Jakie znaki i sygnały wysyłane przez nasze ciało mogą być odczytane przez innych ludzi

Powstanie  języka  i  posługiwanie   się   nim   w  mowie  było  bez  wątpienia  ogromnym

osiągnięciem rozwojowym człowieka. Jednak język i mowa nie powstały wraz z pojawieniem
się   praprzodków   człowieka.   Wiadomo,   że   wczesne   formy  hominidae  takie   jak
Australopithecus,   homo   habilis,   homo   erectus,   a   także   prawdopodobnie   człowiek
neandertalski nie  posługiwały  się  mową. Podstawową przeszkodą ku temu była  zbyt  nisko
osadzona  krtań.  Tak, więc  porozumiewanie  się  przedstawicieli  wczesnych  form  człowieka
ograniczało   się   -   podobnie   jak   u   zwierząt   -   do   środków   pozajęzykowych.   Należy   więc
przyjąć,   że   komunikacja   pozajęzykowa   stanowiła   pierwotną   formę   porozumiewania   się
człowieka. Obecnie  język nie wyeliminował całkowicie  tych naturalnych form komunikacji,
które nadal spełniają  swoje funkcje w procesie wymiany informacji.  I tutaj wkracza właśnie
komunikacja   niewerbalna,   która   stała   się   rodzajem   przekazu   bezsłownego,   doskonale
spełniającego funkcję nośnika informacji o emocjach.

Dopiero  homo   sapiens  zaczął   posługiwać   się   mową.   Budowa   jego   narządów

artykulacyjnych jest prawie identyczna jak ludzi współczesnych. Pojawienie się homo sapiens
datowane   jest   na   około   200   tysięcy   do   150   tysięcy   lat   temu.   Prawdopodobnie   od   tego
momentu mowa zaczęła  się  intensywnie  rozwijać  i stopniowo zastępowała naturalne środki
komunikacji. Przyjmuje się, że wraz z rozwojem systemu językowego rozwijał się także kod
niewerbalny.

Przykładem   może   tu   być   starożytna   Grecja   -   kolebka   demokracji   –   gdzie   wysoko

ceniono  zdolność  przekonywania.  Oprócz   biegłego  władania  słowem  doceniano   także  siłę
"mowy ciała",  która nadawała  przemowom pożądaną  dramaturgię.  Także  starożytni kupcy
wykorzystywali   znajomość   prostych   zasad   komunikacji   niewerbalnej.   Wiedzieli   oni   ,że
rozszerzone źrenice klienta na widok określonego towaru są oznaką dużego zainteresowania
transakcją. Jeśli natomiast źrenice klienta były zwężone był to znak, że szanse ubicia dobrego
interesu są raczej małe.  Wreszcie  teatr grecki był  miejscem doskonalenia  sztuki aktorskiej.
Jak   wiadomo   aktor   gra   całym   sobą,   a   więc   także   ciałem,   jako   środkiem   wyrazu.   Można
przypuszczać, więc że także starożytni aktorzy pilnie studiowali zachowania niewerbalne, aby
zdobytą wiedzę wykorzystywać w celu doskonalenia swego warsztatu. 

Jak  widać  we  wstępie  Podany  temat  wiąże   się  ściśle  z  zagadnieniami  komunikacji

niewerbalnej,   interpersonalnej   tak   więc   na   początku   przybliżę   pojęcia   związane   z   owym
zagadnieniem. 

Komunikacja  – termin   pochodzi z  łaciny  (communicato  – rozmowa,  wymiana,   łączność) i
jest  to proces, podczas którego ludzie  dążą do dzielenia  się  znaczeniami  za pośrednictwem
symbolicznych  informacji.  Komunikaty  te  dzielimy  na  werbalne  (słowa,  barwa  głosu,  ton
głosu)   i   niewerbalne   (gesty,   mimika   twarzy,   mowa   ciała).   Komunikowanie   może   być
jednokierunkowe (nadawca przekazuje informacje i nie oczekuje reakcji czy odpowiedzi) lub
dwukierunkowe   (nadawca   informacji   oczekuje   odpowiedzi   np.   na   postawione   pytanie).
Komunikowanie  polega na przekazaniu  zakodowanej informacji,  która zostaje odkodowana
przez odbiorcę (przy pomocy słuchu, węchu, wzroku).

Język   Ciała  –   jest   to   specyficzny   sposób   komunikacji   polegający   na   wyrażaniu   swoich
postaw,   czy   emocji   za   pomocą   mimiki   i   gestów.  Podstawowe   sygnały   i   ich   interpretacje
przedstawia tabela poniżej:

Mowa ciała   

SYGNAŁY NIEWERBALNE

=

INTERPRETACJA

Energiczny, wyprostowany chód 

= Pewność siebie 

Trzymanie rąk na biodrach 

= Mobilizacja, agresja 

Siedzenie z nogą założoną na nogę i kopanie w
powietrze 

= Znudzenie 

Ramiona skrzyżowane na klatce piersiowej 

= Obronność, wycofanie 

Chodzenie z rękami w kieszeniach i ze
zgarbionymi ramionami 

= Smutek, nastrój depresyjny 

Dłoń na policzku 

= Zastanawianie się, rozmyślanie 

Dotykanie i lekkie tarcie nosa 

= Odmowa, wątpliwości, kłamstwo 

Przecieranie oczu 

= Wątpliwości, niedowierzanie 

Ręce założone za plecami 

= Gniew, frustracja, obawa 

Siedzenie ze ściśniętymi nogami 

= Strach, niepewność 

Głowa oparta na ręce, oczy spuszczone 

= Nuda 

Zacieranie rąk 

= Oczekiwanie 

Siedzenie z rękoma założonymi za głową i
skrzyżowanymi nogami 

= Pewność siebie, poczucie dominacji 

Otwarte dłonie 

= Szczerość, otwartość, niewinność 

Szczypanie nasady nosa, oczy zamknięte 

= Negatywna ocena 

Bębnienie palcami 

= Zniecierpliwienie 

Poprawianie, układanie włosów 

=

Brak pewności siebie, brak poczucia
bezpieczeństwa 

Przechylanie głowy 

= Zainteresowanie 

Stukanie się w brodę 

= Próba podjęcia decyzji 

Spoglądanie w dół z odwróconą twarzą 

= Niewiara 

Obgryzanie paznokci 

=

Brak poczucia bezpieczeństwa,
zdenerwowanie 

Szczypanie, pociąganie ucha 

= Niezdecydowanie 

 

W mojej pracy pragnę się skupić na opisanej powyżej mowie ciała, a szczególnie na

mimice twarzy, która jest jednym z najczęściej stosowanych metod wyrażania swoich emocji
i stanów.

Nasza   twarz   jest   dla   innych   ludzi   głównym   źródłem   informacji   o   emocjach,   jakie

przeżywamy.  Kiedy  chcemy  odgadnąć  czyjeś  emocje  najczęściej  przyglądamy  się  właśnie
twarzy.   Prawdopodobnie   każdy  uważa,   że  na   podstawie  czyjejś   mimiki  doskonale   potrafi
określać jakie emocje przeżywają osoby, z którymi się kontaktuje . W większości wypadków
jest  to prawdą,  ale   nie  dostrzegamy  przy tym,  że  na  naszą  ocenę  wpływa  także  kontekst.
Kiedy  ktoś płacze  niekoniecznie  musi  być  smutny,  mogą  to być  przecież  łzy  radości;  bez
uwzględnienia  kontekstu trudno odróżnić też mimiczny wyraz zdziwienia od strachu. Mamy
sześć   głównych   rodzajów   ekspresji.   Są   to:  radość,   smutek,   zdziwienie,   strach,   złość   oraz
niesmak. Te ekspresje mogą być mylone  jeżeli nie uwzględnimy  w naszej ocenie kontekstu

sytuacji oraz innych znaków niewerbalnych. Stany te  występują w każdej kulturze ludzkiej.
Można   je   zaobserwować   także   u   ludzi   niewidomych.   Przyjęto   więc,   że   są   to   wrodzone,
uniwersalne  wyrazy,   którymi   ludzie   posługują  się   na   całym   świecie.  A  co  z   pozostałymi
ekspresjami? Wiadomo przecież, że człowiek jest w stanie wyemitować kilka tysięcy różnych
wyrazów twarzy? Tutaj pojawia się problem zależności ekspresji od kultury. Prawdopodobnie
pozostałe  rodzaje  wyrazów  mimicznych  są  wyuczone  i tym samym  zależne  od kultury,  w
której występują. W innej kulturze mogą być źle lub w ogóle nie być rozumiane. Na przykład
Japończycy śmieją  się kiedy są zdenerwowani, a Arabowie chodzą po mieście z mężczyzną
za rękę. Zaprezentuję teraz kilka podstawowych wyrazów twarzy.

Uniesione kąciki ust

Możliwe pokazanie zębów

Zmarszczki od skrzydełek nosa do kącików ust

"Kurze łapki" w okolicach oczu

Ten   wyraz   twarzy   przybrany   dowolnie   wygląda   prawie   tak   samo   jak   autentyczna

ekspresja radości. Są jednak pewne różnice pozwalające ustalić czy ekspresja jest udawana.
Otóż udawana ekspresja radości jest asymetryczna. Oznacza to, że jedna połowa twarzy jest
minimalnie  mniej uśmiechnięta niż druga. Wynika to z właściwości naszego mózgu. Radość
autentyczna przejawia  się w symetrycznej ekspresji. Oczywiście trudno nam spostrzec takie
drobne różnice w napięciu mięśni na twarzy w rozmowie z kimś. Warto więc przeanalizować
fotografie i filmy (najlepsze są duże zbliżenia) i poszukać tam asymetrii. Innym wskaźnikiem
szczerej radości są oczy, a dokładniej mięśnie wokół nich. Wyraz prawdziwego zadowolenia
angażuje  mięśnie  wokół oczu  nadając   twarzy  ciepły  wyraz.   Uśmiech  udawany  łatwo  jest
rozpoznać po zimnych oczach. Niezwykle trudno uruchomić te mięśnie dowolnie.

Uniesione wewnętrzne końce brwi

Trójkątne zmarszczki poniżej powiek

Opadnięte kąciki ust

Możliwe drżenie warg

Smutek   jest   niezwykle   trudną   do   podrobienia   ekspresją.   Mięśnie   oczu,   brwi   i

obszarów powyżej bardzo trudno poddają się naszej świadomej kontroli. Dlatego tak trudno
jest nimi sterować. Są to tzw. wiarygodne mięśnie twarzy.

 

Lekko uniesiona górna warga

Uniesiona i wysunięta dolna warga

Zmarszczony nos

Uniesione policzki

Zmarszczki poniżej dolnych powiek

Brwi uniesione lub zbliżone do siebie

 

Podniesione brwi

Zmarszczki w centrum czoła

Uniesione górne powieki

Otwarte usta

Wargi ściągnięte w tył

Uniesione brwi

Długie poziome zmarszczki przez całą szerokość czoła

Szeroko otwarte oczy

Opuszczona żuchwa

Bardzo łatwo pomylić  tą ekspresję ze strachem. Bez odpowiedniego kontekstu może

być bardzo łatwo pomylona z poprzednią.

 

Opuszczone i ściągnięte brwi

Pionowe zmarszczki pomiędzy brwiami

Napięte powieki i przymrużone oczy

Ściągnięte wargi

Rozchylone nozdrza

Wyróżniamy różne rodzaje ekspresji. Jedną z najistotniejszych jest mikroekspresja.

Mikroekspresje  to   krótkotrwałe   wyrazy   mimiczne   pojawiające   się   na   twarzy.   Czas   ich
trwania  wynosi  zazwyczaj   mniej  niż  jedną  sekundę.  Tak,  więc  przez  bardzo  krótki okres
czasu   na   twarzy   może   pojawić   się   układ   wyrażający   pewien   stan   emocjonalny.   Są   to
symptomy   naszych   rzeczywistych   emocji.   Najczęściej   pojawiają   się   wtedy,   gdy   chcemy
zamaskować   nasz   stan   emocjonalny   inną   ekspresją.   Kiedy   spotykamy   osobę,   którą   nie
lubimy,  a jakieś  względy nie  pozwalają nam na manifestację tej niechęci,  wtedy na twarzy
może pojawić się mikroekspresja wyrażająca nasze prawdziwe uczucia. Taki przelotny wyraz
twarzy  zazwyczaj   nie   jest   świadomie   rejestrowany   przez   odbiorców.   Jednak   na   niższych
poziomach   przetwarzania   zostanie   on   zarejestrowany   i   wywoła   określoną   reakcję
emocjonalną. Reakcja ta zwykle ma charakter niejasnego przeczucia. Odbiorca może czasem
odnieść   wrażenie,   że   pomimo   okazywanej   sympatii   nie   jest   on   lubiany   przez   nadawcę.

Z   podanych   informacji   wynika   jak   istotną   sprawą   jest   zachowanie   niewerbalne

człowieka   oraz   jak   istotną   sprawą   jest   choćby   podstawowa   umiejętność   interpretacji
sygnałów wysyłanych przez spotykane przez nas osoby. Widać, że przywiązywanie wagi do
umiejętności rozpoznawania porozumiewania pozasłownego jest bardzo ważnym czynnikiem
w    procesie wychowawczym, kierowania ludźmi, doskonalenia samego siebie. Wszystko to
leży   gdzieś   w   naszych   pierwotnych   odruchach   i   umiejętnościach,   które   nabyliśmy   wiele
tysięcy   lat   temu   tak   więc   dotyczy   każdego   z   nas   bez   wyjątku.   Ucząc   się   tych   rzeczy
poznajemy   jednocześnie   samego   siebie.   O   ile   potrafimy   zachować   świadomość   własnej
omylności   i   subiektywności   możemy   w   dużym   stopniu   przyczynić   się   do   własnych
sukcesów.