przekradała się raz przez granice jako emisariuszka
- w latach 1846-49 mają miejsce aresztowania
•
w 1849 r. policja rosyjska przechwytuje jej korespondencję z Pauliną Zbyszewską
•
dostają się do więzienia w Lublinie za demokratyczny char. listów (do 1852)
2
- po wyjściu z więzienia musi mieszkać w Lublinie, zostaje nauczycielką, by wyŜyć, rodacy jej
unikają, bo nikt juŜ się nie buntuje, nadszedł czas przystosowywania się
- w 1855 r. dostaje się do Wwy, pisze dalej: satyra na społ. Adeodat (1857), Biała RóŜa (1858)
- w 1858 r. kupuje mieszkanie przy Miodowej, to „Miodogórze” stanie się słynnym miejscem
spotkań i pogadanek pedagogicznych (wolny uniw.)
- w 1861 r. ukazuje się zbiorowe wydanie pism, ostatnia rzecz, jaką napisała to Czy to powieść?
- umiera w Wwie w 1876 r., zapomniana
POGRZEBANA I ZAPOMNIANA
- Poganka ukazała się w Przeglądzie Naukowym w 1846 r., w wydaniu ksiąŜkowym nie wyszła,
dopiero w dziełach zebranych
- cenzura rosyjska ją krępowała, wiele w pismach niedomówień, aluzji, szyfru, co utrudniało odbiór
- miała zbyt śmiałe poglądy, a przy tym cechowała ją zbyt subtelna analiza psychologiczna, nie
przystawała do swoich czasów
- kiedy zniechęcona przestała pisać utwory, otwierała się w listach do bliskich; z jej korespondencji
moŜna poznać samą pisarkę, ale i epokę
JEJ FIZJONOMIA
- ukazuje ją się często jako starszą panią, w czepku i zaczesanych włosach; nauczycielkę-moralistkę
- była starą panną (w tamtych czasach!!!), była nieładna, co często poskreślała w listach
- wiedziała, Ŝe nie moŜe się podobać komuś, kogo sobie wymarzy, a kompromisów nie uznawała,
oddała się więc miłości do brata, bo tu nie mogła być odepchnięta (do Jana, kiedy Erazm wyjechał
do Francji w 1831 r.) oraz do przyjaciółek
- całe swe uczucie przelała w naród
- brak miłości jest wg niej przyczyną braków w jej twórczości
- Poganka jest jakby IV cz. Dziadów, Narcyza teŜ zmieniła się z Gustawa w Konrada
PIERWOWZÓR ASPAZJI
- w liście do Teksli Dębowskiej Narcyza nazywa Paulinę Zbyszewską „poganką”
jest to
pierwowzór bohaterki, ale uzupełniony ściśle fikcją literacką
- Beniamin to poetycka transpozycja samej autorki, poemat zrodził się z namiętnej przyjaźni kobiet
- Paulina Zbyszewska
•
córka bogatego ziemianina, utalentowana, wykształcona, muzykalna
•
znała całą Europę, kilka języków, róŜne dyscypliny (od ekonomii po sztukę)
•
Narcyza poznała ją w wieku 25 lat, Paulina zabrała ją do siebie, do Kurowa
•
rozstały się nie wiadomo dlaczego, moŜe Narcyza pokochała za bardzo, była zazdrosna?
- rok po rozstaniu powstaje Poganka, gdzie Beniamin wpada w sidła głównej bohaterki, by wyjść z
nich złamany, ze zmarnowanym Ŝyciem i rozdartym sercem
POGANKA
- element osobisty
•
Poganka zbiega się czasowo i tematycznie z listami do Bianki Moraczewskiej
•
Beniamin chowa się wśród licznego rodzeństwa, jest najmłodszy, widzi jak brat Janusz
umiera na suchoty, spotyka swoją Aspazję (jak Narcyza)
•
Aspazja znajduje dziecię wsi, porywa do pałacu (jak Paulina)
- w kontekście literatury europejskiej
•
romantyczne spowiedzi (Werter, Gustaw, Kordian)
•
wpływy prawie wyłącznie francuskie: element fantastyczny
(Jaszczur Balzaca – zimna Fedora)
3
- polskie realia
•
nuta patriotyczna, męczeńska
•
gdy Beniamin wraca na ziemię ojczystą, nie zastaje tam wszystkich, pomarli śmiercią
chrześcijańską, bohaterowie wykrzykują, Ŝe nie mają „matki” = ojczyzna
•
Beniamin biegając po świecie był zaprzańcem świętej sprawy narodu
FIKCJA A śYCIE
- Narcyzie nie groził los załamanego Beniamina z wyrzutami sumienia, bo kochała „matkę”
- razem z Pauliną oddawały się sprawom społecznym, ale tylko Narcyza robiła to z miłości, Paulina
traktowała to jako kolejną zabawę; ich drogi się rozeszły, ale spotkały się w więzieniu, gdy
znaleziono ich listy; Paulina wyszła stamtąd bardzo szybko
- młodzieŜ zachwycała się utworem Narcyzy, choć utwór wywołał teŜ zgorszenie
- inne powieści uwaŜano za upadek natchnienia, a było to po prostu przejście od romantyzmu do
nowej analizy
- cechy stylu: „jak” zamiast „niŜ”, naduŜycie inwersji, bogactwo słownika, śmiałość zestawień, styl
jest romantyczny, ale zdania są przesycone treścią, nie są pustymi frazesami
** E.Z.**