GOSPODARKA PRZESTRZENNA

Dr Janusz Reichel

(wykłady)

LITERATURA PRZEDMIOTU:

1. W. M. Gaczek „Zarządzanie w gospodarce przestrzennej” (wstęp, rozdział 1

i 2)

2. T. Makowski „Zarządzanie rozwojem miast” (rozdział 3.2.5, 5.5)
3. R. Domański „Gospodarka przestrzenna” (rozdział 3)
4. Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dn. 27.03.2003 r.

(Dz. U. Nr 80, poz. 717 ze zmianami)

DYŻURY:

Wydział Zarządzania UŁ,
Łódź, ul. Matejki 22/26
Pokój 147 , I piętro
tel. 635 - 63 - 39

PONIEDZIAŁEK godz.16,00 – 17,00
CZWARTEK godz. 16,00 – 17,00

2

G

G

O

O

S

S

P

P

O

O

D

D

A

A

R

R

K

K

A

A

P

P

R

R

Z

Z

E

E

S

S

T

T

R

R

Z

Z

E

E

N

N

N

N

A

A

J

J

A

A

K

K

O

O

N

N

A

A

U

U

K

K

A

A

Gospodarka przestrzenna jako nauka zajmuje się tym czym zajmują się uprawiający ją
naukowcy.

Przedmiot badań

• Miasta i wsie, regiony oraz ich rozwój

• Przepływy ludzi, dóbr i informacji
• Zachowania przestrzenne mikrostruktur: gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa,

instytucje publiczne,

• Charakterystyka tych obiektów: lokalizacja, zasięg oddziaływania, ugrupowania,

współzależności,

• Środowisko (otoczenie) tych obiektów,
• Przestrzenna organizacja systemu społeczno – gospodarczo - przyrodniczego (najbardziej

złożony obiekt tej dyscypliny).

Gospodarka przestrzenna jako multi - dyscyplinarna dziedzina bywa nazywana: regional
science (nauka regionalna - regionalistyka)

Główne problemy i terminy

• Struktura przestrzenna,

• Przestrzenne oddziaływanie,

• Równowaga przestrzenna,
• Systemy ekologiczno-ekonomiczne,

• Aglomeracje,

• Przestrzenna dyfuzja innowacji,
• Jakość życia w regionach,

• Wielorakość celów w gospodarce przestrzennej,

• Konflikty przestrzenne,
• Globalizacja miast i regionów

• Przestrzenna organizacja i ewolucja systemu społeczno – gospodarczo - przyrodniczego.

G

G

O

O

S

S

P

P

O

O

D

D

A

A

R

R

K

K

A

A

P

P

R

R

Z

Z

E

E

S

S

T

T

R

R

Z

Z

E

E

N

N

N

N

A

A

C

C

Z

Z

Y

Y

E

E

K

K

O

O

N

N

O

O

M

M

I

I

A

A

P

P

R

R

Z

Z

E

E

S

S

T

T

R

R

Z

Z

E

E

N

N

N

N

A

A

EKONOMIA

opisuje bezwymiarową (jedno-punktową) gospodarkę.

EKONOMIA PRZESTRZENNA

analizuje i bada przestrzenny wymiar gospodarki.

Gospodarka przestrzenna jako dyscyplina naukowa, zmierza do sformułowania
uporządkowanego systemu twierdzeń wyjaśniających zachowanie jednostek w przestrzeni i
skutków tego zachowania dla stanu przestrzeni.
Aplikacyjne wykorzystanie tej dyscypliny polega na wykorzystaniu gospodarki przestrzennej
do odpowiedzi na pytanie: jak można osiągnąć zamierzony cel gospodarowania
przestrzenią?”

W

W

Y

Y

M

M

I

I

A

A

R

R

P

P

R

R

Z

Z

E

E

S

S

T

T

R

R

Z

Z

E

E

N

N

N

N

Y

Y

A

A

K

K

T

T

Y

Y

W

W

N

N

O

O

Ś

Ś

C

C

I

I

L

L

U

U

D

D

Z

Z

K

K

I

I

E

E

J

J

Zagospodarowanie przestrzenne wynika z sumy indywidualnych decyzji wielu niezależnych
od siebie podmiotów, które dążą do maksymalizacji korzyści
Decyzje te najczęściej wywołują koncentrację zagospodarowania (np. rozwój wielkich miast)
Mogą prowadzić do konfliktów, niekorzystnych skutków ekonomicznych, społecznych i
przyrodniczych.

3

K

K

O

O

N

N

I

I

E

E

C

C

Z

Z

N

N

O

O

Ś

Ś

Ć

Ć

R

R

A

A

C

C

J

J

O

O

N

N

A

A

L

L

N

N

E

E

G

G

O

O

K

K

S

S

Z

Z

T

T

A

A

Ł

Ł

T

T

O

O

W

W

A

A

N

N

I

I

A

A

P

P

R

R

Z

Z

E

E

S

S

T

T

R

R

Z

Z

E

E

N

N

I

I

• konieczność zapewnienia możliwości realizacji funkcji publicznych i ograniczania

konfliktów w przestrzeni

• tworzenia warunków do nieskrępowanego i efektywnego funkcjonowania podmiotów

gospodarczych

• zapewnienia właściwych warunków zamieszkiwania i wypoczynku

GOSPODARKA PRZESTRZENNA

to działalność organizująca przestrzennie system społeczno -

gospodarczy jednostki terytorialnej.
Działalność ta ma na celu wytworzenie racjonalnego układu przestrzennego bądź jego
przekształcenie tak, aby dawał możliwość efektywnego i właściwego funkcjonowania oraz
zapewniał możliwość trwałego rozwoju w środowisku przyrodniczym jednostki terytorialnej.

G

G

O

O

S

S

P

P

O

O

D

D

A

A

R

R

K

K

A

A

P

P

R

R

Z

Z

E

E

S

S

T

T

R

R

Z

Z

E

E

N

N

N

N

A

A

J

J

A

A

K

K

O

O

P

P

O

O

L

L

I

I

T

T

Y

Y

K

K

A

A

Władze określonych szczebli administracji prowadzą politykę przestrzenną – podejmują
świadome i niezależne decyzje zmierzające do osiągnięcia założonych celów organizowania
zagospodarowania przestrzennego

POLITYKA

– działanie nakierowane na realizację założonych celów w otoczeniu nie

poddającym się pełnej sterowności

POLITYKA

– „rządzenie i kierowanie sprawami wspólnoty, państwa”

Cechą polityki jest oddziaływanie na wielu różnych „aktorów” mających pewną autonomię,
którymi nie można w pełni sterować.
Fazy polityki:
1. Określenie celów (wybory o charakterze politycznym)
2. Opracowanie i przyjęcie strategii – faza planistyczna (określenie sekwencji działań dla

poszczególnych wykonawców)

3. Sterowanie rozwojem (powodowanie działań mających służyć osiąganiu celów)
Cechy polityki:

• zakłada możliwość dokonywania wyboru działania przez podmiot prowadzący politykę
• przyczynia się do przezwyciężenia żywiołowości procesów rozwoju społeczno-

gospodarczego

• jej działania mają charakter publiczny

POLITYKA PRZESTRZENNA

to świadoma i celowa działalność władz, polegająca na

racjonalnym kształtowaniu zagospodarowania przestrzennego przez właściwe użytkowanie
przestrzeni zapewniające utrzymanie ładu przestrzennego i umożliwienie prawidłowego i
efektywnego funkcjonowania systemu społeczno-gospodarczego danej jednostki terytorialnej.

POLITYKA PRZESTRZENNA

gminy to inicjatywy i przedsięwzięcia samorządu lokalnego

służące poprawie jakości przestrzeni i uzyskaniu mocnej pozycji konkurencyjnej gminy lub
też utrzymaniu takiej pozycji.

Zapis polityki powinien obejmować:
• cele polityki,
• zadania i kierunki działań z określeniem ich kolejności i źródeł finansowania,

• instrumenty i środki realizacji polityki.

4

Podmiot polityki przestrzennej:
• organy władzy państwowej i administracji rządowej,

• samorządy regionalne i lokalne,

• jednostki gospodarcze,
• mieszkańcy

Przedmiot polityki przestrzennej - przestrzeń i jej jakość (z punktu widzenia ładu
przestrzennego i zasobów)

B

B

I

I

E

E

R

R

N

N

A

A

P

P

O

O

L

L

I

I

T

T

Y

Y

K

K

A

A

P

P

R

R

Z

Z

E

E

S

S

T

T

R

R

Z

Z

E

E

N

N

N

N

A

A

Realizowana jest przez decyzje ustalające warunki zabudowy i zagospodarowania terenu
wydawane na podstawie obowiązujących, aktualnych planów zagospodarowania
przestrzennego oraz innych decyzji administracyjnych.
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz szczegółowe,
miejscowe plany dla wybranych obszarów są traktowane jako główne, a czasem jako jedyne
instrumenty realizacji polityki przestrzennej

A

A

K

K

T

T

Y

Y

W

W

N

N

A

A

P

P

O

O

L

L

I

I

T

T

Y

Y

K

K

A

A

P

P

R

R

Z

Z

E

E

S

S

T

T

R

R

Z

Z

E

E

N

N

N

N

A

A

Zakłada określenie kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz celów polityki
przestrzennej i ich realizację – jednak władze stają się czynnym uczestnikiem procesu
zagospodarowania przestrzeni.
Np. wykorzystują mechanizmy rynkowe, podejmują działania inwestycyjne, kreują
atrakcyjność lokalizacyjną wybranych obszarów, wyposażają teren w infrastrukturę
techniczną, poszukują możliwości finansowania, ...
Cechy aktywnej polityki przestrzennej
• Nacisk na wdrażanie ustalonych celów, poszukiwanie skutecznych i efektywnych

instrumentów wdrożenia,

• Analiza kosztów realizacji celów, zabezpieczanie środków finansowych,

• Wykorzystanie podejścia strategicznego
• Tworzenie spójnych, kompleksowych, programów działania,

• Stosowanie rynkowych instrumentów gospodarki gruntami

• Podejmowanie działań prewencyjnych –zapobieganie konfliktom i ograniczeniom

rozwoju,

• Podejmowanie działań montujących różne zewnętrzne źródła finansowania.

P

P

L

L

A

A

N

N

O

O

W

W

A

A

N

N

I

I

E

E

P

P

R

R

Z

Z

E

E

S

S

T

T

R

R

Z

Z

E

E

N

N

N

N

E

E

Dwa typy planowania:
1. planowanie rozwoju gospodarczego
2. planowanie przestrzenne

R

R

O

O

Z

Z

W

W

Ó

Ó

J

J

G

G

O

O

S

S

P

P

O

O

D

D

A

A

R

R

C

C

Z

Z

Y

Y

Rozwój gospodarczy oznacza ogół zmian (ilościowych oraz jakościowych) jakie zachodzą w
systemie społeczno-ekonomicznym.
W potocznym języku jest to termin o pozytywnym wydźwięku. Ekonomiści uważają, że
rozwój gospodarczy nie jest możliwy bez wzrostu gospodarczego.

5

P

P

L

L

A

A

N

N

O

O

W

W

A

A

N

N

I

I

E

E

P

P

R

R

Z

Z

E

E

S

S

T

T

R

R

Z

Z

E

E

N

N

N

N

E

E

Dotyczy wszystkich form zabudowy terenów i działalności związanych z użytkowaniem
terenów.
Coraz bardziej jest traktowane jako stała procedura negocjacyjna między użytkownikami
przestrzeni miejskiej i władzami lokalnymi.

S

S

E

E

K

K

T

T

O

O

R

R

O

O

W

W

E

E

P

P

L

L

A

A

N

N

Y

Y

I

I

P

P

R

R

O

O

G

G

R

R

A

A

M

M

Y

Y

Planowanie rozwoju gospodarczego oraz planowanie przestrzenne, jako wiodące, muszą
zawierać w sobie elementy planów sektorowych, a jednocześnie stanowić dla nich warunki
brzegowe.
Sektorowe plany i programy związane z realizacją funkcji ustawowych samorządu, takie jak
np.: zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych, ochrona środowiska, rozwój oświaty, gospodarka
wodno-kanalizacyjna itd.

P

P

O

O

D

D

S

S

T

T

A

A

W

W

O

O

W

W

E

E

Z

Z

A

A

S

S

A

A

D

D

Y

Y

P

P

L

L

A

A

N

N

O

O

W

W

A

A

N

N

I

I

A

A

P

P

R

R

Z

Z

E

E

S

S

T

T

R

R

Z

Z

E

E

N

N

N

N

E

E

G

G

O

O

1. Zasada zrównoważonego rozwoju
2. Zasada ochrony innych wartości wysoko cenionych
3. Zasada ochrony interesu prawnego podmiotów dotkniętych ustaleniami planistycznymi
4. Zasada samodzielności planistycznej gminy
5. Inne

• Zasada władztwa planistycznego gminy
• Zasada właściwości administracji rządowej w kształtowaniu polityki przestrzennej

państwa

• Zasada spójności systemu planowania przestrzennego

• Zasada uspołecznienia planowania

ZASADA ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU

ROZWÓJ ZRÓWNOWAŻONY

(sustainable development) jest to rozwój, który daje się pogodzić

zarówno z przyszłymi jak i obecnymi potrzebami

“Rzeczpospolita Polska (...) zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.”
Rozdział I, Art.5. Konstytucji RP

Realizacja sprawiedliwego dostępu do środowiska przyrodniczego przez respektowanie zasad
sprawiedliwości w relacjach między:

•

obecnym i przyszłymi pokoleniami

•

różnymi regionami

•

różnymi grupami społecznymi

•

interesami o charakterze lokalnym i ponad lokalnym

•

ludźmi i przyrodą

Konsekwencje rozwoju zrównoważonego

•

racjonalne pozyskiwanie i użytkowanie zasobów środowiska (odnawialnych i
nieodnawialnych)

•

eliminowanie z użytku substancji niebezpiecznych i toksycznych

•

ochrona (bierna i czynna) różnorodności biologicznej

6

•

tworzenie warunków do uczciwej konkurencji o ograniczone zasoby środowiska i
możliwość odprowadzania zanieczyszczeń

•

uspołecznianie procesów decyzyjnych dotyczących wykorzystania środowiska
(zwłaszcza na poziomie lokalnym)

•

tworzenie warunków dających jednostkom ludzkim poczucie bezpieczeństwa
ekologicznego (zdrowe życie w zdrowym środowisku)

•

działania na rzecz poprawy jakości ludzkiego życia

•

konieczność zmiany indywidualnego podejścia i działania, a więc przemodelowanie
dotychczasowego stylu życia

•

dostarczenie ram dla integrowania na poziomie krajowym problematyki rozwoju i
ochrony środowiska

•

stworzenie globalnego porozumienia (problemy ekologiczne nie znają granic -
narzędzi do ich rozwiązywania należy również poszukiwać na płaszczyźnie ponad
regionalnej czy globalnej)

„Nakaz uwzględniania tej zasady w planowaniu przestrzennym oznacza takie projektowanie
wykorzystania przestrzeni, które zakłada zachowanie równowagi pomiędzy wszystkimi
elementami środowiska, w którym bytuje człowiek, aby przy racjonalnym wykorzystaniu
potencjału przyrodniczego możliwe było zaspokojenie potrzeb obecnych i przyszłych
pokoleń”

Niewiadomski Z. – Planowanie przestrzenne. Zarys systemu.

WP LexisNexis, W-wa 2003, s.35.

Z

ASADA OCHRONY INNYCH WARTOŚCI WYSOKO CENIONYCH

W procesie planowania przestrzennego należy uwzględnić w szczególności:

•

wymagania ładu przestrzennego, w tym urbanistyki i architektury,

•

walory architektoniczne i krajobrazowe,

•

wymagania ochrony środowiska, w tym gospodarowania wodami i ochrony gruntów
rolnych i leśnych,

•

wymagania ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury
współczesnej,

•

wymagania ochrony zdrowia

•

wymagania bezpieczeństwa ludzi i mienia,

•

potrzeby osób niepełnosprawnych,

•

walory ekonomiczne przestrzeni

•

prawo własności

•

potrzeby obronności i bezpieczeństwa państwa,

•

potrzeby interesu publicznego.

ŁAD PRZESTRZENNY

– takie kształtowanie przestrzeni, które tworzy harmonijną całość oraz

uwzględnia w uporządkowanych relacjach wszelkie uwarunkowania i wymagania
funkcjonalne, społeczno-gospodarcze, środowiskowe, kulturowe oraz kompozycyjno-
estetyczne.

ŁAD PRZESTRZENNY

- uporządkowana różnorodność form i funkcji użytkowania przestrzeni

Ład przestrzenny powinien obejmować:

•

Logikę przestrzenną, funkcjonalne rozmieszczenie elementów i ich relacje

•

Optymalizację przepływów towarów i przemieszczeń osób

7

•

Przestrzenną czytelność struktury, zrozumiałość dla użytkowników

•

Zachowanie walorów środowiska przyrodniczego i kulturowego,

•

Dostosowanie struktur zagospodarowania przestrzeni do przyjętych społecznie wzorów

zachowań,

•

Optymalne relacje pomiędzy centrum i obszarami peryferyjnymi,

•

Pozytywny wyraz estetyczno-krajobrazowy.

Związek z innymi aktami prawnymi

⇒ Ust. o ochronie dóbr kultury
⇒ Ust. o muzeach

⇒ Ust. Prawo budowlane

⇒ Ust. Prawo ochrony środowiska
⇒ Ust. o ochronie gruntów rolnych i leśnych

⇒ itp.

ZASADA OCHRONY INTERESU PRAWNEGO PODMIOTÓW DOTKNIĘTYCH USTALENIAMI

PLANISTYCZNYMI

Konstytucyjnie chronione prawo własności
W prawie do zagospodarowania terenu z właścicielem zrównany jest każdy, kto ma tytuł
prawny do tego terenu (np. użytkowanie wieczyste, umowa najmu, dzierżawy, ...)

Właściciel terenu jest zobowiązany do takiego jego zagospodarowania, aby nie naruszać
niczyjego interesu prawnego.

PRZYKŁAD

W prawie budowlanym obiekt budowlany należy projektować, budować i utrzymywać
zgodnie z przepisami i w sposób zapewniający m.in. ochronę uzasadnionych interesów osób
trzecich:

-

zapewnienie dostępu do drogi publicznej,

-

ochronę przed pozbawieniem możliwości korzystania z wody, kanalizacji, energii
elektrycznej i cieplnej oraz ze środków łączności, a także dopływu światła
dziennego do pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi,

-

ochronę przed uciążliwościami powodowanymi przez hałas, wibracje, zakłócenia
elektryczne i promieniowanie oraz

-

ochronę przed zanieczyszczeniem powietrza, wody lub gleby.

Z

ASADA SAMODZIELNOŚCI PLANISTYCZNEJ GMINY

Decentralizacja zadań z zakresu planowania przestrzennego

•

Planowanie przestrzenne jako zadanie własne gminy (studium uwarunkowań i
kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, miejscowe plany
zagospodarowania przestrzennego, decyzje o warunkach zabudowy i ustaleniu
lokalizacji inwestycji celu publicznego),

•

Wojewoda sprawuje nadzór nad podejmowanymi uchwałami organów gminy, w tym
uchwały o planie miejscowym (wyłącznie na podst. kryterium legalności)

•

Administracji rządowej pozostawiono kształtowanie polityki przestrzennej państwa oraz
koordynację programów dla realizacji celów publicznych o znaczeniu ponadlokalnym.

8

S

S

P

P

R

R

Z

Z

E

E

C

C

Z

Z

N

N

O

O

Ś

Ś

Ć

Ć

/

/

K

K

O

O

N

N

F

F

L

L

I

I

K

K

T

T

SPRZECZNOŚCI

w użytkowaniu przestrzeni występują obiektywnie.

KONFLIKT

jest subiektywną kategorią społeczną.

Sprzeczne funkcje w użytkowaniu przestrzeni mogą być źródłem konfliktu, ale niekoniecznie
muszą.

Rozwiązywanie konfliktów
1. Podejście zapobiegawcze
2. Negocjacje i perswazja

EFEKTY ZEWNĘTRZNE

to dodatnie lub ujemne skutki wywierane przez transakcje rynkowe na

podmioty nie uczestniczące w nich bezpośrednio

KOSZTY ZEWNĘTRZNE

to koszty produkcji i konsumpcji ponoszone przez podmioty nie

uczestniczące bezpośrednio w produkcji, konsumpcji lub wymianie danego dobra

Ograniczenia rynku wolnokonkurencyjnego
Jednym z ograniczeń rynku wolnokonkurencyjnego jest fakt, iż rynek nie internalizuje
zewnętrznych kosztów działalności gospodarczej

PRZYKŁADY KOSZTÓW ZEWNĘTRZNYCH

•

degradacja środowiska naturalnego

•

spadek zdrowotności społeczeństwa w wyniku zatrucia powietrza, wody, gleby czy
pożywienia

•

spadek jakości życia w centrach miast z powodu nadmiernego ruchu samochodowego

•

konieczność częstszego odmalowywania elewacji budynków z powodu emisji do
atmosfery przez sąsiadującą fabrykę substancji, które przyspieszają niszczenie
zewnętrznego wystroju budynków

•

itp.

Internalizacja kosztów zewnętrznych
Podstawową zasadą współczesnej polityki ochrony środowiska jest tzw. podatek Pigou, czyli
internalizacja kosztów zewnętrznych (inaczej: zasada zanieczyszczający płaci)

C

C

E

E

L

L

O

O

W

W

E

E

T

T

W

W

O

O

R

R

Z

Z

E

E

N

N

I

I

E

E

E

E

F

F

E

E

K

K

T

T

Ó

Ó

W

W

Z

Z

E

E

W

W

N

N

Ę

Ę

T

T

R

R

Z

Z

N

N

Y

Y

C

C

H

H

Efekty zewnętrzne powstają przede wszystkim jako niezamierzony wynik działania
producentów i konsumentów.
Mamy także do czynienia z efektami zewnętrznymi, które tworzone są celowo.
Dwie możliwe sytuacje celowego tworzenia efektów zewnętrznych
1. nieodpłatne lub za częściową odpłatnością dostarczanie i rozdzielanie przez władze i

instytucje publiczne dóbr użytkowanych i konsumowanych kolektywnie (różnego typu
świadczenia społeczne).
Dobra kolektywne, określane także jako dobra publiczne, stanowią istotny element
warunków bytowych. Ilość tych dóbr wzrasta wraz z rosnącą opiekuńczą funkcją państwa.

2. interwencja władzy w gospodarce, gdy rząd, a czasem i władze lokalne, poprzez

rozdzielanie czynników produkcji oraz ustalanie cen, tworzą określone korzystne i
niekorzystne sytuacje dla produkcji i konsumpcji.

9

Zaspokojenie potrzeb człowieka zależy od warunków bytowych.

WARUNKI BYTOWE

- zasoby własne i relacje, jakie zachodzą między człowiekiem, a

jednostkami w jego otoczeniu.
Na te ostatnie składają się zaś dwa typy relacji:
1. relacje, które zapewniają uzyskanie wewnętrznego efektu działalności poprzez wymianę i

zużywanie prywatnych zasobów,

2. relacje związane z efektami zewnętrznymi, w wyniku których człowiek uzyskuje produkty

ze swego otoczenia bez naruszenia swoich zasobów

D

D

O

O

B

B

R

R

A

A

P

P

U

U

B

B

L

L

I

I

C

C

Z

Z

N

N

E

E

DOBRA PUBLICZNE FAKULTATYWNE

– np. drogi, parki, czytelnie i biblioteki publiczne, tereny

rekreacyjne, obiekty służby zdrowia, oraz

DOBRA PUBLICZNE NIEFAKULTATYWNE

(

OBLIGATORYJNE

)

– np. powszechny obowiązek

nauczania w szkołach podstawowych, obrona narodowa
Dobra publiczne
1. Dobra, których pozyskanie nie wymaga ponoszenia kosztów ze strony odbiorcy (dobra

fakultatywne ogólnie dostępne) – np. system dróg, który w pełni pokrywa potrzeby

2. Dobra, których pozyskanie wymaga od odbiorcy poniesienia określonych kosztów

pozyskania dobra (dobra fakultatywne zlokalizowane).
Koszty te zależą od lokalizacji w przestrzeni w stosunku do miejsca świadczenia usług
(pokonanie oporu przestrzeni). Koszty te mogą mieć charakter jednorazowy (np. koszt
podłączenia do zbiorczej anteny telewizyjnej) lub występować za każdym razem (np.
dojazd samochodem do urządzeń świadczących usługi publiczne)

Z

Z

A

A

C

C

H

H

O

O

W

W

A

A

N

N

I

I

A

A

P

P

R

R

Z

Z

E

E

S

S

T

T

R

R

Z

Z

E

E

N

N

N

N

E

E

Jednostki w zachowaniach kierują się ocenami przyszłych efektów zewnętrznych, tj.
zmianą efektu, zniknięciem lub pojawieniem się efektu zewnętrznego w czasie.
Zachowują się one przy tym bądź biernie (zmiany nie są uzależnione od zmiany zachowania
jednostki, istniejące bariery uniemożliwiają zmianę), bądź aktywnie.

3 typy zachowań użytkowników przestrzeni w stosunku do otoczenia
1. dopasowanie swojej działalności do warunków otoczenia
2. przeniesienie się w miejsce, gdzie otoczenie spełnia pożądane warunki
3. przeprowadzenie pożądanych zmian w otoczeniu

M

M

Ś

Ś

P

P

Im jednostka produkująca lub świadcząca usługi jest mniejsza, tym znaczenie efektów
zewnętrznych dla jej działalności jest większe (duże firmy są bowiem w stanie zmieniać
swoje otoczenie samodzielnie)
Większa wrażliwość małych i średnich firm na zewnętrzne korzyści lokalizacyjne jest z
powodzeniem wykorzystywana dla pobudzania rozwoju gospodarczego (tworzenie
sprzyjających warunków w otoczeniu)

10

C

C

Z

Z

Y

Y

N

N

N

N

I

I

K

K

I

I

W

W

P

P

Ł

Ł

Y

Y

W

W

A

A

J

J

Ą

Ą

C

C

E

E

N

N

A

A

F

F

O

O

R

R

M

M

U

U

Ł

Ł

O

O

W

W

A

A

N

N

I

I

E

E

I

I

R

R

E

E

A

A

L

L

I

I

Z

Z

A

A

C

C

J

J

Ę

Ę

P

P

O

O

L

L

I

I

T

T

Y

Y

K

K

I

I

P

P

R

R

Z

Z

E

E

S

S

T

T

R

R

Z

Z

E

E

N

N

N

N

E

E

J

J

•

Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego

•

Jakość środowiska przyrodniczego

•

Model ustroju społeczno-politycznego

•

Istniejący system informacji o zagospodarowaniu przestrzennym

•

System organizacji gospodarki przestrzennej i instytucjonalne warunki prowadzenia
polityki przestrzennej

•

Badania naukowe z zakresu gospodarki przestrzennej

I

I

N

N

S

S

T

T

R

R

U

U

M

M

E

E

N

N

T

T

Y

Y

P

P

O

O

L

L

I

I

T

T

Y

Y

K

K

I

I

P

P

R

R

Z

Z

E

E

S

S

T

T

R

R

Z

Z

E

E

N

N

N

N

E

E

J

J

1. Bezpośrednie (nakazy i zakazy)
2. Pośrednie (charakter motywacyjny)

Skuteczność polityki przestrzennej zależy m.in. od zastosowania dobrego zestawu
instrumentów odpowiednio skomponowanego z regulacji bezpośrednich i pośrednich

BEZPOŚREDNIE INSTRUMENTY POLITYKI PRZESTRZENNEJ

•

Przepisy regulujące korzystanie z powierzchni i przestrzeni

•

Przepisy z zakresu planowania przestrzennego, prawa budowlanego, gospodarki gruntami i

nieruchomościami budowlanymi

•

Przepisy regulujące korzystanie z zasobów naturalnych, w tym przestrzeni (różne formy

ochrony)

•

Normy zbierania i przetwarzania informacji o stanie środowiska przyrodniczego,

użytkowaniu gruntów, katastrze, stanie gospodarki lokalnej gmin

•

Przepisy wdrażające organizację systemu zarządzania gospodarką przestrzenną w

jednostkach samorządowych

•

Normy i standardy urbanistyczne, budowlane, z zakresu ochrony środowiska

•

Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego

POŚREDNIE INSTRUMENTY POLITYKI PRZESTRZENNEJ

•

Podatki w obrocie gruntami i nieruchomościami

•

Opłaty za użytkowanie wieczyste gruntów komunalnych

•

Informacje o dostępnych, wolnych gruntach pod zabudowę

•

Tworzenie zasobów gruntów w gminie pod cele publiczne

•

Organizowanie przetargów na grunty komunalne

•

Zasady wyceny gruntów miejskich

•

Scalenia i podziały nieruchomości

•

Opłaty adiacenckie z tytułu wzrostu wartości nieruchomości po zapewnieniu dostępu
do uzbrojenia terenu

•

Opłata/renta planistyczna z tytułu wzrostu wartości nieruchomości po zmianie funkcji
(przeznaczenia) w planie zagospodarowania przestrzennego

11

•

Przygotowanie właściwie uzbrojonych gruntów pod inwestycje gospodarcze i
oferowanie ich prywatnym właścicielom

•

Oferty lokalizacyjne dla inwestorów

•

Zachęty, ulgi podatkowe, zwolnienia z podatku od nieruchomości dla inwestorów
spełniających określone warunki (np. rozwiązania dla Specjalnych Stref
Ekonomicznych)

•

Rozwiązania marketingowe przyciągające inwestorów, promocja walorów
przestrzennych, środowiskowych i turystycznych gminy (udział w targach, materiały
promocyjne)

•

Jawny system informacji o rynku nieruchomości w gminie

•

Montaże finansowe dla pokrycia kosztów inwestycji w mieście

•

Wspólne projekty publiczno-prywatne w zagospodarowaniu wybranych obszarów
gminy

•

Inwestowanie w infrastrukturę i podnoszenie jej jakości poprawiające walory
lokalizacyjne jednostki i warunki zamieszkiwania

•

Aporty gruntowe jako wkład gminy w realizację wspólnych projektów rozwojowych

W

W

A

A

R

R

T

T

O

O

Ś

Ś

Ć

Ć

P

P

R

R

Z

Z

E

E

S

S

T

T

R

R

Z

Z

E

E

N

N

I

I

WARTOŚĆ EKOLOGICZNA PRZESTRZENI

– przestrzeń jest miejscem przebiegu naturalnych

procesów biologicznych

SPOŁECZNA WARTOŚĆ PRZESTRZENI

– przestrzeń spełnia funkcje publiczne, w przestrzeni

funkcje publiczne są zlokalizowane, społeczna wartość przestrzeni zależy od funkcji, które w
niej występują (np. komunikacja, wypoczynek, oświata, administracja, służba zdrowia,
obsługa komunalna,...), w miastach najwyższą wartość społeczną mają zwykle: centra miast,
centra zabudowy historycznej, parki i ciągi komunikacyjne

WARTOŚĆ EKONOMICZNA PRZESTRZENI

– zależy od ekonomicznych funkcji przestrzeni

(rozmieszczenie rynków zbytu, dotychczasowe zagospodarowanie terenów, korzyści skali
produkcji, korzyści wspólnej lokalizacji), ale także od wartości społecznych i ekologicznych
(w sensie węższym: wartość gruntów – jednak cena gruntów nie odzwierciedla ich wartości
ekonomicznej, zależy od popytu i podaży na rynku nieruchomości)

S

S

Y

Y

S

S

T

T

E

E

M

M

P

P

L

L

A

A

N

N

O

O

W

W

A

A

N

N

I

I

A

A

P

P

R

R

Z

Z

E

E

S

S

T

T

R

R

Z

Z

E

E

N

N

N

N

E

E

G

G

O

O

System planowania przestrzennego jest trójszczeblowy:
1. Gmina – planowanie realizacyjne
2. Organy państwa – kreator polityki przestrzennej państwa
3. Samorząd wojewódzki – łącznik pomiędzy planowaniem realizacyjnym i polityką

przestrzenną państwa

POWIAT

– pozostaje „w cieniu”, nie ma możliwości wpływać na kształt przestrzeni, ma

możliwość jedynie prowadzić niewiążące analizy i studia planistyczne oraz uzgodnienia
planów miejscowych w zakresie odpowiednich zadań samorządowych
Może być traktowany jako przedmiot subregionalnego planowania wojewódzkiego

G

MINA

Dualistyczny system aktów planistycznych:

12

•

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego (akt polityki

przestrzennej)

•

Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego (akt prawa miejscowego)

Zasada fakultatywności planowania

•

Plany miejscowe mogą ale nie musza być sporządzane

•

Na obszarach pozbawionych planu gospodarowanie przestrzenne odbywa się na podstawie

przepisów (ustaw) szczegółowych i decyzji ustalających warunki zabudowy i
zagospodarowania terenu

STUDIUM

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego (akt polityki
przestrzennej)
Stanowione w procedurze zbliżonej do procedury stanowienia planu zagospodarowania
przestrzennego

PLAN

• Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego (akt prawa miejscowego)
• Uchwała (załączniki: rysunek planu, prognoza oddziaływania na środowisko, prognoza

skutków finansowych)

Jest bezpośrednio podstawą do wydania pozwoleń na budowę

WZIZT

Decyzja ustalająca warunki zabudowy i zagospodarowania terenu - wyłącznie dla obszarów
pozbawionych planu

ZWIĄZKI GMINNE

• Gminy mogą tworzyć w celach planistycznych związki.
• Nie mogą one jednak naruszać władztwa planistycznego gmin (nie mogą być tworzone w

celu uchwalenia wspólnych miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, a
jedynie opracowywania niewiążących studiów planistycznych)

PLANOWANIE METROPLOTITALNE

• Realizowane na obszarach metropolitalnych ustalonych w kpzk.
• Uchwala się plan zagospodarowania przestrzennego obszaru metropolitalnego,

stanowiący część planu zagospodarowania przestrzennego województwa

WOJEWÓDZTWO

Plan zagospodarowania przestrzennego województwa

PAŃSTWO

Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju (kpzk)

ADMINISTRACJA RZĄDOWA

Odpowiedzialna za kształtowanie i realizację polityki przestrzennej państwa (na szczeblu
centralnym i w terenie /województwie/)

13

TERENOWA ADMINISTRACJA RZĄDOWA

-

WOJEWODA

• Rejestrowanie zadań rządowych i uzgadnianie ich wprowadzania do planów miejscowych
• Nie kreuje własnej polityki

CENTRALNA ADMINISTRACJA RZĄDOWA

Kształtowanie i realizacja polityki przestrzennej państwa

RADA MINISTRÓW

Przyjmuje koncepcję przestrzennego zagospodarowania kraju ustalając zakres w jakim
koncepcja ta ma stanowić podstawę sporządzenia programów zadań rządowych

PREZES RADY MINISTRÓW

Przedkłada Sejmowi koncepcję przestrzennego zagospodarowania kraju oraz okresowe
raporty o stanie zagospodarowania przestrzennego kraju

PAŃSTWOWA RADA GOSPODARKI PRZESTRZENNEJ

Organ doradczy w sprawie kpzk

RZĄDOWE CENTRUM STUDIÓW STRATEGICZNYCH

• Państwowa jednostka organizacyjna
• Programowanie i prognozowanie rozwoju gospodarczego oraz zagospodarowania

przestrzennego

• Sporządzanie kpzk oraz inne koncepcje i programy planistyczne

MINISTROWIE

Sporządzanie programów zawierających zadania rządowe służące realizacji inwestycji celu
publicznego.

MINISTER BUDOWNICTWA

• Właściwy dla gospodarki przestrzennej
• Koordynacja działań planistycznych w województwach z planowaniem krajowym oraz

prowadzenie współpracy planistycznej przygranicznej i transgranicznej

GŁÓWNA KOMISJA URBANISTYCZNO

-

ARCHITEKTONICZNA

•

Działa przy Ministerstwie Infrastruktury

•

Organ doradczy

S

EJM

•

Tworzy podstawy porządku prawnego w tym porządku planistycznego (ustawy
regulujące system planowania przestrzennego i gospodarki przestrzennej)

•

Sprawuje kontrolę nad Radą Ministrów

•

Uchwala akty planistyczne określające podstawowe kierunki rozwoju gospodarczego i
przestrzennego kraju (w tym przyjmuje kpzk)

14

K

K

O

O

R

R

Z

Z

Y

Y

Ś

Ś

C

C

I

I

/

/

N

N

I

I

E

E

K

K

O

O

R

R

Z

Z

Y

Y

Ś

Ś

C

C

I

I

K

K

O

O

N

N

C

C

E

E

N

N

T

T

R

R

A

A

C

C

J

J

I

I

•

Korzyści skali – korzyści wewnętrzne

•

Korzyści aglomeracji (wspólnej lokalizacji, urbanizacji) – korzyści zewnętrzne

•

Niekorzyści aglomeracji

K

K

O

O

R

R

Z

Z

Y

Y

Ś

Ś

C

C

I

I

S

S

K

K

A

A

L

L

I

I

Przestrzenne konsekwencje skali
Wielkość produkcji w danym przedsiębiorstwie nie jest czynnikiem przestrzennym, ale może
mieć znaczenie dla zagospodarowania przestrzennego (liczba i rozmieszczenie
przedsiębiorstw – im większe przedsiębiorstwa tym mniejsza ich liczba i rzadszy układ
przestrzenny)

Przyczyny powstawania korzyści skali

•

Specjalizacja pracy i wyposażenia technicznego,

•

Utrzymywanie mniejszych rezerw w przeliczeniu na jednostkę produkcji,

•

Korzystniejsze warunki zakupy dużych partii surowców i półfabrykatów, energii,

•

Pełne wykorzystanie mocy przerobowej maszyn i urządzeń.

Stopniowo zaczynają dominować małe i średnie przedsiębiorstwa – pojawiają się ośrodki
skupiające działalność produkcyjną i usługową w przestrzeni (wykorzystanie korzyści
wspólnej lokalizacji)

Korzyści wspólnej lokalizacji
• Wynikające z dobrej reputacji wysokiej jakości wyrobów produkowanych na

wyspecjalizowanych obszarach

• Wynikające z innowacyjności konkurujących ze sobą przedsiębiorstw („uczenie się” od

sąsiadów nowoczesnych metod produkcji i organizacji)

• Wynikające z powstawania wysoko wykwalifikowanych zasobów kadr
• Wynikające z większej sprawności firm obsługujących biznes (transport, handel, banki,

ubezpieczenia,...)

• Wynikające z kooperacji, współpracy i podziału pracy (szczególnie współpraca małych i

średnich z dużymi)

K

K

O

O

R

R

Z

Z

Y

Y

Ś

Ś

C

C

I

I

U

U

R

R

B

B

A

A

N

N

I

I

Z

Z

A

A

C

C

J

J

I

I

•

Węzły komunikacyjne (udogodnienia transportowe, redukcja kosztów transportu)

•

Redukcja mas przewozowych dzięki lokalnemu rynkowi zbytu

•

Zróżnicowany i zasobny rynek pracy (wysokie kwalifikacje)

•

Istniejąca infrastruktura techniczna i społeczna

•

Możliwości współpracy z ośrodkami badawczo-rozwojowymi i uczelniami wyższymi.

N

N

I

I

E

E

K

K

O

O

R

R

Z

Z

Y

Y

Ś

Ś

C

C

I

I

A

A

G

G

L

L

O

O

M

M

E

E

R

R

A

A

C

C

J

J

I

I

• Wzrost cen terenów budowlanych, ograniczony dostęp do nowych terenów pod inwestycje,

wzrost cen mieszkań, wzrost kosztów utrzymania,

• Obniżenie rentowności firm (wzrost płac, wzrost kosztów dzierżawy terenów,...)
• Nadmierne zatłoczenie w transporcie miejskim

15

• Obniżenie się poziomu usług publicznych (przeciążenie możliwości infrastruktury),

pogorszenie jakości pracy administracji publicznej,

• Pogorszenie jakości środowiska naturalnego (nadmierne skupienie źródeł emisji), wzrost

kosztów ochrony środowiska

• Patologie społeczne wynikające z nadmiernego zatłoczenia, gęstości zabudowy,

przestrzennego skupienia biedy, separacji przestrzennej rejonów bogactwa, spadek
poczucia bezpieczeństwa, przestępczość, wandalizm, łatwość rozprzestrzeniania się chorób
zakaźnych

K

K

O

O

N

N

C

C

E

E

P

P

C

C

J

J

A

A

P

P

O

O

L

L

I

I

T

T

Y

Y

K

K

I

I

P

P

R

R

Z

Z

E

E

S

S

T

T

R

R

Z

Z

E

E

N

N

N

N

E

E

G

G

O

O

Z

Z

A

A

G

G

O

O

S

S

P

P

O

O

D

D

A

A

R

R

O

O

W

W

A

A

N

N

I

I

A

A

K

K

R

R

A

A

J

J

U

U

(

(

K

K

P

P

Z

Z

K

K

)

)

Obwieszczenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 26 lipca 2001 r. o ogłoszeniu Koncepcji
polityki przestrzennego zagospodarowania kraju.

(Mon. Pol. Nr 26 z dnia 16 sierpnia 2001 r. poz. 432)

K

K

O

O

N

N

C

C

E

E

P

P

C

C

J

J

A

A

P

P

O

O

L

L

I

I

T

T

Y

Y

K

K

I

I

P

P

R

R

Z

Z

E

E

S

S

T

T

R

R

Z

Z

E

E

N

N

N

N

E

E

G

G

O

O

Z

Z

A

A

G

G

O

O

S

S

P

P

O

O

D

D

A

A

R

R

O

O

W

W

A

A

N

N

I

I

A

A

K

K

R

R

A

A

J

J

U

U

PRZEDMIOTEM

jest polityka, a więc świadome oddziaływanie na zagospodarowanie kraju w

sposób współzależny z priorytetami strategii jego rozwoju,

PODMIOTEM

jest Rząd, co - zgodnie z zasadą subsydiarności - odpowiednio ogranicza zakres

problemowy Koncepcji,

ODBIORCAMI

są wszystkie podmioty publiczne i prywatne, zainteresowane zamierzeniami

Rządu w sferze polityki przestrzennego zagospodarowania kraju,

Relacje między polityką przestrzenną Rządu a polityką przestrzenną samorządów lokalnych i
ich ponadlokalnych organizacji są oparte, w procesie tworzenia Koncepcji, na procedurach
iteracyjnych oraz na procedurach negocjacyjnych w procesach ich realizacji.

K

K

O

O

N

N

C

C

E

E

P

P

C

C

J

J

A

A

T

T

O

O

P

P

L

L

A

A

N

N

O

O

W

W

A

A

N

N

I

I

E

E

S

S

T

T

R

R

A

A

T

T

E

E

G

G

I

I

C

C

Z

Z

N

N

E

E

Oznacza to, że Koncepcja nie pełni funkcji nadrzędnego planu przestrzennego
zagospodarowania, wyznaczającego fizyczne rozmieszczenie inwestycji publicznych,
dostarcza natomiast przesłanek do sporządzania programów zawierających zadania
rządowe.
Prezentowana jest w formie sukcesywnie sporządzanych raportów, których zakres
tematyczny, zasięg czasowy i forma mogą być zmienne.

U

U

W

W

A

A

R

R

U

U

N

N

K

K

O

O

W

W

A

A

N

N

I

I

A

A

P

P

R

R

Z

Z

E

E

K

K

S

S

Z

Z

T

T

A

A

Ł

Ł

C

C

E

E

Ń

Ń

Z

Z

A

A

G

G

O

O

S

S

P

P

O

O

D

D

A

A

R

R

O

O

W

W

A

A

N

N

I

I

A

A

P

P

R

R

Z

Z

E

E

S

S

T

T

R

R

Z

Z

E

E

N

N

N

N

E

E

G

G

O

O

K

K

R

R

A

A

J

J

U

U

Uwarunkowania przekształceń zagospodarowania przestrzennego kraju wynikają z:
1. globalnych i europejskich megatrendów i wyzwań rozwoju

a.

cywilizacja informacyjna

stanowiąca wyznacznik rozwoju kraju w systemie

światowym, w którym ludzie, ich kwalifikacje, postawy i sposób organizowania stają
się współcześnie główną siłą motoryczną rozwoju, a dotychczasowe rozmieszczenie
surowców i majątku produkcyjnego odgrywa coraz mniejszą rolę w przekształceniach
przestrzennego zagospodarowania kraju;

b.

globalizacja gospodarki

- jako wyzwanie efektywnościowe i modernizacyjne,

kształtujące konkurencyjność polskiej przestrzeni w systemie europejskim i
światowym;

16

c.

ekorozwój

- jako wyzwanie ogólnocywilizacyjne XXI wieku określające nowe

wartości, długofalowe cele strategiczne, uwarunkowania i kryteria ekologiczne
rozwoju i przestrzennego zagospodarowania kraju;

d.

demokracja

- jako wyzwanie polityczne wyznaczające główne kryteria kształtowania

organizacji terytorialnej kraju zgodnie z regułami funkcjonowania otwartego
społeczeństwa obywatelskiego i zdecentralizowanego państwa unitarnego;

e.

integracja

polskiej przestrzeni z przestrzenią europejską

jako wyzwanie, które będzie

tworzyć korzystne warunki asymilacji światowych megatrendów w rozwoju
społeczno-gospodarczym kraju w XXI wieku, włączając Polskę w jeden ze
światowych biegunów przyspieszonego rozwoju.

2. czynników o znaczeniu europejskim i ogólnokrajowym

a.

zwrotnikowe położenie Polski

w przestrzeni europejskiej wiążące jej naturalne

interesy narodowe z krajami położonymi wokół Morza Bałtyckiego (Europejski
Region Bałtycki), z Niemcami i krajami Europy Zachodniej, z grupą krajów Europy
Środkowej (Grupa Wyszehradzką), z Rosją, Białorusią i Ukrainą oraz z krajami
Europy Południowo-Wschodniej (Bułgaria, Rumunia), tworząc ważne politycznie
ogniwo przestrzeni europejskiej z wielością wspólnych interesów, lecz także i sytuacji
potencjalnie konfliktogennych oraz realnie konfliktowych;

b.

historycznie ukształtowana struktura przestrzenna kraju

, której zasadnicza

proporcjonalność tworzy korzystne warunki dynamizacji rozwoju kraju; utrwalone
zaś w procesie dotychczasowego rozwoju dysproporcje w poziomie
zagospodarowania występujące między zachodnią a północno-wschodnią i wschodnią
jego częścią - tworzą istotne zagrożenie osiągnięcia celów strategicznych;

c.

walory środowiska przyrodniczego

, którego bogactwo stwarza korzystne warunki

szybkiego osiągnięcia europejskich parametrów rozwoju i standardów życia polskiego
społeczeństwa, a unikatowe wartości różnorodności biologicznej wskazują na to, że
imperatywem musi stać się przestrzeganie zasad rozwoju ekologicznie
uwarunkowanego;

d.

przesłanki demograficzne

, które wskazują na konieczność racjonalnego

zagospodarowania znaczącego ekonomicznie przyrostu zasobów pracy już do roku
2009 (ok. 2 mln), co przy niskiej mobilności przestrzennej społeczeństwa i skali
bezrobocia i jego koncentracji przestrzennej (w tym ok. 1 mln bezrobocia ukrytego w
rolnictwie) stanowi poważne wyzwanie dla gospodarki narodowej, a także dla
restrukturyzacji systemu edukacji powiązanego z przebudową sieci szkół średnich i
wyższych (co stanowi podstawy do dynamizacji rozwoju kraju).

S

S

Y

Y

S

S

T

T

E

E

M

M

S

S

T

T

R

R

A

A

T

T

E

E

G

G

I

I

C

C

Z

Z

N

N

Y

Y

C

C

H

H

C

C

E

E

L

L

Ó

Ó

W

W

R

R

O

O

Z

Z

W

W

O

O

J

J

U

U

I

I

Z

Z

A

A

G

G

O

O

S

S

P

P

O

O

D

D

A

A

R

R

O

O

W

W

A

A

N

N

I

I

A

A

P

P

R

R

Z

Z

E

E

S

S

T

T

R

R

Z

Z

E

E

N

N

N

N

E

E

G

G

O

O

K

K

R

R

A

A

J

J

U

U

Główną przesłanką określającą system celów jest dynamizacja rozwoju i przełamanie
zapóźnienia cywilizacyjnego przez kształtowanie:
•

przestrzeni otwartej

na Europę i świat, która generuje europejskie i światowe relacje i

powiązania;

•

przestrzeni konkurencyjnej, innowacyjnej i efektywnej

, która tworzy warunki

umożliwiające uzyskiwanie przez podmioty gospodarujące konkurencyjnych efektów;

•

przestrzeni czystej

ekologicznie

, która tworzy warunki stabilnego i wielopokoleniowo

zrównoważonego rozwoju;

•

przestrzeni zróżnicowanej

, która umożliwia wykorzystanie zróżnicowanych

przestrzennie zasobów kraju;

17

•

przestrzeni politycznie zdecentralizowanej

, w której samorządy lokalne i regionalne

mogłyby realizować zróżnicowane przestrzennie cele w ramach unitarnego państwa
demokratycznego.

Główny motyw i cel generalny
Historyczna konieczność i szansa dynamizacji rozwoju i osiągnięcia na tej drodze
europejskich standardów życia społeczeństwa poprzez istotne zwiększenie konkurencyjności
gospodarki narodowej w otwartym systemie światowym

System celów

-

kształtowanie mechanizmów generujących efektywny ekonomicznie rozwój

-

poprawa standardu cywilizacyjnego

-

ochrona i racjonalne kształtowanie środowiska przyrodniczego

-

ochrona dziedzictwa kulturowego

-

podnoszenie bezpieczeństwa państwa

Zwornikiem spinającym system celów strategicznych jest kształtowanie ładu
przestrzennego.

G

G

E

E

N

N

E

E

R

R

A

A

L

L

N

N

E

E

K

K

I

I

E

E

R

R

U

U

N

N

K

K

I

I

P

P

O

O

L

L

I

I

T

T

Y

Y

K

K

I

I

P

P

R

R

Z

Z

E

E

S

S

T

T

R

R

Z

Z

E

E

N

N

N

N

E

E

G

G

O

O

Z

Z

A

A

G

G

O

O

S

S

P

P

O

O

D

D

A

A

R

R

O

O

W

W

A

A

N

N

I

I

A

A

K

K

R

R

A

A

J

J

U

U

1. dynamizacja polskiej przestrzeni w europejskim systemie konkurencji, innowacyjności

i efektywności

2. ekologizacja
3. restrukturyzacja ogniw struktury przestrzennej kraju zdeformowanych przez procesy

historycznego rozwoju

4. wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich
5. modernizacja adaptacyjna całej struktury przestrzennego zagospodarowania kraju
6. generowanie zróżnicowanej regionalnie aktywności społeczno-gospodarczej

N

N

A

A

R

R

Z

Z

Ę

Ę

D

D

Z

Z

I

I

A

A

P

P

O

O

L

L

I

I

T

T

Y

Y

K

K

I

I

P

P

R

R

Z

Z

E

E

S

S

T

T

R

R

Z

Z

E

E

N

N

N

N

E

E

G

G

O

O

Z

Z

A

A

G

G

O

O

S

S

P

P

O

O

D

D

A

A

R

R

O

O

W

W

A

A

N

N

I

I

A

A

K

K

R

R

A

A

J

J

U

U

1. Ustawodawstwo z zakresu zagospodarowania przestrzennego
2. Instrumenty gospodarcze
3. Inwestycje publiczne

I

I

N

N

S

S

T

T

R

R

U

U

M

M

E

E

N

N

T

T

Y

Y

G

G

O

O

S

S

P

P

O

O

D

D

A

A

R

R

C

C

Z

Z

E

E

Jedynym ustalanym urzędowo czynnikiem cenowym, który ma istotny, chociaż pośredni,
wpływ na gospodarkę przestrzenną, jest cena kwintala żyta, publikowana regularnie przez
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
Cena ta jest stosowana przez uprawnionych taksatorów nieruchomości do ustalania wartości
gruntów rolnych.
Czynnik ten nabierze większego znaczenia po wprowadzeniu systemu katastralnego przy
określaniu wartości katastralnej nieruchomości.

Instrumenty gospodarcze

•

Ulgi inwestycyjne w podatku dochodowym

•

Podatek od nieruchomości

18

•

Specjalne strefy ekonomiczne

I

I

N

N

W

W

E

E

S

S

T

T

Y

Y

C

C

J

J

E

E

P

P

U

U

B

B

L

L

I

I

C

C

Z

Z

N

N

E

E

INWESTYCJE PUBLICZNE

programy zawierające zadania rządowe służące realizacji celów

publicznych
Procesy transformacji struktury społeczno - gospodarczej w wyniku realizacji
długookresowych celów rozwoju społeczno - gospodarczego
1. Restrukturyzacja technologiczna przemysłu
2. Zmiana struktury i tempa procesu industrializacji
3. Strukturalna reforma polskiego systemu edukacji
4. Restrukturyzacja rolnictwa
5. Restrukturyzacja zagospodarowania rekreacyjnego
6. Budowa i rozbudowa nowoczesnej infrastruktury technicznej

Restrukturyzacja technologiczna przemysłu

•

oraz transformacja jego struktury od przemysłu ciężkiego, surowcowo-energetycznego do
przemysłu wysokiej technologii stanie się siłą napędową restrukturyzacji regionów
tradycyjnie "uprzemysłowionych",

•

powodować będzie zasadnicze zmniejszenie emisji zanieczyszczeń wody, atmosfery i
gleby oraz spadek zasobochłonności rozwoju gospodarczego wraz ze wszystkimi
pozytywnymi skutkami dla środowiska i dalszego rozwoju;

•

restrukturyzacja co najmniej, ale i przede wszystkim - Górnośląski Okręg Przemysłowy,
aglomeracja łódzka, wałbrzyski okręg przemysłowy, aglomeracja krakowska; dwa okręgi
wydobycia surowców będą stopniowo wyczerpywać swoje zdolności produkcyjne
(Dolnośląskie i Konińskie Zagłębie Węglowe), a następnie pozostałe.

Zmiana struktury i tempa procesu industrializacji

stanie się podstawą przekształceń

strukturalnych procesu urbanizacji przez:

•

zmniejszenie udziału zatrudnienia w sektorach: I (rolnictwo, leśnictwo), II (przemysł i
budownictwo) oraz wzrost w sektorze III (usługi) i IV (nauka);

•

wzrost poziomu urbanizacji (udział ludności miejskiej w ludności ogółem) oraz udziału
ludności pozarolniczej w ludności wiejskiej;

•

zmiany w strukturze przestrzennej urbanizacji w drodze racjonalizacji rozwoju
demograficznego aglomeracji i okręgów przemysłowych Polski południowej; wraz z tym
może nastąpić wzrost kilkunastu miast i aglomeracji i przyspieszony rozwój kilku miast (4-
6), które mogą stać się nowymi biegunami dynamizacji o znaczeniu europejskim.

Strukturalna reforma polskiego systemu edukacji

w kierunku nowych wyzwań

społeczeństwa informacyjnego stanie się motoryczną siłą napędową innowacyjności
społeczeństwa i jego otwarcia na Europę i świat XXI wieku.

Restrukturyzacja rolnictwa

poprzez przemiany własnościowe i przekształcanie struktury

agrarnej (prywatyzacja PGR-ów, stały wzrost powierzchni gospodarstw rolnych) spowoduje
zmniejszenie zatrudnienia w rolnictwie oraz stopniową eliminację upraw na najgorszych
gruntach i uproduktywnienie najlepszych.

Restrukturyzacja zagospodarowania rekreacyjnego

poprzez prywatyzację bazy

turystycznej oraz rozbudowę i unowocześnienie infrastruktury technicznej generować będzie
rozwój społeczno-gospodarczy ekologicznie niezdegradowanych regionów Polski północnej i
południowej.

19

Budowa i rozbudowa nowoczesnej infrastruktury technicznej

podwyższać będzie

sprawność funkcjonowania gospodarki, państwa i społeczeństwa i ich powiązań z
przestrzenią europejską.

Otwarty system przestrzenny kraju

dynamizujący przekształcenia polskiej przestrzeni w

pierwszych dziesięcioleciach XXI wieku mogłyby tworzyć:
1. europejski i krajowy system infrastruktury technicznej, której konstrukcją nośną

będzie system autostrad i dróg ekspresowych, zmodernizowanych kolei, portów morskich
i lotnisk oraz system energetyczny i gospodarki wodnej;

2. metropolia stołeczna, której ranga i szansa w systemie europejskim jest współcześnie

porównywalna z Wiedniem, Marsylią, Genewą, Tuluzą, Neapolem, Dortmundem,
Antwerpią, Kijowem, Pragą i Budapesztem; wzrost jej znaczenia jest potencjalnie
możliwy, jednak pod warunkiem, że Warszawa sama znajdzie i uruchomi siły
modernizacyjne, po to, aby stać się atrakcyjnym i konkurencyjnym miejscem lokalizacji
kapitału, innowacyjności i przedsiębiorczości europejskiej;

3. zbiór potencjalnych biegunów (ośrodków) rozwoju społeczno-gospodarczego o

znaczeniu europejskim (tzw. europoli), które w procesie konkurencji międzynarodowej
(europejskiej) tworzyć będą coraz silniejsze węzły przedsiębiorczości i innowacji
oddziaływujące na całą polską i europejską przestrzeń; powstawać one będą w procesie
europejskiej konkurencji wartości miejsca dla lokalizacji kapitału i przedsiębiorczości;

E

E

U

U

R

R

O

O

P

P

O

O

L

L

E

E

Analizy wskazują, że jako kształtujące się europole, z najwyższymi szansami na dalszy
rozwój, można już traktować:
• Warszawę,
• Trójmiasto,

• Poznań

• Kraków;
Do ośrodków, które mogą potencjalnie w dłuższym okresie czasu osiągnąć tę szansę, w
układzie konkurencji europejskiej, można zaliczyć:
• Szczecin,

• Wrocław,

• Łódź,
• Katowice,

• Lublin,

• Białystok,
• Rzeszów

• bipolarną aglomerację Bydgoszcz - Toruń;

Europole - kryteria nawiązujące do standardów europejskich:

• wielofunkcyjny charakter, z szansą na rozwój funkcji o znaczeniu europejskim,
• potencjał demograficzny przekraczający 0,5 mln mieszkańców z trwałą perspektywą

wzrostu,

• złożona struktura zatrudnienia z możliwościami jego wzrostu w przemysłach wysokiej

techniki, nauce i kształceniu kadr oraz instytucjach publicznych o znaczeniu
ogólnopolskim i europejskim,

20

• węzłowe położenie w systemie komunikacji europejskiej (węzeł autostradowy,

kolejowy, telekomunikacyjny, lotniczy, żeglugowy),

• ukształtowany ośrodek nauki, szkolnictwa wyższego, kultury narodowej,

• wysoka jakość środowiska człowieka (przyrodniczego i antropogenicznego),

zapewniająca szybkie osiągnięcie europejskich standardów warunków życia,

• duży i chłonny rynek inwestycyjny i konsumpcyjny.

4. pasma potencjalnie najwyższej innowacyjności i aktywności społeczno-gospodarczej

kształtujące się współzależnie z budową i modernizacją międzynarodowego i krajowego
systemu infrastruktury technicznej (głównym jego elementem będzie system autostrad i
linii kolejowych, telekomunikacyjnych, paliwowo-energetycznych);

5. sieć krajowych, ponadregionalnych i regionalnych ośrodków równoważenia rozwoju

kreowanych w strefach, które z powodu historycznie ukształtowanego opóźnienia
cywilizacyjnego i recesji okresu transformacji ustrojowej wymagają aktywizacji przy
pomocy czynników zewnętrznych, inaczej grozi im trwała peryferyzacja i marginalizacja.

6. strefy i ośrodki gospodarki turystycznej, w których najwyższe w kraju walory

środowiska przyrodniczego i unikatowe wartości kultury materialnej pobudzać będą
popyt europejski - główne źródło ich potencjalnej aktywizacji;

7. europejska i krajowa sieć ekologiczna ochrony i kształtowania środowiska

przyrodniczego.

Aglomeracja łódzka

•

na początku lat 90. kulminacyjna faza kryzysu strukturalnego

•

Obecne ożywienie (jest związane z czynnikami koniunkturalnymi) może się okazać
nietrwałe

•

czynniki endogeniczne (zakumulowane know-how, potencjał badawczy łódzkich uczelni,
lokalny kapitał) pozwolą na rozwinięcie działalności przemysłowych o zaawansowanym
poziomie technologii

•

funkcje transportowe w skali krajowej i międzynarodowej

•

należy dążyć do lepszego powiązania Łodzi i Warszawy (wyzwoliłoby to nowe efekty
skali, umożliwiło specjalizację i zwiększyło potencjał tego dwubiegunowego zespołu do
poziomu liczącego się w skali europejskiej

21